اشتهارد (به تاتی: اشتارده) مرکز شهرستان اشتهارد استان البرز و از شهرهای باستانی ایران است که در ۵۰٫۳۷۲۲ طول شرقی و ۳۵٫۷۲۰۸ عرض شمالی قرار دارد. با شهر تهران حدود ۱۲۲ کیلومتر و با شهر کرج حدود ۸۸ کیلومتر فاصله دارد.این شهر در یک منطقه با آب و هوای نیمه خشک واقع شده‌است. مساحت آن متجاوز از ۸۰۰ کیلومتر مربع و در مسیر جاده تهران به استان‌های غربی ایران واقع است. از طرف شمال به ارتفاعات حلقه‌دره و محدوده شهرستان نظرآباد و از طرف جنوب به ارتفاعات «قزل‌باش» و محدودهٔ شهر ملارد و از طرف شرق به رودخانهٔ شور و محدوده شهر کرج و از طرف غرب به محدوده شهر بوئین زهرا محدود می‌شود. شهرداری این شهر در سال ۱۳۳۱ تأسیس شده است. این شهرستان، تا خرداد ۱۳۹۱ یکی از بخش‌های شهرستان کرج بود که در این تاریخ به شهرستان ارتقا یافت.
این شهر دارای ده محله از قبیل:صیادیه ، قاضیان، چهار محله، فارچی آباد ، خیابان بزرگ، خیابان کوچک ، پایین محله ، چمران ، شهرک وحدت و الغدیر میباشد. از مکان های تاریخی و دیدنی آن میتوان به:تکیه صیادیه،حمام صیادیه،امام زاده ام کبری ام صغری و امام زاده زید و رحمان و امام زاده سلیمان اشاره کرد. این شهر نسبتا کویری دارای حاذبه های گردشگری گوناگونی میباشد مثل:روستای جارو ، خانه های رملی ،تپه‌های رنگین، و رودخانه شور و کویر گسترده آن نام برد. از غذاهای محلی آن نیز میتوان به دَمییَک و آوینَ رِشته اشاره کرد و این شهر دارای یک سوغاتی به نام لولویَک میباشد. مشاهیر آن:آقا سید عبدالله برهانی و استاد دهقان می باشند.
کرج دارای آب و هوای معتدل و خشک میباشد و شهرستان اشتهارد نیز در استان البرز واقع است و آب و هوای این استان تحت تأثیر سلسله کوه‌های البرز، دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل است. جنوب استان به دلیل مجاورت با دشت، آب و هوای بسیار خشک دارد و این ویژگی خاص این منطقه به شمار می‌رود که از یک سو به رشته کوه‌های البرز می‌رسد و از سوی دیگر به حاشیه یکی از خشک‌ترین بیابان‌های ایران منتهی می‌شود. دارا بودن بزرگترین شهرک صنعتی ایران در منطقه اشتهارد و وجود مجتمع‌های صنعتی لیا، آراسنج، دانسفهان و چندین کارخانجات بزرگ مختلف دیگر در سطح شهرستان و نیز همجواری شهرک صنعتی بزرگ اشتهارد با شهر بوئین زهرا رونق خاصی به صنعت و اشتغال زایی منطقه بخشیده است.
تات‌ها ساکنین شهر اشتهارد و روستاهای پیرامون آن هستند که به زبان تاتی سخن می‌گویند. اشتهارد دارای یک دانشگاه به نام دانشگاه پیام نور واحد اشتهارد است که در سال ۱۳۸۵ تأسیس شد و در رشته‌های مهندسی صنایع،حقوق، حسابداری، روانشناسی، کامپیوتر و … دانشجو می‌پذیرد.
گویش اشتهاردی از گویش های تاتی جنوبی ایران است که قدمت بسیار دیرینه دارد و و یژگی های کهن زبانی را در خود حفظ کرده است. یکی از ویژگی های این گویش ساخت ارگتیو است که در افعال متعدّی در زمان گذشته و حال به صورت نظام کُنایی مطلق و ناقص ظاهر می گردد. در این گویش واژه ها از حیث تذکیر و تأنیث از هم متمایزند. این تمایز را می توان در اسمها، فعلها، صفت ها، ضمایر و حتّی اسم های اشیا و پدیده ها نیز دید. در این گویش علاوه بر مطابقه فعل با نهاد، مطابقه فعل با مفعول هم از لحاظ شخص، شمار و جنسیّت دیده می شود.
اشتهارد به معنی سرزمین مقدس است. دربارهٔ نام اشتهارد نظریات زیادی وجود دارد ولی بیشتر نظر بر این است که واژه اشتهارد از دو بخش اشته و ارد تشکیل شده که در زبان تاتی اشتهاردی، اشته به معنی ایستادن و ایستگاه و سرزمین است و ارد در زبان اشتهاردی به معنی مقدس است و در نتیجه به معنای سرزمین مقدس می‌شود. نظر دیگری بر این است که نام اشتهارد در اصل «اشترده» بوده که صورتی است از واژه «استرده» و «سترده» به معنی صاف و هموار و بی درخت. مردم اشتهارد بیشتر نام شهرشان را «اشتا هارد» تلفظ می‌کنند که معنی آن برای عموم مردم نا شناخته میباشد. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۲۹٬۹۹۳ نفر (در ۹٬۳۵۷ خانوار) بوده است.
با توجه به اشیاء عتیقه‌ای که از زیر خاکهای «دیده بان» با خط کوفی و غیره به دست آمده، به نظر می‌رسد که قصبه اشتهارد حداقل در قرن‌های دوم و سوم وجود داشته‌است. بعضی از مردم اشتهارد عقیده دارند که در گذشته این سرزمین تبعیدگاه بوده‌است. شهر اشتهارد دارای هفت محله قدیمی به نامهای پایین محله (جیر محله)، محله صیادیه، محله قاضیان(قاضیون)، چال محله (چله مله)، فارچی آباد (پارچی آوا)، خیابان بزرگ (پیله خیاوون)، خیابان کوچک (خوردک خیاوون) و همچنین از محلات کوچکتر میتوان از ام اصغر، رضه، چول و پشت قلعه را نام برد. بعد از انقلاب شهرک‌هایی بنام‌های شهرک وحدت، شهرک طالقانی و شهرک الغدیر در اشتهارد احداث شده‌است. هر کدام از این محلات دارای مسجد، حمام و گورستان اختصاصی می‌باشند و سه محله دارای یک تکیه برای عزاداری حسین میباشد که یکی از آنها ساختار قدیمی دارد و احتمالاً از دوره صفویه‌است. در اطراف اشتهارد مناطق و دهستانهایی بنام‌های مرادتپه(دارای ۲ تپه باستانی به نامهای پیله تپه و خوردیکه تپه)، صحت آباد، جعفرآباد، قزل حصار، رحمانیه، مهدی آباد، فرد آباد، مختارآباد، عبدالله آباد، کوشک آوا، مروت آوا، اوپشته، گنگ، جارو، نکوجار، قرقرک (محل دفن فریدون فروغی) و بوجعفر، ایپک و... مجموعاً به تعداد ۲۲ روستا وجود دارد.
اشتهارد از قدیم به دارالمؤمنین معروف بوده‌است. وجود شخصیتهای مذهبی همچون ملا ابوالحسن اعلمی صاحب رساله «ریاض الاحکام» و ملا علی احمد مجتهد در دهه‌های گذشته و همچنین حجت الاسلام و مسلمین سید عبدالله برهانی و حاج شیخ یحیی تقوی در دهه‌های اخیر در رشد باورهای دینی و مذهبی مردم مؤثر بوده‌است. چنانچه در دوران جنگ ایران و عراق با داشتن جمعیتی حدود پنج هزار نفر بیش از ۱۲۰ شهید و ۱۲ آزاده و صدها جانباز نثار اسلام و انقلاب نموده که به نسبت جمعیت شهر در شمار شهرهای تراز اول کشور در این زمینه قرار گرفته‌است. علمایی چون میرزا حبیب‌الله اشتهاردی از اساتید حوزه نجف و سامرا و حاج غلامرضا سلطانی نماینده شهید مردم شهر کرج و اشتهارد در مجلس شورای اسلامی و اولین امام جمعه اشتهارد را داشته‌است. و از علمای معاصر مجتهد و امام جماعت حرم حضرت معصومه آیت‌الله مرحوم شیخ علی پناه اصلانی اشتهاردی، حجت الاسلام مرحوم محمد محمدی اشتهاردی محقق و نویسنده ۲۵۰ جلد کتاب، حاج شیخ حسین گنجی خطیب که صدا و سیما بارها در مناسبتهای مختلف از سخنرانیهای ایشان استفاده کرده‌است و مرحوم ولی الله خلج که از شاعران معاصر فارسی و تاتی زبان است میتوان اشاره کرد.
دهخدا در لغت‌نامه خود در صفحه ۲۶۴ در جلد اول می‌نویسد: اشتهارد قصبه بزرگی است از بخش کرج شهرستان تهران، ۷۸۰۰۰ گزی باختر کرج، سر راه کرج به بوئین زهرا، جلگه معتدل، سکنه ۶۲۶۷، شیعه فارس و زبان مخصوص که ریشهٔ آن فارسی است. آب آن از ۲۱ رشته قنات که یکی شیرین و بقیه لب شور است. محصول عمده غلات (گندم و جو) بنشن (خواربار از قبیل نخود، لوبیا، ماش و عدس) چغندرقند، پنبه و جالیز. شغل مردم آن زراعت و کسب صنایع دستی کرباس و پارچه نخ بافی. دارای دبستان شش کلاسه و پاسگاه ژاندارمری و محضر رسمی میباشد. بنای امامزاده و مسجد و تکیه آن قدیمی است. کارخانه تصفیه پنبه و آسیاب موتوری دارد.
جاذبه های اشتهارد
کویر اشتهارد: یکی از مناطق زیبای کشور، کویر اشتهارد و تپه‌های رنگین‌کمانی آن است. کویری زیبا در جنوب البرز، استانی که چهارفصل را باهم دارد، سی و یکمین استان ایران که در دامنه رشته‌کوه‌های البرز مرکزی واقع‌شده و دارای جاذبه‌های گردشگری فراوانی است. کویر اشتهارد یا قشلاق حسین‌خانی (به کویر قارپوزآباد هم شناخته می‌شود) در موقعیت جغرافیایی ۵۰ درجه و ۵۰ دقیقه شرقی تا ۵۰ درجه و ۶ دقیقه شرقی و ۳۶ درجه تا ۳۵ درجه و ۳۸ دقیقه شمالی در شمال شهرستان اشتهارد و جنوب شرقی مهرشهر کرج در استان البرز قرار دارد. طول کویر ۶۰ کیلومتر و عرض آن در حدود ۲۰ کیلومتر است. در نقطه مرکزی کویر دق زیبایی قرار دارد و در حاشیه دق ارتفاعات و گنبدهای نمکی زیبایی که از رنگ‌های متنوعی تشکیل‌شده‌اند، وجود دارد. گنبدهای نمکی حاشیه این کویر متأسفانه برای استخراج نمک به‌شدت مورد تخریب قرارگرفته‌اند اما مناظر کویر از فراز این ارتفاعات بسیار زیبا و دل‌انگیز است. نزدیکی این کویر به تهران پتانسیل بالقوه‌ای را برای تبدیل‌شدن منطقه به هدف گردشگری بیابان ایجاد کرده است. پوشش گیاهی منطقه در حاشیه ارتفاعات درمنه دشتی و در هسته کویر فاقد پوشش گیاهی است. در جنوب کویر رودخانه شور (ابهر رود) یا به گفته بومیان شورکات از غرب به شرق جریان دارد که حاشیه این رود به‌شدت باتلاقی است و در صورت تردد با خودرو باید موردتوجه قرار گیرد.این رودخانه در شمال اشتهارد از غرب به شرق جریان دارد و تنها رودخانه شهرستان اشتهارد استان البرز است. این رودخانه از کوه‌های جنوب غربی آوج (استان قزوین) سرچشمه گرفته، پس از مشروب کردن دشت‌های ابهر، قزوین، شمال بخش اشتهارد و جنوب ساوجبلاغ به رودخانه کرج می‌پیوندد.
خانه های سنگی اشتهارد: مجموعه خانه های سنگی اشتهارد شامل اتاق هایی دست کند در دل کوه های سنگیه است که قدمت آن به دو هزار سال قبل باز می گردد. خانه های سنگی اشتهارد در مسیر جدید اشتهارد به نظر آباد و در ده کیلومتری اشتهارد واقع شده که نشان دهنده زندگی و حیات را در زمان های دور و چیزی حدود دو هزار سال پیش در این منطقه است. مجموعه خانه های سنگی اشتهارد شامل اتاق هایی دست کند در دل کوه های سنگی است. این مجموعه در منطقه ای با نام دایلر قرار دارد. قدمت این طاق های سنگی به دوران اسلامی و حتی پیش از آن بر می گردد. این خانه های سنگی به علت بارش های باران و تغییر فصول فرسوده شده است و امروزه برخی از این خانه ها بصورت سالم باقی مانده است و جزئی از آثارات تاریخی اشتهاردمحسوب می شود.
غار نمکی اشتهارد: این مکان طبیعی را می توان در شمال شهرستان اشتهارد جایی میان تپه های رنگین و شمال رودخانه شور اشتهارد پیدا کرد. راحت ترین راه دسترسی به این مکان از داخل شهر اشتهارد و محله ی پایین محله است. این غار در یک محیط کاملاً فرسایشی و کویری واقع شده و خود در نتیجه فرسایش آبی و شسته شدن ماسه و نمک توسط آب باران به وجود آمده است. غار نمکی اشتهارد دارای ۳ دهانه میباشد که دهانه اصلی در ارتفاع ۱۲۲۰ متری از سطح دریا قرار دارد. در ابتدای ورود به غار جریانی از نمک دیده می‌شود که از یک دهانه وارد و از دهانه دیگر خارج می‌شود. این غار نمکی حدود ۳۵۰ متر طول دارد و داخل تالارهای آن قندیل‌های زیبای نمکی دیده می‌شود که سبب به وجود آمدن مناظر بدیع و زیبا شده است.
امامزاده سلیمان (ع): بنای امامزاده سلیمان در ۶ کیلومتری شرق اشتهارد در کنار جاده کرج- اشتهارد قرار دارد و مردم محلی قدمت این بنا را از دوران صفوی و نوادگان امام موسی کاظم می دانند و از زیارتگاه های مشهور منطقه محسوب می‌شود. این بنا متشکل از یک طاق نمای ورودی و رواقها و گنبدخانه است، فضای چهارگوش داخل گنبدخانه با طاق نماهایی به شکل هشت ضلعی و سپس توسط طاق بندهای متناسبی به ۱۶ ضلعی تبدیل شده است. این اثز ۱۰ دی ۱۳۸۱ به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است.
امامزاده ام کبری و ام صغری: در ضلع شمالی ميدان امام خمينی اشتهارد بنای بارگاهی محكم و مجلل قراردارد كه به امامزاده ام كبری و ام صغری معروف است. مردم محلی و مسئولين اداره اوقاف آنها را دو بانوی بزرگوار از منسوبين امام موسی كاظم (ع) می دانند. بنای امامزاده تشكيل شده است از يك ايوان ورودی رو به شمال، يك تالار مستطيل شكل به عنوان نمازخانه و محل دعـا و اطاقی مربع شكل كه ضـريح امامزادگان در آن قـرار دارد.ساختمـان بنا با آجـر و كاشی تزئين شده و گنبد مدور آن كامـلاً كاشيكاری است. در خصوص زمان اوليه ساخت بارگاه تاريخ دقيقی در دست نيست ولی سنگ نوشته موجود حكايت از آن دارد كه در سال 1089 هجری قمری شخصی به نام مرحوم «ميرزا حسابی» بانی تعميرات اساسی ساختمان بوده است. بر ديوار جنوبی تالار سنگ قبری نصب شده كه تاريخ چهادهم ذی الحجه 991 را بر خود حـك دارد. وجود اين سنگ قبر در ديـوار قدمت بنا را حـداقل تا آن دوره به عقـب می برد.
«دیزبون» : که در اصل «دیده‌بان» میباشد قلعه‌ای بسیار قدیمی و بلند بوده‌است. در اوایل سال ۱۳۴۴ هیاشی کاکی زاکی مدیر کل فنی ژاپونی در مرکز تعلیماتی حرفه‌ای کرج از شهر اشتهارد دیدن کرد. وقتی در محل دیده‌بان حاضر شد با توجه به آثاری که در آنجا از نظر علمی و خاک‌شناسی مشاهده و یافته قدمت محل فوق را به ۱۰۰۰ سال قبل تخمین زده‌است.
کوه گهور (گبری) یا بز قلعه: در فاصله هشت کیلومتری شرق جاده اشتهارد-کرج و در پنج کیلومتری سمت جنوب روستای مختارآباد در میان ارتفاعات موجود، کوه نسبتاً مرتفعی وجود دارد که به آن کوه گهور می‌گویند. بالای کوه نسبتاً مسطح است که در آن بقایای آثاری از جمله ساختمان کاملاً مخروبه و سفال‌های شکسته به چشم می‌خورد. به آن بزقلعه هم می‌گویند. این احتمال نیز وجود دارد که این آثار بقایای آتشکده‌ای بوده‌است که شاید به همین دلیل به آن کوه گبری هم گفته می‌شود. احتمال دیگر اینکه آنجا محل اختفاء و زندگی راهزنان یا اینکه متعلق به فرقه اسماعیلیه بوده‌است.
حمام محله صیادیه:این حمام در غرب حسینیه صیادیه و در دو واحد مجزای مردانه و زنانه هر کدام شامل رختکن و گرمخانه احداث گردیده‌است. تاریخ بنای اولیه آن بطور دقیق مشخص نیست ولی شکل ساختمان حکایت از تعلق آن به دوره صفوی و یا کمی بعد از آن دارد. تا چندین دهه قبل این حمام بطور کاملاً سنتی با خزینه مورد استفاده قرار می‌گرفت. بعدها در آن لوله‌کشی انجام شده و خزینه آن مسدود گردیده‌است. هم اینک این حمام فعال است و کسانی از آن استفاده می‌کنند.
.......................
آرشیو
