جُلفا شهر گمرکی و مرزی ایران، در جنوب ساحل رود مرزی ارس در ۱۳۵ کیلومتری شمال تبریز و ۶۵ کیلومتری شمال مرند و ۱۳۵ کیلومتری شمال غرب ورزقان در استان آذربایجان شرقی واقع شده‌است. جلفا، به لحاظ جغرافیایی و به دلیل واقع شدن در نقطه صفر مرزی و همسایگی با کشورهای ارمنستان و آذربایجان و مهم‌تر از همه بهره‌مندی از خط آهن سراسری و اتصال آن به آسیای میانه و قفقاز از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و یکی از شهرهای مهم و ترانزیتی کشور محسوب می‌شود. همچنین قرار گرفتن جلفا در منطقه آزاد تجاری-صنعتی ارس که در حال تبدیل به یکی از قطب‌های تجاری-صنعتی ایران و منطقه است، به اهمیت این منطقه افزوده‌است منطقه آزاد ارس و بخصوص جلفا دومین مقصد گردشگری استان بعد از تبریز محسوب می‌شود و با توجه موقعیت مناسب مرزی بین سه کشور ایران، جمهوری آذربایجان و ارمنستان دارای بازارچه‌های مرزی، مراکز خرید و مجتمع‌های تجاری بسیار زیادی می‌باشد. وجود آثار تاریخی متعدد از جمله کلیساهای تاریخی مختلف و کاروانسراها نشان از تاریخ غنی این منطقه و اهمیت آن در گذشته می‌باشد. در کنار این پتانسیل‌ها، شهرستان جلفا به دلیل موقعیت ویژه و واقع شدن در منطقه تجاری ارس، قطب مهم تجاری و بازرگانی ایران محسوب می‌شود. درجلفا اثاری از جنگ ایران و روسیه که میتوان گفت از راه آهن جلفا به تبریز و بالعکس است که ساخت روسیه است.حتی قطار ان ساخت روسیه است.
جلفا در لغت به معنی بافنده است. در گذشته این منطقه یکی از مراکز مهم پرورش کرم ابریشم بود و مردم آن در تولید ابریشم و پارچه‌های حریر تخصص داشتند. به دستور شاه عباس صفوی در حدود ۳ هزار نفر از اهالی جلفای ارس به جلفای اصفهان کوچ داده شدند تا در تولید و صدور ابریشم از راه خلیج فارس که مهم‌ترین کالای صادراتی ایران آن عصر بود، فعالیت نمایند و صنایع مختلف که ارامنه جلفای آذربایجان با آن آشنا بودند به ساکنان جلفای اصفهان یاد دهند. شاه عباس به خاطر راحتی و آسایش آن‌ها، شهری به شکل جلفا در کنار زاینده رود بنا کرد که به همین نام معروف است. طی عهد نامه ترکمان‌چای شهر جلفا به دو قسمت تقسیم شد که بخش بزرگ‌تر آن با نام جولفا (Julfa) در جمهوری خودمختار نخجوان در خاک جمهوری آذربایجان و بخش کوچک‌تر نیز در خاک ایران با نام جلفا (Jolfa) قرار گرفته‌است.
شهر جلفا از زمان‌های قدیم به خاطر موقعیت جغرافیایی و استراتژی اهمیت خاصی داشته و از لحاظ فرهنگی و مدنی دارای شهرتی بس فراوان بوده‌است. به طوری که اصحاب الرس در زمان حضرت سلیمان بن داود در این منطقه ظهور کرده و سبب ایجاد دوازده شهر در کنار رودخانه ارس شدند، که نام دوازده ماه بر آن‌ها اطلاق گردید. اقلیت‌های مذهبی ایران در ایالات شمالغرب و به خصوص ارومیه از مسیحیان ارمنستان می‌باشند که اغلب ساکنین قدیمی جلفا بودند. روز سوم اسفندماه ۱۳۹۳ روستای حق‌ویردی‌آباد به مساحت ۶۰ هکتار به شهر جلفا الحاق شد. حتی اسب های جشن های ۲۵۰۰ شاهنشاهی ایران از انجا اورده شده است. جمعیت شهر جلفا بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ خورشیدی ۸٬۸۱۰ نفر بوده‌است. مردم این شهر به زبان ترکی آذربایجانی صحبت می‌کنند.
منطقهٔ آزاد ارس که بخش بزرگی از آن در شهرستان جلفا واقع شده با برخورداری از مرز مشترک با کشورهای آذربایجان، ارمنستان و جمهوری خودمختار نخجوان و وجود خطوط ارتباطی با اروپا و منطقهٔ قفقاز، ترکیه و حوزهٔ مدیترانه و قرارگیری در کریدورهای بین‌المللی حمل و نقل، پیشینهٔ تاریخی اقتصادی قابل توجه، اقلیم مناسب، منابع غنی آب، مراتع و ذخیره‌گاه‌های جنگلی، قابلیت‌های توسعهٔ گردشگری در زمینه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی و ورزشی بین‌المللی و پتانسیل بالای رشد و توسعهٔ صنعتی، معدنی، کشاورزی، خدماتی و علمی و آموزشی به‌طور بالقوه نقش حائز اهمیتی را در ارتباط با چشم‌انداز بیست سالهٔ به خود اختصاص داده‌است. وجود معادن غنی و ایجاد صنایع وابسته و نزدیکی به شبکه‌های زیربنایی، زمینه‌های توسعهٔ فناوری‌های نوین، (بیوتکنولوژی، نانوتکنولوژی وIT) بستر را برای حضور مؤثر در عرصهٔ ملی در جهت رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی و کسب جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در منطقه، را فراهم می‌آورد. همچنین سابقهٔ تاریخی مرکزیت تجاری منطقه و توانمندی‌های بالای صادراتی و با فراهم‌سازی زیرساخت‌های توسعه، فعالیت‌های بازرگانی در کنار گمرکات و مراکز تخلیه و بارگیری کالا می‌تواند بسترساز تعامل سازنده با جهان باشد. توسعهٔ این شهرستان به ترتیب بخش‌های بازرگانی، خدمات و صنعت است. وجود منطقهٔ آزاد صنعتی تجاری ارس در جوار شهرستان جلفا به عنوان بستری مناسب برای سرمایه‌گذاری صنعتی می‌باشد.
شهرستان جلفا در شمال کوه کیامکی داغ و در حاشیهٔ جنوبی رود ارس واقع است. این شهرستان از جنوب به شهرستان مرند و شهرستان ورزقان، از شرق به شهرستان کلیبر، از غرب به استان آذربایجان غربی و از شمال به جمهوری آذربایجان و ارمنستان محدود است. این شهرستان در گذشته تابع شهرستان مرند بود که بعداً با الحاق برخی روستاهای دیزمار ارسباران به مرکزیت خاروانا تحت عنوان بخش سیه رود یا دیزمار غربی به شهرستان تبدیل شد. بیشتر مکان‌های تاریخی و اماکن مذهبی و جنگلی-توریستی این شهرستان در دیزمار غربی و در روستاهای کردشت، اشتبین، نوجمهر، دوزال و … قرار دارند. برخی ویژگی‌ها هم چون قرار گرفتن شهرستان جلفا در حاشیهٔ رود ارس، قرار گرفتن این شهرستان در مرز ایران با جمهوری آذربایجان و ارمنستان و قرار گرفتن این شهرستان در یک منطقهٔ تجاری این شهرستان را به یکی از قطب‌های مهم تجاری جمهوری اسلامی ایران تبدیل کرده‌است. بخش جلفا در سی‌ام شهریور ۱۳۲۷ به تصویب هیئت وزیران با به هم پیوستن جلفا با دهستان علمدار گرگر تشکیل و تابع شهرستان مرند شد که همان روز از بخش به شهرستان تبدیل شده بود. پس از انقلاب، جلفا به شهرستان تبدیل شد.
جلفا به لحاظ آب هوایی شهری نیمه‌خشک و نیمه سرد است. در فصول گرم سال همچون تابستان، دمای هوا در این شهر بسیار بالاست و در فصل زمستان نیز به دلیل واقع شدن آن درنزدیکی کوه کیامگی و همچنین کوههای سر به فلک کشیده شده دیگر، دمای هوا پایین و بسیار سرد است. به همین خاطر بهتر است بگوییم که دو ماه اول سال در فصل بهار بهترین زمان برای سفر به جلفا و بازدید از این شهر زیبا است. البته این شهر زمستان‌ها و تابستان‌های بسیار شگفت‌‌انگیزی دارد.
جاذبه های جلفا
جاده مرزی ارس جلفا: جاده مرزی ارس جلفا از جمله جاده‌های زیبای کشور است که در شمال‌غربی و امتداد رودخانه ارس قرار دارد. این جاده شگفت‌انگیز از منطقه ارسباران به موازات رودخانه ارس آغاز و در جلفا تمام می‌شود. در طول مسیر این جاده، از یک سو جنگل‌های انبوه و کوههای سرسبز و از سوی دیگر رودخانه ارس و خانه‌های روستایی را می‌توانید تماشا کنید. همچنین می‌توانید خانه‌هایی که در کشور ارمنستان در منطقه مستقل نخجوان قرار دارد را نیز به‌راحتی در این جاده مشاهده کنید؛ زیرا فاصله آن‌ها با شما تنها یک رود است.
حمام جلفا: حمام جلفا، بنایی تاریخی است که پایبندی بسیاری به اصول و هنجارهای معماری ایرانی دارد. تاریخ دقیقی از ساخت این بنا وجود ندارد؛ ولی بر اساس شیوه معماری آن میتوان آن را به دوره حکومت قاجاریه نسبت داد. در هر حال طرز ساخت و معماری این بنا و همین طور تحلیل فرمی و فضای داخلی آن نمایانگر قدمتی بیش از صد سال است. این حمام تاریخی در جاده تبریز به جلفا در ناحیه‌ای که کاروان‌ها برای عبور از رودخانه ارس توقف می‌کردند، بنا شده و بیشتر تجار، بازرگانان، کارمندان، کارگران گمرک، نظامیان و مردم ساکن شهر از آن استفاده می‌کردند.
رودخانه ارس: رودخانه ارس یا آراکس قدیم از ارتفاعات هزار برکه در جنوب ارزروم در کشور ترکیه سرچشمه می‌گیرد و از نزدیکی دوالو تا قره دونی در مرز ایران جریان دارد. این رودخانه زیبا نزدیک به ۱,۰۷۲ کیلومتر طول دارد و از غرب به شرق سرازیر شده و از استان‌های اردبیل، آذربایجان‌غربی و آذربایجان شرقی می‌گذرد.
سد ارس: سد ارس روی رودخانه ارس در مرز ایران و جمهوری آذربایجان در چهل کیلومتری شهر جلفا احداث شده است. دریاچه سد ارس، دریاچه بسیار زیبایی است که دارای انواع زیادی از ماهیان آب شیرین است و از لحاظ توریستی و ماهیگیری جایگاه بسیار خوبی دارد.
آبشار ماهاران: آبشار ماهاران در کنار رودخانه ارس در منطقه حفاظت شده کیامکی در جنوب‌شرقی لیوارجان در شهر جلفا جای گرفته است.این آبشار زیبا بیش از پانزده متر ارتفاع دارد و طبیعت‌گردان، دوست‌داران طبیعت و کوهنوردان زیادی را مجدوب خود می‌کند.
پارک ملی کمتال: پارک ملی کمتال یا کنتال از هفت هزار هکتار در شمال استان آذربایجان‌شرقی در مرز بین‌المللی با جمهوری ارمنستان برخوردار است و جزئی از شمال‌شرقی پناهگاه حیات‌وحش کیامکی به شمار می‌رود. در حال حاضر این پارک از جمله مناطق حفاظت شده از سوی اداره محیط‌زیست در استان آذربایجان‌شرقی است که جهت محافظت از منابع طبیعی و حیوانی این منطقه تاسیس شده است.
کلیسای چوپان: کلیسای چوپان، کلیسایی تاریخی است که در غرب شهر مرزی جلفا در کناره رودخانه ارس، در میان کوههای رسوبی سرخ رنگ قرار دارد و مکانی برای عبادت چوپانان ارمنی ساکن روستاهای اطراف در این منطقه بوده است. بنای این کلیسا به‌دلیل اینکه مورد استفاده قشر ساده و بی‌آلایش چوپانان بوده، بسیار ساده، زیبا و بی‌آلایش ساخته شده است.
مجموعه کردشت: مجموعه کردشت در ساحل رود ارس واقع شده است. قدمت تاریخی این مجموعه به دوره قاجار و به جنگ‌های سی ساله ایران و روس باز می‌گردد. مقر برجک‌ها و حصارهای باقیمانده از آن دوران سندی بر این مدعی است که در زمان جنگ ایران و روس این مجموعه مرکز فرماندهی عباس میرزا بوده‌است. این مجموعه از هشت بنا تشکیل‌شده که از جمله این بناها میتوان به مسجد غریب، عمارت قلعه عباس میرزا، ساخلو (پایگاه نظامی)، دیوانخانه، حمام بزرگ و حمام کوچک اشاره کرد. قلعه نظامی کردشت از قلعه‌های مورد استفاده در مبارزات عباس میرزا علیه روسیه بوده است البته باید بدانید که قدمت این قلعه به قرن‌های اولیه اسلام می‌رسد. حمام کردشت نیز که در وسط باغ بزرگی بنا شده یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری در شهر جلفا به شمار می‌آید. این حمام دارای معماری اصیل و سنتی می‌باشد. حمام کردشت دارای یک هشتی بوده که یکی از اضلاع آن درب ورودی و دیگری سربینه یا ورودی رختکن است. همچنین این حمام دارای سرستون‌های مقرنس می‌باشد که با سرب مذاب به ستون‌ها وصل شده‌اند. حمام کردشت یکی از زیباترین حمام‌های آذربایجان می‌باشد.
کاروانسرای خواجه نظر: کاروانسرای خواجه نظر یا عباسی یکی از ۹۹۹ کاروانسرای بنا شده در زمان حکومت «شاه عباس صفوی» است که در پنج کیلومتری جلفا واقع شده است. می‌گویند که «خواجه نظر» یکی از ارامنه معتبر در جلفا بوده است که در تجارت ترقی کرد و نزد «شاه عباس کبیر» جایگاه و اعتباری پیدا کرد. به همین دلیل «شاه عباس» او را کلانتر ملت ارامنه کرد و به افتخار وی در جلفا دو کاروانسرای بزرگ در دو طرف رودخانه ارس بنا کرد.
روستای اوشتبین: روستای اوشتبین یکی از ده‌ها روستایی است که در حاشیه رود ارس قرار دارد. این روستا که در دل کوههای بلند آذربایجان شرقی قرار گرفته بکر و دست نخورده‌ترین روستای این منطقه می‌باشد. جالب است بدانید قدمت روستای اوشتبین به دوره صفویه بازمی‌گردد این نکته در کتیبه‌های مرمرِ موجود در سر در خانه‌ها قابل‌رؤیت است. وجه تسمیه روستای پلکانی اوشتبین این است که «اوش» به معنای عدد سه و «تبین» به معنی قبیله است و این روستا از ترکیب سه روستای اطراف تشکیل شده و عده‌ای هم معتقدند که بخش دوم نام روستا «بیین» به معنای میان است. همچنین این روستا چون در میان سه کوهستان کیامکی، کوههای دودسته‌شان و قازان داغی واقع شده است به این نام مشهور می‌باشد. خانه‌های روستای اوشتبین اغلب به شکل پلکانی ساخته می‌شود و علت این کار در شیب تند کوه می‌باشد. در این سبک از روستاها سقف یک خانه، حیاط خانه‌ی دیگر است. اغلب خانه‌ها در این روستا ایوان دارند و بدون حصار و دیوار ساخته‌شده‌اند. الگوی داخلی و خارجی خانه‌ها بنا بر اقتصاد و معیشت روستا ساخته شده است هر کدام از خانه‌های روستا دارای اتاق نشیمن، آشپزخانه، اتاق‌خواب، انبار علوفه ، آغل و کارگاه ابریشم‌بافی هستند. جهت ساخت خانه‌ها نیز برای محفوظ ماندن از سرما شرقی-غربی است. اقامت در یکی از این خانه‌های روستایی می‌تواند تجربه ای رویایی در سفر شما به شهر جلفا باشد.
کلیسای سن استپانوس: کلیسای سنت استپانوس دومین کلیسای مهم ارمنی‌ها در ایران است. نام این کلیسا از اولین شهید راه مسیحیت که در بیت‌المقدس توسط یهودیان سنگسار شد گرفته شده است. این کلیسا که در دل کوه قرارگرفته و شکل ظاهری این کلیسا به شکل استوانه‌ای با گنبدی مخروطی شکل است. قدمت کلیسای سنت استپانوس به قرن نهم میلادی باز می‌گردد و جالب است بدانید این کلیسا در قرن ۱۷ میلادی توسط خلیفه اعظم وانگ استپانوس مرمت شد. همچنین پس از آن نیز به علت خرابی‌های ناشی از زلزله برای چهارمین بار به وسیله عباس میرزا نائب السلطنه فتحعلی شاه مرمت شد و طی کتیبه‌ای به خط نستعلیق روی سنگ آهکی سرخ رنگی که بالای در ورودی کلیسا نصب شد کلیسا را وقف وانگ استپانوس کرد. این کلیسا مورد احترام تمامی مسیحیان و اکثر ادیان است و امروزه نیز هزاران ارمنی برای انجام مراسم مذهبی خود یک روز از سال را در این کلیسا می‌گذرانند. فضای داخل کلیسا از سه قسمت ایوان، نمازخانه و محراب تشکیل‌شده است که به شکل صلیب می‌باشد. ایوان اصلی بر دو ستون و دو نیم ستون قرار دارد. در پشت ایوان و زیر گنبد اصلی نیز یک نمازخانه قرار دارد. محراب در بخش شرقی نمازخانه است تصاویر موجود در کلیسا به شیوه نقاشی‌های قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی می‌باشد . ازجمله آثار این کلیسا میتوان به برج ناقوس و اجاق دانیال اشاره کرد. معماری و مصالح ساختمانی این بنا و تزئینات بسیار زیبای این بنا به سبک معماری اشکانی و رومی شباهت بسیاری دارد و این نوع معماری به نام معماری ارمنی مشهور است. این بنای تاریخی جزء آثار ملی ایران ثبت شده و به دلیل قدمت تاریخی و مذهبی و شیوه معماری همراه کلیساهای دیگر استان آذربایجان در میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
آبشار آسیاب خرابه: رویای دست نیافتنی هر انسانی حضور در جایی است که نسیم روح‌نوازی صورتش را نوازش کند و قطرات باران گونه‌ای روحش را تازه کند. اگر به دنبال مکانی هستید تا این رویای دل‌انگیز را به واقعیت بدل کنید پیشنهاد ما این است که در سفر خود به جلفا از آبشار آسیاب خرابه دیدن کرده و سفری بی‌نظیر را تجربه کنید. بی‌شک یکی از زیباترین مناطق دیدنی آذربایجان شرقی و شهر جلفا آبشار آسیاب خرابه است. وجه تسمیه آبشار آسیاب خرابه این است که در گذشته در این منطقه آسیاب آبی موجود بوده که مردم از آن استفاده می‌کردند. اما اکنون به دلیل اینکه بخش‌های اعظم آن تخریب شده و دیگر کاربردی ندارد به این نام مشهور است. آبشار آسیاب خرابه مکانی منحصر به فرد در دل کوه‌ها است که آب آن از کوههای کیامکی سرچشمه می‌گیرد و سطح دیواره‌های آبشار که از گیاهان آبزی و خزه‌ها پوشیده شده است منظره‌ای فوق‌العاده و بسیار چشم‌نواز به وجود آورده است. درختان انجیر واقع در کنار چشمه‌ها زیبایی این آبشار را دو چندان کرده است. بهترین زمان برای سفر به این آبشار فصل بهار و تابستان می‌باشد. اما در زمستان نیز که قطرات این آبشار به شکل قندیل از دیواره‌ها آویزان می‌مانند نیز زیبایی خارق‌العاده‌ای به این آبشار می‌بخشد. برای سفر به آبشار خرابه پس از رسیدن به جلفا جاده خروجی شهر را به سمت شرق وارد شده و به موازات رود ارس ۲۵ کیلومتر را طی کنید تا به جاده فرعی و تابلوی ورودی «آبشار آسیاب خرابه» برسید. پس از ورود به این جاده فاصله شما تا آبشار ۸ کیلومتر خواهد بود پس‌ازآن، قبل از رسیدن به آبشار به یک دوراهی می‌رسید. در این دوراهی سمت چپ، شما را به روستای الوان راهنمایی می‌کند و سمت راست مسیر شما برای رسیدن به آسیاب خرابه است.
روستای دوزال: روستای زیبای دوزال در کنار رودخانه ارس در مرز کشور ارمنستان در بخش سیه‌رود شهر جلفا جای گرفته است. این روستای بی‌نظیر، امام‌زاده‌های فراوانی مربوط به دوره سلجوقیان را دارد که در میان آن‌ها امام‌زاده شعیب که در برج دوزال قرار دارد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و یکی از مهم ترین آثار تاریخی کشور در این روستا محسوب می‌شود که در مکانی باصفا بر فراز کوهی مشرف به رودخانه ارس بنا شده است. ساخت برج تاریخی دوزال به قرن هفتم هجری قمری و دوره حکومت ایلخانان می‌رسد.
پل ضیاء الملک: پل ضیاء الملک در ۶ کیلومتری غرب جلفا در کنار پاسگاه مرزی عباسی قرار گرفته و به‌عنوان یکی از آثار ملی در کشور شناخته می‌شود. این پل تاریخی در پیش از میلاد و در زمان اوراتوها احداث شده و بعدها توسط «ضیاء الملک نخجوانی» مرمت شده است.
........................
آرشیو
