جاجَر۫م۫، شهری در استان خراسان شمالی و مرکز شهرستان جاجرم است.در تمامی نقاط ایران آثار باستانی و قلاع تاریخی چند هزار ساله وجود دارد که به غلط به استناد آنها قدمت همه شهرها به چند هزار سال می رسد چراکه انسان در گذشته در همه جا حضور داشته و آثاری به جای گذاشته.عواملی که یک شهر را شناسنامه دار می کنند وجود ارگ مرکزی شهر خندق یا دیوار دور شهر وجود مسجد جامع و نام بردن از آن شهر در نقوش تاریخی و سفرنامه ها می باشند و شهر جاجرم تنها و مهمترین شهر این خطه از 400 سال پیش تا گذشته های دور بوده است.
جاجَرم معرَّب « جاگَرم » می‌باشد كه ظاهراً اسمی با مسما برای این شهر و منطقه در نسبت به نواحی شمالی‌تر آن كه سرد سیرو كوهستانی است می‌باشد. واقع شدن شهری با نام «گرمه» در نزدیكی جاجرم، مؤید این ادّعاست. در گذشته به این منطقه «ارغیان» هم گفته می‌شده است.
اهالی آن از طوایف متعددی تشکیل شده‌اند. صالحی‌ها تیره‌هایی از محولاتی‌ها هستند که در زمان آقا محمد خان قاجار به اینجا کوچ کرده‌اند. گنجه‌ای‌ها یا همان نایب‌ها «گرایلی» یکی از بزرگترین طوایف جاجرم هستند که به تبعیت از بزرگِ طایفه ی خود حاج دوست محمد توسط نادر شاه از منطقه گنجه و قره باغ به جاجرم کوچ اجباری داده شدند. این طایفه بعدها به دلیل به دست گرفتن مناصب حکومتی مثل نایب الحکومه ی جاجرم به نایب‌ها معروف شدند. ازبکها از خوارزم و شاکری‌ها نیز از بخارا به این منطقه آمده‌اند.
آغاز شکل‌گیری این شهر به همان زمانی که در تمدن‌های تپهٔ حصار دامغان، تپهٔ سیلک کاشان و تپهٔ یحیی بوده‌است، می‌رسد که باید حداقل قدمتی ۴ تا ۵ هزار سال داشته باشد و حتی در سده‌های پس از هجرت نیز همچنان از نظر آب و هوایی از موقعیت خوبی برخوردار بوده‌است که باعث دوام و گسترش این ناحیه گردیده‌است. چنان‌که در فرهنگ آنندراج آمده‌است «جاجرم نام ولایتی است در خراسان، قصبه‌ای معمور و آباد و قلعه بزرگی دارد که در وسط واقع است و اطراف آن بساتین و مزارع دارد».
این شهرستان پیش از تفکیک شهرستان گرمه در سال ۱۳۸۵، تعداد ۵۸٬۴۸۳ نفر جمعیت داشته‌است. اما پس از جدا شدن گرمه، در سال ۱۳۸۹، جمعیت آن در حدود ۴۰٬۷۴۴ نفر تخمین زده می‌شود. شهرستان جاجرم در جنوب‌غربی استان خراسان شمالی واقع است و از طرف شمال به شهرستان بجنورد (مرکز استان)، از شمال غرب به استان گلستان، از شرق به اسفراین از جنوب شرق به شهرستان جغتای در خراسان رضوی و از سمت غرب به شهرستان شاهرود (استان سمنان) محدود می‌شود.
آب و هوای منطقه نیمه استپی، گرم و خشک می‌باشد. میانگین بارش ۱۳۴ میلی‌متر است. جهت باد غالب از شمال‌غربی است و متوسط سرعت باد ۸٫۵ متر بر ثانیه (۳۰ کیلومتر بر ساعت) است. میانگین دما ۱۶٫۵ درجه سانتیگراد و میانگین رطوبت ۵۰٪ است. حداقل دمای ثبت شده ۱۳٫۲- درجه و حداکثر دمای ثبت شده ۴۱٫۴ درجه بوده‌است. آب و هوای جاجرم «معتدل و خشک، بیشترین درجهٔ گرما در تابستان‌ها تا ۴۰ درجه بالای صفر و کم‌ترین درجه در زمستان‌ها تا ۱۵ درجه زیر صفر و میزان بارندگی سالانه حدود ۱۵۰ میلی‌متر است.
از مهمترین ارتفاعات این شهرستان می‌توان به کوه‌های زیر اشاره کرد:
۱. کوه سالوک با ارتفاع ۲٬۶۵۹ متر از رشته‌کوه‌های آلاداغ
۲. کوه بهار با ارتفاع ۲٬۴۲۵ متر
۳. کوه اتاق گاهی با ارتفاع ۱٬۸۶۴ متر
۴. کوه خواجه با ارتفاع ۱٬۳۰۱ متر
۵. کوه اوزوم با ارتفاع ۲٬۰۵۰ متر
از دشت‌های مهم شهرستان می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
۱. دشت جاجرم: یکی از دشت‌های میان‌کوهی شهرستان بوده که مهمترین سکونتگاه شهرستان در آن تکوین یافته‌است.
۲. دشت شوقان: یکی از دشت‌های میان‌کوهی بوده که توسط کوه‌های مرتفع آلاداغ محصور شده‌است.
۳. دشت سنخواست: یکی از دشت‌های حاصلخیز بوده که توسط مواد آبرفتی پوشیده شده‌است.
از تنگه‌های مهم این شهرستان می‌توان به تنگهٔ دربند و تنگهٔ گزی اشاره کرد.
مهمترین رودخانه‌های شهرستان عبارتند از:
۱. رودخانهٔ کال شور جاجرم: شاخه‌های اولیهٔ این رودخانه از ارتفاعات بینالود سرچشمه گرفته، به‌طوری‌که آب‌های منطقه نسبتاً وسیعی از شمال غرب منطقهٔ خراسان و مناطق شرقی سمنان جمع‌آوری و به کویر نمک می‌رساند. این سرشاخه‌ها به نام‌های کال شور و کال ولایت در جنوب شهر اسفراین به هم پیوسته و رودخانهٔ کال شور جاجرم را به وجود می‌آورند. جهت مسیر این رودخانه جنوب شرق-شمال غرب بوده که پس از وارد شدن به دشت جاجرم به سمت جنوب تغییر مسیر داده و شاخه‌های مهمی مانند جوین، کال شور شاهرود و رودخانهٔ سبزوار را در ادامهٔ مسیر خود دریافت می‌کند و پس از آن وارد حاشیهٔ شمالی دشت کویر گردیده و در ریگزارهای آن فرومی‌رود. این رودخانه دارای جریان دائمی بوده و به صورت زهکشی آب زیرزمینی، در فصول بدون بارندگی می‌باشد که به دلیل غلظت زیاد املاح قابل استفاده نیست.
۲. رودخانهٔ فصلی دربند: این رودخانه یکی از از شاخه‌های رودخانهٔ کال شور جاجرم می‌باشد و از دامنه‌های رشته‌کوه‌های آلاداغ سرچشمه گرفته و در جهت غرب به شرق جریان پیدا می‌کند و وارد دشت شوقان می‌شود این دشت را مشروب نموده و به سمت جنوب تغییر مسیر می‌دهد و پس از عبور از درهٔ دربند و روستای دربند وارد زمین‌های روستای اندوقان و در نهایت وارد رودخانهٔ کال شور می‌شود
«در سال ۱۳۶۹ ضمن بررسی اطراف جاجرم در مجاورت تپه‌ای به نام «تپهٔ پهلوان» تعداد فراوانی تیغه و ابزار سنگی مشاهده شد که با توجه به کیفیت ساخت و پرداخت آنها می‌توان گفت بازمانده از اجتماعات دوران میان سنگی می‌باشند.» با استناد به گزارش هیئت بررسی و شناسایی آثار باستانی خراسان، قدیمی‌ترین سفال‌های به دست آمده از تپه‌های باستانی این شهر (تپهٔ کلاته حسن) متعلق به هزارهٔ چهارم قبل از میلاد است. در طول هزارهٔ اول قبل از میلاد، اقوامی در منطقه ساکن بوده‌اند که مشخصهٔ آنان استفاده از سفال خاکستری است آثار باقی‌مانده از حضور آنان را می‌توان در اتلال دوشگلی(Doshagly) و رباط عشق جستجو نمود. مطالعهٔ شواهد تاریخی و باستان‌شناسی نشان می‌دهد که «گذشته از سوابق درخشان تاریخی جاجرم از پیش از اسلام، در دوران تاریخی نیز شدیداً مورد توجه بوده و وجود مقابر و مساجد از قرن پنجم و هفتم هجری و تپه‌های عظیم اسلامی این مطلب را تأیید می‌کند در کتاب حبیب السیر بارها از جاجرم در کنار شهرهای مهمی چون قزوین، ری اصفهان، دامغان، جاجرم، جرجان و مشهد نام برده شده‌است؛ که نشانگر اهمیت این شهر است. طبق نوشته‌های خواندمیر، پادشاهان ایلخانی بارها در لشکرکشی‌هایی که به منظور سرکوب شورشیان انجام می‌دادند، در این شهر اقامت یا از آن عبور کرده‌اند. کلنل چارلز ادواردییت، که در دوران قاجار از جاجرم بازدید کرده‌است، در سفرنامهٔ خویش از سکهٔ مکشوفه‌ای دارای تاریخ ۷۳۹ ه.ق یاد کرده که در ضربخانهٔ جاجرم ضرب شده بود. از آن جا که این شهر. «... در مسیر جادهٔ ابریشم بین دو ایستگاه نیشابور و دامغان قرار داشته…» همواره به آن توجه می‌شده‌است. راه دیگری نیز که استرآباد (گرگان قدیم) می‌گذشت شهرهای حاشیهٔ جنوبی دریای خزر را از طریق جاجرم به خراسان متصل می‌ساخت. چنان‌که به فرمان امیر علیشیر نوایی، وزیر با تدبیر تیموریان، سه کاروانسرای مهم عشق، قلی (Qelly) و قره‌بیل (Qarabill)در مسیر همین راه در منطقهٔ جاجرم ساخته شد. «کلاویخو» سفیر دربار اسپانیا، در مسیر سفر خویش به دربار تیموریان از این شهر عبور کرده، قلعهٔ واقع در این شهر را توصیف کرده‌است. در جاجرم علاوه بر تات‌ها، که قدیمی‌ترین ساکنان این دیراند، ترکان گرایلی، طوایف عرب، روس ها و بخارایی‌ها سکنی گزیده‌اند. این اختلاط نژادی، بی‌شک، ناشی از موقعیت جغرافیایی خاص آن بوده‌است. ترکان گرایلی شامل دو طایفهٔ مهم رمضانلو و مقصودلو هستند. گروه اول در دوران نادرشاه و گروه دوم در زمان محمد شاه قاجار از منطقهٔ کالپوش به این ناحیه آمده‌اند. «در حال حاضر از این مردم فقط خانوارهایی معدود مانده که آنها نیز ترکی را از یاد برده و فارسی تکلم می‌کنند». «این ناحیه برای سالیان متمادی تحت سرپرستی حاکم بجنورد اداره می‌شد. اما قبل ازآن، گاهی از توابع استرآباد، بسطام یا نردین محسوب می‌شده‌است» و از دوران حیدرقلی خان سهام الدوله (از ایلخانان بجنورد در دوران قاجاریه) جزء قلمرو حکومت بجنورد شده‌است. جاجرم در طول تاریخ خویش بارها، به دلیل هجوم طوایف ازبک و ترکمن، آسیب فراوان دیده‌است. در مرکز شهر جاجرم قلعه‌ای موسوم به «نارین قلعه» وجود دارد که تا اواخر دوران قاجار از آن استفاده می‌شده‌است. سیاحانی که در قرون اخیر از جاجرم عبور کرده‌اند. هر یک، این قلعه را توصیف کرده‌اند. این امر از ثباتی همیشگی در این قلعه حکایت دارد. بی شک ساکنان جاجرم در این دوره‌ها به دنبال آرامش و امنیتی بوده‌اند که جز در پناه دیوارهای بلند این قلعه فراهم نمی‌آمده‌است. خاور بی‌بی شادلو (خواهر یارمحمدخان سهام‌الدوله، حکمران بجنورد معاصر با ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار) در سفرنامهٔ خویش شرحی از این قلعه آورده‌است.
زبان رایج در مرکز این شهرستان فارسی است ولی در روستاهای این شهرستان به زبان‌های مختلفی صحبت می‌شود. این شهرستان دارای تنوع قومیتی فارس، تات، کرد، ترک و آداب و رسوم و سنن خاص و متفاوت با دیگر مناطق استان خراسان شمالی است. اغلب مردم جلگهٔ پهناور شوقان و منطقه‌ای به نام چهارده سنخواست به زبان تاتی تکلم می‌کنند که زبان بومی شمال خراسان است. شهر سنخواست و روستاهای اندقان، خراشا، کرف، جربت، دوبرجه، ملاویس، دربند، طبر و غیره از جمله مناطق تات‌زبان این شهرستان هستند. مردم روستاهای ارک، قراجه رباط، کلاته شور، قلی و کلاته موری به زبان کردی و مردم روستای کلاته ترک‌ها به زبان ترکی و مردم روستای قمیطه نیز تقریباً به فارسی جاجرمی صحبت می‌کنند. نزدیک به ۸۲ درصد مردم این شهرستان باسواد هستند که بیشترین درصد در کل استان خراسان شمالی است.
شهرستان جاجرم به طور كلي با توجه به ميزان بارندگيهاي سالانه جزو مناطق خشك قلمداد ميشود و اقليم بياباني و نيمه بياباني دارد. ارتفاعات واقع در شمال شهرستان كه از شرق به غرب در حاشيه شمال شهرستان امتداد دارد در مواردي بيش از 2000 متر ارتفاع دارند و به طور كلي باعث ايجاد آب و هواي ملايمتري در اين منطقه شده است. ارتفاعات منفرد جنوب شرقي شهرستان شامل بخشي از كوههاي جغتاي است. رودخانه دايمي ولي كم آب و بسيار شور كالشور با جهت شرقي–غربي در جنوب شهرستان جريان دارد و به دشت كوير در جنوب شهرستان ميريزد. بخش قابل ملاحظهاي از اقليم اين منطقه كويري و استپي است. بلندترين قله شهرستان، كوه سالوك با حدود 2659 مترارتفاع است كه همراه با ارتفاعات شمال شهرستان به رشته كوه هاي آلاداغ متصل است.
از سوغات مهم اين شهرستان مي‌توان به سمنوي درق، آلو بخارا و ماست چكيده سنخواست، كلاه كركي جاجرم، جوراب و دستگش پشمي جاجرمي اشاره كرد. همچنین انواع صنایع دستی شامل سفره كردي، گليم بافي، معرق چوب، رودوزي سنتي، منبت چوب، تذهيب، نگارگري، چادرشب بافي، ساخت سازهاي سنتي و دوخت البسه محلي از دیگر سوغاتی های این شهرستان به شمار می رود.
جاذبه های جاجرم
مسجد جامع جاجرم : مسجد جامع جاجرم بنای مذهبی، زیبا و بی‌نظیر شهر جاجرم است که در خیابان ۱۵ خرداد جنوبی و فاصله ۲۰۰ متری جنوب شرقی قلعه قدیمی این شهر واقع شده است. بنا به روایت اهل تاریخ، قدمت این بنا به اوایل اسلام و به روایتی به سال ۵۷۷ هجری قمری برمی‌گردد. این مسجد دارای ورودی یک ایوانی با سقف جناقی در ضلع شمال است که از یک حیاط کوچک در وسط و دو صفه (سکو) با سقف‌های گنبدی و گچ‌کاری شده در شرق و غرب تشکیل شده است. ضلع جنوبی مسجد نیز به وسیله چهار ترمینه به هشت گوش تبدیل شده و این گنبد با تزئینات زیبای گچبری روی آن استوار شده است. این مسجد دارای شبستانی است که در ضلع غربی قرار دارد و مصالح آن از خشت، گل و آجر است و دارای کتیبه‌های مختلفی است که بر پیشانی دالان و بالای محراب آن قرار دارد. این مسجد تنها مسجد تاریخی باارزش و با قدمت طولانی در استان خراسان شمالی است که در تمام طول سال و در مراسم مختلف از آن استفاده می‌شود. از این مسجد در سفرنامه‌های مک‌گریگور، ناصرالدین شاه و اعتمادالسلطنه یاد شده است.
مقبره علی بن مهزیار : آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی یکی از قدیمی‌ترین و مهمترین بناهای شهر اهواز است. علی بن مهزیار یکی از دانشمندان و فقهای شیعه و از یاران امام رضا (ع) بود. در سال ۲۰۱ هجری قمری در محل اقامت امام رضا (ع) در اهواز، مسجدی را بنا کرده و بعد از مرگ علی بن مهزیار او را در این مسجد دفن کردند. امروزه این آرامگاه مکانی است که مردم برای زیارت و دعا سری به آن می‌زنند.در مورد محل دفن وی اختلاف است و دو بقعه در شهرهای جاجرم و اهواز به وی منسوب است.
حمام قدیمی جاجرم : حمام تاریخی جاجرم با قدمت ۵۰۰ سال (دوره صفویه)، نخستین و قدیمی‌ترین حمام این شهر به شمار می‌رود که در زمینی به مساحت ۷۰۰ مترمربع و در ضلع جنوبی قلعه قدیمی جاجرم یا نارین قلعه ساخته شده است. این بنا به علت قرارگیری در مرکز شهر قدیم جاجرم، مجاورت با مصلی و مسجد جامع قدیمی این شهر، در مسیر رفت و آمد مردم قرار داشته و به عنوان محل اجتماع آنان به شمار می‌رفته اما هم‌اکنون به علت توسعه شهر به سمت شمال، رفت و آمد در بافت قدیم کمتر شده است. درِ ورودی این بنا رو به شمال قرار دارد و ۲ متر ارتفاع و یک متر و ۱۰ سانتی‌متر عرض دارد و با یک شیب ملایم با ۵ پله به طرف رختکن حمام هدایت می‌شود. این بنا که با توجه به قدمت آن به موزه مردم‌شناسی تغییر کاربری داده است، در قسمت داخلی دارای غرفه باستان‌شناسی، صنایع دستی، مشاهیر جاجرم، محرم، عطاری و نحوه استحمام گذشتگان، می‌باشد. بازدیدکنندگان و گردشگران می‌توانند همه روزه به جز ایام تعطیل در ساعات اداری از این مکان دیدن نمایند.
امامزاده ابراهیم روستای دربند : بنای امامزاده ابراهیم در یک کیلومتری شمال روستای دربند از توابع بخش سنخواست جاجرم واقع است. این بنا در کنار جادهٔ آسفالته‌ای، که روستای دربند را به روستای جوشقان متصل می‌کند قرار گرفته‌است و به اعتقاد اهالی، مدفن امامزاده ابراهیم، برادر علی بن موسی الرضا است. در حال حاضر بنا فاقد کتیبه‌ای است که در تعیین قدمت آن راهگشا باشد. «آنچه مسلم است زیر ترمبه‌ها و طاقنماها ازاره‌ای به چشم می‌خورد که سابق بر این به‌طور حتم کتیبه‌ای داشته‌است. تکه‌های گچبری به دست آمده در اطراف بنا و خاکبرداری‌های داخل صحن این مطلب را تأیید می‌کند.» بنابراین برای تعین قدمت بنا باید به فرم و سبک‌های معماری اجرا شده در آن توجه داشت. «نمای بیرونی بنا و حالت کلی آن یک بنای قرن هفتم را به ذهن بیننده القا می‌کند. به خصوص از نظر پلان و اجرای طاق‌ها و طاقنماها بی‌شباهت به بناهای قرن هفتم، که در جاجرم و گرمه دیده می‌شود، نیست؛ ولی به علت کوهستانی بودن این منطقه و در معرض برف و باران بودن، نماسازی آن به کلی با بناهای دیگر متفاوت است و الحاقاتی قطور و ضخیم در چهار گوشهٔ بنا ایجاد شده که دایرهٔ گنبد از بالای رأس این ترمبه‌ها و طاقنماها شروع شده و به صورت کلاه خودی درآمده‌است.
روستای طبر: طبر نام روستایی است از توابع بخش جلگه شوقان شهرستان جاجرم در استان خراسان شمالی.این روستا در دهستان طبر و در ۵۰ کیلومتری جنوب غربی شهر بجنورد قرار دارد. آثار تاریخی زیادی در این روستا وجود دارد که نشان از قدمت طولانی آن دارد.در روستای طبر بیشتر مردم به کشاورزی و دامداری مشغول اشتغال دارند و عمده محصول کشاورزی آنها گندم، جو و انگور است.
پناهگاه حیات وحش میاندشت : پناهگاه حیات وحش میاندشت یکی از قدیمی‌ترین مناطق حفاظت شده استان خراسان شمالی به شمار می‌رود که از سال ۱۳۵۲ تحت حفاظت قرار داشته است. پناهگاه حیات وحش میاندشت با مساحتی حدود ۸۴۴۳۵ هکتار در حدود ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان جاجرم قرار دارد. تاکنون ۱۲۰ گونه گیاهی از جمله بابونه سفید، خارشتر کاکوتی، اشنیان، اسپند، گل جالیزی، درختچه‌های گز و طاق، شور، زنبق و درمنه شناخته شده است. یوزپلنگ، آهو، قوچ و میش، تشی، گرگ، روباه، شغال، گربه وحشی، کفتار، گراز، سارگپه، سلیم شنی، چکچک، چاخ‌لق، هوبره، جغد کوچک، سنگ چشم خاکستری، دم سرخ، کوکر شکم سیاه، غراب، مار شاخدار (افعی)، تیر مار، بزمجه و لاک پشت آسیایی، پوشش جانوری این منطقه را تشکیل می‌دهد.
روستای دشت: روستای دشت یکی از مناطق خوش آب و هوا و ییلاقی شهرستان جاجرم است که در ۸۵ کیلومتری شهرستان جاجرم در حاشیه جاده اصلی مشهد- بجنورد- استان گلستان قرار دارد. این روستا به خاطر وجود جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی و همچنین برخورداری از جاذبه‌های سنتی و صنایع دستی باارزش و کهنی مانند شالبافی و قالیبافی، که همچنان در میان ساکنان این روستا باقی مانده است، از شاخص‌ترین روستاهای این شهرستان و به عنوان روستای هدف گردشگری است. وجود آثار تاریخی باارزش چون قزلر قلعه و سردابه‌های زیبا و همچنین ارتفاعات و کوه‌های مرتفع و نیز چشمه‌های پرآب و درختان جنگلی مناطقی چون چشمه جنگلی ییلاق، چشمه گلزار و سرچشمه سردار از مهمترین مناطق دیدنی این روستا به شمار می‌آیند. سوغات محلی این روستا، تخمه آفتاب‌گردان است که در منطقه به وفور کاشت می‌شود.
کاروانسرای قره بیل : کاروانسرای قره بیل یکی از کاروانسراهای تاریخی شهرستان جاجرم است که بر سر شاهراه جرجان (گرگان) در روستای رباط قره بیل ساخته شده است. این کاروانسرا بنایی است با پلان چهار گوش که دو حیاط بزرگ و کوچک دارد. در اطراف حیاط کوچک حجره‌هایی با ابعاد مختلف به صورت تو در تو احداث شده که پوشش سقف آنها گنبدی است و زیر سقف با کاربندی‌های زیبای گچی تزئین شده است. دور تا دور بنا با یک دیوار سنگی که در تمام اضلاع آن برج‌های دیده‌بانی ساخته شده احاطه شده است. این بنا به احتمال فراوان در قرن ۵-۴ هجری قمری ساخته شده و در متون تاریخی از آن به نام رباط املوتلو یاد شده است. در دوره تیموریان و در زمانی که شاهراه کهن گرگان- نیشابور برای دسترسی به مشهد احیا می‌شود، به دستور وزیر باتدبیر دربار تیموری؛ امیرعلیشیر نوایی، رباط (کاروانسرا)هایی در طول این مسیر ساخته شده یا مرمت می‌شوند. در این فرایند نیز کاروانسرای قره بیل توسعه یافته و بخش‌های جدیدی به آن افزوده می‌شود. این بنا تا حدود ۱۰۰ سال پیش به عنوان کاروانسرا مورد استفاده بوده است. روستای رباط قره بیل یکی از روستاهای استان خراسان شمالی است که مرکز دهستان گلستان از توابع شهرستان گرمه می‌باشد و در کنار جاده آسیایی مشهد- شمال با فاصله ۱۱۰ کیلومتری از غرب بجنورد و ۲۰ کیلومتری شرق تونل گلستان قرار دارد.
خانۀ شاه نشين بني هاشم: خانۀ معروف به شاه نشين بني هاشم يكي از آثار ارزشمند دورۀ قاجار در شهرستان جاجرم است كه به صورت دو طبقه ساخته شده و طبقۀ فوقاني محل پذيرايي از مهمانان رسمي و رجال دولتي بوده است. اين بنا به لحاظ داشتن تزيينات زيباي گچبري كه به ويژه در اطراف شومينه ها تمركز يافته و نيز كتيبه هاي ثلث شامل آيات قرآني، ادعيه، نام پنج تن، تاريخ ساخت بنا و نام استاد گچ كار و كاتب منحصر به فرد است.
نقوش صخره ای جربت : نقوش صخره اي جربت كه در منطقه به سنگ نگاره معروف شده اند عبارتند از مجموعه اي از نقوش حيواني شامل كَل، بز كوهي با شاخه اي بلند، شتر، انسان اسب سوار و برخي نمادهاي مذهبيِ اسلامي و كتيبه هايي به خط عربي و فارسي كه باكوبيدن يك شيء نوك تيزي بر بدنۀ صخره هاي سياه رنگِ فروغلتيده در پاي دامنۀ كوه نقش شده است. اين مجموعه نقوش به يك دوره معين تعلق ندارد و در قرون متوالي بارها از روي نقوش قديمي تر تقليد شده است.
قزلر قلعه : قزلرقلعه يكي از قلاع تدافعي شهرستان جاجرم است كه بر فرازكوه بلندي در حاشيه شمالي جلگۀ شقان ساخته شده و بر دشت مجاور اشراف دارد. پلان قلعه بيضي شكل است و با مصالح سنگ هاي نتراشيده و ملات گل بر بنياد صخره اي ساخته شده است. تاريخ ساخت اين قلعه دقيقاً معلوم نيست ولي به احتمال فراوان در قرون مياني اسلامي ايجاد شده است.
تپه پهلوان : تپه تاریخی پهلوان جاجرم در چهار كیلومتری جنوب غربی شهر جاجرم و 170 كیلومتری بجنورد، مركز استان خراسان شمالی قرار دارد. این مکان نیز جزو مکان های بسیار کهن و قدیمی در ایران و جهان به حساب می‌آید که از اولین هزاره پیش از میلاد مسیح باقی مانده است. به گفته محققان ساخت و تولید سفال های قرمز و مشکی با نقوش مختلف در این منطقه رواج داشه است. شاید تپه پهلوان را بتوان به عنوان یکی از شرقی‌ترین نقاط گسترش فرهنگ چشمه‌علی مطرح کرد. هرچند که نقوش سفال‌های دوره چشمه‌علی کشف‌شده در تپه پهلوان بسیار ساده و ابتدایی هستند.برخی از باستان شناسان براین باورند که با توجه به کشف سفال‌هایی اغلب خشن، نخودی با نقوش سیاه هندسی ساده و حرارت نامناسب و آمیزه گیاهی خشن به‌نظر می‌رسد قدیمی‌ترین نهشته‌های استقراری این محوطه متعلق به اواخر دوره نوسنگی باسفال باشد. وازسوی دیگر اعتقاد دارند تپه پهلوان یکی از شرقی‌ترین نقاط گسترش فرهنگ چشمه‌علی باید باشد هرچند که نقوش سفال‌های دوره چشمه‌علی کشف‌شده در تپه پهلوان بسیار ساده و ابتدایی و همانند نمونه‌های بسیار پر نقش و پیچیده سفال‌های این دوره در محوطه‌های شاخص فلات مرکزی نیستند. تپه تاریخی پهلوان یكی از قدیم ترین استقرارگاه های بشر در خراسان شمالی است كه قدمت آن به دوران های نوسنگی، مس سنگی و دوران میانه اسلامی می رسد و شش تا 9 هزار سال قبل مورد سكونت بوده است. مطالعات باستان شناسی در این محوطه باستانی نشان می دهد این تپه به عنوان یك محوطه كارگاهی مربوط به تولید ابزار و زیورآلات سنگی در بین سایر محوطه های باستانی خراسان شمالی از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است.در هزاره ششم پیش از میلاد تپه پهلوان یکی از مراکز صنعتی تولید مهره‌های سنگی بوده است. انواع مته‌ها، تیغه‌هایی که برای تولید مته از آنها استفاده می‌شد، بلوک‌های سنگ خام به رنگ‌های مختلف برای تولید مهره، مهره‌های ناتمام یا شکسته ومهره‌های سوراخ شده و پرداخت شده، همگی نشان‌دهنده تولید تخصصی مهره‌های سنگی در این محوطه است.
نارین قلعه جاجرم: نارین قلعه در کنار دروازه قدیم جاجرم و جوین و جنب حمام قدیمی شهر در شمال غربی مسجد جامع و در ابتدای خیابان زیارتگاه خواجه مهزیار قرار دارد. سیاحانی که در قرون اخیر از جاجرم عبور کرده‌اند، هر یک این قلعه را توصیف کرده‌اند. این امر از ثباتی همیشگی در این قلعه حکایت دارد. بی‌شک ساکنان جاجرم در این دوره‌ها به دنبال آرامش و امنیتی بوده‌اند که جز در پناه دیوارهای بلند این قلعه فراهم نمی‌آمد. خاور بی‌بی شادلو (خواهر یارمحمدخان سهام‌الدوله، حکمران بجنورد معاصر با ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار) در سفرنامه خویش شرحی از این قلعه آورده است. این تل که ارتفاعش در حدود ۲۵ متر است، بقایای ارگ یا قلعه‌ای قدیمی است که امروزه در بعضی نقاط آن آثاری از بقایای برج و بارو را می‌توان دید.
محوطه تاریخی چلو: محوطه چلو مربوط به عصر مس-مفرغ است و در شهرستان جاجرم، بخش جلگه سنخواست، ۳ کیلومتری شرق شهر سنخواست واقع شده و این اثر در تاریخ ۷ اسفند ۱۳۸۶ با شماره‌ی ثبت ۲۱۲۹۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کاروانسرای رباط قلی: کاروانسرای رباط قلی یکی از ۱۱ کاروانسرا یا منزلگاهی به‌شمار می‌رود که در امتداد راه تاریخی جرجان به نیشابور-مشهد ساخته شده است. این بنا در پنج کیلومتری جنوب شرقی روستای قلی در بخش سنخواست از توابع شهرستان جاجرم قرار دارد. بیشتر رباط‌ها یا کاروانسراهای واقع در مسیر این راه باستانی در دوره ایلخانی و برای رفاه حال کاروان‌های زیارتی عازم حرم مطهر رضوی و همچنین به منظور آسان‌سازی در آمدوشد کاروان‌های تجاری ساخته شده‌اند.
............................
آرشیو
