دوستان امروز در مورد تاریخچه رقص در ایران و انواع محلی رایج در نقاط مختلف ایران براتون مطالبی آماده کردم امیدوارم خوشتون بیاد رقص ایرانی تاریخچش بر میگرده به چند هزار سال پیش از میلاد مسیح . یافته‌های باستان شناسی در مناطق مختلف ایران اینو نشون میده که به عنوان یک آیین مردمی در کل ایران باستان انجام میشده. در آیین میترا یا مهرپرستی که در کل ایران شامل عادات و آیین‌هایی بود که همراه با رقص اجرا میشده. حال با انواع رقص های شناخته شده و رایج در ایران آشنا میشویم.
«رقص آیینی»
رقص آئینی یکی از نوع های رقص ایرانی می باشد.ازقدیمی ترین انواع رقص های ایرانی رقص آیینی است که دربرگیرنده مجموعه حرکات موزونی است که در چهارچوب ادای یک سنت و یا آیین و عموما بصورت گروهی اجراء می شود.رقص آئینی انعکاس حالات درونی و یا عرفانی است. شواهد تاریخی بسیاری از جمله نقاشی های روی صخره‌ها، دیواره های غارها و سفال‌های باستانی حفاری شده نمایانگر وجود رقص آئینی در سرتاسر فلات ایران و از دیر باز است.رقص عارفانه از متاخرترین رقص های آیینی ایرانی است که قدمتی بیش از هزار سال دارد. از زمان پیدایش اندیشه‌های صوفیانه و عارفانه در ایران، از رقص به عنوان آئینی برای به خلسه رفتن، در خود فرو شدن و یا آنچنان که پیروان این راه ذکر می‌کنند، برای نزدیکتر شدن به عوالم بالا و آفریدگار استفاده شده است.
«رقص آذربایجانی»
تعداد بسیاری از آذربایجانی‌ها در شمال غربی ایران و در منطقه شهرهای تبریز ،اردبیل ،ارومیه ،زنجان ، قزوین و همدان ساکن هستند.حرکات بیانگر بازو و قدمهای ظریف از دیگر رقصها تمیز داده می‌شود. قدمهای ظریف ایفاگر رقص توسط دامن‌های بلند پوشیده شده و چنین می‌نماید که ایفاگر رقص به حالت شناور بر روی زمین جاری است. رقصها گاهی غمگین، گاهی آتشین و بیشتر تغزلی است و بیانگر سرشت فاخر بانوان آذربایجان است. رقصهای سولو و گروهی درعروسی و سایر مناسبتها اساساً ساده است. این رقصها در شوروی سابق به صورت رقصهای هنری صحنهای، ارتقاء یافته‌است.چند نمونه از رقص اذری
۱.رقص یالی:رقص مردمی بسیار قدیمی و بسیار مرسوم اهالی آذربایجان است.شکل اولیه و ابتدایی یالی به شکل مراسم سنتی بود که در اطراف آتش، منبع گرمی، نور و غذای گرم انجام می‌شد. در چنین مراسمی سنتی آتش را که تبدیل به الهه شده بود، نیایش می‌کردند. یالی با سرعت آرام و سنگین شروع شده و با قدمهای سریع که به شکل دویدن است، با سرعت سریع پایان می‌یابد. در آذربایجان صدها نوع یالی وجود دارد.
۲.رقص گلین گتیرمه:از جمله رقصهای محلی و بسیار قدیمی مردم آذربایجان است.رقصی است که در مراسم سنتی عروسی و قبل از اینکه عروس به خانه داماد برده شود در خانه عروس اجرا می‌شد. ریتم رقص بسیار متغیر بوده صدای موسیقی به سختی شنیده می‌شود. رقص گلین گتیرمه رقصی مهیج و وجدآور است.
۳.چال پاپاق:از جمله رقصهای بومی کهن مردم آذربایجان است.پاپاق نام کلاهی است که فقط پیرمردها استفاده می‌کردند. رقص نیز منحصر به آن‌ها است. این رقص توسط پیرها، افراد مسن و زنان رقصیده می‌شود. سرعت رقص خیلی آهسته‌است. حرکات ریتمیک و کمی به نحو مبالغه‌آمیز است.
۴.رقص خان چوپانی:از جمله رقصهای بومی قدیمی اهالی آذربایجان است.در سده‌های ۱۸–۱۷ قبیله‌ای که از جنوب آذربایجان آمده بود در اراضی شیروان ساکن شد نام خود را «خان چوپانی» نامیدند. این رقص نیز که به افتخار آنان نامگذاری شده بود حال و هوای خاص قبیله را دارد. این رقص تقریباً در اواخر قرن گذشته آفریده شده‌است. «خان‌چوپانی» با تُندای (تمپو) سریع، به نحو پرشور، بسیار سریع، و با ترتیب حرکات هماهنگ اجرا می‌شود. این رقص را فقط مردان ایفا می‌نمایند.
«رقص شمشیر سیستانی»
در میان رقصهای مردانه سیستانی نیز میتوان به رقص شمشیر یا صورت ساده‌تر آن یعنی رقص چوب یا چوبازی اشاره کرد که به همراه دهل و ساز (به گویش سیستانی دول و ساز) اجرا می‌شوند.[۳] در ضمن رقص هراتی یکی از رقص های قدیم مردم منطقه سیستان وخراسان میباشد که امروزه با رقص های سیستانی امیخته شده است.
«رقص کردی»
در این رقص معمولاً بهترین رقصنده (زن یا مرد) نقش رهبری گروه سرچوپی‌کِش (سه‌چۆپی‌کێش) را به عهده می‌گیرد و اولین نفر حلقه رقصندگان است. او باانجام ماهرانه حرکات نمایشی توسط دستمالی که در دست راست خود دارد و نیز به کمک اصواتی هیجان انگیز و گاهی با کلام ضمن افزودن بر هیجان رقصندگان مسئولیت تنظیم سرعت و ریتم حرکت گروه را بر عهده می‌گیرد. قرار گرفتن در این نقش جذابیت فراوانی دارد و رقصنده را در موقعیت بهتری نسبت به مابقی گروه قرار می‌دهد. سرچوپی‌کش گاهی برای ایجاد نشاط بیشتر می‌تواند از حلقه رقص جدا شده و با توجه به تبحر خویش حرکات نمایشی فردی نیز انجام دهد. بقیه گروه در حالیکه دست هایشان رو به زمین و در امتداد دو پهلویشان قرار دارد پنجه در پنجه رقصندگان مجاور ایجاد حلقه‌ای پیوسته می‌کنند. مطلوب‌ترین حالت قرار گرفتن رقصندگان به صورت (گندم و جو) یا به عبارتی یک زن و یک مرد به صورت یک در میان است. بن چوپی یا گاوانی آخرین رقصنده گروه است که هرچند نقش زیادی در ایجاد ریتم و نشاط رقص دارد اما کمتر کسی راغب به قرار گرفتن در این نقش است.نحوه رقصیدن بدین شکل است که افراد سه قدم به سمت چپ میروند و سپس پای راستشان را محکم جلوی پای چپشان بر زمین میزنند و به میزان یک نیم دایره میچرخند.انواع رقص کردی میتوان به گەران -روینە -.راستا -دو دستمالە -سەپای روینە-فەتاح پاشایی -کرمانشاهی -شلیرە -خان و میری -سە پلی -مریوانی -سقزی-شیلایی اشاره کرد
«رقص لری»
در مناطق لرنشین ایران، رقصهای بسیار گوناگونی وجود دارد. دستمال بازی، رقصهای چپی یا چوپی، «سنگین سما» با ضرب و کمانچه یا با دهل و سرنا، رقص سه پا که تندتر از رقص سنگین سما است، رقص دو پا با ریتم کندتر، رقص دو نفره با چوب (تَرکَه بازی یا چووبازی) که نمایشی رزمی است[۶] از مهم‌ترین شیوه‌های رقص لری هستند. از دیگر شیوه‌های کمتر مرسوم میتوان به رقصهای برزگری به هنگام درو کردن محصولات، رقص آهنگین «پا پشت پا»، رقص «سوار سوار» رقص مرگ که به هنگام مصیبت اجرا می‌شود، اشاره کرد. این رقص در میان لرهای لرستان فیلی(لُر کوچک) به نام چَمَریونه و نزد بختیاریها و لرهای جنوبی (لر بزرگ) در سوگ خویشاوندان نزدیک اجرا می‌شود.چند نوع از رقصهای لری
۱.رقص دستمال:سبکی از رقصهای پرجنب‌وجوش و مهیج است که عمدتاً در میان بختیاریها و لرهای جنوبی اجرا می‌شود و سبک غالب رقص در جشن‌های عروسی است. این رقص توسط زنان و مردان انجام می‌گیرد و درخود شیوه‌های اجرای مختلفی (مانند اشتَفی‌مَنگَنا) و هماهنگ با موسیقی نوازندگان دارد.
۲.رقص چوب:یک سبک رقص ویژه دونفره است که اغلب در مراسم شادی و جشنها انجام می‌گیرد و تداعی‌گر نبردهای رزمی و پهلوانی است. این سبک در میان بختیاریها، لرهای جنوبی و حتی ایلات غیر لرتبار مانند قشقایی‌ها متداول است. این رقص اغلب توسط دو مرد انجام می‌گیرد، اگرچه گاه زنان نیز مشارکت می‌کنند. یک اجراکننده (دفاع‌کننده) درحالیکه چوب بلند و سنگینی در دست دارد، ابتدا با چوب به رقص می‌پردازد و سپس به حالت تدافعی موضع می‌گیرد. اجراکننده دیگر (حمله‌کننده) چوب انعطاف‌پذیر کوتاه‌تری تَرکه در دست می‌گیرد و پس از رقص و آمادگی دفاع‌کننده باید به شیوه‌ای ضربه خود را فقط به سطحی پایین‌تر از زانوی او برساند. همگام با اجرای دهل و کرنا توسط نوازندگان، دفاع‌کننده تنها می‌تواند با سپر قرار دادن چوب بزرگ و به‌هوا پریدن از خود دفاع کند. پس از ضربه مهاجم درصورت به هدف خوردن و تأیید ضربه او، دفاع‌کننده که بازنده محسوب می‌شود باید جای خود را به مدعی دیگری بدهد. درصورتی‌که مهاجم موفق نشود، دفاع‌کننده در مقام مهاجم قرار می‌گیرد و بازنده یا فرد دیگری مقابل او می‌ایستد. این رقص و نبردها تا تعیین قهرمانان ادامه پیدا می‌کند و جمعیت احاطه‌کننده با ابراز هیجان و هلهله برندگان را تشویق می‌کنند
۳.چوپی:رقصهای دسته جمعی بازی و چوپی گفته می‌شود. رقصندگان زن و مرد در حلقه‌هایی دست در دست هم قرار می‌گیرند و با شنیدن نواهای نوازنده به سبکهای مختلف حرکات موزون می‌پردازند. نفر اول رقصندگان به لری سَرچووپی گفته می‌شود که با دستمالی در دست و مهارت بیشتر، دیگر رقصندگان حرکات و ریتمهای بدن و حرکات دست و پا را باید با او هماهنگ کنند. سَرچوپی گاه از اول صف جدا می‌شود و با حرکات هیجان‌برانگیز نمایشی، شور و شوق انجمن نوازندگان را مضاعف می‌کند. در این حالت دیگر نوازندگان با حفظ نظم و حرکات هماهنگ سر و دست و پا به الگوی معمول رقص می‌پردازند. در رقصهای شادی معمولاً آغاز رقص با حرکات سنگین سما است، که با تغییر آهنگ نوازنده به رقص نیمه تند سه پا و سپس به حرکات تندتر دوپا می‌رسد و نهایتاً با بازگشت به سنگین سما پایان می‌پذیرد.و گونا
«رقص گیلکی قاسم آبادی»
_uto3.jpg)
رقص قاسم آبادی گلچینی از رنگ و دعای مردم گیلان در فصل کشت و برداشت است.به گفته «حسین اسماعیل پور» مردم‌شناس گیلان و رئیس پژوهشگاه گیلان، رقص قاسم آبادی به دو قسمت رقص خانم‌ها و رقص آقایان تقسیم می‌شود، اما آنچه امروزه بیشتر به عنوان رقص قاسم آبادی شناخته شده‌است، رقصی است که خانم‌ها مجری آن هستند.در رقص قاسم آبادی ابتدا نیایش خداوند و سپس سه مرحلهٔ کاشت، داشت و برداشت برنج نشان داده می‌شود: رقص قاسم آبادی با انجام نیایش به درگاه خداوند آغاز می‌شود و بخش عمده‌ای از این رقص به دعا و شکر پروردگار اختصاص دارد، چراکه خداوند به آن‌ها این امکان را داده تا به کشت و زرع بپردازند.
«ذکر خنجر»
در میان رقصها و آوازهای ترکمنان مشهورترین و ریشه دارترین رقص، رقص ذکر خنجر است. ذکر خنجر، یک نوع نمایش هنرى رایج در بین ترکمنهاست و مثل بسیارى از بازیهاى محلى و بومى، ریشه در گذشته دور دارد. این رقص که بطور دسته جمعی و با لباس سنتی و خنجر بر کمر صورت می گیرد، حالتی ذکر گونه دارد و برداشتی است عارفانه از حالت و جذبه صوفیان. این رقص بصورت دسته جمعی توسط مردان صورت می گیرد.
«رقص بوشهری»
خاستگاه ترانه و رقصی محلی در بوشهر که با نام «بندری» شناخته می شود و در بنادر آبادان و خرمشهر تا بندرعباس نیز رواج دارند، به طور دقیق مشخص نیست. موسیقی و رقص بندری ريتمى تند دارد که با لرزاندن شانه و تکان دادن دست ها و انگشتان توأم است. پاها قدم به قدم روی خط فرضی دایره، کنار یکدیگر قرار می گیرند و گاهی دست ها را بر کمر گذاشته و یا جلوی بدن و بالای سر تکان می دهند. در رقص های بوشهری شانه لرزانی (یَزلِه) با خم و راست شدن رقصندگان همراه است. بالا و پایین بردن دست در جلوی بدن که ممکن است با شمشیر همراه باشد، با تاثیر پذیرفتن از حرکات عربی و آفریقایی پدید آمده است. در حالی که کلیت حرکات رقص بوشهری به فرهنگ رقصهای لری (لر بزرگ: ساکن در کهگیلویه و بویراحمد، و چهارمحال و بختیاری و لر کوچک: ساکن در لرستان) شباهت بسیار دارد.
«رقص بختیاری»
زنان و مردانی که دایره وار و با تکان دادن دستمالهای رنگارنگ و با حرکاتی موزون می رقصند،زنان با لباسهای رنگارنگ محلی و مردان با شلوار دَبیت و چوقا می رقصند و هراز گاهی صدای کِل زدنِ زنها و گالِهٔ مردان به گوش می‌رسد.رقصهای بختیاری به دو گروه تقسیم می‌شوند.گروه اول رقصی که فقط توسط مردان انجام می‌شود چو بازی است که به آن تَرکه بازی و جنگنومه هم می گویند.رقصهایی که توسط مردان و زنان و معمولاً به صورت مختلط انجام می‌شوند مانند دوپا، سه پا، چهار دستمالی، هِی دِتِه، جیران جیران، رقص مجسمه، چوپی، سرناز
«رقص مازنی»
_ggzl.jpeg)
سما، لاک سری سما یا چکه سما، تقریبا رایج ترین و در حال حاضر یگانه رقص همه مناطق طبری زبان است. این رقص، عموما به صورت فردی و گاه به صورت جمعی به اجرا در می‌آید.اگر چه سما رقصی زنانه است ولی گاه مردان نیز در اجرای رقص شرکت می‌کنند. لاک سری سما رقصی تند و پرشتاب است که با لرزش مواج و عمودی اعضای بدن همراه است.رقص مازندرانی، عاری از فیگورهای متنوع است و در اجرای دسته جمعی آن، افراد رقصنده به طور مستقل و بدون ارتباط با یکدیگر عمل می‌نمایند. چکه سما اگر چه رقصی متعلق به شمال البرز است، اما در اکثر آبادی‌های کوهستانی و کوهپایه ای جنوب البرز نیز مورد استفاده است.
«رقص قشقایی»
قشقایی‌ها مردمانی در دل طبیعت و علاقمند به باورها و اعتقادات خوب گذشته و میراث دار آداب و سنن ریشه دار هستند. در عروسی، مردان رقص چوب دارند و زنان رقص دستمال که هر یک نشان از سنتی کهن دارد.در رقص قشقایی زنان و مردان با لباسهای محلی و دستمالهای رنگی دایره بزرگی تشکیل می‌دهند و همراه با حرکات پا، هماهنگ با نوای نقاره و نی دستان خود را بالا و پایین می‌برند.
در رقص «دَرْمَرو» یا چوب بازی نیز، مردان دو تا دو تا و به نوبت با چوب‌های کوتاه و بلندی که در دست دارند به آهنگ‌ساز و دهل با یکدیگر می‌رقصند.
برخی بر این باورند که این بازی در زمان هخامنشیان نیز در بین اقوام ایرانی مرسوم بوده است. در آن زمان سربازان گارد جاوید با استفاده از این بازی سرگرم می‌شدند. گفته می‌شود این بازی نوعی تمرین جنگی به حساب می‌آمده است.
دستمال بازی زنان قشقایی به «هلی» مشهور است. این رقص با ریتمی به نام آقور هلی (هلی سنگین) که ریتمی کند و آهسته دارد شروع می‌شود. ریتم آقور هلی بعد از چند دقیقه کمی تند و به هلی متوسط تبدیل می‌گردد. هلی متوسط به زیر شاخه‌های هلی شش بلوکی، هلی رحیملو، هلی لکی، هلی دره شوری و ۷ دستمال یا گلی جان منه تقسیم می‌گردد که در هر کدام تفاوت‌های کمی در ریتم و نوع گرداندن دستمال وجود دارد. همان حرکات با اندکی سرعت بیشتر انجام می‌شود و به ریتمی به نام یورقه هلی یا هلی تند تبدیل می‌شود. در این مرحله شادی عمیقی وارد جمع رقصنده می‌گردد.
هلی تند به هلی یاقلوق تکمگ، هلی کولی واره و هلی عربی تقسیم می‌گردد که در فواصل هم جهت خارج کردن هلی از یکنواختی در پی هم می‌آیند.
اشرفی منگنه ریتمی لری است که مخصوص لرها ست و به دلیل همجواری با قشقایی‌ها کمی وارد هلی قشقایی‌ها شده است و در طایفه دره شوری و کشکولی نواخته و بازی می‌شود. این ریتم ریتمی شاد و شوخ است. در طوایف شش بلوکی و فارسیمدان این ریتم وجود ندارد. به همین طریق هر ۱۰ تا ۱۵ دقیقه ریتم کمی سریعتر می‌شود و فرم حرکت دستمال و گام‌ها تغییر می‌کند. در انتهای یک دور دستمال بازی که گاهی به یک ساعت و نیم تا دو ساعت می‌رسد، چندین دور دایره دستمال بازان حول یک مرکز و در یک خط حرکت می‌کنند. ریتم ساز به تندترین حالت ممکن می‌رسد و با یک روند اوج گیرنده به انتها می‌رسد.
در ریتم هلی، ۲ نوع حرکت پا داریم. حرکت یک پا به بیرون دایره و یک پا به مرکز دایره و نوع دیگر حرکت در جهت خلاف عقربه‌های ساعت و حول مرکز دایره است. دستمال بازان اصیل یک حرکت عمودی که با صدای نقاره هماهنگ است نیز انجام می‌دهند شبیه به تکاندن تن خود که با خم کردن زانوها و پایین انداختن تن به شکل کاملاً عمودی صورت می‌پذیرد. این حرکت هماهنگی هلی بازان را بیشتر می‌نمایاند.
«رقص بابا کرم»
رقص بابا کرم بازمانده از دهه ۱۳۲۰ و از رقصهای به اصطلاح کوچه بازاری و تخته حوضی است که بسیار مورد محبوبیت قرار گرفته‌است. رقص " باباکرم " ویژگیهای خاصی دارد و منحصراً توسط مردان اجرا می‌شود. در بابا کرم از رقص شانه و کمر استفاده می‌شود و رقاص لباس سیاه و سفید جاهلی بر تن می‌کند و معمولاً لنگی را بر گردن آویزان کرده و از آن در طول اجرای رقص استفاده می‌کند.این آهنگ برای اولین بار با صدای حسین همدانیان اجرا شد که از آهنگهای فولکلور ایرانی به حساب می آید.
