ایذه، از شهرهای لر نشین استان خوزستان است که در مناطق کوهستانی این استان قرار دارد. شهرستان ایذه در جنوب غرب ایران است که پیشینه تاریخی آن بنابر پژوهش‌های انجام شده. وجود آثار و سنگ‌نبشته‌های باستانی مربوط به دوران ایلامیان می‌باشد. نام قدیمی این شهر در زمان اتابکان مال امیر (مالِمیر) نیز نامیده می‌شود. ایذه همچنین پایتخت حکومت اتابکان بوده‌است. ایذه به دلیل موقعیت خاص جغرافیای و سیاسی خاص مورد توجه پادشاهان و بزرگان دوران گذشته نیز بوده و از جمله افراد بانفوذ این شهرستان در دهه‌های گذشته و تا پیش از انقلاب می‌توان به آمحمد جوادخان درگاهی اشاره نمود که به مدت ۴۶ سال از طرف حکومت مسئولیت حکمرانی بر گرمسیرات بختیاری و ریاست ایل دیناران را بر عهده داشت. مردم این شهرستان اکثر از طوایف دینارانی باب می باشند. مردم ایذه از قوم لر ایل بختیاری هستند که به زبان لری صحبت می‌کنند.
شهر ایذه از روزگار باستان تا امروز به نام‌های ایزج، ایذه، اوجا، آیا پیر، ایگه، اریگ، ایج، مالمیر یا مال امیر خوانده شده‌است. همچنین می‌گویند در دوران عیلامی به شهر ایذه «انشان» و «آنزان» می‌گفتند؛ بعدها به «اینز» و «ایزج» و «ایزه» تبدیل یافته‌است. به علاوه به دلیل وجود زیج‌های بسیار در این ناحیه، این شهر به نام اریگ یا ایج خوانده می‌شده‌است. ایدیده یا ایدیذ عیلامی با توجه به اینکه تمدن عیلام در منطقه کوهستانی فعلی بختیاری قرار داشته‌است و شهر ایدیده از شهرهای مهم آن بوده‌است و ایدیذه به معنای شهر کنار آب آمده‌است و به دلیل قرار گرفتن ایذه کنونی در کنار تالاب شط (میانگران) می‌توان گفت که ایدیده همان ایذه کنونی بوده‌است. شباهت میان حروف ایدیده با حروف ایذه نیز می‌تواند دلیل بر این مدعا باشد. ایاپیر یا اجاپیر ایاپیر یا اجاپیر که از اسامی باستانی این شهر می‌باشد و در کتیبه‌های اشکفت سلمان نام ایذه آیاپیر یا آجاپیر آمده‌است. ایزج یا ایذج اکثر مورخین در آثار خود این شهر را با نام ایزج ذکر کرده‌اند چنان‌که ابن حوقل در صوره الارض ابودلف در سفرنامه، مقدسی در احسن التقاسیم حمدالله مستوفی در نزهه القلوب از این شهر با نام ایزج یاد کرده‌اند.
اصطخری در مسالک و الممالک از ایزج اسم برده و این شهر را جزو خوزستان دانسته‌است و قزوینی در آثار البلاد به ایزج اشاره نموده و حدود جغرافیایی و آثار تاریخی آن را ذکر نموده‌است. طبری در تاریخ الرسل و الملوک و ابن ایثر در تاریخ کامل این شهر را با نام ایزج ذکر نموده‌اند. در دوره ساسانیان از احداث و توسعه راه‌ها در منطقه سخن به میان آمده‌است. عده‌ای از مورخین برخی ایل راه‌های فعلی بختیاری را یادگار آن دوران دانسته‌اند.
ایذه در روزگار ایلامیان آیاپیر نامیده می‌شد. از واپسین روزگاران هخامنشی خاستگاه الیمایی‌ها (بازماندگان ایلامیان) بوده‌است که هم‌زمان با دورهٔ سلوکی- پارت، بسته به شرایط قلمرو خود را گسترش می‌دادند. پیکره{مجسمه} مفرغین مرد شمی از آن دوره‌است. در دوره ساسانی به نام ایذه خوانده شد و با گشودن آن به دست مسلمانان ایذج نامیده شد. اتابکان لر که در سدهٔ پنجم هجری پدیدار شدند، بدان مالمیر می‌گفتند، نامی که همچنان بر سر زبان هاست. از دههٔ ۱۳۳۰ شهر دگر باره ایذه نامیده شد. نام ایذه نامی بسیار باستانی است و از دوران پیش از ساسانیان رایج بوده‌است. این شهر در دوره‌هایی نام‌های دیگری نیز داشته‌است نام مالمیر که همان مال امیر(آبادی و جایگاه و پایتخت امیران و بزرگان اتابکی بختیاری) است (مال در زبان لری بختیاری به معنی آبادی ، املاک و دارایی ها است) بیشتر در زمان هزاراسفیان که به اتابکان لر بزرگ مشهور شده‌اند کاربرد داشته‌است.
واژه باستانی ایذه در سده‌های اخیر به کلی فراموش شده بود تا این که در زمان پهلوی اول، بار دگر زنده شد و در تیرماه ۱۳۱۴ هـ. ش، از سوی فرهنگستان ایران به نام پیشین خود، ایذه نامگذاری شد. از آثار به دست آمده ایذه از جمله نگاره‌ها و نقش برجسته‌های عیلامی (اولین حجاری‌های ایران باستان قبل از هخامنشیان)، می‌توان نتیجه گرفت که آنجا مرکز مهمی در زمان عیلامی‌ها بوده‌است. این آثار به دو دسته آثار عیلام قدیم و نو تقسیم می‌شود که به شرح زیر می‌باشند: دوره عیلام قدیم: این دوره به سلسله سیمشکی متعلق است که چندین بار توسط حاکم اور نابود گشت. آثار باقی‌مانده از این دوره به شرح ذیل است: الف) نقش برجسته شاهسوار: شاهسوار جایگاهی باستانی در حومه ایذه‌است که در آن آثار باستانی از جمله نقش برجسته‌ای متعلق به دوره عیلام قدیم (قرن ۲۰ ق. م) واقع شده‌است. این نقش برجسته به احتمال زیاد نمایانگر صحنه بارعام یک پادشاه یا ابراز بندگی در مقابل یک خدا است. ب) نقش برجسته خونگ اژدر: این جایگاه به خونگ نوروزی نیز معروف است و در نزدیکی دریاچه میانگران (۱۲ کیلومتری شمال ایذه) واقع شده‌است که نقش برجسته‌های آن مانند شاهسوار حجاری شده‌است. دوره عیلام نو: ایذه در دوره عیلام نو «آیاپیر» نامیده می‌شده‌است و پادشاهان آن به صورت مستقل زیر نظر سوخالماهو وزیر اعظم عیلام حکومت می‌نمودند. حکومت عیلام در این دوران به صورت اتحادیه‌ای بود و متشکل از تعدادی حکومت‌های محلی مستقل اداره می‌شد.
آثار این دوره عبارتند از: کول فره (کول فرح): کول فره بررسی دره مانند در کوه‌های اطراف دشت، واقع در ۷ کیلومتری شمال شرقی ایذه‌است که در عصر عیلام نو به عنوان نیایشگاهی باز مورد استفاده قرار می‌گرفته‌است. در این شکاف ۶ نقش برجسته به همراه نوشتارهای عیلامی (میخی) اطلاعات تاریخی ارزشمندی را در اختیار می‌گذارند. بیشتر این نقش برجسته‌ها مراسم مذهبی یا میهمانی‌های هانی شاه، پسر تاهی هی (تاخی هی) حاکم دست نشانده آیاپیر از طرف شوتروک ناهونته را یادآور می‌نمایند. از نکات جالب توجه این نقش برجسته‌ها می‌توان به آداب و رسوم امور مذهبی عیلام اشاره نمود که در آن کاهنان در حال قربانی کردن حیوانات و نوازندگان در حال نواختن موسیقی و مردم یا بزرگان دارای حالتی خاص (شاید حالت خلسه) در نیایش و حمل خدایان می‌باشند.
نقش برجسته شهسوار : از کهن ترین نقش برجسته های مربوط به دوره عیلامی می‌باشد که در انتهای جاده منتهی به روستای کهباد یک در دل کوه نقش بسته‌است. قبرستان شهسوار، از گورستان‌های باستانی پوشیده از شیرهای سنگی منطقه بختیاری، در این روستا واقع است.
اشکفت سلمان: تنگه‌ای در کوه الهک واقع در جنوب غربی ایذه‌است. در این تنگه چهار نقش برجسته وجود دارد که تمامی آنها به هانی تعلق دارند که بیشتر به خانواده سلطنتی و خدایان اشاره نموده‌است. در این جایگاه باستانی روزگاری نیایشگاه «تاریشا» وجود داشته‌است.
براساس برخی روایات تاریخی، اسکندر پس از ورود به ایران و توقف در همدان به خاطر مرگ هفستیون سردار جوان خود سخت آشفته شد و دستور داد که یال‌های اسب و قاطرها را بچینند و کنگره‌های برج و باروها را برافکنند. سپس غیب وی وی از طرف ژوپی تر، هفستیون را نیم خدایی نامید و برای آمرزش وی قربانی طلب کرد. بالاخره اسکندر برای اینکه در جنگ تسلی بیابد، به مملکت کوسی‌ها رفته و پس از مطیع کردن آنها شکار انسان ترتیب داد و امر نمود تفاوتی بین مرد و زن، بزرگ و کوچک نگذاشته و همه را بکشند و این قصابی وحشت‌انگیز را قربانی دفن هفستیون نامید. این حادثه در کوه‌های بختیاری در ایذه اتفاق افتاد.
از این دوران و سپس از دوران پارتی چندین مجسمه و چند نقش برجسته و… باقی مانده‌است. از این زمان به بعد، ایذه مستقل اداره و به نام الیمائید خوانده می‌شد. آثار این دوره عبارتند از: خونگ یارعلی وند: در این جایگاه باستانی که در ۳ کیلومتری خونگ اژدر واقع شده‌است، نقش برجسته‌ای شامل دو فرد الیمایی در یک مراسم آیینی وجود دارد. خونگ کمال وند: این جایگاه باستانی در ۴ کیلومتری شمال خونگ یار علی وند واقع شده و دارای نقش برجسته‌ای به همراه کتیبه‌ای الیمایی است. خونگ اژدر: (۱۴۲ ق. م) درست پشت تخته سنگی که نقش برجسته عیلام قدیم قرار داشت، نقش برجسته‌ای متعلق به زمان پارتی‌ها قرار دارد که مهرداد اول( منبع :مطابقت تصویرشاه درنگارکند خونگ اژدر با تصویر سکه مهرداد اول اشکانی) شاه اشکانی را به همراه افراد بلندپایه الیمایی نشان می‌دهد. قلعه کژدمک: در ارتفاعات خونگ اژدر قلعه‌ای از لاشه سنگ و ساروج و خشت با تاقهای هلالی و سنگی واقع شده که در این ناحیه به «قلعه کژدمک» معروف است. این قلعه احتمالاً در زمان اردشیر ساسانی متروک شده‌است. ایذه در دوره ساسانی نیز از شهرهای آباد و پرجمعیت به‌شمار می‌رفت و آتشکده آن تا زمان هارون الرشید برقرار بوده‌است. از روزگار خلافت عمر بن الخطاب، واژه ایذه عربی شد و آن را ایذج خواندند. اولین رویارویی این مردم استقلال طلب تاریخ ایران با مسلمانان در سال ۱۷ هـ. ق (۶۳۸ م) رخ داد. در این واقعه نعمان بن مقرن مزنی، سردار عرب به خوزستان آمد و پس از گشودن رامهرمز، به ایذه رفت و با شیرویه حکمران آنجا صلح نمود و شهر تسلیم شد. در سال ۲۲ هـ. ق اولین درآمد حاصل از خراج ایذه و رامهرمز به حکومت بصره تخصیص یافت. در سال ۲۹ هـ. ق مردم ایذه در برابر ابوموسی اشعری حاکم بصره سر به شورش برداشتند، ولی کاری از پیش نبردند. شهر ایذه در زمان خلفای عباسی، کرسی ولایت بود و «ایذج الاهواز» خوانده می‌شد، تا با محلی دیگر به همین نام در نزدیکی سمرقند اشتباه نشود. این شهر در سده ۶ هـ. ق، در دوران مغول، مرکز حکومت اتابکان لرستان یا امرای فضلویه بود که از ۵۵۰ هـ. ق توسط ابوطاهر در سرزمین لر بزرگ و بخشی از خوزستان حکومت می‌کردند و برای نخستین بار آنان بودند که ایذه را مالمیر یا مال امیر (ملک امیر) نامیدند. نخستین بار ابن بطوطه در نیمه نخست سده ۸ هـ. ق آن را به صورت مال امیر در سفرنامه خود آورده‌است: «از تستر (شوشتر) حرکت کردیم. سه روز از کوه‌های بلند راه می‌رفتیم تا به شهر ایذه رسیدیم، ایذه را مال الامیر نیز می‌نامند.»
آثار دوره اتابکان لر بنایی از لاشه سنگ است که در اشکفت سلمان پس از حفاری نمایان شد. پس از برافتادن حکومت اتابکان در ۸۵۷ هـ. ق ایذه رو به خرابی گذارد و ساکنان آن به کوچروی روی آوردند. همچنین آثار دوره ایلخانی و مغول از جایگاه باستانی به نام ارگ اتابکی تاق طویله به صورت بنایی سنگی - گچی با آثار گچبری و کاشی کاری در شهر کنونی ایذه به دست آمده‌است. از دوره صفویه گورستانی با شیرهای سنگی در شاهسوار وجود دارد که البته تا دوره قاجار هم از آن استفاده می‌کردند.
یاشوسن به گفته بعضی مورخان همان محل قصر شوسن مذکور در تورات است که در ایذج بوده. لایارد، عالم انگلیسی مدتی از عمر خود را در ایذه گذرانید. ۱۴ مورد آثار باستانی مربوط به سلسله‌های ماقبل میلاد در آن وجود دارد از جمله ایلامیها. از دیگر آثار معروف باستانی این شهرستان می‌توان اشکفت سلمان و کول فرح و خنگ اژدر یا روستای شمی و… نام برد لازم است ذکر شود که مجسمه ایاپیر از روستای شمی کشف شده‌است. پل ایذج یکی دیگر از آثار باستانی ایذه می‌باشد، این پل از شگفتی‌های قابل توجه تاریخی است، زیرا جنس آن از سنگ و ملات ساروج بوده و بر روی بستر رودخانه‌ای خشک و بسیار عمیقی بنا شده‌است. همچنین در ایذج آتشکده‌ای قرار داشته‌است که تا زمان هارون الرشید فروزان بوده‌است. بردگوریهای موجود در کوه‌های ایذه و بختیاری نیز حکایت از دین اهالی آن پیش از اسلام و در ایران باستان زرتشتی دارد. شیرهای سنگی بردشیر نیز از آثار باستانی ایذه به‌شمار می‌روند که البته نمونه‌های بسیاری در دیگر نقاط بختیاری یافت می‌شود.
بافت قالی و قالیچه‌های بختیاری از دیرباز در ایذه، مانند سایر مناطق بختیاری رونق داشته‌است. قالی بختیاری نوعی قالی کهنِ ایرانی است که در آن از نقش‌های حیواناتی همچون بز کوهی (کل، پازن) و کبک و… در کنار نقش گل و بوته بهره گرفته می‌شود البته عمده شهرت قالی‌های بختیاری به دلیل بکارگیری اشکال هندسی و ذهنی باف همراه با رنگ و پشم و الیافِ طبیعی در آن است. از دیگر صنایع دستی ایذه می‌توان گلیم بافی، نمد مالی، گیوه دوزی، چوقابافی، شیرسنگی تراشی و… نام برد.
شهرستان ایذه با مساحت ۴۰۳۵ کیلومترمربع در شمال شرقی استان خوزستان قرار گرفته است. این شهرستان از شمال به استان چهارمحال و بختیاری و از شمال غرب به شهرستان مسجد سلیمان محدود است. جمعیت شهرستان ایذه طبق سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰، برابر با ۵۳۰ هزار و ۱۶۲ نفر بوده است. ایذه در میانه کوهستان با آب و هوائی معتدل و طبیعتی سرسبز واقع است و استعداد فراوانی برای کشاورزی دارد. شغل اصلی مردمان شهرستان ایذه كشاورزی و دامداری است. آب مورد نياز برای كشاورزی از چاه‌های نيمه عميق تامين می‌شود. از مهم‌ترين فرآورده‌های كشاورزی اين شهرستان می‌توان گندم، جو، برنج و تره بار را نام برد.
انواع فرآورده‌های دامی و لبنی از جمله توليدات بخش دامداری شهرستان بوده و دام و فرآورده‌های دامی از محصولات صادراتی اين منطقه محسوب می‌شوند. مهم‌ترين منابع آبی شهرستان ایذه را رودخانه‌ها تشكيل می‌دهند؛ رودخانه‌های فرعی فراوانی در اين شهرستان جاری است كه از آن جمله می‌توان رودخانه‌های آب زرک، آب سرحوض، آب سوسن، آب شلا و ... را نام برد. ایذه در حال حاضر شهری بختیاری نشین است و گویش مردم آن شهر لری بختیاری است. مردم شهر ایذه بختیاری هستند و آداب و رسوم بختیاری‌ها در این شهر بسیار پررنگ است و توانسته‌اند بخشی از این رسوم را حفظ کنند. آداب و رسوم مربوط به عروسی و عزا در فرهنگ بختیاری در این شهر، پررنگ‌تر از شهرهای دیگر بختیاری است.
ایذه منطقه‌ای بختیاری‌نشین است و مردم آن از طوایف بختیاری هستند. بنابراین مطابق آداب و رسوم بختیاری زندگی می‌کنند. مردم این شهر در مراسم‌های عروسی و عزاداری خود رسوم بختیاری را اجرا می‌کنند. در مراسم عروسی از چوب‌بازی و دستمال‌بازی و در مراسم عزا از آواز حزن‌انگیز گاگریو (بخوان و گریه کن) و ساز چپ که مخصوص بختیاری‌ها است، استفاده می‌کنند. همچنین لباس‌های اکثر مردم لباس‌های بختیاری است که در مردان به شکل و نام چوقا و شلوار دبیت، کلاه خسروانی و گیوه است. و زنان نیز لباس‌های مخصوص خود را دارند که کلاهی به نام لچک و روسری به نام می‌نا می‌پوشند و لباسی بلند و چاک‌دار و دامنی پرچین در زیر آن می‌پوشند که رنگ‌هایی شاد و دلنشین دارند. مردم این شهر دارای صنایع دستی مربوط به این قومیت هستند. قالی‌های بختیاری با نقش‌هایی چون بز کوهی، کب،و گل و بوته در این شهر بافته می‌شود. همچنین از صنایع دیگر می‌توان به گلیم‌بافی، نمدمالی، گیوه‌دوزی، چوقابافی، شیر سنگی تراشی و... اشاره کرد. ایذه به دلیل موقعیت خاص تاریخی و جاذبه‌های بسیار زیاد، شهری تاریخی-توریستی برای گردشگران محسوب می‌شود و هر ساله گردشگران بسیاری به سمت خود جذب می‌کند.
جاذبه های ایذه
دهکده زراسک : منطقه زراس از جاهای دیدنی ایذه به شمار می‌رود و در ۲۵۰ کیلومتری شمال شرقی اهواز، ۱۴ کیلومتری جنوب شهر دهدز و ۳۹ کیلومتری سد کارون ۳ قرار دارد. این محدوده به مساحت ۲۰۶ هکتار از جاذبه‌های طبیعی استان خوزستان است. این منطقه از شمال به ارتفاعات کوه گل و جاده ایذه-شهرکرد و از جنوب و غرب به حوزه آبریز سد کارون ۳ و روستای درب غریبی و از شرق به روستای زراس محدود می‌شود.
دشت سوسن: دشتن سوسن در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهرستان ایذه در بخش سوسن قرار دارد. این بخش از دو دهستان سوسن شرقی با مرکزیت «جنگه» و سوسن غربی با مرکزیت «ترشک» تشکیل شده است. بخش سوسن در شرق استان خوزستان و در مجاورت استان چهارمحال و بختیاری قرار گرفته است. دشت تماشایی و سحرانگیز سوسن، از زیباترین مناطق طبیعی شهر ایذه است. جریان رود کارون، وجود چشمه‌های آب، تپه‌ها و ارتفاعات سرسبز، گونه‌های مختلف گیاهی از جمله درختان انار، بلوط، انجیر، بابونه، گل‌های نرگس و شقایق، جاذبه‌های تاریخی و روستاهای تماشایی دشت، سوسن را به نگین گردشگری ایذه تبدیل کرده است. در سوسن، رود خروشان کارون با عبور خود سرسبزی، پرآبی و حاصلخیزی را به این دشت هدیه بخشیده و آن را به دو بخش سوسن غربی و سوسن شرقی تقسیم کرده است که هر یک از آنها زیبایی و طبیعت بکر خود را دارد. در این دشت روستاهای پلکانی و با معماری سنتی وجود دارد که برای رسیدن به آنها باید از رود با قایق عبور کنید. مردمان روستاهای دشت سوسن بختیاری‌های مهربان و خون‌گرمی هستند که به دام‌پروری و کشاورزی مشغول هستند و محصولاتی چون برنج کشت می‌کنند.
تالاب میانگران: تالاب میانگران یکی از تالاب‌های مطرح کشور به‌شمار می‌رود و با مساحتی متغیر (حدود ۲۴۰۰ هکتار) در جنوب غربی کوهپایه زاگرس و در فاصله ۱.۵ کیلومتری شهر ایذه قرار دارد. در بهمن ماه سال ۱۳۸۹، این تالاب به‌عنوان پناهگاه حیات وحش میانگران به تایید سازمان محیط زیست کشور رسید. منبع تغذیه تالاب از هیچ رودخانه‌ای نیست و با نزولات جوی، آب‌های ناشی از آب شدن برف‌های ارتفاعات منطقه و حتی بخشی از فاضلاب‌های شهری پر می‌شود. پوشش گیاهی تالاب را نی، خارشتر، یونجه، شنبلیله، گیاهان محلی همچون شتی، پاوکده و گیاهان مرتعی تشکیل می‌دهند. از جانوران ساکن در منطقه نیز می‌توان به تنجه، آنقوت، اردک نوک‌پهن، سرسبز، خوتکا، اردک مرمری، اردک سرسفید، غازپیشانی سفید کوچک، فلامینگو، گاو چرانک، لک لک سفید، لک لک سیاه، باکلان و حواصیل خاکستری اشاره کرد. حضور جاذبه‌های تاریخی متعددی از دوران حکومت ایلامیان همچون کول فرح، راسوند، خنگ اژدر، اشکفت سلمان و قلعه کژدم نیز بر اهمیت منطقه افزوده است.
قلعه تل: قلعه تل بر فراز تپه‌ای قرار دارد که شهر پیرامون آن با همین نام شناخته می‌شود. بنای اولیه این قلعه حدود سال ۱۷۹۰ میلادی بنا شده است و ساخت آن را به محمد تقی‌خان چهارلنگ بختیاری نسبت داده‌اند. قلعه تل به علت قرار گرفتن در دشتی حاصلخیز و مجاورت با نواحی کوهستانی و راه‌های ارتباطی شوش، ایذه و شهرکرد و اصفهان، همواره مورد توجه بوده است. با واقع شدن روی یک زیگورات عیلام، این قلعه موقعیت ممتاز نظامی داشته و همواره مورد استفاده خان‌ها و جنگجویان محلی قرار گرفته است. در ساخت قلعه از خشت و گل استفاده کرده‌اند و آن را با چهار برج مدور، به شکل دژ‌های نظامی قدیم ساخته‌اند. آجرهای بنا قدمتی پیش از اوایل دوره قاجار یا زند ندارد و سنگ قلوه‌های به‌کار رفته در بنا، نشانی از معماری دوره زند است.
طاق طویله: طاق طویله یا تاق طویله که در شهر ایذه جای گرفته است، به دوره اتابكان لر و حدود قرن هفتم هجری قمری تعلق دارد. این مجموعه بقایای یک قلعه و کاروانسرای باستانی است که در ساخت آن از لاشه سنگ و ملات ساروج استفاده کرده‌اند. كاشی‌كاری‌های معرق، تركیب آجر و كاشی، گچ‌بری‌های رنگین و سازه‌های معماری پیچیده آن كه تاكنون كاربری‌شان مشخص نشده، سوالات بی‌شماری را پیش‌روی باستان قرار داده است. طاق طویله در تاریخ ۱۳ مهر ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۴۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تالاب بندون: تالاب بندون یکی دیگر از تالاب‌های زیبای استان خوزستان است که در ۳ کیلومتری شمال شهر ایذه قرار دارد و یک زیستگاه مناسب برای پرندگان و جانوران تالاب است. اما در حال حاضر به دلیل بارندگی های کم در خطر نابودی قرار دارد.
آبشار شیوند: آبشار شیوند آبشاری زیبا در استان خوزستان است که در ۳۰ کیلومتری ایذه در روستای شیوند واقع شده است. ارتفاع این آبشار ۹۰ متر است و در دامنه های شرقی کوه منگشت قرار دارد. بسیاری از گردشگران و مسافران به دلیل منظره‌ی زیبا و چشم‌انداز فوق‌العاده‌ی آن که به واسطه‌ی نزدیکی این پدیده‌ی طیبعی با دریاچه کارون و رشته‌کوه‌های زاگرس، ایجاد شده است، به این منطقه از خوزستان سفر می‌کنند.
قلعه دیزه وراز: قلعه دیزه وراز در شمال كوه دلا قرار دارد و قدمت آن به دوره سلطنت فرامرز اشکانی می‌‌رسد. با قرارگرفتن در بلندترین نقطه از کوه دلا، برای رسیدن به قلعه باید پله‌های زیادی را طی كرد.
محوطه باستانی شمی: محوطه باستانی شمی در نزدیکی ایذه قرار دارد و در آن تعدادی از آثار باستانی متعلق به دوره الیماییه (۱۵۰ سال قبل از میلاد) کشف شده است. برخی از این آثار شامل مجسمه معروف سردار پارتی، سنگ‌های مرمری و گورستان باستانی می‌شود. مجسمه سردار پارتی ارتفاعی معادل ۲۸۵ و عرضی برابر با ۷۰ سانتی‌متر دارد و از برنز ساخته شده است. کشف این مجسمه منحصربه‌فرد، کمک شایانی به تحقیقات تاریخی دوره پارتی در سرزمین ایلامیان کرده است. مجسمه سردار پارتی را امروزه می‌توان در موزه ایران باستان مشاهده کرد.
نقش برجسته خنگ کمالوند: نقش برجسته خنگ کمالوند در شهرستان ایذه، بخش مرکزی، دهستان حومه غربی، روستای کمالوند واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۵۹۷۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این اثر ایران کهن، روی دیواره‌ی شرقی تنگه‌ای باریک که به بلندی‌های کوه رشید متصل می‌شود قرار گرفته که در اواسط قرن ۲۰ میلادی و در سال ۱۹۶۳ توسط «والتر هینز» کشف شد. این اثر که در سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی ایران رسیده است، تصویر مردی سوار بر اسب و پیکر تمام رخ کاهنی ایستاده را نشان می‌دهد. مرد اسب سوار دارای لباسی تا زانو با آستین‌هایی بلند و تزئین شده و مرد کاهن نیز دامنی چین‌دار تا زانو را به تن کرده است. با توجه به لباس فاخر وی چنین استنباط می‌شود که شخصی والا مقام و دارای شان و منزلتی اجتماعی و احیانا حکومتی است. همچنین تیردانی که در پشت مرد سواره حک شده است، احتمال بزرگ‌‌زاده یا شاهزاده بودن او را قوی‌تر می‌سازد. بر فراز نقش برجسته می‌توان کتیبه‌ای حاوی نوشته‌ای به زبان الیمایی را که در یک سطر و به خط آرامی ثبت شده است، مشاهده کرد.
آبشار توف اسپید: آبشار توف اسپید از دیدنی‌های ایذه است. این منطقه شامل دو آبشار بزرگ است که به آبشارهای اول و دوم توف اسپید شهرت دارند. این آبشارها در منطقه حفاظت شده «شالو و مونگشت» قرار دارند و از ارتفاعات این منطقه سرچشمه می‌گیرند. آبشارهای تف اسپید یا توف سفید در ۳۴ کیلومتری جنوب‌شرقی شهرستان ایذه در میان صخره‌هایی عظیم قرار گرفته‌اند. در فصل زمستان و با سرد شدن هوا، این آبشارها یخ زده و مناظر زیبایی ایجاد می‌کنند. این آبشارها از طریق شهرستان ایذه، مسیر صعود به قله مونگشت از دره «شناز و گردوسون» قابل دسترسی هستند.
نقش برجسته خونگ اژدر: نقش برجسته خونگ اژدر یکی از آثار باستانی استان خوزستان است که در ۱۵ کیلومتری ایذه در منطقه طایفه نوروزی در شرق روستای خونگ اژدر قرار دارد. این سنگ‌نگاره دارای دو نقش برجسته است که یکی متعلق به دوره عیلامیان و دیگری به زمان اشکانیان تعلق دارد. نقش برجسته عیلامی متأسفانه تا حدود زیادی محو شده اما مشخص است که موضوع آن بارعام به حضور پادشاه است. در دومین نقش برجسته (سنگ‌نگاره اشکانی) تصویر یک مرد سوار بر اسب، یک مرد در وسط، سه مرد به صورت ایستاده و دو کبوتر دیده می‌شود. نقش برجسته خونگ اژدر که در سال ۱۹۶۱ میلادی توسط لویی واندنبرگ کشف شد، جایگزین شدن سبک چهرههای روبرو و برافتادن چهرههای نیم‌رخ در نقش برجسته‌های اشکانی را نشان می دهد.
پل شالو: پل تاریخی شالو از جمله آثار قدیمی شهرستان ایذه و استان خوزستان است. این پل از دو ستون بلند و مستحکم و دو طناب ضخیم و محکم تشکیل شده است. در قدیم این پل چوبی و تلفیقی از چوب و طناب بود. بعدها با استفاده از کابل دو سر پل را به هم وصل کردند.
اشکفت سلمان: اشكفت سلمان که با نام نيايشگاه تاريشا نیز شناخته می‌شود، بزرگ‌ترين خط نوشته ميخی ايلام نو را در خود جا داده است. در اشكفت سلمان چهار نقش برجسته وجود دارد كه دو عدد از آنها داخل غار و دو عدد ديگر در خارج از غار ديده می‌شود. همچنین برای نخستين بار حضور مصور زن، دوشادوش مرد در نقش برجسته‌های اين غار ديده شده است. موضوع اصلی هر چهار نقش برجسته نیایش است.
نقش برجسته شاهسوار: نگارکند شهسوار مربوط به دوره عیلامیان است و در ۸ کیلومتری جاده خاوری ایذه، دامنه خاوری کوهباد واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۷۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این نقش برجسته نمایی از مراسم بار عام یكی از خدایان یا شاهان ایلامی است. شخصی بر تخت نشسته است و ۵ نفر به دیدار او آمده‌اند. در پشت فردی كه بر تخت نشسته نیز یك نفر ایستاده قرار دارد.
اقامتگاه بوم گردی الیما : یکی از زیباترین و منحصر به فردترین مناطق طبیعی ایران منطقه ایذه است. در طبیعت این منطقه جنگل های بلوط بر دامنه های سنگی و سر سخت کوه های زاگرس گسترده شده است. در میان هر دره ای چشمه یا رودی از سرچشمه های رودخانه کارون جاری است. قرار گیری دریاچه های سد کارون 3 و 4 در این منطقه زیبایی اینجا را دو چندان می نماید. در طبیعت این منطقه دشت های مخملی، دریاچه هایی وسیع، چشمه های زلال، رودخانه های خروشان و آسمان آبی دست در دست هم داده اند تا هر بیننده ای را به حیرت وادار نمایند. اقامتگاه الیما در دل این طبیعت بکر قرار گرفته شده تا با مهیا کردن تمامی امکانات رفاهی و تفریحی امکان سفر و اقامت در این منطقه را برای تمام کسانی که به طبیعت عشق می ورزند فراهم نماید. اقامتگاه بومگردی الیما خانه ای روستایی، واقع در روستای تکاب همجوار تالاب بندون و محوطه باستانی شهسوار در فاصله هفت کیلومتری شهر باستانی ایذه قرار گرفته است. اقامتگاه الیما دارای معماری چشم نواز و زیبا با ظرفیت 35 نفر می باشد. به جهت حفظ معماری سنتی رعایت اصول اقامتگاه بومگردی، اتاق ها فاقد سرویس بهداشتی و حمام می باشند که البته 4 سرویس بهداشتی شامل توالت ایرانی و فرنگی و چهارحمام به طورجداگانه برای خانم ها و آقایان تعبیه شده است. الیما یک خانه باغی 2200 متری هست که شامل 700 متر باغ مرکبات می باشد. فضای داخلی الیما به چادر سیاه، تخت های سنتی و میز و صندلی چوبی جهت لذت بردن بیشتر از فضای خانه باغ و خانه تجهیز شده است. این اقامتگاه پایبند به اصول فرهنگی و زیست محیطی می باشد و در راستای توسعه پایدار گردشگری روستایی به ارائه خدمات اقامتی، پذیرایی و گردشگری می پردازد. بخشی از درآمد الیما صرف ابعاد مختلف پایداری گردشگری در منطقه می شود و بر این باور است که با یاری گردشگران مسئول می تواند سهم بسازیی در حفظ میراث طبیعی و فرهنگی شهرستان ایذه داشته باشد.
......................
آرشیو
