محلات در جنوب غربی تهران و در فاصله ۲۶۲ کیلومتری آن قرار دارد و یکی از شهرستان‌های استان مرکزی محسوب می‌شود که در جنوب شرقی بین 33درجه و 54دقیقه عرض شمالی و50درجه و27 دقیقه طول شرقی آن واقع گردیده است. این شهر از طرف شمال به قم و آشتیان و از طرف جنوب به اصفهان و گلپایگان و از طرف غرب به خمین و اراک و از طرف شرق به دلیجان محدود میباشد. مساحت این شهرستان 2079/37 کیلومتر مربع برابر با ۱/۷ درصد کل استان با تراکم نسبی ۲۱ نفر و ارتفاع آن از سطح دریا 1820 میباشد. شهرستان محلات دارای ۲ شهر، یک بخش مرکزی 2 دهستان و در مجموعه دارای 40روستا می باشد.
محلات به عنوان بزرگترین شهرستان کشور از لحاظ سطح زیرکشت گل، مهد پرورش گل و گیاهان زینتی در کشور، پایلوت گلکاری کشور است و رتبه اول را از لحاظ تنوع تولید گل در کشور داراست. شهرستان محلات دارای منابع متعدد و غنی معادن سنگ زینتی، معادن سنگ تراورتن و مرمریت میباشد. این شهر را به آن جهت که متشکل از محله‌های گوناگونی با فرهنگ‌های مختلف بود، «محلات» نامیدند.
منطقه محلات در روزگار هخامنشیان بخش کوچکی از ایالت ماد به‌شمار می‌رفته‌است. وجود آثار باستانی آتشکده آتشکوه نشان می‌دهد که از زمان امپراطوری ساسانیان منطقه محلات و خصوصاً دره رودخانه قمرود محل استقرار جمعیت بوده‌است. از دوران اسلامی این منطقه جزو ایالت جبال بود و از زمان سلجوقیان تا قاجاریه جزو منطقه عراق عجم شد. بر اساس کتیبه‌های موجود مربوط به هخامنشیان از محلات با عنوان ورکان نام برده شده‌است و بر اساس قدیمی‌ترین نام مربوط به محلات همان ورکان میباشد. محلات همان گونه که از نام آن پیداست جمع محله و احتمالاً منظور روستاهایی است که محلات از آن‌ها تشکیل شده‌است. روستاهای پیل پایان، ریوکان، زنجیردان و گوشه. همین‌طور در گذشته به محلات «سایرالبلوک» نیز گفته می‌شده چرا که در آن زمان محلات در نقشه از بلوک‌های قم و کاشان نبوده‌است. مردم محلات فارسی‌زبان هستند و به لهجه محلاتی سخن می‌گویند. بیشینه مردم این شهر مسلمان و شیعه‌مذهب هستند. در محلات اقوام لربختیاری و عرب نیز وجود دارد.
شهر محلات دو رصدخانه دارای تلسکوپ در مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی و پژوهش سرای دانش آموزی دارد. شهر محلات دارای یکی از بزرگترین پیست‌های اسب سواری استان مرکزی است و چند مرکز نگهداری اسب و آموزش اسبدوانی در محلات وجود دارد.
حلوای سنتی محلات با نام حلوا ارده یکی از سوغاتهای معروف محلات میباشد. این حلوا که از کنجد آسیاب شده (ارده) و شکر (در سال‌های قبل از دهه چهل شمسی به جای شکر از شیره کشمش در ساخت حلوا استفاده می‌شده) و ترکیب یک عصاره گیاهی تولید می‌شود. صنعت سنگهای تزئینی و معادن سنگ تراورتن و مرمریت و کانی‌های غیر فلزی مانند سیلیس و فلدسپار محلات نیز شهرت فراوانی دارد. سنگهای استخراج شده از معادن سنگ محلات به صورت خام (کوپ) یا فرآوری شده به سراسر کشور و بسیاری از کشورهای خارجی صادر می‌شود.
درحال حاضر چندین واحد کوچک و بزرگ تولید حلوا ارده و ده‌ها معدن سنگ ساختمانی و صدها واحد سنگبری در محلات فعال میباشد. درمجموع اقتصاد شهرستان محلات وابستگی زیادی به صنعت سنگ دارد به‌طوری‌که حدود ۱۰۰۰ دستگاه تریلر و کامیون و تعمیرگاه‌ها و فروشگاه‌های لوازم معدنی و صنعتی و دلالی سنگ در معادن و… اشتغال غیرمستقیم صنعت سنگهای ساختمانی در شهرستان محلات را تشکیل می‌دهد. بازار سنتی محلات که در طول تاریخ چندمرحله بازسازی شده و اخیراً نیز توسط شهرداری محلات به شکل زیبایی طراحی و مرمت گردیده‌است برای گردشگران و خرید سوغات-حلوا ارده_عرقیات و داروهای گیاهی و پوشاک جالب توجه میباشد. تولید پوشاک تریکو یا کشباف در محلات رونق زیادی دارد و تعداد زیادی تولیدی در این رشته در محلات فعال میباشد. محلات از نظر اشتغال‌های کوچک مانند تولید گل و گیاه (پرورش گل در محلات) - تولید پوشاک - صنعت حمل و نقل موقعیت بسیار خوبی دارد و قابل مطالعه و الگو برداری برای سایر مناطق کشور با در نظر گرفتن آمایش و استعدادهای هر منطقه میباشد. براساس آمارهای رسمی صادرات غیرنفتی از شهرستان محلات با صادرات ۲ استان کمتر توسعه یافته کشور برابر میباشد؛ اخیراً مراجعین زیادی از سایر شهرهای ایران برای ساخت دندان مصنوعی به دلیل کیفیت بالا و قیمت پایین به واحدهای دندانسازی این شهر مراجعه می‌کنند.
کشاورزی در این شهرستان بیش‌تر به صورت آبی و نیمه مکانیزه یوده و جهت آبیاری زمین های تحت کشت از چشمه سارها (به خصوص چشمه محلات)، کاریزها، چاه های نیمه ژرف، و رودخانه استفاده می‌شود.طریقه آبیاری به صورت نشتی و غرقابی است. ازعمده ترین فرآورده های کشاورزی و باغ‌داری محلات می توان گندم، جو، انواع گلهای زینتی و گلدانی، تره بار، بنشن، کاهو، به و سیب درختی را نام برد. پس از کشاورزی دام داری و دام پروری از مشاغل مهم اهالی محسوب می‌شود. انواع دام و فرآورده های دامی و لبنی و طیور از جمله دیگر تولیدات این شهرستان به شمار می‌آیند.
آب مصرفی (شرب، صنعتی، کشاورزی) مورد نیاز شهرهای خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم ور، سلفچگان و قم از سرچشمه‌های دز در شهرستان الیگودرز تأمین می‌شود. به گفته فتاح وزیر وقت نیرو این آب یکی از بهترین آب‌های دنیا است.
اما انتقال آب از شهرستان الیگودرز به شهرهای ذکر شده باعث اعتراض مردم الیگودرز شده‌است. از اثرات انتقال آب، پایین رفتن شدید سطح سفره‌های آب زیرزمینی و در نهایت خشک شدن بیش از ۶۰ حلقه چاه و کم‌آب شدن ۱۷۱ حلقه چاه دیگر در شهرستان الیگودرز بوده‌است. خشک شدن چاه‌ها و چشمه‌های شهرستان الیگودرز علاوه بر خسارات بسیاری که به بخش کشاورزی وارد کرده باعث از بین رفتن مجتمع‌های پرورش ماهی در این شهرستان شده‌است.
فعالیت عمده شهرستان محلات پرورش گلهای تزئینی، بافت‌های کشباف زمستانی، تولید حلوا شکری و محصولات کنجدی، صنایع سنگهای ساختمانی و صادارات ماهیان زینتی می باشد.
اقتصاد محلات:
الف: گلکاری: محلات به عنوان یکی از بزرگترین مراکز تولید گل کشور با سطح زیر کشتی بالغ بر 900 هکتار (یک چهارم کل کشور)و صادرات بالغ بر 10 میلیون دلار گل به کشور های خارجی می باشد که آمار زیر نشاندهنده این موضوع می باشد. تولید سالیانه بیش از 12 میلیون عدد گلدان(گلهای آپارتمانی وباغچه ای) با حدود 3میلیون گلدان صادرات تولید 117 میلیون گل شاخه ای با حدود 15 میلون شاخه صادرات و تولید یک میلیون بسته گلهای بسته ای وبید قرمز که کل تولید بید قرمز آن صادر می شود.
ب: معدن: تراورتن محلات آوازه جهانی دارد و به کشور های ایتالیا ،چین،آلمان،استرالیا،کانادا،آمریکا و..صادر می شود دراین راستا 30 معدن با ذخیره ای بالغ بر 15 میلیون تن فعال هستند, بزرگترین معادن تراورتن ایران حاجی آباد ، اتشکوه و عباس آباد) به لحاظ مرغوبیت و ذخیره( نیز در این شهر واقع می باشند.وجود 70 کارخانه سنگبری منطبق با تکنولوژی روز دنیا ای منطقه را به یکی از مهمترین نقاط صنعت سنگ ایران تبدیل کرده است.
ج: تریکو وپوشاک: وجود بیش از 230 کارگاه تولید پوشاک با بیش از 30 دستگاه کامپیوتری وتمام اتوماتیک،بیش از 700 دستگاه نیمه اتوماتیک محلات را به عنوان یک از قطب های تولید پوشاک کشباف در کشور تبدیل کرده است.
محلات از نقاط قدیمی کشور است که گویا از چهار محله و یا روستا همچون «پیل پایان»، «ریوکان»، «زنجیردان» و «گوشه» تشکیل شده و به همین جهت نیز در اسناد بسیار قدیمی و کهن نامی از آن آورده نشده است، اما از نام هایی مانند «انابار» و «سایرالبلوک» سخن به میان آمده که منظور همین منطقه یا شهر محلات است. محلات را از آن جهت «سایرالبلوک» گفته‌اند که بر حسب نقشه آن زمان از بلوکات قم و کاشان نبوده است. به هر حال، همان طور که از نام شهر پیداست محلات جمع محله است که منظور همان روستاهای مورد نظر می باشد. زمان این نام گذاری معلوم نیست، اما به گفته مطلعین محلی این نام در زمان حمله افاغنه (آزادخان) مورد استفاده قرار گرفته است. در زمان صفویه مبادلات تجاری شهرستان محلات عمدتا با اصفهان بود و در این دوره آلو، قالی، خوان و خوانچه نقاشی از محلات به اصفهان حمل و در کاروانسراها مبادله می شده است. فتحعلی شاه محلات و سایرالبلوک را در عوض مواجب دختر خود که همسر آقاخان محلاتی بود به تیول ابدی داده بود. در زمان قاجاریه که میرزا محمدخان از طرف ظل السلطان به عنوان نایب الحکومه محلات تعیین شده بود این شهر پایگاه فرقه اسماعیلیه محسوب می شد و هنور هم برخی از اهالی و روستاهای جنوبی منطقه به این کیش گرایش دارند. در همان سال که حکومت زیر نظر ظل السلطان بود (1309 هـ . ق ) ناصرالدین شاه سفر طولانی مدتی به نواحی مرکزی و جنوبی ایران انجام داد و برای بار دوم به محلات آمد و به مدت پنج روز در این شهر اقامت کرد. در این دوره گلپایگان، خوانسار، محلات و کمره (خمین) یکی از ولایاتی را تشکیل می دادند که مرکز آن گلپایگان بود. در زمان رضاشاه (1316 هـ . ش) در تقسیمات جدید ایران تغییرات صورت گرفت و ناحیه قم که محلات نیز یکی از بخش های آن بود به شهرستان جداگانه ای تبدیل شد. در محدوده کنونی این شهرستان روستای خورهه و شهر نیم ور سابقه ای بسیار طولانی تر از شهر محلات دارند.
جاذبه های محلات
سرچشمه محلات: از محبوب‌ترین و مشهورترین جاذبه‌های طبیعی در شهرستان محلات، سرچشمه‌ی این شهرستان است که از پرآب‌ترین چشمه‌های استان مرکزی است و در مرتفع‌ترین نقطه از محلات قرار دارد. اهمیت این پدیده‌ی طبیعی از دوران گذشته تا به امروز مورد توجه مسئولان بوده است؛ چرا که به علاوه بر تامین آب کشاورزی منطقه، دارای آب شرب است و به یکی از جاذبه‌های گردشگری محلات، تبدیل شده است. شکل‌گیری پارکی زیبا در مجاورت این مکان دوست‌داشتنی، آب‌نمای زیبا، درختان چنار کهنسال، ارتفاعات صخره‌ای که بر چشمه اشراف دارد و نیز درختان متعدد از دیگر ویژگی‌های این جاذبه‌ی طبیعی گردشگری است.
آب گرم محلات: در نزدیکی شهرستان محلات، چشمه‌های آب گرم ارزشمندی با خواص درمانی بسیاری وجود دارد که استفاده از آن‌ها از دوران بسیار دور تا به امروز رواج دارد. چشمه‌های آب گرم شامل ۶ چشمه به نام های روماتیسم، سلیمانیه، شفا، دنبه، حکیم (دمای چشمه‌ی حکیم از سایر چشمه‌ها کمتر است) و سودا (بختیاری) است که به دلیل وجود مواد معدنی و درمانی شگفت‌انگیز از جمله گاز رادون، مورد توجه ساکنین محلی و گردشگران سراسر ایران است.
آتشکده‌ی آتشکوه محلات: بنایی باقی‌مانده از دوران ساسانیان، در روستای آتشکوه نیم‌ور از توابع شهرستان محلات قرار دارد که به آتشکده‌ی آتشکوه این شهرستان، شهرت یافته است. چارتاقی نیم‌ور نام دیگر این بنای تاریخی است که از سه قسمت اصلی تالار شرقی، تالار غربی و راهرو تشکیل شده و امروزه میزبان گردشگران بسیاری از سراسر ایران و جهان است.
روستای خورهه: در شمال شرق شهر محلات و در حد فاصل روستاهای ورین، دودهک و آب گرم محلات، منطقه‌ای زیبا و کهن قرار گرفته که در بین اهالی به خورهه شهرت یافته است. خورهه به معنی «محل برآمدن خورشید» است. همچنین کلمه‌ی «خور» در کتاب اوستا به معنای منطقه‌ای ییلاقی است که با توجه به شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی این منطقه، این روستا به «خورهه» شناخته می‌شود. با توجه به حضور آثار تاریخی در خورهه، به نظر می‌رسد که تمدن بشری از هزاره‌ی دوم پیش از میلاد در آن وجود داشته است.
ستون های تاریخی خورهه (آتشکده خورهه): همانگونه که بیان شد، خورهه یکی از قدیمی‌ترین منزلگاه بشری در استان مرکزی و شهرستان محلات است که با حضور آثار تاریخی و طبیعت بکر و مطبوع، به یکی از مناطق زیبا و جاذبه‌های گردشگری تبدیل شده است. از جمله‌ی آثار باقی‌مانده در خورهه می‌توان به ستون‌های مدوری اشاره کرد که در ساخت سرستون‌های آن از شیوه‌ی ایونیک (سبک خاصی از ستون‌سازی یونانیان است که برگرفته از شیوه‌ی معماری سرزمین ایونیا است)، استفاده شده است. به نظر می‌رسد، این ستون‌ها، بخشی از عمارت اربابیه است که در سده‌ی نخست پیش از میلاد مسیح (ع)، احداث شده است. جالب است بدانید که به دلیل نوع معماری انجام شده در این بنا، ابتدا کارشناسان معتقد بودند که این سازه، متعلق به آتشکده در دوران باستان بوده است؛ اما با توجه به مستندات کشف شده، باستان‌شناسان این اثر تاریخی را متعلق به خانه‌ی اربابی، معرفی کرده‌اند.
پل تاریخی باقر آباد: در باقرآباد، یکی از روستاهای شهرستان محلات، پلی با پیشینه‌ای به قدمت حکومت قاجاریان قرار دارد که گفته می‌شود در هنگام حمله‌ی روس‌ها به ایران و توسط ایشان، احداث شده است. سازندگان این اثر تاریخی، با استفاده از سنگ به ساخت آن پرداخته و یادگاری ارزشمند را برای آیندگان به ارمغان گذاشته‌اند. متاسفانه بر اثر وقوع سیلاب در این منطقه، پل دچار آسیب شد و با همت مسئولان وقت، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.
چنار دو هزارساله محلات: می‌توان حضور درختان چنار در خیابان سرچشمه با قدمتی هزارساله را از دیگر ویژگی‌های بارز و منحصربه‌فرد این شهرستان بیان کرد. اما درخت چناری که در میدان چنار این شهر قرار دارد، نماد تاریخی این منطقه از کشور است که محققان عمری بالغ بر دو هزار سال را بر آن تخمین زده‌اند. درختی قطور و بسیار زیبا که در کنار دیگر آثار تاریخی و طبیعی این سرزمین، به یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری آن تبدیل شده است.
سد باستانی نیم ور: از دیگر جاذبه‌های گردشگری شهرستان محلات، سد باستانی نیم‌ور است که به بند نیم‌ور شهرت یافته و یکی از قدیمی‌ترین سازه‌های ایجاد شده جهت ذخیره کردن آب در شهرستان است. بنایی که دارای پیشینه‌ای به قدمت حکومت ساسانیان است به دلیل برخورداری از منظره‌ای بسیار زیبا و بکر در پیرامون خود، به یکی از تفرجگاه‌های محبوب مردم تبدیل شده است.
قلعه جمشیدیه: قلعه‌ی جمشیدیه یکی دیگر از آثار تاریخی برجای‌مانده از ایران کهن است که با توجه به امنیت بالا و مقاومت قابل توجه در برابر حملات و نفوذ دشمنان، در بین سایر قلعه‌های تاریخی، ممتاز و نمونه است. جالب است بدانید که برخی از مورخان، معتقدند که وجود این قلعه‌ی ارزشمند، هنگام یورش آزادخان افغانی به نیم‌ور، باعث نجات مردم این منطقه از کشور شده که به داخل آن پناه برده بودند. احداث تالاری روی دوازه‌ی قلعه، امکان حضور ۲۰ نفر تیرانداز را در جهات مختلف فراهم کرده و نیز وسایل ضدحریق منحصربه‌فرد و قابل توجهی که برای حفاظت از این دروازه‌ی چوبی، در نظر گرفته شده است، از ویژگی‌های معماری انجام شده در این اثر تاریخی است. متاسفانه قسمت‌های مختلفی از این جاذبه‌ی گردشگری، رو به تخریب است که برای جلوگیری از آن، همت مسئولین را می‌طلبد.
باغ گل محلات (هلند ایران): باغ گل محلات حدود ۳۰۰مجموعه گلخانه میباشد که یکی از اماکن توریستی میباشد این شهر آرامیده در آغوش گل ها زرد میخک و شقایق های سرخ وحشی؛ “محلات” از توابع استان مرکزی، به دلیل شهرتش در پرورش گیاه زینتی به “هلند ایران” معروف شده است. این شهر به دلیل قرار گرفتن در دامنه کوهستان، وجود باغ ها، مزرعه های پروش گیاه زینتی و همچنین دور بودن از مراکز و کارخانه های آلاینده هوا، از سوی گردشگران خارجی به “بهشت افسانه ای” نیز شهرت پیدا کرده است. محلات با داشتن چیزی حدود ۹۰۰ هکتار اراضی زیر کشت، به عنوان شهر گل ایران مطرح شده و نکته جالب اینکه اغلب گلفروش هایی که در پایتخت و شهر های دیگر وجود دارند نیز “محلاتی” هستند. محلاتی ها که در جنوب شرقی استان مرکزی زندگی می کنند، از سال های دور در پرورش انواع گل پیشقدم بوده اند. در همین حال سالانه بیش از ۲۲ ملیون شاخه گل گلدانی و شاخه ای از گلخانه ها و اراضی گل خیز محلات تنها به بازار کشور عرضه می شود.
غار سوراخ گاو: این غار در کوه سوراخ گاو و در شمال غربی روستای خورهه واقع شده است که از غارهای تاریخی منطقه محسوب می شود و داستان های تاریخی در مورد آن نزد مردم منطقه بسیار است.ذاین غار در شمال غربی روستانی خورهه، در کوه «سوراخ گاو» واقع شده است و از غارهای تاریخی این منطقه محسوب می‌شود. دربارة این غار داستان‌های زیادی نقل می‌شود که از جملة آن‌ها هجوم عشایر لر برای غارت این منطقه بوده است. گویا مردم منطقه برای مصون ماندن از این غارتگر‌ی‌ها، اشیاء ارزشمند خود را در این غار پنهان می‌کرده‌اند. در انتهای این غار چشمه‌ای کم آب و در قسمت‌های مختلف آن نیز شکاف‌های متعددی وجود دارد که به زحمت می‌توان از آن‌ها عبور کرد.
............................................
آرشیو
