فومَن (به زبان گیلکی: فؤمن) یکی از شهرهای استان گیلان و مرکز شهرستان فومن است. این شهر در ناحیهٔ جلگه‌ای گیلان قرار دارد و در میان باغ‌ها و شالیزارها محصور شده‌است. فومن را به خاطر مجسمه‌های زیادی که در آن وجود دارد به عنوان شهر مجسمه‌ها نیز می‌شناسند. از زیبایی‌های دیگر این شهر می‌توان به وجود درختان چنار بسیار زیاد در خیابان‌های آن اشاره کرد. فومن به علت داشتن جاذبه‌های تاریخی-گردشگری مانند ماسوله و قلعه رودخان و همچنین کلوچه فومن معروف است. این شهر ۳۱۸۴۵ نفر جمعیت دارد.
فومن در فاصلهٔ ۲۷ کیلومتری رشت، ۳۵۶ کیلومتری تهران و در فاصلهٔ ۵ کیلومتری صومعه‌سرا (نزدیک‌ترین شهر به آن) قرار دارد. این شهر از گذشته در مسیر مسافرانی که قصد رفتن به خلخال، ماسوله یا قلعه‌رودخان را دارند قرار داشته است. شهر مزبور در حال حاضر دارای مساحتی معادل ۲۹ کیلومترمربع بوده و در ارتفاع ۳- متر از سطح آب‌های دریای آزاد است.
فومن با اراضی دشت سرسبز و مناطق کوهستانی و کوه پایه‌ای، یکی از قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین منطقه‌های شمالی ایران بوده و دارای قدمتی چند هزار ساله است. سابقه این منطقهٔ کهن به دوران پیش از اسلام می‌رسد و در قرون گذشته از مراکز سیاسی و اقتصادی بخش بیه پس گیلان (گیلان غربی) شمرده می‌شد. تا اوایل قرن یازدهم هجری، یعنی سال‌های آغازین سلطنت شاه عباس کبیر صفوی، مرکز بخش گیلان غربی و همچنین تختگاه و کانون فرمانروایان محلی نیز محسوب می‌گردید و توسط بعضی از آن‌ها مانند خان احمد گیلانی مورد هجوم و غارت قرار گرفته‌است.شهر مزبور به گواهی تاریخ از جمله شهرهای قدیمی و اولیه گیلان است که دربارهٔ ابتدای پیدایش آن آگاهی روشنی در دسترس نیست. قراین تاریخی بیشتر بیانگر آنند که این شهر در دورهٔ پیش از اسلام، یعنی زمان ساسانیان (۶۵۲–۲۲۴ میلادی) و حتی قبل از آن برقرار بوده و گروهی از اقوام کاسپی و کادوسی به عنوان دو قوم از اقوام باستانی سواحل جنوبی دریای خزر حداقل در ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال پیش در این نواحی سکونت داشته‌اند.منطقهٔ مزبور از زمان‌های دیرین، یکی از کانونهای زندگی دو تیرهٔ گیلک و تالش بوده و با اهمیتی که داشته، پرآوازه نیز بوده‌است. نام فومن بیشتر از هنگامی به میان آمد که خاندان حکومت‌گر «گیلانشاه» و «دابویهیان» از اواخر دوره ساسانی به بعد در این سامان به فرمانروایی رسیدند.
پس از این، نام فومن با تاریخ خاندان حکومت‌گر اسحاق‌وند گره خورده است. این خاندان مقتدر محلی از توانمندترین دودمان محلی گیلان بیه پس در قرون هفتم تا نهم هجری به‌شمار می‌رفتند و مورد احترام سایر امیران محلی مناطق گیلان بیه پس مانند شفت، گسکر، تولم و حتی رشت نیز بودند. از متشخص‌ترین و معروف‌ترین چهره‌های این خاندان به امیره دباج می‌توان اشاره داشت که به هنگام لشکرکشی مغولان به فرماندهی اولجایتو به سرزمین گیلان در اواسط ذیقعده سال ۷۰۶ه.ق (اردیبهشت ۶۸۶ه. ش) در برابر یورش ایشان به همراهی رکابزن تولمی و یارانش به سختی پایداری نمود ولی در نهایت مجبور به پرداخت باج و خراج ابریشم گردید.
دربارهٔ وجه تسمیه یا علت نامگذاری فومن و معانی آن نظریه‌های مختلفی اراِئه گردیده و آرای گوناگونی نیز وجود دارد. با این همه در رابطه با این موضوع آنچه که به حقیقت نزدیک است این است که فومن واژه‌ای بازمانده از زبان ایران باستان بوده که در مجموع از دو بخش «فو» یا «پو» و «من» تشکیل شده‌است. پو و پویی در زبان اوستایی به معنای در آغاز پناه بخشیدن آمده و «من» نیز به معنی دریافتن و اندیشیدن می‌باشد که با توجه به این فومن را می‌توان پناه‌گاه اندیشه یا اندیشمندان معنا نمود.همچنین در فرهنگ فارسی معین واژه فوم به معنای سیر آمده‌است. این واژه به همراه پسوند ن=ان معنای جایگاه کشت سیر یا کشتگاه بقولات و مانند آن می‌دهد؛ بنابراین از آنجا که در این ناحیه سیر به عمل می‌آمد، آنجا را فومن نام نهادند. به گفته برخی نام قدیم فومن «بومن» بوده و شاید «فومن» عربی شده پومن باشد.
فومن شهری است که در میان مزارع و باغ‌های اطراف خود محصور شده‌است. برنجکاری، کشت چای و توتون و پرورش کرم ابریشم از فعالیت‌های اصلی فومن است که عمدتاً در اطراف شهر دیده میشود. شهر فومن را به خاطر وجود مجسمه‌های فراوان به عنوان شهر مجسمه‌ها نیز می‌شناسند.کلوچه فومن از معروف ترین شیرینی ها و سوغات گیلان و ایران به شمار می‌رود. مردم این شهر گیلک هستند و به زبان گیلکی صحبت می‌کنند. از نظر دیانت و مذهب نیز به جز عده‌ای اندک از اهل تسنن بقیه شیعه اثنی عشری می‌باشند.
فومن شهری قدیمی است و به همین دلیل هنوز بافت قدیمی معماری خود را داراست. معماری سنتی این شهر مانند دیگر شهرهای استان گیلان است و سقف شیروانی و دیگر اجزای معماری سنتی شمال ایران تشکیل شده‌است. رود گازروبار از میانهٔ قسمت جنوب شرقی شهر فومن رد میشود و در قسمت‌هایی از آن عرض آن بسیار کم شده‌است به‌طوری‌که تنها به شکل نهر باقی مانده‌است. فومن قدیم شهری در بین دو رودخانه بوده که در زبان بومی گیلکی آن‌ها را به نام شوپول (به معنای رودخانه یا جوی آب) و گازروبار می‌شناسند. همچنین می‌توان از محله‌های قدیمی آن به بالا محله، پائین محله (این محله دیگر به‌طور کلی از بین رفته‌است و جزء میدان اصلی شهر و مناطق تجاری آن شده‌است)، شهربیجار، سیاچا، شوپول کنار (به معنای کنار رودخانه می‌باشد) و گوربه کوچه اشاره کرد. فومن قدیم دارای بازار بزرگ هفتگی به نام سه‌شنبه بازار بوده‌است که آوازه آن حتی در آن زمان از مرزهای استان گیلان نیز گذشته بوده‌است.
شهرستان فومن از نظر صنعت گردشگری و هم چنین اکوتوریسم (طبیعت گردی) از جایگاه ویژه‌ای در ایران و حتی در جهان برخوردار بوده و با چشم‌اندازهای بی‌نظیرش به یکی از قطب‌های توریستی تبدیل گشته است. در یک تقسیم‌بندی کلی جاذبه‌های گردشگری این شهرستان را به پنج بخش طبیعی، تاریخی، مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی می‌توان تقسیم نمود.
اقتصاد فومن با توجه به جغرافیای آن شکل گرفته‌است. فومن منطقهٔ معتدلی است که سرسبزی در آن موج می‌زند و به تبع همین آب و هوای معتدل مردم آن از دیر باز برای گذران زندگی به کشاورزی و دامپروری مشغول بودند. از جمله فعالیت‌های کشاورزی مردم این ناحیه می‌توان به کشت برنج وچای که هنوز هم متداول است اشاره نمود. کشت توتون از دیگر فعالیت‌های مردم این منطقه بود که با توجه به سختی کار و ارزانی خرید محصول مانند گذشته از رونق چندانی برخوردار نیست. پرورش کرم ابریشم نیز از دیگر فعالیت‌های مردم فومنات است که اکنون از رونق افتاده است. مردمان مناطق کوهپایه‌ای بیشتر به دام پروری مشغول‌اند ومردمان مناطق جلگه‌ای بیشتر در کار کشاورزی فعالیت می‌کنند.
وجود چشم‌اندازهای بکر و دست نخورده، نزدیکی دشت‌های وسیع به کوهپایه‌ها، مناطق جنگلی و مردم میهمان نواز موجب شده‌است که این شهرستان به عنوان یکی از مناطق گردشگری مورد توجه قرار گیرد. وجود مجسمه‌های زیبا و تقریباً در اندازهٔ اصلی این شهر را به شهر مجسمه‌ها معروف نموده‌است. ماسوله و قلعه رودخان دو منطقه تاریخی با سبک معماری خاص هستند که موجب جلب بسیاری از گردشگران به شهرستان فومن می‌شوند. گردشگری در شهرستان فومن مولد فرصتهای شغلی بدیع و جدیدی شده‌است.
کشاورزان فومن از ایام قدیم در این منطقه به کشت برنج اشتغال داشته‌اند که نتیجه آن ظهور چند رقم بومی برنج می‌باشد که در نتیجه انتخاب سنتی توسط کشاورزان حاصل شده‌اند[۱۱] و این در حالی است که در سال ۱۳۹۲ دارای ۱۳ هزار و ۸۷۰ هکتار اراضی شالیزاری بوده که ۷۲ هزار تن شلتوک و حدود ۴۷ هزار تن برنج سفید از آن استحصال شده‌است و در مجموع این شهرستان ۶ درصد برنج استان را تأمین می‌کند. از سوغات این نواحی می‌توان به کلوچه فومن ،ابریشم، رشته‌خوشکار، چای، برنج، ماهی دودی، ماهی شور، سیر ترشی، هفت بیجار، لاکو (نوعی نان برنجی) و انواع صنایع دستی مانند عروسک‌های ماسوله اشاره کرد.
جاذبه های فومن
ماسوله : شهرک کوهستانی و دلپذیر ماسوله با وسعتی معادل ۱۰۰هکتار در ۳۶ کیلومتری غرب و جنوب غربی شهر فومن قرار گرفته‌است. این بلندترین و هم چنین کوچکترین شهر گیلان که با داشتن جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی به ویژه‌ای معماری سنتی منحصر به فرد چشم هر بیننده‌ای را مسحور زیبایی خود نموده و گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می‌نماید. شهر مزبور از نظر طبیعی به گونه‌ای استقرار یافته که از سه جهت شمال، جنوب و غرب به کوه تکیه زده و از طرف شرق به دره‌ای زیبا مشرف می‌باشد. این نگارینهٔ بی‌همتا با آب و هوای مطبوع خود وبا ان خانه‌های سنتی و پلکانی اش از ارزش معماری بالایی بر خوردار بوده و به همین جهت در سال ۱۳۵۴در فهرست آثار ملی ایران و اخیراً در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده‌است. همچنین جاده باستانی که از ماسوله به خلخال منتهی میشود، و محل رفت و آمد کاروانهای تجاری بین دومنطقه خلخال و فومن بوده‌است امروز در بخش گردشگری و طبیعت گردی جاذبه ای دیگر از این دیار محسوب میشود.
قلعه رودخان : دژ رودخان یا قلعه حسامی نام قلعه‌ای تاریخی در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهر فومن در استان گیلان است. برخی از کارشناسان، ساخت قلعه را در دوران ساسانیان و مقارن با حمله عرب‌ها به ایران دانسته‌اند. این قلعه با ۲٫۶ هکتار مساحت بر فراز ارتفاعات روستای رودخان قرار دارد. دیوار قلعه ۱۵۰۰ متر طول دارد و در آن ۶۵ برج و بارو قرار گرفته شده‌است. این قلعه در ارتفاعی بین ۶۶۵ تا ۷۱۵ متر از سطح دریا واقع شده و در کنار آن رودخانه‌ای با همین نام جاری است. این دژ با ارزش تاریخی که دارد بنابر ساختار، معماری و ویژگی‌های استراتژیکی و رزمی، در ۳۰ مرداد ۱۳۵۴ خورشیدی، به شماره ۳/۱۵۴۹ در فهرست آثار تاریخی و ملی ماندگار شد.
پارک فومن : یکی از زیباترین و محبو‌ب‌ترین تفرجگاه‌ها در فومن، «پارک فومن» این شهرستان است که به دیل حضور انواع مجسمه‌ها از جمله مجسمه‌های چهار دختران، در بین گردشگران مشهور و محبوب است. مجسمه‌هایی که نمایانگر سعی، کوشش و زحمت بی‌دریغ زنان و دختران روستاها و دهکده‌های فومن است که به کشاورزی مشغول بوده و سرزندگی و تلاش را به نمایش می‌گذارد.
روستای فوشه : یکی از مناطق دیدنی در شهرستان فومن، روستای فوشه در فاصله‌ی ۲۲ کیلومتری جنوب غربی این شهرستان است که در نزدیکی «قلعه‌ی رودخان» قرار دارد. محصور شدن این روستای زیبا از غرب، جنوب و جنوب غربی به مناطق کوهستانی، ارتفاعات و جنگل‌های زیبا با چشم‌اندازهای فوق‌العاده و قرارگیری آن در دامن کوه و جنگل، از ویژگی‌های ناب و دوست‌داشتنی این منطقه از شمال کشور برای بازدید و مسافرت محسوب میشود که سالانه میزبان علاقه‌مندان بسیاری به طبیعت و ایرانگردی است. همچنین پوشش گیاهی متنوع و حضور درختانی همچون توسکا، افرا، لرگ، راش، خرمندی و راش طبیعتی زیبا با آرامش و سرسبزی منحصربه‌فردی را برای ساکنین و بازدیدکنندگان از این منطقه، به ارمغان آورده است.
غار خون فوشه : در فاصله‌ی ۱۵ کیلومتری از روستای فوشه و در نزدیکی قلعه‌ی رودخان شهرستان فومن، غاری کهن با قدمتی بالغ بر ۳ هزار سال قرار دارد که می‌توان از آن به عنوان یکی از دیدنی‌ها و جاذبه‌های ارزشمند این منطقه از استان گیلان یاد کرد. این غار در منطقه‌ای جنگلی قرار دارد و به دلیل قدمت تاریخی و زیست‌محیطی از ارزش و اهمیت والایی برخوردار است. گردشگران در مسیر دسترسی به غار با جاذبه‌های بکر طبیعی و زیبایی‌های خارق‌العاده‌ای روبه‌رو می‌شوند که سختی راه و پیمودن شیب تند مسیر را به فراموشی خواهند سپرد.
بقعه سبز قبا : از اماکن مذهبی در شهرستان فومن، آستان مقدس امامزاده سبزقبا (ع) است که در روستای شنبه‌بازار این شهرستان قرار گرفته و به یکی از مقاصد گردشگری مذهبی در این خطه از کشور، تبدیل شده است. از نکات قابل توجه در مورد این بقعه‌ی تاریخی، آرامگاه پیکر مطهر چند تن از شهدای جنگ تحمیلی است که در اطراف آن قرار دارد. از جمله شهدای دفن شده در این بارگاه ملکوتی، پیکر پاک شهید سید جواد موسوی است که در فضای بقعه‌ی سبز قبا، آرمیده است. جالب است بدانید که در نزدیکی این امامزاده، درختی کهنسال و تنومند وجود دارد که گذشتگان آن را «درخت مزار» یا «درخت آقادار» می‌نامیدند. امروزه نیز برخی از مردم به تبعیت از باورهای قدیمی، به امید برآورده شدن حاجات خود، پارچه‌ای سبز رنگ را به درخت وصل می‌کنند.
ییلاق زودل سر فومن : در مسیر «قله‌ی تراشوم» در نزدیکی روستای «خانوانه‌ی» شهرستان فومن، ییلاقی زیبا با چشم‌اندازی بی‌نظیر و آب‌وهوایی مطلوب قرار دارد که به «زودل» شهرت یافته است. علت نامگذاری این مکان زیبا به «زودل»، به دلیل حضور روستای «زودل» در مسیر رسیدن به این ییلاق است. درواقع ییلاق بالاتر از روستا قرار گرفته و با بهره‌گیری از اسم روستا و قرارگیری ییلاق بالاتر از روستا (سر به معنای بالاتر است)، به ییلاق «زودل سر» نامگذاری شده است. این مکان طبیعی، یکی از جاذبه‌های گردشگری شهرستان فومن در استان گیلان است که سالانه جمع زیادی از توریست‌ها و مسافران داخلی برای بازدید از آن، به فومن سفر می‌کنند.
منطقه حفاظت شده گشت رودخان و سیاه مزگی : یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری در استان گیلان و شهرستان فومن، منطقه‌ی حفاظت شده‌ی «گشت رودخان و سیاه‌مزگی» است که با بهره‌مندی از اقلیمی مرطوب و معتدل، پوشش گیاهی بومی و جنگل‌های کم‌نظیر هیرکانی، مراتع ییلاقی، جلگه، رودهای متعدد خروشان و باغ‌های زیبای چای به ناحیه‌ای مناسب و مطلوب برای گردشگران و مسافران سراسر کشور تبدیل شده است. این منطقه در سال ۱۳۷۸ عنوان منطقه‌ای حفاظت‌شده را به خود اختصاص داد. در این بخش از استان گیلان، زیستگاه گونه‌های مختلفی از جانوران از جمله قرقاول، آبیا، تشی، گورکن، سیاه‌گوش، روباه، گربه‌ی جنگلی، گراز، خرس قهوه‌ای، مرال شوکا، شغال و پلنگ، است. از ویژگی‌های گردشگری در این منطقه، حضور دره‌های عمیق، رودهای بسیار و آبشارهای خروشان است که طبیعتی بکر و فوق‌العاده را بوجود آورده است.
چشمه آب معدنی علی زاخونی و زمزمه : «چشمه‌ی علی‌زاخونی»، یکی از پدیده‌های زیبا و ارزشمند طبیعی است که نوشیدن آب آن به دلیل بهره‌مندی از بیکربنات، برای درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله مشکلات گوارشی، مفید است. «چشمه‌ی زمزمه» نیز از دیگر موهبت‌های الهی واقع در منطقه‌ی ماسوله از توابع شهرستان فومن است که به رنگ نارنجی است. جالب است بدانید که این چشمه به دلیل نزدیکی با معدن آهن، دارای طعم تلخ و نامطلوبی است، اما ساکنین محلی به دلیل فواید درمانی آب این چشمه، آن را با مقداری شکر مخلوط کرده و برای بهبود بیماری‌های ریوی و گوارشی از آن استفاده می‌کنند.
روستای سیاه ورود: روستای سیاهورود (سیاهرود یا سیاه ورود) از آبادی‌های بخش سردار جنگل، دهستان آلیان شهرستان فومن در استان گیلان است. این روستا مرکز دهستان آلیان محسوب میشود. بقعهٔ شیخ زاهد گیلانی در این روستا قرار دارد. شیخ زاهد گیلانی در سال ۷۰۰ ق. بر بالین شیخ صفی در روستای سیاه ورود از دنیا رفت. در حالی که بین پیروان شیخ زاهد برای دفن وی در شیروان، موغان و چوماق آباد اختلاف بود او را با نظر شیخ صفی در سیاه ورود به خاک سپردند. سیاهورود، ( دقیقا) با این ترکیب نوشته روستایی است از توابع طارم علیا بخش هشت استان زنجان، روستایی بسیار زیبا، چشم اندازش چون ماسوله است به لحاظ شکل آبادی و ساختمانی، ولی بلحاظ قرار داشتن در موقعیت مکانی تفاوت کلی دارد . چراکه ین روستا بین دوقله مرتفع قرار داشته و رودخانه ای هم در ضلع جنوبی آن در جریان است. اسم این روستاه از این رود گرفته شده که سیاهرود وبه گویش محلی سیاهورودگویند ( به درون رودخانه وقتی نگاه میکنی آب به رنگ سیاه کمرنگ دیده میشود)گویش این روستا تاتی است .
..........................................
آرشیو
