یادبود متفاوت برای ایرج فوتبال ایران؛ ستاره ای که دیر و کم به حقش رسید

ایرج دانایی فرد | جوجه تیغی دوست داشتنی

مهران نیاکان 12/11/2020 - 22:36 مشاهده پروفایل

2,999 مشاهده / 34 دیدگاه 52 4 35

بیست و یکم آذر ماه در تقویم فوتبال ایران روز تلخی است، روز درگذشت ایرج دانایی فرد زننده اولین گل تاریخ فوتبال ایران در جام جهانی

ایرج دانایی فرد روزی نامش را در فوتبال ایران جاودانه کرد که در بازی ایران و اسکاتلند در جام جهانی 1978 آرژانتین دروازه حریف بریتانیایی را گشود و نامش به عنوان اولین ایرانی گلزن در جام جهانی ثبت شد اما این ستاره درخشان فوتبال ایران خیلی سال پیش تر از آن، باید در آسمان فوتبال می درخشید.

به گزارش طرفداری، 21 آذر ماه سالروز درگذشت زنده یاد ایراج دانایی فرد است. زننده اولین گل تاریخ ایران در جام های جهانی که متولد 20 اسفند 1329 و فرزند زنده یاد علی دانایی فرد، پدر تاج بود، 21 آذر 1397 به دلیل بیماری کبدی در بیمارستانی در شیراز دار فانی را وداع گفت. رسم نیست در یادبود کسی از خاطره های تلخ نوشت اما حالا که دو سال از درگذشت این تاریخ ساز می گذرد، مرور برخی وقایع خالی از لطف نیست؛

جوانی ایرج، فرزند علی پدر معنوی تاج، ستاره ای که دیر درخشید

ایرج اولین قربانی شهرت پدر

ایرج دانایی فرد تنها به جرم این که فرزند علی دانایی فرد بود، کمتر در تیم ملی مورد توجه قرار می گرفت. او را شاید بتوان اولین قربانی شهرت پدر در فوتبال ایران دانست. ایرج زمانی که پدرش سرمربی تاج بود، در تیم جوانان این باشگاه می درخشید اما فرصت بازی در تیم اصلی را به دست نمی آورد. سالی که پدرش سرمربی تاج بود، فقط به این دلیل که متهم به پارتی بازی نشود، از ایرج در ترکیب تیم بزرگسالان استفاده نشد و سال بعد هم باز به این دلیل که پسر دانایی فرد بود راهی به تیم اصلی نیافت. او ناچار شد از تاج به عقاب نقل مکان کند و از عقاب به پاس... بازی نکردن در تاج باعث شده بود ایرج دنبال پوشیدن پیراهن پرسپولیس باشد. بار اول او وقتی بازیکن عقاب بود، با پرسپولیس به توافق رسید اما عقاب که به نیروی هوایی تعلق داشت، اعلام کرد ایرج فقط می تواند به پاس برود و بار دوم هم وقتی در پاس توپ می زد، با پرسپولیس توافق کرد اما پاس رضایت او را به تاج داد.

دلخوری ایرج از رایکوف

داستان دلخوری ایرج از تاج در واقع داستان دلخوری او از رایکوف بود. ایرج جوان وقتی عضو تیم ملی جوانان ایران بود، در دو مقطع رایکوف او و سایر متولدین 1329 را خط زد تا از متولدین سال 1327 که دو سال بزرگ تر و درشت اندام تر بودند، در تیم ملی جوانان استفاده کند. ایرج با قدی کوتاه و جثه ای نحیف به چشم رایکوف نیامد و وقتی رایکوف سرمربی تاج شد، ایرج با قبولی در دانشکده افسری به نیروی هوایی و عقاب پیوست. البته دانایی فرد سال 56 دوباره به خانه اش برگشت و زمان جکیچ برای تاج در لیگ تخت جمشید بازی کرد. او تا زمان انقلاب بازیکن تاج بود.

دانایی فرد شایسته ای که دیر به تیم ملی رسید

دانایی فرد که در فوتبال ایران به جوجه تیغی معروف بود (این لقب را به دلیل نوع بازی او که یار مستقیم خود را عاصی می کرد و همچنین به دلیل تیغ دار بودنش که در جناح چپ به خصوص در نقش گوش چپ در هربازی یا گل می زد و یا گل می ساخت، به دانایی فرد داده بودند.) زمان اوفارل به تیم ملی امید دعوت شد و حتی مقابل تیم منتخب برزیل در اصفهان برای این تیم بازی کرد و پایه گذار تنها گل امیدهای ایران هم شد. او بعد از قهرمانی با پاس در لیگ تخت جمشید، به تیم ملی بزرگسالان راه یافت و با انتخاب حشمت مهاجرانی به جام جهانی آرژانتین رفت. او اولین بازی ملی اش را سال 1355 انجام داد. بازی با عربستان در مرحله مقدماتی جام جهانی اعتماد اول حشمت خان به ایرج جوان بود در حالی که کارشناسان اعتقاد داشتند ایرج باید زودتر از این ها پیراهن تیم ملی را می پوشید.

قرار بود مامور مهار آرچی گمیل باشد، گمیل اسیر او شد

ایرج دانایی فرد در اولین بازی ایران در جام جهانی 1978 مقابل هلند، نیمکت نشین بود. مهاجرانی برای بازی در خط هافبک انتخاب های دیگری داشت و بعد از شکست 3 بر صفر مقابل هلند هم برنامه و قصدی برای تغییر ترکیب ایران نداشت چرا که ما مقابل نایب قهرمان جام جهانی 1974 که اتفاقا در جام جهانی 1978 هم نایب قهرمانی اش را تکرار کرد، روی دو ضربه پنالتی با نتیجه 3 بر صفر باخته بودیم و بازنده سربلند محسوب می شدیم. اما یک شب قبل از بازی دوم ایران مقابل اسکاتلند، یک مربی بریتانیایی به اردوی ایران آمد و اطلاعاتی از نوع بازی حریف در اختیار حشمت مهاجرانی گذاشت. حشمت با توجه به توصیف هایی که شنیده بود، ترکیب را تغییر داد و به پیشنهاد اصغر شرفی، دستیارش در کادر فنی تیم ملی، ایرج دانایی فرد را از ابتدا به میدان فرستاد تا او مامور مهار آرچی گمیل، ستاره بی چون و چرای اسکاتلند شود. قرار بود ایرج سایه به سایه با گمیل حرکت کند. درباره گمیل همین بس که مقابل پرو ستاره اسکاتلندی ها بود و بعد از مساوی با ایران هم مقابل هلند، نایب قهرمان جام بازی درخشانی به نمایش گذاشت و گل سوم اسکاتلند به هلند را با دریبل سه بازیکن به ثمر رساند که هنوز هم یکی از گل های برتر ادوار جام جهانی است. جوجه تیغی ایران قرار بود در جناح چپ ما و راست اسکاتلندی ها آرچی گمیل بزرگ را مهار کند اما با گذشت یک نیمه از جریان بازی، ورق برگشت و این آرچی گمیل بود که از عهده مهار ایرج بر نمی آمد. هنوز هم صدای گزارشگر بازی ایران و اسکاتلند، غرورآفرین است که می گوید؛ ایرج دانایی فرد، قرار بود مامور مهار آرچی گمیل باشه اما این آرچی گمیله که مامور مهار ایرج دانایی فرد شده و در این کار موفق هم نیست!

گل جهانی، بازی در تیم منتخب جهان و کاپیتانی ایران

ایرج اجازه نفس کشیدن به آرچی گمیل را نمی دهد و هر چه از بازی می گذرد او جرات و شجاعت بیشتری برای حمله به دست می آورد و در یکی از همین نفوذها دروازه اسکاتلند را باز می کند. یک گل مدل گل کوچک بازها، با سماجت و ظرافت مثالزدنی از زاویه بسته... سرمربی اسکاتلند در پایان بازی می گوید؛ تاکتیک تیم را بر مبنای گمیل چیده بودم اما اگر بازی دوباره تکرار شود، تیم را بر اساس بازیکن ناشناس جناح چپ ایران طراحی می کنم.

جام جهانی برای ایران با شکست مقابل پرو تمام می شود اما همین درخشش جوجه تیغی برای جهانی شدن او کافی است. ایرج به بازی منتخب جهان دعوت می شود و مقابل پله و کرویف بزرگ بازی می کند. او آبان ماه 1357 برای بازی در مسابقه خداحافظی پله به دعوت فیفا همراه آندرانیک اسکندریان به امریکا می رود و دیگر به تاج برنمی گردد. بعد از انقلاب هم فوتبالش را در ایالات متحده دنبال می کند. البته در این میان جام ملتهای آسیا 1980 و در 29 سالگی پیراهن تیم ملی را می پوشد و یک گل هم به کره شمالی می زند. آن هم با ضربه سر، با 168 سانتی متر قد، گلزنی با ضربه سر! بعد از آن هم مثل خیلی های دیگر قربانی طرح 27 ساله ها می شود. ایرج در بازی رده بندی جام ملتهای آسیا در روزی که ناصر حجازی کاپیتان اصلی تیم ملی، روی نیمکت نشسته بود، به عنوان کاپیتان تیم ملی جلوتر از همه وارد زمین شد. این کاپیتانی کمترین پاداش برای مردی بود که اگر قربانی نام پدرش نمی شد، بیش از اینها در فوتبال ایران می درخشید.

17 بازی ملی و تنها 3 گل ملی برای ستاره ای مثل ایرج ناچیز است اما او با اولین گل ایران در جام جهانی جاودانه شد

ایرج به حقش رسید، هرچند دیر، هر چند کم!

قصه گلزنی ایرج دانایی فرد در جام جهانی 1978، حضورش در تیم منتخب جهان و کاپیتانی اش در تیم ملی آن هم در بازی مهمی که منجر به مقام سومی ایران در جام ملتهای آسیا شد، نمونه ای کافی برای اثبات این نظریه است که شاید بتوان برای مدتی یک فرد صاحب حق را از رسیدن به حقش محروم کرد اما آن شخص اگر محق باشد، سرانجام حقش را می گیرد. البته که حق ایرج دانایی فرد بیش از اینها بود اما همین که نام او به عنوان اولین ایرانی گلزن در جام جهانی برای همیشه و تا ابد در تاریخ فوتبال ایران ثبت شده، افتخار کمی نیست.

جوجه تیغی زخمی

جوجه تیغی محبوب ایران، با آن جثه ریز، در جناح چپ غیر قابل مهار بود و فقط با خطا می شد او را متوقف کرد. درباره دانایی فرد به شوخی می گفتند؛ هر وقت بازی می کند یک تخت در بیمارستان به نامش رزرو می شود چراکه به قصد کشت او را می زنند. باور نمی کنید؟ حتما مصاحبه های قدیمی زنده یاد ابراهیم آشتیانی را بخوانید که می گفت برای متوقف کردن ایرج فقط یک راه وجود دارد؛ خطا! یا از اکبر میثاقیان که دست او را شکست و یا از مدافعان اسبق ملوان و دفاع راست قدیم راه آهن و مدافع راست تیم ملی هنگ کنگ و تمام آنهایی که بیش از ده بار ایرج را در بیمارستان بستری کردند، بپرسید.

ایرج دانایی فرد سرانجام 21 آذر 1397 در بیمارستانی در شیراز و در حالی که منتظر پیوند کبد بود، دار فانی را وداع گفت. او در امریکا یک فروشگاه پوشاک ورزشی را اداره می کرد و هر از گاهی هم از دالاس به تهران می آمد اما هر بار که منصبی در استقلال به او پیشنهاد می شد، می گفت؛ می خواهم هوادار تیم بمانم. خدایش بیامرزدش...