دِهگُلان یکی از شهرهای استان کردستان مرکز شهرستان دهگلان در دشتِ وسیع لیلاخ و در کنار رودخانه فصلی واقع شده‌است. شهر دهگلان در ۴۵ کیلومتری سنندج (در مسیر سنندج به همدان) قرار گرفته و ۴۵۳۸۶ نفر جمعیت دارد (برآورد۱۳۹۵خ) دشت‌های دهگلان حاصلخیز بوده و گندم و سیب زمینی از مهم‌ترین محصولات این شهرستان می‌باشند. دهگلان دارای مردمانی کرد زبان است به طوری که اهالی آن کرد می‌باشند و با زبان کردی اردلانی گویش لیلاخی تکلم می‌کنند. مردم دهگلان مسلمان و سنی شافعی مذهب اند.
در دهگلان، زبان کردی به عنوان زبان مادری و زبان فارسی به عنوان زبان آموزش و مکاتبات رسمی، توسط اهالی شهرستان مورد استفاده قرار می‌گیرد. دهگلان در سال ۱۳۶۲ به شهر و در تابستان سال ۱۳۸۶ به شهرستان ارتقاء پیدا کرد و دهستان بلبان‌آباد نیز به بخشداری ارتقاء یافت.
اسم این شهر از اول (دێولان) بوده و در حال شهروندانش با همین نام شهرشان را به دیگران می‌شناسانند، اسم دهگلان مستعار و جدید میباشد. گفتنی است دیولان از دو کلمه (دیو) به معنی خدا (واژهٔ دیو در اوستا به صورت دَئوَ و در پهلوی دِو و در فارسی دیو گفته میشود. در زبان هند باستان دِوَ یا دَئوه به معنی فروغ و روشنائی و نام خداست. اشتقاق این واژه در میان اقوام آریائی نیز معنی خدا دارد چنان‌که در یونانی زئوس و در لاتینی دَئوس در فرانسه دی‌اُ و در انگلیسی دِئیتی و در ایرلندی دیابکار می‌رود.)،و واژه ( لان)جا و مکان (در لغت نامه دهخدا به معنی جا و مکان است) که معنی کلی (دیولان) جایگاه خدا میباشد.در کتاب فرهنگ ویانا صفحه ۱۰۸ آمده است که (دی و لان، (پ)خانه دیو ، خانه خدا . در آئین کهن کردی قبل از زرتشت دیو به معنی خدا بوده است.این اسم هم از آن دوران مانده است و نزدیک به ۵۰۰۰ سال سابقه تاریخی دارد. حالانام شهری در منطقه لیلاخ سه می باشد .ماموران بیسواد رضاخان آنرا به دهگلان تغیر دادند که اشتباه بوده و از سابقه فرهنگی ، آئینی و تاریخی آن بی خبر بودند.) همچنین برخی نیز اعتقاد دارند دهگلان به معنی محل گل ها می باشد.
شهر دهگلان از نظر سطح سواد یکی از شهرهای برتر استان کردستان است و با توجه به آمار ارائه شده در طرح سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۰) بیش از ۸۷ درصد جمعیت این شهرستان باسواد هستند.
از لحاظ توسعه صنایع نیز متوان به شهرک صنعتی دهگلان که بزرگترین شهرک صنعتی در استان است اشاره کرد. دامپروری نیز در این منطقه به نحوی است که در رده برترین تولیدکننده گان استان قرار گرفته‌است. تولید محصولات کشاورزی در این منطقه شامل: گندم، جو، ذرت، سیب زمینی، زعفران، چغندر، یونجه و سایر محصولات دیگر است که بخش عمده تولید محصول سیب زمینی است.
تمامی مردم شهرستان دهگلان کردزبان می‌باشند. بیش از ۹۸٪ مردم این شهرستان سنی مذهب هستند و در تابستان سال ۱۳۸۶ با تبدیل بخش ئیلاق قروه، به شهرستان دهگلان ارتقاء یافت. شهرستان دهگلان دارای مردمانی کرد زبان است به طوری که اهالی آن کرد می‌باشند و با زبان کردی اردلانی گویش لیلاخی تکلم می‌کنند. مردم شهرستان دهگلان مسلمان و سنی شافعی مذهب اند.
حدود جغرافیایی شمال، جنوب، شرق، غرب: شهرستان دهگلان از شمال به شهرستان‌های بیجار و دیواندره، از شرق به بخش مرکزی شهرستان قروه، از جنوب به شهرستان‌های کامیاران و سنقر کلیایی و از غرب به شهرستان سنندج محدود میشود و تقسیماتی به شرح زیر دارد:
دهستان‌های بخش مرکزی: ۱_ دهستان حومه دهگلان به مرکزیت خود دهگلان (تنها دهستان از این نظر در تمام کشور جمهوری اسلامی ایران که مرکز شهرستان، مرکز بخش و دهستان نیز هست که این ویژگی از زمانیکه جزو قروه بود، مانده‌است). ۲_ دهستان قروچای به مرکزیت روستای بزرگ قروچای (اسم قبلی این دهستان زمانیکه جزو قروه بود، ئیلاق شمالی بود).
دهستان‌های بخش بلبان آباد: ۱_ دهستان بلبان آباد به مرکزیت شهر بلبان آباد (اسم قبلی این دهستان زمانیکه جزو قروه بود، ئیلاق جنوبی بود). ۲_ دهستان سیس به مرکزیت روستای سیس
علاوه بر کشاورزی، منابع درآمدی و اقتصادی همرده دیگری از جمله دامداری، مرغداری، زنبورداری و پرورش شترمرغ نیز وجود دارد. در زمینه صنایع هم می‌توان دو شهرک صنعتی، لوله پلی اتیلن، کاشی و سرامیک، سنگبری، معادن سنگ و غیره را نام برد. با توجه به اینکه دهگلان بر مسیر اصلی جاده تهران-همدان-سنندج-سلیمانیه قرار دارد، موقعیت بسیار خوبی برای پیشرفت در برخی زمینه‌ها فراهم است.
جاذبه های دهگلان
روستای چاغربلاغ: این روستا در بخش بلبان آباد شهرستان دهگلان در استان کردستان در غرب ایران قرار داردذچاغربلاغ٬ ازشرق به روستای سرب شیخ حسن٬ از غرب به روستای کاکو علیا و کاکو سفلا٬ از شمال به کوههای احمد آباد پنجه و از جنوب به کوههای روستاهای بخش سنقر کلیایی(حسین آباد و گرگین دره) قرار دارد. روستای چاغربلاغ طبق سر شماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰ جمعیت آن ۵۲۲ نفر (۱۳۰خانوار) بوده‌است.شغل مردم روستا اکثریت کشاورزی و دامداری سنتی و کار در شهرهای بزرگ به صورت فصلی می باشد. روستای چاغربلاغ با دارا بودن منابع آبی سطحی از سفره های زیر زمینی دارای چشمه های زیادی میباشد. روستای چاغربلاغ از امکانات رفاهی شامل:خانه بهداشت٬مدرسه ابتدایی و راهنمایی٬تلفن،لوله کشی گاز٬دهیاری٬و اجرای چند پروژه شامل:درصد اندکی از طرح هادی روستا و شبکه فاظلاب برای رفاه اهالی روستا اجرا شده است.
یکی از زیبایی‌های این روستا و اطراف کوه مرتفع و منحصر به فرد پنج علی میباشد که در فاصله ای ۴ کیلومتری روستای چاغربلاغ و بر بالین روستای مشیر آباد پنجه واقع است. این کوه عمدتا از سنگ‌های آندزیتی و توف‌های آتشفشانی تشکیل شده‌است، در قله کوه که ۲۸۶۳ متر ارتفاع دارد پنج صخره آندزیتی وجود دارد که شکل این کوه مانند پنجه دست انسان دیده میشود و دلیل نامگذاری این کوه همین شکل آن میباشد. حیات وحش این منطقه در حال حاضر محدود به حیواناتی مانند گرگ، روباه، خرگوش، شغال و پرندگانی مانند عقاب طلایی، عقاب سیاه، کبوتر وحشی و… می باشد اما در گذشته نه چندان دور بسیار غنی بوده و حیواناتی مانند بز کوهی، گراز وحشی، و پرندگانی چون کرکس، مرغ میش(میشه سی) و … در کوهها و رودخانه های اطراف وجود داشته اند که امروزه اثری از آنها نیست. دلایل نابودی قسمت عمده این حیات وحش تخریب زیست گاه ها، کاهش آبهای سطحی، افزایش جمعیت انسان و دام در منطقه و همچنین شکار بی رویه می باشد.
روستای حاجی پمق: روستای حاجی پمق(به معنای پنبه سفید) به مختصات جغرافیایی ۳۵.۲۰° درجه عرض شمالی و۴۷.۲۱°درجه طول شرقی در ۴۰ كیلومتری شهر سنندج و در ۷ كیلو متری شهر دهگلان و در استان كردستان واقع شده است.جمعیت روستا بالغ بر ۶۵۰ نفر می باشد.ساكنان این روستا ۱۰۰% كرد زبان (كردی سورانی )و ۱۰۰% مسلمان (۹۹% مذهب اهل سنت)می باشند. اقتصاد روستا بر پایه كشاورزی بوده و مردم روستا اكثراً تحصیل كرده و با سواد هستند. نرخ رشد جمعیت در این روستا کمی پایینتر از متوسط نرخ رشد جمعیت در کشور می باشد. اقتصاد معیشتی روستای حاجی پمق بر پایه کشاورزی است که با توجه به میزان بالای آب زیر زمینی و قرار گرفتن روستا در یک منطقه ی هموار و دشتی امتیاز بالایی را در رابطه با کشاورزی برای ساکنان روستا فراهم اورده است. قریب به ۹۰٪ ساکنان روستا دارای زمینهای کشاورزی حاصلخیز می باشند که اغلب محصولاتی چون گندم جو سیب زمینی هویج یونجه پیاز دانه های روغنی و دیگر محصولات باغی و جالیزی می باشد . البته کشت یونجه و گندم از سایر موارد بیشتر بوده و حتی می توان گفت قطب تولید یونجه و گندم استان کردستان مربوط به این روستا و روستاهای اطرافش می باشد.
روستای کروندان: کروندان روستایی در ۵کیلو متر جاده دهگلان سنندج و واقع در ابتدای سه راهی (حسین آباد)دیواندره می باشد و از روستاهای تابع شهرستان دهگلان است.روستای کروندان دارای ۴۱۱ خانوار و جمعیت ۱۵۶۸ نفر می باشد .اگر نتوانیم کروندان را عروس روستاهای لیلاخ بنامیم بی شک می توانیم آن را قطب کشاورزی منطقه بنامیم.اگر از بالا به این عکس ها نگاه کنید تجمع چاههای کشاورزی در زمینهای روستای کروندان به وضوح قابل مشاهده است.این چاهها در این عکس با رنگ سبز کاملا مشخص است. شغل اصلی مردم کروندان کشاورزی است و با توجه به از بین رفتن مراتع و نبودن شرایط لازم برای دام داری( به روش سنتی) و در نهایت تغییر الگوی زندگی مردم می توان گفت که شغل دامداری در حال از بین رفتن است.اما همان اندازه که دامداری از رونق افتاده کشاورزی رونق گرفته و با مکانیزه شدن آن و آشنا شدن کشاورزان با روشهای نوین کشاورزی هر روز بر رونق این حرفه افزوده می شود.بیش از ۲۰۰ چاه عمیق در اراضی روستای کروندان حفر شده است عمق اغلب این چاه ها بیش از ۱۰۰ متر می باشد و در مواردی حتی به بیش از ۱۵۰ متر نیز می رسد.اما متاسفانه برداشت بیش از حد آب از این چاه ها باعث پایین رفتن سطح ایستابی آنها شده است. با توجه به مشاهدات بنده(به عنوان یک کشاورز) در طول ده سال گذشته سطح ایستابی در تمام منطقه بیش از چهل متر پایین رفته و در مناطقی این مقدار به پنجاه وحتی شصت متر هم رسیده است. این پدیده یک مشکل بسیار مهم است که ظاهرا کسی به آن اهمیتی نمی دهد.
هفت سواران: هفت سواران کوهی در منطقه له یلاخ کردستان در نزدیکی روستای جوانمردابادومبارک اباد قرار گرفته که در میان اهالی کوهی تفریحی زیارتی است. به گفته تاریخ زمانی هفت سوار که گویا از ترس دشمن بدانجا امده ومدتی را در بالای که کوه اقامتگاهی داشتند روزگار گذراندندوبعد از مرگ نیز در همانجا به خاک سپرده شدند از ان زمان به بعد کوه هفت سواران به مکانی برای زیارت اهل دل وطلب حاجات از خداوندتبدیل شده که الحق جای بکر وارامش بخش ودارای طبیعتی زیبا است .
روستای ماچکه علیا: ماچکه علیا، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان دهگلان در استان کردستان ایران است. جمعیت این روستا در دهستان حسین‌آباد جنوبی قرار دارد و جمعیت آن ۳۰۰ نفر بوده‌است. مقبره زیارتی و تپه باستانی از جاذبه های گردشگری این روستا است. اهالی روستا به کشاورزی و دامداری اشتغال دارند.
روستای قورق: روستای قورق در ۴۵ کیلومتری جنوب سنندج و ۳۵ کیلومتری کامیاران و ۲۵ کیلومتری دهگلان واقع است. شغل اکثر اهالی روستا کشاورزی و دامداری است.سالانه بیش از ۱۰۰۰ تن گندم در روستا برداشت میشود. این روستا با ۱۱۵۰ نفر در قالب ۷۵ خانوار و میزان با سوادی ۹۵% در حال زندگی می باشند. این روستا دارای امکانات آب، برق، مخابرات، مدارس ابتدایی و راهنمایی، خانه بهداشت روستایی، مسجد و دارای پوشش تلفن همراه و شبکه های صدا و سیما است.
کوه شیدا: اهالی دهگلان کوه شیدا را به کوه شیطه و یا شیبا، که به معنی کوه نور است، می‌شناسند. بالای کوه بنایی گنبدی‌شکل وجود دارد که می‌گویند قبر امان‌الله خان والی کردستان است و عده‌ای دیگر این مقبره را به امامزاده شیدای نازار می‌شناسند. این بنا در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. درختان بادام، گون درمنه، گندمیان و مرزه کوهی قسمتی از پوشش گیاهی کوه شیدا را تشکیل داده‌اند.
شیطان بازار: منطقه شیطان بازار در دو کیلومتری کوه شیدا در شهر دهگلان قرار دارد. ویژگی این منطقه وجود سنگ‌های آهکی است که در اثر عوامل طبیعی مانند باد و باران به شکل‌های عجیبی مانند انسان و حیوان درآمده‌اند و گردشگران بسیاری برای دیدن سنگ‌های عجیب این منطقه راهی دهگلان می‌شوند.
زیارتگاه ماموستا ملاعبدالله باشماق: در حوزه فرهنگی و معنوی از جاهای دیدنی دهگلان می توان به زیارتگاه ماموستا ملا عبدالله باشماق اشاره کرد .روستای باشماق یکی از روستاهای خوش آب و هوا و قدیمی منطقه (له یلاخ)یا ئیلاق میباشد که از صدها سال قبل یکی از مراکز علم و دانش بوده و عارفان بزرگی از این روستا برخاسته‌اند. از قبیل بابا حسنجان ،ماموستا ملا عبدالله، ملا محمد علی ، ملا عزیز، شیخ لطف الله آهنگر وبسیاری دیگر که در این میان مرحوم ماموستا ملا عبدالله از محبوبیت بیشتری برخوردار بوده واز ایشان کرامات وخوارق عادت زیادی نقل میشود.
سد های سورال و سنگ سیاه: از جاهای دیدنی دهگلان و این سد در ۲۶ کیلومتری دهگلان و سه کیلومتری جنوب غربی روستای سورال قرار دارد و مکان مناسبی برای تفریح مردم دهگلان و روستاهای اطراف این سد است.
.............................
آرشیو
