دهلران شهری در جنوب استان ایلام است. این شهر در استان از نظر جمعیت رتبهٔ دوم و از نظر مساحت اولین شهرستان استان است. دهلران نسبت به دیگر شهرستان‌های استان ایلام، مرز مشترک بیشتری با کشور عراق دارد. در سال ۱۳۹۳ خورشیدی، مساحت حریم قانونی شهر ۵۴/۱۰۴ کیلومترمربع و مساحت محدوده خدماتی شهر ۳۶/۴ کیلومتر مربع بوده‌است. این شهر در فاصله ۲۳۰ کیلومتری شهر ایلام و در قسمت جنوب شرقی این استان قرار گرفته است. حدود چهارگانه شهر عبارتنداز: شمال به شهرستان ابدانان، از جنوب به کشور عراق از شرق به خوزستان و از غرب به شهرستان مهران محدود می‌شود.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۳۲٬۹۴۱ نفر (۹٬۲۰۴خانوار) بوده‌است. ساکنین شهرستان دهلران ترکیبی از اقوام کرد، لر و عرب هستند. کردی رایج در دهلران که در تقسیم‌بندی های زبانشناختی به کردی «کُردَلی» نیز معروف است، گونه ای از زبان کردی است که در واقع در انتهایی ترین مناطق کُردزبان ایران بدان تکلم می شود و از حیث مطالعات زبانشناختی حائز اهمیت است؛ چراکه هنوز بسیاری از زوایای این گونه از زبان کردی ناشناخته مانده است. یکی از ویژگی های مردمشناختی این منطقه این است که دهلران در نقطه ای قرار گرفته است که از دیرباز بخشی از منطقۀ تاریخی «صفحۀ کُرد» بوده است. همچنین، ایل «کُرد» که بخشی از ساکنان این شهرستان می باشند،تنها ایلی هستند که در تمام مناطق کردزبان جهان به این نام (کُرد) معروفند.
در اوایل قرن بیستم، دو گروه عشایری و قومی مشخص در دشت دهلران سکونت داشتند. لرهای چادرنشین، در قشلاق در این دشت زندگی می‌کردند و در تابستان به مرتع‌های کوهستانی کوچ می‌کردند؛ عرب‌های قبایلی که بین مراتع کم‌بضاعت تابستانی در حوضه رودخانه دجله و دهلران جابه‌جا می‌شدند و در ماه‌های تابستان جایگزین لرها می‌شدند. پس از جنگ جهانی دوم اهالی عشایری کورد و لر در روستاها اسکان یافتند. این شهر یک پاسگاه نظامی داشت که بعد ها تبدیل به شهری از خانواده های کورد و لر شد.
به نظر می‌رسد که بین ۵٬۰۰۰ تا ۱۰٬۰۰۰ سال پیش دشت دهلران برای سکونت گروه‌های انسانی در دوران پیش از تاریخ مناسب بوده‌است و از مهم‌ترین محل‌های باستانی این دشت می‌توان تپه‌های علی‌کش و چغاسفید را نام برد. در این مناطق اشیایی مانند تیغه‌های مخصوص بریدن ساقه‌های حبوبات متعلق به دوره نو سنگی یافت شده‌اند و و می‌توان گفت که این تپه‌ها باقی‌مانده‌های قدیمی‌ترین و شاید جزء اولین دهکده‌های دائمی‌باشند که در تاریخ بشر به وجود آمده‌اند.
اثر طبیعی در شهرستان دهلران بین ۲۰/۴۷ الی ۱۷/۳۷ طول شرقی و ۴۳/۳۲ الی ۴۱/۳۲ عرض شمالی واقع شده‌است. مساحت آن در حدود ۱۴۸۳ هکتار است. اثر طبیعی ملی دهلران به دلیل خصوصیات ویژه و منحصربه‌فرد چشمه قیر، آب گرم، غار خفاش، تپه‌های باستانی موسیان، قلعه شیاق و سنگ نوشته میمه) و همچنین زیست‌گاه منحصربه‌فرد گونهٔ حمایت شدهٔ خفاش مورد حفاظت و کنترل اداره کل حفاظت محیط زیست ایلام قرار گرفته‌است.
میدان نفتی دهلران یکی از میادین نفتی ایران است، که در ۲۲ کیلومتری جنوب غربی دهلران در استان ایلام قرار دارد. میزان نفت خام این میدان ۴٬۲۱۲ میلیون بشکه برآورد می‌شود. از این مقدار ۶۳۵ میلیون بشکه آن قابل استحصال می‌باشد. این میدان دارای کلاهک گازی می‌باشد. این میدان در سال ۱۳۵۱ و توسط شرکت نفت ایران و انگلیس کشف شد و اولین چاه آن، در عمق ۶۷۵ حفاری شد. یک سال بعد دومین چاه، در فاصله ۱۰ کیلومتری مرز ایران و عراق تا عمق ۴٬۳۰۰ متر حفاری شد. تا پاییز ۱۳۸۸ مجموعاً ۳ حلقه چاه بر روی این میدان زده شده‌است. در طول جنگ ایران و عراق این میدان مورد حمله قرار گرفت و آسیب دید که موجب قطع تولید نفت آن شد. امتداد میدان نفتی دهلران در خاک عراق با نام میدان ابوغریب شناخته می‌شود. در سال ۱۳۹۰روزانه ۱۵۰٬۰۰۰ بشکه نفت خام از طریق ۲۲ چاه فعال این میدان، استخراج می‌شد. نفت خام دهلران دارای ۴۳٫۳ درصد آ.پی. آی و ۷٫۲ درصد وزنی گوگرد است.
اکثر مردم شهرستان دهلران استان ایلام به زبان کردی جنوبی لهجه پهله ای تکلم می‌کنند و مقداری از مردمان لر و عرب نیز در مناطقی از شهرستان دهلران ساکن هستند و اکثر اعراب در جنوب استان ایلام در همجواری با استان خوزستان زندگی می‌کنند.
در دورانهای تاریخی یعنی حکومتهای ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی دهلران به واسطه نزدیکی به میانرودان ( بین النهرین قدیم ) و قرار گرفتن در آغوش دشت تاریخی خوزستان، بدون شک مسکونی بوده و به استناد وجود برخی آثار مهم دوران ساسانی به خصوص در بخش زرین آباد و به دلیل نزدیکی به تیسفون پایتخت امپراتوری وسیع ساسانیان، دهلران از مناطق آباد آن روزگار بوده است و در دوران اسلامی هم به دلیل وجود امامزاده های متعدد، دهلران تاریخ ساز به موجودیت خود ادامه داده است.تاکنون در شهرستان دهلران 250 اثر شناسایی شده که از این تعداد 78 اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
جاذبه های دهلران
آبشار آبتاف: آبشار آبتاف در مسیر میمه به پهله زرین آباد، شهرستان دهلران واقع شده است. از این آبشار به عنوان یکی از زیباترین آبشارهای استان ایلام و یکی از آبشارهای بزرگ کشور یاد می شود. همچنین فضای پیرامون آبشار آبتاف یکی از تفرجگاه های محبوب استان به شمار می رود.
تپه علی کش: تپه علی کش (Ali Kosh) مربوط به هزاره هشت قبل از میلاد است و در تاریخ سوم آبان ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۹۷۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این تپه بین سالهای ۱۹۶۱ تا ۱۹۶۳ توسط فرانک هول و هیئت همراه مورد کاوش قرار گرفت و نتیجه این کاوش در کتاب ها و مقالات گوناگون ارائه شده است. این ناحیه نزدیک رود میمه در استان ایلام است. کوچ نشینی و کشاورزی، خانه های گلی تک اتاقه، اشیایی که نشانگر روابط اقتصادی با دور دست است، استفاده از ظروف سفالی، دفن مردگان همراه با وسایل شخصی از دستاوردهای این ناحیه باستانی است. در حدود ۸٬۰۰۰ سال پیش از میلاد وجود مدارک و شواهد از گسترش روستاها، زندگی بر پایه کشاورزی و دامپروری در محدوده کوه های زاگرس و مناطقی مثل سراب، تپه گوران و تپه علی کش ثابت شده است.
چشمه طبیعی قیر دهلران: چشمه طبیعی قیر دهلران از جاذبه های مهم گردشگری استان ایلام محسوب می شود که در شمال شرقی دهلران و منطقه حفاظت شده بوستان جنگلی آبگرم شهرستان دهلران واقع شده است. ویژگی شاخص این اثر در این است که به طور خودجوش و طبیعی از داخل زمین به همراه آب گوگرددار و قیر، از زمین می جوشد. آبی که همراه قیر خارج می شود بیش از ۵۰ درجه سانتی گراد دما دارد و به همین دلیل قیر به صورت روان بیرون آمده و حوضچه ای به قطر ۹ متر و عمق ۵۰ سانتی متر را تشکیل می دهد. این چشمه در گویش محلی به کنی گاو قیلی معروف است. چشمه قیر دهلران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است و اداره کل میراث فرهنگی استان ایلام مسئول مراقبت و حفاظت آن است.
چشمه های آبگرم دهلران: چشمه های آبگرم دهلران در فاصله سه کیلومتری شهر دهلران، در دامنه سیاه کوه و نزدیک به غار خفاش قرار دارد. این مجموعه با دمای حدود ۵۰ درجه سانتی گراد دارای چشمه های بهداشتی آبگرم و استخرهای لجن درمانی می شود که از اهمیت درمانی برخوردار هستند. آب این چشمه ها در طول روز با توجه به انعکاس نور خورشید به صورت هفت رنگ خود را نشان می دهد. از خواص آب این چشمه می توان به درمان رماتیسم، حساسیت، دمل، زخم و همچنین شکستگی استخوان و کوفتگی اشاره کرد. کسانی که دچار ناراحتی های قلبی هستند، به علت گوگرد زیاد در منطقه نباید از این چشمه ها استفاده کنند.
کوير ابوغوير دهلران: منطقه بياباني ابوغوير که به کوير ابو غوير شهرت دارد در جنوبي ترين قسمت استان ايلام و در نزديکي مرز استاني خوزستان و کشور عراق قرار دارد. کوير ابوغوير در غرب روستايي به همين نام واقع شده است. کویر ابوغویر منطقه پوشیده از رملهای ماسه ای با پوشش گیاهی ضعیف است که قسمتی از آن نیز در کشور عراق واقع شده است. روستای ابوغویر در فاصله ۱۰ کیلومتری روستای چم هندی واقع است. پوشش جانوری منطقه متشکل از مارهای مناطق بیابانی، انواع عقرب، انواع جکو و آگاما، سارگپه بیابانی، عقاب دشتی، جرد؛ پاکسواکی و… است.
سیاه کوه دهلران: سیاه کوه، با ارتفاع ۱۴۰۸ متر، در ۱۶ کیلومتری شمال شرقی دهلران قرار دارد. این کوه از شمال غربی به دینار کوه و از شرق به کوه خرگهی منتهی می گردد. رودخانه های آب گل گل، دره شور، و ماشاب از سیاه کوه سرچشمه می گیرند. در دامنۀ جنوبی آن، چشمه های آب معدنی وجود دارند.
دینارکوه: دینارکوه در ۲۵ کیلومتری شمال دهلران، بین آبدانان و دهلران، قرار دارد. ارتفاع آن ۱۹۵۵ متر و طولش حدود ۷۲ کیلومتر است. این کوه به صورت قوسی از شمال به جنوب و سپس به سوی شمال غربی کشیده شده است و دهستان آبدانان در دامنۀ شرقی آن جای دارد. رودهای ده بانه، آب سیول، آب خرینه و آب گل گل از این کوه سرچشمه می گیرند. دینارکوه از جنوب شرقی به سیاه کوه متصل می شود، و کوه دال در دامنۀ شمال غربی آن واقع است. جنس این کوه گچی و فاقد نقاط سنگی است. آب های منطقه تماماً تلخ و شوراند. ناحیۀ دینارکوه گرمسیری است؛ و در نیمۀ دوم بهمن ماه هر سال ارتفاع نباتات علوفه ای در آن جا به نیم متر می رسد.
امامزاده سید اکبر: امامزاده سیداکبر در ۱۰ کیلومتری دهلران قرار دارد. مردم محل بر این باورند که وی پسر امام موسی کاظم (ع) است که به همراه حضرت معصومه به منظور دیدار امام رضا (ع) از عراق به ایران آمده و در دهلران در اثر بیماری فوت کرده و در این محل دفن شده است.
قلعه شیاخ: قلعه شیاخ یا شیاق در روستای بردی از توابع بخش زرین آباد شهرستان دهلران بر بالای تپه ای در دامنه کوه های تخت پیران قرار دارد. این بنا که بزرگ ترین و منحصر به فردترین بنای تاریخی استان ایلام و غرب کشور می باشد، متعلق به دوره ساسانیان است و در زمان خود به لحاظ موقعیت استراتژیکی، از وضعیت مناسبی برخوردار بوده است. در قسمت شمال قلعه و بر روی تپه های مشرف به آن، برج های دیده بانی وجود دارند.
........................
آرشیو
