درْگز یا درِگز از شهرهای استان خراسان رضوی، مرکز شهرستان درگز، در شمال‌شرق ایران در نزدیکی مرز ترکمنستان جای دارد. نام پیشین شهر درگز محمدآباد و محمدآباد ارباب بود. جمعیت این شهر حدود ۳۷ هزار نفر است. زبان رایج مردم در درگز زبان ترکی و کرمانجی است. شهرستان درگز طوایف مختلفی چون کرد، ترک، خاوری، فارس، ترکمن و عرب را در خود دارد که هر یک در بین خود به زبان‌های خود گفت‌وگو می‌کنند. اما بیشترین قشر آن را طوایف ترک و کرد (کرمانج) تشکیل میدهند. شهر درگز در فاصله ۲۵۸ کیلومتری مشهد و در طول جغرافیایی ۵۹ درجه و شش دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۲۶ دقیقه واقع است.
درگز که تا تهران ۱۱۵۰ و تا مشهد ۲۵۵ کیلومتر فاصله دارد از شمال به مرز ایران و ترکمنستان از مشرق و جنوب شرقی به مشهد از جنوب به چناران و از مغرب به قوچان محدود و مختصات آن ۳۷ درجه و ۳۶ دقیقه عرض شمالی و ۵۹ درجه و ۶ دقیقه طول شرقی است. از اماکن دیدنی این شهر می‌توان به آب گرم الله‌اکبر ،پارک ملی تندوره، سایت موزه بندیان، هزار پله نادری و مقبره علامه شهرستانی اشاره کرد. به دلیل جاذبه های گردشگری طبیعی و تاریخی این شهرستان همیشه میزبان گردشگران زیادی از سراسر ایران و به ویژه استان خراسان میباشد.
درگز کنونی در سال ۱۳۲۹ ایجاد شد. شهرستان درگز در سال ۱۳۳۵ ضمیمه شهرستان قوچان گردید و مجدداً در سال ۱۳۳۹ به شهرستان درگز تبدیل شد.شهر درگز پیش از این محمدآباد و محمدآباد ارباب نام داشت. دربارهٔ بنای شهر محمدآباد، یعنی درگز کنونی، آمده‌است: بیگلرخان، حکمران وقت درگز در دوران محمدشاه قاجار تصمیم می‌گیرد که جنگل و نیستانی را که در روستایی به نام «چَقر وارتیان» بود و مخفی‌گاه ترکمن در هجوم‌های همیشگی به درگز، بسوزاند و به‌جای آن شهری با نقشه امروزی بنا کند تا برای مرکزیت و حکومت‌نشینی نیز مناسب باشد. از این‌رو از محمدشاه قاجار پول و نیروی انسانی درخواست می‌کند. محمدشاه دستور می‌دهد حکمران بجنورد و قوچان و کلات به درگز رفته یاریگر بنای این شهر شوند. در نتیجه با همکار آن‌ها و یاری اهالی درگز، شهر محمدآباد به سبک و سیاق نقشه عشق‌آباد پی‌ریزی می‌شود و به نام محمدشاه قاجار، محمدآباد نام می‌گیرد و پس از بنای کامل شهر، از ساکنان دستگرد نیز به شهر جدید منتقل می‌شوند.شهر درگز، شهری با سابقه درخشان تاریخی، شهری که قبلاً به نام ابیورد معروف بوده و در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی به تعدادی از اندیشمندان و بزرگان برخورد می‌کنیم که عنوان ابیوردی را با خود داشته‌اند. شهری که خاوران نام داشته و از مناطق باستانی پارتهای قدیم در خراسان بوده، در ۳ کیلومتری همین شهر آثار و بقایایی موجود است که به پنج هزار سال قبل از میلاد می‌رسد، می توان گفت سابقه شهرنشینی و مدنی درشهر درگز به حدود هفت هزار سال پیش می‌رسد، که خیلی مستند نمی باشد .» شهر و ناحیه درگز از دوران پیش از اسلام تاکنون داراگرد، نسیایا، آپاوارتاکن، باورد، ابیورد، اتک، نسایا، نسا، درون، خاوران و دریجز نامیده می‌شده‌است. ناحیه درگز در گذشته یکی از نقاط مهم باستانی پارت و خراسان بود که به موجب قرارداد ننگین آخال ۱۲۶۱ هـ. ش / ۱۸۸۲ م، کنارة آباد و تاریخی آن، از تجن تا نزدیکی عشق آباد، از ایران جدا شده و جزء ترکمنستان گردید. دربارهٔ نامگذاری این شهرستان، تا کنون داوری‌های گوناگونی داده شده‌است. شماری گفته‌اند چون در این ناحیه بیشه و درخت گز زیادی وجود داشته، به «دره گز» سرشناس شده‌است، که این نامگذاری درست نیست. داوری درست‌تر، از سده ۳ پ. م، یعنی زمان اشکانیان است. پس از آن که اشکانیان علیه سلوکیان برخاستند، اشک اول (ارشاک) در ضمن نبرد کشته شد، ولی برادرش تیرداد به پیروزی رسید و شهری به نام داراگرد، در پارتیای اصلی بنیاد گذارد. آپاوارتاکن، که بعضی آن را پارتیای اصلی و شماری پارتیای ویژه نوشته‌اند، به ناحیه شمال پارت گفته می‌شود. پیرنیا بر پایه نوشته‌های تاریخ و جغرافی نگاران پیشین، پارت اصلی را کوهستان و دشت کردان در خراسان و اترک و به بیان دیگر بین بیابان مشهد و کویر خوارزم دانسته‌است.
بنابراین قوچان و توابع آن من جمله بجنورد، اسفراین، درگز، شیروان و کلات در قلمرو پارت اصلی قرار داشته‌است. ایزیدورخارا کسی که در سده ۳ پ. م می‌زیست، محل شهر دارا را در شمال پارت تعیین کرده و به آن «آپاوارتانن» گفته‌اند. ژوستن (سده ۲ پ. م) محل این شهر را در دامنه کوه زاپاتنن و پلین، دانشمند رومی (سده ۱ پ. م) در دامنه کوه آپاوارتن دانسته‌اند. ژوستن، آپاروارتن، کوه ابیورد که در گذشته باورت / بااورت و سپس باورد می‌گفتند، دانسته‌است. دائرةالمعارف اسلامی، ابیورد را سرزمین نیاکان اشکانی و محل شهر دارا را در آن جا تعیین کرده‌است؛ بنابراین بایستی شهر «دارا» در دامنه کوه‌های درگز قرار داشته باشد. از آن جا که به گفته پلوتارک و تأیید هارولد لمب، نویسنده کتاب قدم به قدم با اسکندر، دارا، آخرین پادشاه هخامنشی در این ناحیه کشته شده‌است، اشکانیان نام پایتخت نخستین خود را «داراگرد» نهاده‌اند. «گرد» در روزگار کهن، به معنای شهر بوده، واژگان سیاوش گرد، پیروزگرد، بروگرد (بروجرد)، بیژن گرد، خسروگرد و… بیانگر نام سازنده و شهر است و داراگرد یعنی شهر دارا نیز روی همین معنا پدید آمده‌است. در روزگار ساسانیان تغییرات زیادی در حد و حدود شهرهای این منطقه صورت می‌گیرد و ابیورد که شامل منطقه وسیعی بوده و تا دامنه کوه‌های درگز گسترده بوده‌است.
حاکم ابیورد را «بهمنه» می‌نامیدند که به صلح تسلیم مسلمانان شد. پس از تسلط اعراب این سرزمین یکی از پایگاه‌های مهم مسلمانان قرار گرفت. بعضی از محققان این چنین اظهار نظر کرده‌اند که در قلعه داراگرد که در زمان ساسانیان مرکز روحانیون زرتشتی و دارای ضرابخانه بوده‌است، در اواخر قرن اول هجری قمری سکه ضرب شده‌است. حدود منطقه ابیورد در این زمان از سرخس تا نسا گسترده بوده‌است. این سرزمین که در انتهای دشت قراقوم بر سر راه قبایل مختلف مهاجم دشتهای داخلی آسیا در ابتدای اولین خطه جلگه‌های حاصلخیز خراسان قرار گرفته‌است، بنابر موقعیت طبیعی و نظامی از دیر باز محل کشمکشها و زد و خوردهای اقوام مختلف بوده‌است. با سقوط سامانیان دفاع ولایات شمالی ایران در برابر حملات چادرنشین‌ها به سستی گرایید و هجوم صحرانشینان آسیای مرکزی به خراسان فزونی گرفت. به روزگار سلطان محمود غزنوی ترکمانان (غزان) به منطقه نسا و ابیورد و درگز هجوم آوردند و در این شهرها سکنی گزیدند و ترکی شدن این نواحی آغاز گردید. محققان محلی دوران سلجوقیان و اوایل خوارزمشاهیان را دوره شکوفایی خاوران (ابیورد را از قرن ۴ به بعد خاوران می‌گفتند) نامیده‌اند، شیخ محمد شهرستانی، انوری ابیوردی، اسعد مهنه‌ای و … از این سرزمین برخاستند. به همت اینان خاوران یکی از مراکز علمی شد. به روزگار چنگیز، پسرش «تولی» ابیورد را تصرف کرد و به نهب و تاراج اهالی پرداخت و آن شهر زیبا را که در آن عالمی از عمارات موج می‌زد با خاک یکسان نمود و اکثر مردم را از دم تیغ گذراند. البته ابیورد در نهضت‌های شیعه که در اواخر دوران بنی امیه در سراسر خراسان صورت گرفته بود سهمی بزرگ داشته‌است و نیز در قیامهای علیه حکام عباسی در قرن سوم هجری شرکت جستند. در زمان خلافت هارون ۱۸۵ ق. شخصی به نام ابوالخسیب بر ضد عباسیان و عامل آنان در خراسان قیام کرد و بر ابیورد تسلط پیدا کرد. این شهر با این همه عظمت و بزرگی پس از هجوم مغولان و بعد از او تیمور رونق خود را از دست داد و از اواخر قرن هشتم که شهرها و آبادیهای این منطقه مورد تجاوز و اشغال ازبکان قرار گرفت دوران قدرت آن شروع گردید. در اوایل عصر افشاری ساختن مسجد بزرگی در مولود آباد و برخی ساختمانها در شهر نشانی از گسترش و رونق درگز میباشد، ولی ویرانی‌هایی که ناشی از تهاجمات اقوام همسایه بود، همراه با عدم توجه حکومت مرکزی و خصوصاً جدایی قسمت آباد و تاریخی آن (با ۹ هزار خانوار جمعیت و ۲۴ شهرک و روستا) که نام ابیورد را نیز با خود دارد، توانائی‌های این شهر را به فراموشی سپرد. اکنون اندک آثار به جا مانده در شهر درگز مربوط به حاشیه باز یکی از دامنه کوه‌های هزار مسجد (درگز فعلی) میباشد. در حالیکه آثار تاریخی بی نظیری از دوره اشکانیان و دوران اسلامی در آن سوی مرزها قرارگرفته‌است. درگز کنونی در سال ۱۳۲۹ تشکیل شد.
درگز در شمال استان خراسان قرار دارد که بین۲۹٫۵۸ تا۳۷٫۵۹طول جغرافیایی و ۴۳٫۳۷تا ۵۵٫۳۶عرض جغرافیایی واقع شده‌است. درگز در فاصله ۱۲۳ کیلومتری شهر قوچان و ۲۵۸ کیلومتری شهر مشهد قرار گرفته‌است. ارتفاع آن از سطح دریا ۴۸۰ متر میباشد. مردم درگز در سال ۱۳۰۰ شمسی قسمت عمده‌ای از احتیاجات خود را از قبیل فروشگاه پوشاک و … تهیه می‌کردند، در زمستان مردان پوستینی یا قبایی که به آن چوخا می‌گویند از پشم گوسفند و موی بز به صورت یک نوع برک زبر و ضخیم می‌بافتند و به تن می‌پوشاندند. پوستین‌های درگز از حیث پرداخت در خراسان و حتی ایران معروف بوده؛ اما امروز پوستین‌دوزی رونق خود را از دست داده و شاید تعداد کارگاه‌های آن از ۵ مورد تجاوز نکرده باشد.
ناحیه درگز از دوران پیش از اسلام تاکنون «دارا گرد»، «دارا گرذ»، «نیسایا»، «آپاوارتاکن»، «باورود»، «ابیورد»، «اتک»، «نسایا»، «نسا»، «درون»، «خاوران»، «دریجز»، نامیده می‌شده است. درباره نامگذاری این شهر شماری گفته‌اند چون در این ناحیه بیشه و درخت گز زیادی وجود داشته، به «دره گز» سرشناس شده است که درست نیست. داوری درست‌تر، از سده ۳ پ.م، یعنی زمان اشکانیان است. پس از آن که اشکانیان علیه سلوکیان برخاستند، اشک اول (ارشاک) در ضمن نبرد کشته شد، ولی برادرش تیرداد به پیروزی رسید و شهری به نام «داراگر» در پارتیای اصلی بنیاد گذارد.
سبب این نامگذاری کشته شدن «دارا» (آخرین پادشاه هخامنشی) در این ناحیه است. این شهر پایتخت حکومت پارت بوده و محل دقیق‌تر آن در دامنه کوه‌های درگز است. درگز محل تولد نادرشاه افشار است و در روزگار وی بسیار آباد بود. پس از او تکه و ترکمان، به انتقام مبارزات کوبنده نادری، آن را با خاک یکسان می‌کنند. از روزگاران قاجاریان درگز جایگزین «نسا» و «ابیورد»، شده و تا اوایل حکومت پهلوی اول، «محمد آباد» و «درجز» به کار برده می‌شد، ولی اندک‌اندک واژه پارسی آن، یعنی درگز رایج شد. درگز، به علت مجاورت با مرز ایران و جمهوری ترکمنستان از اهمیت سیاسی و نظامی خاصی برخوردار است. بیشتر آثار تاریخی این شهر به دوره افشاریه تعلق دارند، از جمله قلعه مستحکم کلات نادری که در نزدیکی نوار مرزی قرار دارد. درگز هم‌اکنون شهری متوسط و آباد است و در شمال خراسان واقع شده است.
جاذبه های درگز
مقبره صید علیخان درگزی : شاعر و سیاستمدار بزرگ دوران مشروطه بود. وی اولین بانی تشکل فرهنگی و اصلاح‌طلبی خراسان آن زمان که مشهور به اصحاب سراچه بود. مقبره وی، امروزه در میان قبرستانی متروکه در حاشیه خیابان رضوان درگز قرار گرفته است.
محوطه باستانی بندیان : محوطه باستانی بندیان بزرگ‌ترین گچ‌بری یافت شده از دوران ساسانی است. این محوطه در سال ۱۳۶۹ در اثر کارهای تسطیح اراضی کشاورزی کشف شد و از سال ۱۳۷۳ تاکنون در دست حفاری و بررسی باستان‌شناسی است. برج خاموشی نیز دراین محوطه وجود دارد. در آتشکده گچ‌کاری‌های زیبایی از دوره ساسانیان وجود دارد که موضوعات آن عبارت‌اند از پیروزی بهرام پنجم بر پادشاه هپتالیان، مراسم مذهبی در حضور آناهیتا، معرفی افراد به شاه، صحنه ضیافت تاج‌بخشی به شاه. درون آتشکده آتشدانی زیبا یافت شده و پنج کتیبه به خط پهلوی در محراب آن قرار دارد.
پارک ملی تندوره : پارک ملی تندوره یکی از ۲۳ پارک ملی کشورمان است که به لحاظ نمونه‌های برجسته مظاهر طبیعی تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد. این پارک در نزدیکی مرز ترکمنستان و در منطقه‌ای کوهستانی با صخره‌ها و تپه ماهورهای متعدد و دره‌های ژرف و پرشیب پوشیده از گیاهان قرار دارد و یکی از بهترین زیستگاهای جانوران وحشی به ویژه قوچ و میش اوریال است.
یارم تپه : یارم تپه یا به زبان محلی یاریم تپه شامل آثار اولین سکونت اقوام دوره ماقبل تاریخ و روزگار باستان در دشت است و ظاهرا این اقوام از هزاره پنجم قیل از میلاد در این محل ساکن شده و مدارج ترقی را تا اواخر دوره ساسانی در این جلگه پیموده‌اند. یارم تپه به علت سکونت‌های مداوم شکل مرتب و منظمی را ندارد. تمدن یارم تپه را می‌توان معرف تمدن شمال شرقی ایران دانست که تاکنون مطالعه گسترده‌ای درمورد آن نشده است. برخی از نقوش برروی سفال‌ها منحصر به‌فرد بوده ود ارای خصوصیات و مشخصات محلی میباشد. این تپه تاریخی در حدود ۵۰۰ متری غرب بندیان ودر مجاورت رود درونگر قرار دارد.
دره چهلمیر : پارک ملی تندوره دارای دره‌های عمیق و چشم‌‌نوازی است که معروف‌ترین آن‌ها دره چلمیر است که در بخش شرقی پارک قرار دارد. دره چلمیر مهم‌ترین تفرجگاه مردم درگز نیز محسوب می‌گردد و هر سال در فصل تابستان بخش پایینی دره تعداد کثیری از مردم ناحیه را به خود جلب می‌کند.
قبرستان گبرها : بنا بر متون و منابع کهن پیشینه این محوطه به قرون ۶ تا ۹ هجری و دوران ایلخانی باز می‌گردد. در این متون از زرتشتیان و مغ‌ها تحت نام گبرها یاد شده است. این گروه از زرتشتیان در زمان ایلخانان به درگز مهاجرت کرده و دروستاهای جلفا، خیرآباد مرکزی و پالکانلو مسکن گزیده‌اند و احتمالا به همین سبب مکان مزبور به قبرستان گبرها معروف گردیده است. این قبرستان بر روی تپه ای قرار گرفته است.
بقعه علامه شهرستانی : از مزارات معتبر شهرستان درگز بقعه منسوب به مدفن علامه شهرستانی است. وی در علوم کلام و اصول، تفسیر و حدیث و فلسفه و ادب از نامداران عصر خود به شمار می‌رفت و رسائل و کتب بسیاری از خود برجای نهاده است.
حمام جشن‌آباد : این بنا در روستای جشن آباد از توابع دهستان شهرستان و بخش نوخندان به فاصله ۲۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان درگز واقع شده است. به استناد مدارک و شواهد موجود تاریخ احداث این حمام به دوران قاجاریه باز می‌گردد. حمام جشن آباد به همت شخصی موسوم به حاج حیدر حیدری ساخته شده، لیکن بعدها توسط اهالی روستا به صورت بنائی عام‌المنفعه خریداری شد.
تفرجگاه امام قنبر: تفرجگاه امام قنبر در میان ارتفاعات الله‌اکبر و در نزدیکی روستای داغدار واقع شده است. این تفرجگاه چشم‌اندازها و مناظر زیبای طبیعی، درختان گوناگون بسیار و همچنین نهرها و رودخانه‌ای جاری دارد. مهم‌ترین دلیل معروفیت تفرجگاه امام قنبر وجود چشمه‌های آب گرم معدنی است که اهمیت ویژه‌ای دارد. این چشمه‌ها دارای آب گرم معدنی با خواص موثر دارویی هستند.
پلکان نادری : در گردنه جنوبی کوه‌های الله‌اکبر کنار شوسه نزدیک روستای کپکان راهی قرار دارد که حدود ۵۵ خم ۹۰۰ پله است که بر اثر تراش سنگ‌ها ایجاد شده است. عرض هر پله ۳ متر و پهنای آن ۳۰ متر و ارتفاع آن ۱۳ سانتی متر است. در کمرگاه پلکان سه کتیبه مربوط به این اثر وجود دارد به سختی قابل خواندن است. نادرشاه افشار در این شهرستان که زادگاه خودش بود، به خاطر گذر دادن تجهیزات و افرادش به شهرهای دیگر به دلیل صب‌العبور بودن در دل کوه‌ها راه مالرو و ارابه رو در ارتفاعات دشوار الله‌اکبر احداث کرد که نشانه عزم و اراده نادری بود. این راه مدت‌های مدیدی طول کشید، اما به پایان رسید.
دره فرسایشی قره سو: دره فرسایشی قره سو در استان خراسان رضوی واقع است. در نزدیکی روستای قره سو در منطقه کلات خراسان رضوی، دره پلکانی زیبایی جای دارد که از پلکان های آن آبشارهای کوچکی به پایین سرازیر هستند. این دره از فرسایش آبی در سازندهای سرچشمه – تیرگان و شوریجه (کرتاسه پیشین) پدید آمده است. مسیر حرکت در این دره بسیار تنگ و باریک و نیمه تاریک است. نردبان های فلزی برای یاری گردشگران در بخش های گوناگون این دره به کار رفته اند. در بخش های پایانی دره، که فضا بازتر می شود، جلوه های چشمگیری از فرسایش ناهمگن در سازندهای نرم فرسا، سخت فرسای آهک و مارن دیده می شود. تیغه های آهکی با شیب بسیار تند (کوچه های طبیعی) از پدیده های دیدنی این منطقه هستند.
روستای قازان بیک: روستای زیبای قازان بیک ، روستایی است از توابع بخش لطف‌آباد و در شهرستان درگز استان خراسان رضوی ایران. جمعیت این روستا در دهستان زنگلانلو قرار داشته و بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ جمعیت آن (۱۲۲خانوار) ۴۶۸نفر بوده است. برگزاری مسابقات بومی محلی در روستای قازان بیک شهرستان درگز مسابقات والیبال،فوتبال و طنابکشی بانوان روستایی قازان بیک درگز برگزارشد. درگز یکی از شهرهای استان خراسان رضوی در شمال شرقی ایران است. نام پیشین این شهر محمدآباد بود. به استشهاد مستندات تاریخی، درگز قبل از ورود اسلام به ایران مرکز حکومت اشکانیان بوده‌است و پیش از آن هخامنشیان نیز بر آن سیطره داشته‌اند. در حدود سال ۲۴۳ قبل از میلاد وقتی که دارا پادشاه ایران در جنگ با اسکندر در اربل شکست خورد ، اسکندر به تعقیب او پرداخت و وی به ناحیه پارت یا خراسان کنونی پناهنده شد و در منطقه فعلی درگز به قتل رسید. تیرداد پادشاه اشکانی وقتی به حکومت رسید در محل کشته شدن دارا با یادبود وی شهری به نام دارا بنا نهاد که بعدها درگز نامیده شد.
آبشار کوه نمک خرسین: آبشار کوه نمک خرسین در استان هرمزگان واقع است. این آبشار از کوه نمک خرسین واقع در غرب شهرستان درگز از محیطی نمکی به پایین میریزد و مناظر زیبایی ایجاد کرده است. بخش سیاهو در فاصله ۱۹ کیلومتری محور بندرعباس-سیرجان و در ۷۵ کیلومتری شمال خاوری بندرعباس قرار دارد . در فاصله ۳ کیلومتری شمال باختری بخش سیاهو ، گنبد نمکی سیاهو واقع شده است و بخش اعظم آن را نمک تشکیل داده است و غارهای نمکی آن بسیار طولانی است . اشکال انحلالی نمک به صورت متنوع در این گنبد ایجاد شده است .
..........................
آرشیو
