دهاقان مرکز شهرستان دهاقان و در فاصله ۹۶ کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان در مرکز فلات ایران و در دامنه شرقی کوه‌های زاگرس واقع شده‌است. موقعیت جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۱ درجه و ۵۶ عرض جغرافیایی می‌باشد. ارتفاع از سطح دریا ۲۱۵۰ متر می‌باشد. دهاقان دارای آب هوای سرد و کوهستانی با زمستانهایی سرد و تابستانهایی نسبتاً معتدل می‌باشد. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵) جمعیت دهاقان ۱۷٬۴۷۸ نفر می‌باشد. زبان مردم این شهر فارسی و ترکی قشقایی می باشد. دین اکثریت قریب به اتفاق مردم اسلام و مذهب آنان شیعه‌است. دهاقان منطقه ییلاقی عشایر قشقایی نیز می‌باشد.
در وجه تسمیه دهاقان اختلاف نظرهایی وجود دارد :
1- دهاقان معرب «دهاگان» است. دهاگان از دهگان به معنی محاسب و دهدار مشتق شده‌است. بر واژه دهگان الف تحسین افزوده شده و به دهاگان بدل گردیده که معرب آن دهاقان است.
2- دهاقان از واژه عربی دهاق به معنی پر گرفته شده‌است که اشاره به این دارد که این منطقه در قدیم منطقه‌ای غنی از نظر منابع طبیعی بوده‌است.
3- دهاقان مقتبس از لغت طاقان می‌باشد که هنوز هم در همان منطقه به این شهر تاقان یا تاقون گفته میشود. (طاقان را به دلیل سبک معماری ساختمان‌های کهن آن شهر در عهد ساسانی بر روی این شهر گذاردند) چون در زبان‌شناسی گفتار بر نوشتار پیشی دارد تاقون به چم شهر پر از تاق و چشمه درست تر به نگر می‌رسد
به واسطه ریزش فاضلاب‌های شهری بداخل آب‌های جاری اکوسیستم این منطقه تغییر کرده‌است. ریزش فاضلاب‌های شهری به قنات‌های قدیمی (مانند قنات‌های حسین‌آباد و قلقله) و جوی‌های آب کشاورزی و رودخانه و جاری شدن آن در سطح وسیعی از زمین‌های کشاورزی. نتیجه: آلوده شدن زمین‌های کشاورزی و آب‌های تحت‌الارضی و تخریب باغات و خشکیدن درختان چندین ساله (گردو و گلابی و غیره) و بروز امراض صعب العلاج به واسطهٔ استفاده از آب و هوای آلوده و محصولات کشاورزی آلوده. علاوه بر خشکسالی، حفر بی‌رویهٔ چاه‌های عمیق. نتیجه:اتلاف غیراصولی و پایین رفتن سطح منابع آب‌های زیرزمینی و خشکیدن قناتها و چشمه سارهای قدیمی (قنات لورک یا قلعه نوی، قنات خیرآباد و چشمهٔ بزرگ زینعلی و غیره)
این شهرستان از شرق به شهرستان شهرضا ، از غرب به شهرستان بروجن دراستان چهارمحال بختیاری ، از شمال به شهرستان مبارکه و از جنوب به شهرستان سمیرم محدود می شود. فاصله تا مر کز استان : در فاصله 90 کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان می باشد
از نظر تاریخی قدمت دهاقان به دوران قبل از اسلام بر می گردد . ولی آثار و بقایای تاریخی موجود در شهر نیازمند بررسی وکاوش هستند ، این آثار مستنداتی ارائه می دهند که بیانگر زندگی و حیات در حدود 700 سال پیش بوده است . اما بقایای سه دوره ساسانی در همگین و یا آیین ذبح گاو در این روستا و همچنین بقایای سکونت در کنار گورستان کهن بودگان نشانگر قدمتی بیش از این است .
مسجد در شهر به عنوان مهمترین بنای عمومی تلقی شده و تفکرات مربوط به شهرسازی اسلامی نقش عامل زیربنایی را ایفاد می کند . مسجد جامع به عنوان مهمترین نقطه عطف ، بیشترین جاذبه را دارا بوده است . چرا که در ارتباط فضایی متقابل با بازار قرار داشته است . بعضی مواقع مثل شهر دهاقان مسجد جامع همراه با مساجد دیگر در طول اندازه بازار جای می گرفته اند . در شهر دهاقان بیش از 30 مسجد موجود است که برخی از آنها از نظر تاریخی اهمیت زیادی دارند .
ویژگی های خاص: (کشاورزی ، صنعت ، بازرگانی ، صنایع دستی و ...) از محصولات کشاورزی این شهرستان می توان گردو ، گلابی – انگور – سیب – بادام – لوبیا چیتی را نام برد. که مهم ترین این جاذبه ها شامل : دره گلهای ارونه در جنوب دانشگاه آزاد ، دره هرندی ، دامنههای جنوبی ارتفاعات قلاری ، دشت آلالههای آستانه و دشتک در ارتفاعات جنوب غربی نمونههایی از این مناظر زیبای طبیعی است که در بهار با رویش گلهای وحشی و گیاهان صحرایی کم نظیر ارزش اکوتوریستی بالایی پیدا می‌کند . بارندگی نسبتا بالا در نیمه جنوبی و غلبه سنگهای آهکی در این بخش از شهرستان سبب شکل گیری چشمه‌های نسبتا پرآبی شده است . نمونههایی از این چشمه سارها ، چشمه‌های موجود در سرشاخه های رودخانه فصلی شور در جنوب وغرب دهستان همگین ، چشمه علی ، چشمه حیدر ، چشمه دره شاه (که دارای درختان کهن و منظره بسیار زیبا می‌باشد این منطقه زیبا شکارگاه شاهان صفوی بوده که کتیبه تختگاه شاه صفی در این دره نشان دهنده این مطلب می‌باشد ) و … میباشند .
از جمله صنایع دستی این شهرستان قالی بافی است. قالیهای دست باف در طرح‌ها و رنگهای مختلف نوازش گر چشمان خریدارانی ایست که همه روزه برای خرید این بافته‌های نفیس به این شهرستان مراجعه می‌کنند. کرباس بافی از صنایع معروف دهاقان بوده است که در طرح و رنگهای مختلف تهیه میشده بطوری که در اغلب خانه ها گارگاه کرباس بافی دایر بوده است. رویه چینی گیوه نیز بطور گسترده ای رواج داشته که از نظر ظرافت معروف بوده است .گیوه دهاقان به شهر های دیگر صادر میشده.
از نظر خاکشناسی منطقه، شنی رسی و رسی شنی می باشد. اراضی زیر کشت سالیانه و دائمی در این شهرستان ۹۰۰۰ هکتار و اراضی بایش ۱۱۰۰ هکتار است. محصولات کشت شده در این منطقه گندم، جو، حبوبات، انار، سیب، انگور و گردو می باشد. معادن سنگ و شن این شهرستان در حال بهره برداری است. پوشش گیاهی منطقه از نوع کوهستانی می باشد. در حال حاضر حدود ده هزار هکتار زمنیها کشاورزی شهرستان بوده و ۱۲۰ هکتار گلخانه سبزی و صیفی و گل شاخه بریده این شهرستان را به یکی از قطبهای گلخانه ای کشاور تبدیل کرده است. منطقه کشاورزی دهاقان شامل مزرعه برآفتاب (در گویش محلی «براُفتو») و مزرعه حیدرآباد (در گویش محلی «حَیدربای»)لورک(قلعه نوی) کوشک می‌باشد. تاکستان‌های انگور، باغ‌های گردو وبادام، زردآلو، سیب ،گلابی ،به مهم ترین بخش این منطقه کشاورزی را به خود اختصاص داده‌است. خیار،گوجه فرنگی،فلفل دلمه ای گل رز و گل سرخ دهاقان که محصول گلخانه‌های دهاقان می‌باشد از شهرت خاصی برخوردار است. از دیگر محصولات کشاورزی شامل گندم، جو و لوبیا(چیتی وسفید) نخود عدس و ماش می‌باشد.
فصل زمستان منطقه گردشگری آستانه/از چشم اندازهای این منطقه لاله های واژگون در فصل بهار است بقعه بابا شاه حسین انصاری و بی بی خانون، چشمه زینعلی، چشمه سروردی، چشمه قنات نووی، ارتفاعات جنوبی دهستان گلشن، چشمه‌های سُورمَنده و باغ سرخ، چشمه مُردَنگ، دره شاه (دره پیروزی)، مناظر طبیعی چشمه علی، مسجد میر، مسجد جامع دهاقان، خانه‌های تاریخی حسینقلی خان خطامی، پل تاریخی معروف به پل سطل یا پل آب بر، سد تاریخی همگین، آسیاب آبی مسجد رحیم بیگ، مسجد پوده و منطقه آستانه. همچنین یکی از دیدنی‌های این شهر بازار مسقف قدیمی آن است که در گذشته نه جندان دور از رونق و اعتبار زیادی برخوردار بوده‌است ولی باتوجه به گسترش شهر نشینی و استفاده از روش‌های جدید خرید و فروش از رونق آن کاسته شده‌است ولی همچنان زیبایی‌های خاص خود را دارد.
مساله ای که کم تر به آن پرداخته شده است و حتی مسئولان شهرستان دهاقان کم تر به آن پرداخته اند، موضوع حیات وحش منطقه ی دهاقان است . حیات وحشی که به دلیل عشایری بودن برخی از مناطق شهرستان دچار صدمه های جبران ناپذیری گشته است . تا به امروز هیچ گونه جستجو و تحقیقاتی برای مشخص نمودن گونه های حیات وحش منطقه صورت نگرفته است . در این مجال قصد دارم گذری داشته باشم به حیات وحش غنی شهرستان دهاقان . همان طور که گفته شد این منطقه از زیست بوم های نسبتا متفاوتی بهره مند است . از دشت های باز تا کوه های بلند و صخره ای . وجود نشانه های بازمانده از تاریخ، نشانگر این است که منطقه ی دهاقان از دیرباز مورد توجه شکارچیان بوده است که همین مراکز شکار شاهانه و شکار بی حد و حصر عشایر منطقه باعث شده است حیات وحش شهرستان دهاقان دیگر رونق گذشته را نداشته باشد . بریدن درختان و درختچه ها و آلودگی هوا نیز به کم شدن حیوانات در این ناحیه ی بکر کشور کمک کرده است . کتیبه ای که در دره شاه دهاقان موجود بود، به این نکته اشاره کرده بود که این منطقه شکارگاه شاهان صفوی بوده است و امروزه هم بخش اعظم حیات وحش دهاقان، به همین منطقه یعنی کوهستان های جنوبی مربوط می شود . در شمال شهرستان دهاقان بخش قمبوان قرار دارد . قمبوان به معنای شکارگاه است و این منطقه هم در زمانی شکارگاه شاهان بوده است . بیشتر رونق حیات وحش گذشته و حال حاضر شهرستان به ارتفاعات جنوبی محدود می شود . البته بعضی از جانوران در تمامی نقاط شهرستان و حتی در اطراف شهر دهاقان پراکندگی دارند . افرادی که در ۴۰ یا ۵۰ سال پیش در منطقه ی جنوبی رفت و آمد می کرده اند، از وجود گله های آهو در دشت ها و کوهپایه های این منطقه خبر می دهند که امروزه به دلیل شکار بیش از حد عشایر برای استفاده از اجزای بدن آهو حتی شاخ آهو که در بافتن فرش و گلیم استفاده می شده است، دیگر آهویی در این منطقه وجود ندارد . گزارش غیرمستندی از وجود آهو در مرکز نظامی و قرارگاه غرب شهرستان در جاده ی شهرضا به دهاقان وجود دارد که البته این موضوع به اثبات نرسیده است . البته این پادگان به دارا بودن خرگوش زیاد معروف است و این به دلیل کوهستانی بودن این پادگان است . مردمان دهاقان هنوز به خاطر دارند که در حدود ۳۰ الی ۴۰ سال پیش در منطقه ی دره شاه و آستانه شکار پلنگ صورت می گرفت و پس از کندن پوست پلنگ ها و پر کردن آنها با کاه، پوست با کاه پر شده را در نقاطی از شهر در بالای یک بلندی مانند دروازه ها آویزان می کردند . اما نکته ی جالب این است که با وجود لطمه های زیادی که نبود فرهنگ حفاظت از محیط زیست در بین عشایر و روستاییان، به این منطقه وارد آورده است، همچنان حیات وحش نسبتا غنی در ناحیه حاکم است . هنوز هم گزارش و مشاهدات نشانگر این است که پلنگ در نواحی جنوبی شهرستان زندگی می کند . اگرچه نوع کوه های جنوبی و وجود عشایر مسلح، این نظر را با مشکل مواجه می کند اما حضور پلنگ تا یک الی دو سال پیش در ارتفاعات شهرستان گزارش شده است . یکی از باغداران منطقه ی آستانه که از اهالی محلی هم نیست، حدود ۲ سال پیش، نزدیک غروب در کوهپایه های کوه شنلی پلنگ بزرگی را مشاهده می کند که یک هفته بعد پس از پرس و جو از عشایر منطقه درباره ی مشاهده ی خویش، درمی یابد که عشایر پلنگ مذکور را با تفنگ به هلاکت رسانده اند . حتی اهالی دهستان های اطراف منطقه از وجود همیشگی پلنگ در این ناحیه صحبت می کنند و حتی عده ای از آنان در سال های گذشته با این جانور رو به رو شده اند .
درست است که میزان شناسایی جانوران در بین اهالی محلی زیاد اطمینان بخش نیست، اما می توان از گفته های آنان درباره ی مشاهده ی ببر در این منطقه فهمید که احتمالا پلنگ دیده اند . به دلیل نبود آموزش، اگر از اهالی محلی درباره ی حیوانات موجود در منطقه سوال کنید، آنها در پاسخ به شما می گویند : منظورت شیر و ببر و پلنگ است یا جانوران دیگر ؟ و خیلی هایشان نمی دانند که شیر و ببر اصلا نمی توانند در این مناطق زندگی کنند و یا اصلا منقرض شده اند . اما در حد خودشان و در حد آشناییشان با جانوران، می توان به گفته هایشان امیدوار بود . با توجه به گزارش مردم محلی، منطقه ی چشمه ناز ونک زیستگاه پلنگ است . هم چنین در غرب منطقه ی آستانه و به فاصله ی حدود ۳۰ کیلومتر، منطقه ی حفاظت شده ی سبز کوه بختیاری وجود دارد که میان این دو منطقه نیز کوه های بلند و مراتع خوبی وجود دارد . نزدیک ترین منطقه ی حفاظت شده به این ناحیه هم، همین منطقه ی سبزکوه است . ارتفاعات بخش های شمالی هم کم ارتفاعند که نمی توانند محل زیست پلنگ باشند . در شرق هم ارتفاعات بلند وجود ندارد و هیچ پناهگاه حیات وحشی هم مستقر نیست . اما می توان این نظریه را مطرح کرد که شاید پلنگ آستانه به دلیل یافتن قلمرو یا گذر کردن از این منطقه به سمت قلمرویش، در این نواحی دیده شده است . البته وجود جاده ها و راه های ارتباطی و نیز دهستان های متعدد، مهاجرت ۲۰ الی ۳۰ کیلومتری پلنگ را با تردید همراه می سازد . شاید هم به دلیل عشایری بودن منطقه و حضور گله های گوسفند، به این منطقه روی آورده باشد . می توان حدس زد که بیشتر جانوران منطقه ی آستانه در مسیری بین این نقطه و ارتفاعات بلند شهرستان های سمیرم و ونک یا ارتفاعات چهارمحال و بختیاری در رفت و آمد هستند . اهالی محلی هم حضور بسیار نزدیک جانوران ( حتی جانوران وحشی و گوشت خوار ) را در شبها و در کنار خانه ها و مزارع گزارش می دهند . گونه ای دیگر که وجود آن در منطقه بعید به نظر می رسید، اما با اطلاعات افراد محلی احتمال حضور آن در منطقه قوت پیدا کرد، خرس قهوه ای است . جانوری که معمولا ارتفاعات بسیار بلند و دور از دسترس آدمی را برای زندگی انتخاب می کند . اما این منطقه به دلیل عشایری بودن، نقطه ی بکر و دور از دسترس ندارد . اما یکی از اهالی محلی از برخورد با یک خرس بزرگ در ارتفاع ۳۰۰۰ متری منطقه خبر می دهد . او حدود ۲ سال پیش در یکی از شبها به همراه گروهی در کوه بیتوته کرده بودند که خرس بزرگی را می بینند . با وجود مشاهدات و گزارش های افراد غیر بومی و تاکید افراد محلی به وجود خرس و پلنگ در این منطقه، نمی توان به طور قطع حضور این جانوران را تایید کرد . البته نباید هم از آن بی تفاوت عبور کنیم . اما اگر وجود پلنگ یا خرس را هم در این منطقه نپذیریم، شهرستان دهاقان دارای گونه های جانوری دیگری نیز می باشد . در ارتفاعات جنوبی گله های کل و بز و قوچ و میش، هر چند بسیار کم و بسیار پراکنده، وجود دارند که در معرض خطر هستند . هم چنین گزارش ها از وجود کوهی در منطقه ی شمالی و نزدیک دهستان قمبوان حکایت می کند که نام آن کوه قوچ است و این نام به دلیل حضور جمعیت بالایی از این جانور به این کوه داده شده است . اما به گفته ی اهالی، به احتمال بسیار زیاد دیگر هیچ قوچی در این کوه زندگی نمی کند . اگر بخواهیم به دیگر پستانداران منطقه اشاره کنیم می توانیم از خارپشت ها، گونه های خفاش، انواع موش، جربیل و جرد، دوپاها، تشی، خرگوش، شغال، روباه معمولی، کفتار، راسو و سمور سنگی نام ببریم . البته شاید این منطقه میزبان جانورانی همچون هامسترها و ول ها، خدنگ کوچک، رودک، گربه وحشی و جنگلی و گراز باشد . گفتن این نکته حائز اهمیت است که با وجود حضور گراز در کوهستان های اطراف، این منطقه شاهد حضور گراز نیست و شاید اصلا گرازی در این ناحیه وجود نداشته باشد . همچنین حضور گربه های وحشی یا جنگلی از روی حدس و گمان است و احتمال حضور کاراکال در این ناحیه بسیار بسیار کم است . چون این منطقه به نوعی در جنوب غربی شهرستان شهرضا قرار دارد، می توان امید داشت که شاید دوپای ایرانی یا همان دوپای فیروز در این نقطه زندگی کند . پستانداری که تمام منطقه از آن برخوردار است و به دلیل رونق دامداری و زندگی عشایری، در این منطقه به تعداد زیاد یافت می شود، گرگ است . در سالیان گذشته با شروع نیمه های شب، صدای زوزه ی گرگ هایی که در کوه های اطراف شهر دهاقان بودند، فضای شهر را پر می کرد . این گرگ ها بدون هیچ ترسی به شهر نزدیک می شدند و حتی گاهی در اوایل صبح یا هنگام غروب، در باغ های شهر مشاهده می شدند . درست است که امروزه از تعداد آنها کاسته شده است و مانند گذشته در اطراف شهر دیده نمی شوند، اما هنوز صدای زوزه ی آنها در بعضی از شب ها و در زمان هایی کوتاه از اطراف شهر به گوش می رسد . طبق گفته های عشایر و روستانشینان منطقه ی آستانه، دو گونه گرگ در این منطقه وجود دارد که یکی از آنها گرگ خاکستری است . این گرگ در سراسر شهرستان پراکنده است و در مناطق کوهستانی به وفور یافت می شود . عشایر و دامداران، زیاد از این گرگ نمی ترسند و با وجود حمله های این گرگ به گله های دامی، می توانند با او مقابله کنند . اما گونه ی دیگری از گرگ که بیشتر در ارتفاعات بلند شهرستان وجود دارد، گرگ سیاه است . این گرگ که به گفته ی اهالی محلی بزرگتر از گرگ معمولی است، بسیار شجاع و نیرومند است و حتی شب ها به آخور گوسفندان در خود دهستان حمله کرده و دو یا سه راس گوسفند را با خود می برد . بومی ها به این گرگ ( قورت ) می گویند . البته امکان دارد که اهالی کفتار را با گرگ سیاه اشتباه گرفته باشند . حتی بعضی از مردمان دهستان ها، به هنگام شب، گوساله های خود را از ترس گرگ های منطقه در مکانی بسته نگهداری می کنند . به هر حال گرگ های این منطقه جمعیت به نسبت خوبی دارند و به دلیل وجود دامداری در سرتاسر شهرستان، پراکندگی جامعی دارند . طعمه های اصلی و شاید تنها طعمه های گرگ ها و دیگر جانوران گوشت خوار منطقه را، دام های اهلی تشکیل می دهند و عشایر منطقه بر این باورند که گرگ یا پلنگ با آنها کوچ می کنند و زمانی در این منطقه حضور می یابند که دام های عشایر به عنوان منبع غذایی در دسترس باشند . و همین تعارض بین گرگ و انسان، باعث شده است که آدمیان با روش های گوناگون به خصوص تربیت سگ های گله و نگهداری تعدادی زیادی از آنها، با جدیت به مقابله با گرگ یا دیگر گوشتخواران بپردازند . به دلیل وجود سلاح بین عشایر و شکار بی حد و اندازه، طعمه های گرگ و جانوران گوشت خوار در این منطقه بسیار کم یا حتی نابود شده اند و تنها منبع غذایی گرگ، گله های دام انسان هاست . به همین سبب گرگ های منطقه حداقل هفته ای یکبار به گله های گوسفند حمله می کنند . اما باز هم به دلیل نبود آگاهی، عشایر به شکار سم داران و دیگر جانوران طعمه ی گوشت خواران، ادامه می دهند . اما به غیر از گرگ، پستانداران دیگری را نیز می توان در داخل یا اطراف شهر دهاقان به وفور پیدا کرد . در باغات و یا خانه های قدیمی، هر کجا که محلی برای مخفی شدن وجود داشته باشد، محل حضور خفاش هاست . جانورانی همچون خارپشت، موش، خرگوش، شغال، روباه معمولی، سمور و یا در برخی اوقات کفتارها را هم می توان در باغات یا اطراف شهر مشاهده کرد .
دیده شدن خارهای تشی در باغات این شهرستان مسئله ای عادی است که حضور این جانور کاملا شب فعال را اثبات می کند . بیشتر پرندگان منطقه ی دهاقان، پرندگان کوچک جثه هستند . در اکثر مناطق شهرستان پرندگانی چون کبک، تیهو، مرغ حق، جغد کوچک، شانه به سر، خانواده ی سبزقباییان، گونه های دارکوب، چکاوکان، پرستوها، دم جنبانکیان، بلبلان، سینه سرخ، توکاییان، سهره ییان، گنجشک ها، سار، زاغی، زاغ های نوک سرخ و نوک زرد و کلاغیان را می توان مشاهده کرد . این پرندگان حتی در باغات و بیشه های منطقه نیز یافت می شوند و هنوز هم در طول روز صدای ضربات پی در پی دارکوب از باغات این شهر شنیده می شود و صدای مرغ حق در اکثر نقاط شهرستان، نوای آشنای شبهاست . در این منطقه حضور شاه بوف هم دور از انتظار نیست . شاید پرندگانی چون مرغ مینا و هوبره ییان هم در این نواحی وجود داشته باشند که البته حضور هوبره ییان کمی غیرممکن به نظر می رسد . اما وجود پرندگان بزرگی مانند خانواده ی قوشیان، عقاب ها، سارگپه ها و شاهینیان در این منطقه و حتی ارتفاعات بلند آن، دارای ابهام است و گزارشی هم از حضور این پرندگان در این ناحیه وجود ندارد . امیدواریم با پیگیری های بیشتر از حضور یا عدم حضور این پرندگان در این ناحیه مطلع شویم . ولی نکته ای جالب که خبرگزاری فارس به آن اشاره کرده است این است که کوچکترین پرنده ی جهان که نوعی شهدخوار است در منطقه ی اردسته ی دهاقان یافت شده است . البته این خبر فقط از درگاه این خبرگزاری انتشار یافت و هنوز سند محکمی برای آن وجود ندارد . از دوزیستان منطقه می توان به تعداد زیاد قورباغه های مردابی و وزغ های رنگارنگ اشاره کرد که طعمه های خوبی برای جانورانی همچون روباه و شغال به حساب می آیند . اما این منطقه به دلیل نبود شکارچیان طبیعی، دارای جمعیت بسیار بالایی از آگاماها، گکوها، مارمولک ها، لاسرتاها، ارمیاس و در کل خزندگان است . شما می توانید در ارتفاعات مختلف شهرستان انواع آگاماها و مارمولک ها را با چشم خود ببینید . جمعیت بسیار زیادی نیز از لاک پشت های مهمیزدار در باغات و کوهستان های این شهرستان وجود دارد . انواع مارهای سمی و غیرسمی مانند مارهای کرمی شکل، کورمار، مار پلنگی، تیرمار، گرزه مار و ... در خود شهر دهاقان یا در ارتفاعات بلند جنوبی یافت می شوند . شاید علت تعداد زیاد این جانداران نبود پرندگان شکاری در این منطقه است . به دلیل حضور عشایر، اغلب جانوران این منطقه شب گرد و شب شکارند و دیدن آنها در روز کار نسبتا سختی است . باز هم اشاره به این نکته واجب است که مسلح بودن عشایر منطقه باعث شده است که حیات وحش آن آسیب ببیند و در اکثر نقاط کوه ها، پوکه های خالی را مشاهده می کنید که نشان از شکار زیاد در این منطقه است . حتی در بین دهستان های منطقه ی وردشت خانه هایی وجود دارند که دیوارهای اتاقشان با سرهای جانوران این منطقه به خصوص قوچ و میش پر شده است . اما با وجود این ناآگاهی ها، هنوز هم حیات وحش این منطقه پتانسیل بازگشت به دوران باشکوهش را دارد . شما می توانید با گشتی یکی دو ساعته در کوه های شهرستان، دسته های بزرگ کبک و تیهو، انواع گوناگون خرگوش و سنگ های متحرک که همان لاک پشت ها هستند را مشاهده کنید . امید است که مسئولان مربوطه با یک تصمیم گیری درست و به موقع و عملکردی سریع از تخریب بیش از حد طبیعت و حیات وحش شهرستان دهاقان جلوگیری به عمل بیاورند . البته توکل ما بر خداست که خودش حافظ خلقت خویش است . ( تمامی مطالبی که در این نوشته راجع به حیوانات شهرستان گفته شد، از طریق مستندها، شواهد، گزارش افراد بومی و غیربومی و احتمال ها بوده است . )
گلسرخ در دهاقان بوفور چه در منازل وچه درمزارع یافت میشده که متاسفانه در حال حاظر رو به کاستی است. گل رز دهاقان در رنگهای مختلف شهرت دارد(خصوصا نوع گلخانه ای آن) گل نسترن(خوشه ای رونده) بن گل (پایه گلسرخ)اهلی در خانه ها و باغها وبصورت وحشی در صحراها زیاد است گل لاله در رنگهای سفید،زرد و صورتی در مزارع وصحرا ها(خود رو)در اوایل بهار ظاهر میشود گل لاله سرنکون دهاقان معروفیت دارد (در صحرا ها و کوهستانهای اطراف) گل حسرت در انواع سفید وصورتی بصورت وحشی در اواخر پائیزاز زمین سر میزند و شباهتی بگل زعفران دارد سنبله بصورت وحشی در اوایل بهار سر میزند گل زنبق بصورت اهلی در باغچه ها وبصورت وحشی در صحرا هاوجود دارد گل ختمی در انواع سفید، صورتی،قرمز در مزارع وصحرابطور خودرو میروید وچند ساله است ومصرف داروئی دارد گل گاوزبان بصورت خودرو در باغها وبیابان میرویدومصرف داروئی دارد نوعی از خانواده گل داوودی زرد دراوایل بهار در کنار جویبارها وچشمه ها میروید گل ارونه در صحراها میروید گل کلاسیربصورت سنبله ای بنفش وچتری سفیددر مزارع و صحراها بوفور یافت میشود گل موسیر بصورت وحشی در صحراها وکوهستانهامیروید گل خبازی(پنیرک ویا مامیران)مصرف داروئی دارد گل بومادران به رنگ زرد و بوی خاصی داردو مصرف داروئی_ رویش خودرو دارددر صحراها وباغهایافت میشود گیاهان" آویشن در دونوع زیره ای وشیرازی در کوهستانها و بیابانها میرویدمعطر وطعم دهنده است طرپه(ترشک )بصورت خودرومیروید ودر تهیه آشها وسوپها مصرف میشود
جاذبه های دهاقان
مسجد جامع دهاقان (مسجد حاج میرزابابا) : مسجد جامع با 240 متر مساحت در داخل راسته بازار ، نزدیک چهارسو در کنار مساجد دیگری مثل مسجد حاج مهدی قرار دارد . این مسجد توسط شخصی به نام حاج میرزا بابا احداث شده است این بنا از بناهای اوایل دوره قاجاریه در شهر دهاقان است ، ساختمان آن دارای یک هشتی در مسیر ورودی یک حیاط کوچک و شبستانی (ستوندار) است که پوشش آن را به شیوه چهارضربی اجرا کرده اند شبستان با آجرهایی با ابعاد 5*20*20 سانتیمتر در راستای محور قبله با سه ردیف ستون ، سه تایی از جنس آجر برپا شده است . محراب مسجد دارای تزئینات مقدس و گچبری هایی با نقوش اسلامی است . در پشت بام این بنا یک ساعت آفتابی واقع است که کاربرد آن تشخیص ظهر و زمان اذان نمازهای ظهر و عصر بود . ازنظر معماری یک از مهمترین مساجد تاریخی شهر است . محل استقرار زنان و مردان در این مسجد با دیوار چوبی تفکیک شده است . این مسجد ارتباط تنگاتنگ با بازار و قدیمی ترین راسته مهم شهر داشته است . سردر مسجد که با نیم گنبد پوشیده شده است دارای تزئینات کاربندی (رسمی بندی) است همچنین دارای دو سکو (باخوره) بوده استکه در حال حاضر یکی از سکوها باقیست بعد از سردر وارد فضای هشتی می شویم هشتی مسجد نیز از نوع نگینی می باشد . این هشتی مانند تمام هشتی ها فضای تقسیم بنا را نیز شامل می شود و فقط از سه ضلع مسدود است و از بقیه اضلاع به راه پله ، پشت بام ، حیاط ، اتاقهای مسجد ، شبستان و کوچه را دارد مسجد دارای یک حیاط کوچک است. شبستان مسجد دارای یک ستون شش ضلعی است محراب آن دارای تزئینات مقرنس کاری و حاشیه محراب گچ بری شده است . سطح شبستان از سطح حیاط پایین تر است . اتاقهای مسجد به نسبت سایر قسمتها از قدمت کمتری برخودار است که با طاق و گنبد پوشیده شده است . رطوبت ناشی از برف و باران از عوامل مهم مخرب مسجد است .
مسجد میر: مسجد میر مهمترین و قدیمی ترین بنای تاریخی در شهر دهاقان است براساس مطالعات میراث فرهنگی استان اصفهان قدمت آن به اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره ایلخانی می رسد . این مسجد در وسط بازار و در شمال مسجد جامع واقع است . در حال حاضر شامل یک فضای مسقف کوچک با ستونهای مربع شکل با ابعاد 70/1*70/1 متر است . کف مسجد میر برخلاف مساجد اطراف خودش بالاتر از سطح بازار و از نظر معماری و هنر ساده تر است . این مسجد در حال خراب شده است . با توجه به نوشته ای که در داخل مسجد نصب شده است این بنا یکبار در سال 1310و باز دیگر در سال 1362 تعمیر شده است . در حال حاضر نیز نیاز به تعمیر دارد . مسجد میر ، مسجدی درونگرا و شبستانی است که با خشت ساخته شده است و با رویه گچی پوشیده شده مساحت مسجد در حدود 160 متر است . درون مسجد هیچگونه تزئیناتی ندارد . اما دیواره خارجی بنا دارای تزئینات آجر کاری است . اهالی اعتقاد دارند که این مسجد بقایای یک آتشکده است که بعد از اسلام تبدیل به مسجد گردیده است . رطوبت ناشی از برف و باران عامل مهم تخریب بناست . علیرغم وجود قیرگونی سقف ، باز هم باعث تخریب مسجد شده است . به طوری که قسمتی از سقف در دیماه 83 فرو ریخته . همچنین دیوار خارجی در قست شرقی بنا به علت ریزش آب از ناودانها دچار فرسایش شده است . بدون استفاده شدن و متروک ماندن مسجد یکی دیگر از عوامل فرسایش آن است .
مقبره سلطان محمد: این مقبره که بنایی است نوساز و از یک فضای مسقف ساده تشکیل شده است حاوی یک سنگ قبر کامل و بخش کوچکی از یک سنگ قبر است . قدمت این مقبره به سال 755 هـ . ق بر می گردد . این مقبره در کنار بازار واقع است و نشان از قدمت این قسمت شهر دارد . مساحت کل بنا 104 متر مربع است که 40 متر مربع آن حیاط تشکیل می دهد .
مقبره باباشاه حسین (بابا شیخ حسین): بنا به نظر اهالی شهر ، مقبره باباشاه حسین فرزند جابربن عبداله انصاری ، صحابی مشهور پیامیر اسلام (ص) می باشد که پس از گذراندن عمر ؛ همراه با خواهرش بی بی خاتون در این محل دفن شده است . البته سندی که این مسئله را ثابت بکند در دست نیست این مقبره در چهار کیلومتری شمال دهاقان واقع است . این مقبره بنایی کاملا نوسازی و از یک فضایی مسقف ساده تشکیل شده است . اما یک راهرو یا دالان در قسمت غربی آن وجود دارد که متعلق به دوره های قبل است این سنگ قبر متعلق به همسر سلطان محمد مدرس علوم دینی می باشد در این بنا هیچگونه تزئین معماری به کار نرفته است .آسیاب محمد رحیم بیگ: معروف به آسیاب آبی در ایران در مکانهایی که رودخانه های پرآب جاری بودند مردم برای آرد کردن گندم و جو در کنار آن رودخانه ها آسیابهای آبی تاسیس می کردند . دهاقان به دلیل دارا بودن آب جاری رودخانه دارای چندین آسیاب آبی بوده ، بنا به اظهار نظر اهالی در دهاقان بیش از 10 آسیاب آبی شناسایی شده است . آسیاب محمد رحیم بیگ معروف به آسیاب آبی دهاقان از آثار و بناهای تاریخی شهر محسوب می شود . آسیاب آبی در شمال غربی دهاقان در ساحل شمالی رودخانه واقع است .
خانه خان: (خانه حسینقلی خان خطایی) این خانه در محله قلعه واقع است . حسینقلی خان خطایی حکمران یک صد سال پیش دهاقان بود این خانه را مصالحی چون خشت به عنوان مصالح اصلی و ساختاری و آجر به عنوان مصالح فرعی برپا شده است فضاهای مسکونی این خانه در جبهه شمالی و جنوبی پیرامون یک حیاط مرکزی بزرگ ترتیب یافته است قدمت این خانه به بیش از 270 سال می رسد و یکی ازمهمترین آثار و بناهای تاریخی دهاقان محسوب می شود
خانه جهانگیرخان قشقایی: این خانه ، خانه جهانگیرخان قشقایی است که معلم مستقیم شهید مدرس و با واسطه امام خمینی بود . نقاشی زیبای آب طلا بر روی قسمت درونی گنبد خانه که منسوب به خود ایشان است دیده می شود . فضاهای مسکونی این خانه در جبهه شمالی و پیرامون یک حیاط مرکزی بزرگ ترتیب یافته است . زیبایی های این خانه تا آنجایی است که در قدیم آرزوی هر دهاقانی بود که در عروسی های واقع در این خانه شرکت کند . متاسفانه خانه فوق فعلا به صورت متروکه و در حال تخریب می باشد که نیاز است توسط دستگاه های ذیربط تملک و بازسازی گردد . پل تاریخی دهاقان: (پل سطل یا پل آب بر) یکی از پلهای ساخته شده در طول مسیر رودخانه دهاقان پل سطل است که دارای عرض 3 ارتفاع 4 و طول بیش از 50 متر می باشد . مصالح بکار رفتـــه در آن سنگ ، گـــل و ساروج است در بازسازی چند ســـال اخیر از شن و سیمان نیز استفاده شده است .
جاده بودجان : جاده بودجان از نقاط قدیمی و با قدمت دهاقان بوده که در گذشته مردم در این منطقه زندگی و سکونت داشته‌اند و هنوز بقایایی از زندگی به چشم می‌خورد این منطقه از آب و هوای بسیار دلپذیر و منحصر به فردی برخوردار بوده در فصول گرم سال با وزش بادهای خنک گرمای تابستان را کنار میزند و از پوشش گیاهی مناسب از جمله آویشن، کتیرا، چای کوهی و قنوات و اراضی و مراتع سر سبز برخوردار بوده و عشایر در بهار و تابستان دراین منطقه با نصب سیاه چادر به چرای گوسفندان می‌پردازند. نکته قابل توجه در این جاده وجود منطقه گردشگری اردسته بوده که در ابتدای جاده بودجان چشم نوازی می‌کند، منطقه‌ای که به سبب وجود درخت داغان مورد توجه همگان بوده و وجود چشمه آب و مجموعه تفریحی و رفاهی کوهسار با احداث سیاه چادر و اتاقهای کاه گلی و امکانات رفاهی محلی آرام برای استراحتگاه مسافران و یکی از نقاط ویژه در روز سیزده بدر تلقی میشود.
پیست موتورسواری دهاقان: در ادامه جاده بودجان به پیست موتورسواری می رسیم، منطقه ای که یکی از نقاط مستعد کشور در این زمینه به شمار می رود و اجرای موتورسواران یکی از جاذبه های گردشگری بوده و با استقبال گرم مسافران همراه است. پس از آن با ورود به مناظر سبز و طبیعت بکر باغات و مزارع خودنمایی می کنند، طبیعتی که همیشه پذیرای مسافران بوده و چشمه های زیبای مردنگ و بنا و سیاه چادرهای عشایری زیبایی و هارمونی ویژه خلق کرده اند.آستانه و دره شاه صفی در انتهای این جاده به منطقه گردشگری «آستانه» وارد می شویم که در پیچ و خم آن دره شاه خودنمایی می کند. در این مکان گردشگران با آبشاری که از دل کوه، از میان گیاهان سرسبز جاری است مواجه شده و از زیبایی آن لذت می برند. روزگاری شاهان صفوی در جوار آن به شکار آهو می پرداختند و به همراه خانواده و ملازمان خود تابستان را در این منطقه سپری می کردند تا از زیبایی و خنکای آب و هوای این منطقه استفاده کنند. در جنوب غربی این دره نوشته‌ای سنگی از زمان شاه صفی دیده می شد که به سرقت رفته است.
منطقه سحرانگیز آستانه بودجان: گیاه کمیاب و بی نظیر «لاله واژگون یا اشک سیاوش»"را در دامان خود پرورش می دهد و در این زمینه یکی از نقاط منحصر به فرد در ایران محسوب می شود که به حراست و مراقبت ویژه از سوی گردشگران نیاز دارد. در فصل بهار لاله های وازگون و انواع گلهای بهاری جلوه خاصی به این منطقه زیبا می بخشند. آب و هوای خنک و فرحناک، وجود چشمه و آبشاری خروشان، درختان کهن و سرسبز و گل ها و مراتع غنی و رنگارنگ در فصل بهار و تابستان، این منطقه را به یکی از هدف های گردشگری استان اصفهان تبدیل کرده است.
دشت لاله های واژگون دهاقان: دشت لاله‌های واژگون در ۲۵ کیلومتری شهر دهاقان قراردارد. گیاه لاله واژگون به گل سربه‌زیر، لاله سرنگون، اشک مریم و اشک سیاوش نیز معروف است. زمان رویش و شکفتن لاله‌های واژگون در این دشت از اواسط فروردین ماه شروع و تا اواخر اردیبهشت ادامه خواهد داشت که طی این زمان يكی از مناطق پرتردد جهت تفريح و گردش خانواده‌ها است.
................................
آرشیو
