جغتای مرکز شهرستان جغتای در استان خراسان رضوی است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۹٬۲۶۸ نفر (در ۲٬۶۷۰ خانوار) بوده‌است.
«جغتای» در گذشته به قلعه قارزی معروف بوده‌است. این قلعه در دو کیلومتری مرکز شهر کنونی قرار داشته‌است. در گذشته قلعه دارای دو دروازه بوده و ۱۲ برج در اطراف آن قرار داشته‌است. در زمان مغولان این منطقه به دست خان‌ها اداره می‌شده‌است و تمام اسفراین و حکم‌آباد تحت سلطه خان «جغتای» بوده‌است. تبنا به قول مستوفی در نزهة القلوب (۷۴۰ هـ. ق) نام قدیم جغتای که در دو کیلومتری جنوب شهر واقع است کارزی بوده‌است که در اثر کثرت استعمال و تغییر و تحول واژگان به قارزی تبدیل شده‌است و اکنون آثار آن وجود دارد. تاریخ جغتای نشان می‌دهد که این شهر بیش از ۱۵۰ سال سابقه مرکزیت و حاکم نشینی داشته و به عنوان مرکز حکومت ولایت ثلاث (جغتای، بام و صفی آباد و میان آباد) نقش عمده‌ای از نظر سیاسی واجتماعی در منطقه داشته همچنین نماینده‌ای مستقل از شهرستان سبزوار در مجلس شورای ملی آن زمان داشته‌است. در سال ۱۳۱۶ بخشداری جغتای تأسیس شده و قلمرو مأموریت آن کل دشت جوین (از ایستگاه بیهق در شرق تا حوالی روستای امیرآباد جاجرم در غرب) بوده‌است. لازم است ذکر شود طی دو مرحله در سال ۱۳۳۹ و ۱۳۴۶ شهرداری جغتای تصویب می‌شود ولی به علت نامعلومی هر بار از فعالیت بازمانده و تحقق نیافته‌است. بعد از انقلاب و با پیگیری‌های مستمر اهالی و همت مسئولان دلسوز کشور جغتای در سال ۱۳۶۳ به عنوان نقطه شهری شناخته شد و از همان تاریخ فعالیت خود را شروع نموده‌است؛ و در۱۱ مهر ماه سال ۱۳۸۷ به سطح شهرستان ارتقایافت .
نام قدیم جغتای کارزی بوده که در اثر کثرت استعمال وتغییر واژگان به قارزی تبدیل شده‌است. برخی معتقدند پیدایش جغتای ناشی از مهاجرت اولوس جغتای از نواحی ماوراءالنهر (آسیای مرکزی) به محل کنونی بوده و در نتیجه نام این محل را به نام جغتای که فرمانروای اولوس بوده نامیده‌اند . در قولی دیگر چون عموی امیر تیمور در این منطقه کشته شد تیمور به این منطقه هجوم آورده و این نواحی را به بازماندگان عمویش که از اولاد و احفاد جغتای بودند اهدا می‌کند و به این طریق شهرجغتای کنونی بنا نهاده می‌شود. همچنین جغتای نام ولسوالی درولایت غزنی افغانستان است که در زمان سلطه چنگیزخان بر این منطقه مرکزبودوباش جغتای پسردوم چنگیزخان بوده‌است. برهمین اساس این منطقه به نام جغتای مسما شده‌است. مانند اکثر شهرهای ایران از دو بخش بافت قدیمی و جدید تشکیل یافته‌است. بافت جدید دارای نام‌های جدید مانند فرهنگیان، شهرک معدن، شهرک می‌باشد اما محله‌های بافت قدیم آن ملک‌آباد، پی آب، جمال آباد، یوسف آباد، قاراداش، نارنج قلعه و… می‌باشد.
اقتصاد این شهرستان با دارا بودن بیش از ۲۰۰حلقه چاه آب و صدها قنات، چشمه و کلاته عموماً بر پایه کشاورزی استوار است و عموم مردم از راه کشاورزی و دام پروری امرار معاش می‌کنند، اوضاع اقتصادی و معیشتی مردم از میانگین نسبتاً خوبی برخوردار است. وجود بزرگترین کارخانه سیمان کشور در این شهرستان و نیز کارخانه فروکروم در رونق اقتصاد این شهرستان نقش بزرگی دارد. اقتصاد در این شهرستان در مجموع بر پایه تولید بیشتر از تجارت استوار است.
شهر و شهرستان جغتای در طول تاریخ مامن بزرگان و اندیشمندان و شاعران گرانقدر بوده و بزرگان و نام آوران زیادی را در عرصه علم و ادب و سیاست پرورش داده‌است. بسیاری از شخصیتهای علمی و ادبی و سیاسی در تاریخ جوینی هستند از جمله‌اند: شیخ ابو محمد عبدالله جوینی: پدر امام الحرمین جوینی از محدثان و مفسران بزرگ قرن پنجم که در نیشابور مجلس مناظره و تعلیم خاص داشته‌است. امام الحرمین: عبدالملک جوینی (امام الحرمین، ضیاء الدین ابو المعالی عبدالملک بن عبداله بن یوسف جوینی) که از فقیهان برجسته و پیشوایان معروف شافعیان و یکی از مؤسسان علم کلام بوده‌است وی ۳۰ سال در نظامیه نیشابور به کار تد ریس و خطابه مشغول بود و همه روزه ۳۰۰ نفر برای استفاده از درس‌های او در مجلس حاضر می‌شده‌است. از شاگردان معروف وی، غزالی دانشمند بزرگ اسلام و مسعود زور آبادی ازعلمای بزرگ خراسان می‌باشد.
شمس الدین محمد صاحب دیوان: وی فرزند بهاء الدین محمدمی باشد و از جوانی در دربار مغول بوده و از اعمال هلاکو خان بشمار می‌رفت و در سال ۶۶۱به وزارت هلاکو رسید وی در نهایت بر سعایت معرضان به دست ارغون خان کشته شد. خواجه شمس الدین یکی از بزرگان تاریخ ایران است که از حیث تدبیر و کاردانی و رعیت پروری و دانش گستری مقامی همتراز خواجه نظام الملک طوسی را دارد. قنات صاحب آباد (چشمه) یکی از خدمات عمرانی وی در جغتای محسوب می‌شود که هنوز در بافت قدیمی شهر (نارنج قلعه) جاری است.
فرزندان خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوان: به نام‌های یحیی، فرج‌الله، مسعود، اتباک، بهاء الدین محمد، شرف الدین هارون (داماد المعتصم بالله) هریک به نوبه خود از ادیبان و دانشمندان زمانخود به‌شمار می‌آمده‌اند.
شیخ عبدالکریم ملقب به آخوند بزرگ (متوفی اواخر قرن ۱۳ ه. ش): وی از علما و رجال عهد قاجار است. او مدتی مسوولیت جمع‌آوری خراج منطقه جوین را نیز بر عهده داشته‌است و پس از مرگ در مجاورت آرامگاه سید حسن غزنوی به خاک سپرده شد. پدر وی نیز در عصر خود ملقب به آخوند بزرگ بوده‌است و آرامگاه او در مجاورت مقبره شیخ حسن جوری در حوالی فریومد از توابع شهرستان میامی واقع است.
- هلالی جغتایی، بدرالدین، نورالدین (ملیت: ایرانی قرن:۱۰) (مقتول ۹۳۹/ ۹۳۶/ ۹۳۵ ق)، شاعر، متخلص به هلالی. نسب وی به ترکان جغتایی می‌رسد. در استرآباد به دنیا آمد و در همان‌جا به تحصیل و کسب کمالات پرداخت. از زادگاهش به هرات رفت و به خدمت امیر علیشیر نوایی رسید و در سایهٔ تربیت او به کسب فضایل و فنون شاعری پرداخت. وی با سام میرزای صفوی (م ۹۷۵/ ۹۷۴ ق)، صاحب «تحفه سامی»، معاصر و معاشر بود. بعد از فوت سلطان حسین، هرات به تصرف عبیداللَّه خان ازبک درآمد و هلالی به همراه گروهی از شیعیان یا متهمان به تشیع، به وسیلهٔ عبیداللَّه خان به قتل رسیدند. البته گفته‌اند که وی ابتدا مورد محبت خان ازبک و از ملازمان او بود تا آنکه مورد حسادت اطرافیان شاه قرار گرفت و به شیعه بودن محکوم شد و به همین علت سلطان او را ابتدا به زندان افکند و پس از چندی در چهار سوق هرات به قتل رساند. هلالی طبع شعر خوبی داشت. از او قصایدی در مدح عبیداللَّه خان و امامان شیعه به جای مانده‌است، اما اهمیت وی بیشتر به سبب غزل‌های لطیف و پرمضمون او می‌باشد. از آثارش: مثنوی «شاه و درویش»، در هزار و سیصد و چهل و پنج بیت؛ مثنوی «صفات العاشقین»، در هزار و دویست و سی و هفت بیت؛ مثنوی «لیلی و مجنون»؛ «دیوان» شعر. جغتائی. نورالدین استرابادی (مقت. ۹۳۶ ه. ق- ۱۵۲۹ م) وی به سبب انتساب به ترکان جغتای به «جغتائی» مشهور شده. هلالی یکی از غزلسرایان دورهٔ صفویه‌است. در استراباد متولد شد و پس از پرورش در استراباد به خراسان رفت و به دستگاه سلطان حسین بایقرا و وزیر او امیر علیشیر نوائی راه یافت و پس از زوال سلطنت بایقرا در اوایل عهد صفوی هنگام حملهٔ عبیداللَّه‌خان ازبک به جرم تشیع کشته شد. هلالی هلالی دیوان قصاید، غزلیات، مثنویهائی به نام «شاه و درویش» و «صفات‌العاشقین» دارد. غزل‌های او لطیف و پرشور است.
در جغتای حمل و نقل درون‌شهری بیشتر به عهدهٔ اتوبوس‌های شهرداری است و سایر مردم هم از تاکسی سرویس هااستفاده می‌کنند و چیزی به عنوان تاکسی گردشی درون‌شهری موجود نیست. با عبور خط آهن سراسری تهران- مشهد از شهرستان جغتای و داشتن ۳ ایستگاه در حوزه این شهرستان بیشتر حمل و نقل‌های برون‌شهری به خصوص در مسافت‌های طولانی با قطار صورت می‌گیرد و در مسافت‌های نزدیک با مینی بوس و سواری‌های خطی و آژانس. در جغتای حمل و نقل برون‌شهری با اتوبوس سهم بسیار ناچیزی دارد.
شورای شهر جغتای مرکب از ۵ نفر است که توسط رأی مستقیم مردم جهت انتخاب شهردار و تصویب برنامه‌های کلان شهری انتخاب می‌شوند.شورای شهر جغتای یک عضو علی‌البدل دارد.
شهرستان جغتای در شمال شرق کشور و شمال غربی استان خراسان رضوی در بین ۵۶°۳۶ٰ تا ۵۷°۱۶ٰ طول جغرافیایی و ۲۶°۲۵ٰ تا ۳۶°۵۳ٰ عرض جغرافیایی واقع شده‌است. مساحت این شهرستان ۱٬۶۸۵ کیلومتر مربع است و از شمال با شهرستان اسفراین و شهرستان جاجرم؛ از شرق با شهرستان جوین؛ از جنوب به شهرستان داورزن و شهرستان سبزوار و از غرب با شهرستان جاجرم و استان سمنان همجوار است. شهرستان جغتای توسط رشته ارتفاعاتی معروف به هردهٔ جوین در شمال و ارتفاعات جغتای در جنوب محدود شده و رودخانهٔ شور جوین در خط القعر آن از شرق به غرب جریان یافته و پست‌ترین اراضی منطقه را دربرگرفته‌است. جغتای در غربی‌ترین نقطهٔ استان خراسان رضوی و در فاصلهٔ ۳۱۰ کیلومتری از مشهد قرار گرفته‌است.
برخی از تاریخ‌نویسان بر این باورند که نام جغتای از پسر چنگیزخان مغول گرفته شده اما در نگاه برخی دیگر، واژهٔ جغتای (با تلفظ آن به فتح غ، نه سکون)؛ از دو کلمه «جغ» به معنای آبنوس و «اتای» به معنی پرتاب کردن می‌دانند. این‌ها واژگان مغولی نیستند بلکه ترکی می‌باشند. از این نگاه، علت نامگذاری جغتای این بوده‌است که اهالی این منطقه در قلعه‌ای مستحکم و مرتفع سنگر می‌گرفته‌اند و هنگام هجوم دشمن، درختان آبنوس را به طرف لشکر مهاجم پرتاب می‌کرده‌اند چنان‌که از این درختان هنوز هم چند تایی در باغ‌های شهر جغتای موجود است؛ بنابراین جغتای نام شهری است که با پرتاب چوب‌های آبنوس از آن محافظت می‌شده‌است.شهرستان جغتای، بخش وسیعی از ولایت گویان یا کویان قدیم را در بر می‌گیرد. این ولایت، سرزمین یا دشت وسیعی که دو شهرستان جغتای و جوین امروزی را شامل می‌شود. در معجم‌البلدان یاقوت حموی مرزهای این ولایت وسیع، از بسطام تا نیشابور بوده و در سمت جنوب، به بیهق؛ و در سمت شمال، به جاجرم می‌رسیده‌است. حیات تاریخی جوین به دورهٔ اشکانیان می‌رسد. اعتمادالسلطنه تاریخ بنای گویان را دورهٔ پارتیان (اشکانیان) و بانی آن را گودرز (یکی از پادشاهان سلسلهٔ اشکانی) معرفی نموده‌است. در دورهٔ اسلامی و به ویژه از دورهٔ طاهریان تا اواخر حکومت خوارزمشاهیان یعنی اوایل سدهٔ سوم هجری تا اوایل سدهٔ هفتم هجری، ولایت جوین به مرکزیت آزادوار (از توابع شهرستان جغتای امروزین) از ولایت‌های ربع نیشابور خراسان بود. این ولایت در دوران استیلای مغولان بر ایران در سدهٔ هفتم هجری، تا پایان حکومت صفویان (اوایل سدهٔ دوازدهم هجری)، به مرکزیت فریومد یکی از ولایات خراسان بزرگ بود. مرکزیت ولایت، در دورهٔ افشاریان، به آق‌قلعه منتقل شد و تا پایان حکومت محمدشاه قاجار مرکز ولایت بود. در زمان حاکمیت سلیمان‌خان قلیچی (حاکم این منطقه)، مرکز حاکمیت، از آق‌قلعه به قلعهٔ قارضی (جغتای کنونی منتقل گردید. دوران مرکزیت قلعهٔ قارضی از اواخر دورهٔ حکومت محمدشاه قاجار تا اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار (تقریبا میان سال‌های ۱۲۲۰ تا ۱۲۲۸ هجری شمسی) بوده‌است. در همین سال‌ها قدرت خاندان قلیچی تنزل یافت و حاکمیت آنان بر منطقه، خاتمه یافت و براساس تدابیر حکومت مرکزی، منطقهٔ گویان (دشت وسیع جوین)، چند سالی به تابعیت بجنورد درآمد. پس از آن ادارهٔ منطقهٔ جوین به یکی از نامزدهای والی خراسان واگذار شد و او به خاطر موقعیت و ارتباطی که با سبزوار داشت، این ولایت را به قلمرو حاکمیتی سبزوار ضمیمه نمود و تقریباً از حدود سال‌های ۱۲۳۰ ه.ش بود که سرزمین گویان، به عنوان یکی از مناطق یا بخش‌های تابعهٔ ولایت سبزوار معرفی شد. در این دوران (اوایل دورهٔ حکومت ناصرالدین شاه قاجار تا سال ۱۳۷۵ ه.ش)، جغتای مرکز بخش جوین بود و پنج دهستان نقاب، آزادور، خسروشیر، کهنه و براکوه؛ دهستان‌های این بخش را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۷۵، نقاب از دهستان، به بخش ارتقاء یافت و از همان سال به عنوان مرکز بخش جوین دارای بخشداری شد. از این زمان بود که منطقهٔ جوین از نظر تقسیمات کشوری، به دو بخش جدا از یکدیگر تقسیم گردید و تا سال ۱۳۸۶ ه. ش، این منطقه در قالب دو بخش جغتای و نقاب در تابعیت شهرستان سبزوار بود. و سرانجام طی مصوبهٔ دولت در سال ۱۳۸۶، بخش‌های جوین و جغتای، به دو شهرستان مستقل ارتقاء یافتند. اما گرچه منطقهٔ گویان یا جوین بزرگ از نظر تقسیمات کشوری به دو شهرستان جوین و جغتای، تفکیک شده‌است اما مردم این منطقه دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی در هم تنیده و کهن هستند که یادآور سرزمینی یگانه به نام سرزمین گویان است.
اهالی شهرستان از اقوام آریایی پارتی نژاد آریایی می باشند که به هنگام مهاجرت آریایی ها به فلات ایران در جنوب و شرق سکنی می گزینند. به علت موقعیت خاص جغرافیایی نقطه سکونت گاهی قابل توجه، در گذشته مورد هجوم اقوام مختلف (مغول) قرار گرفته منتهی با توجه به روحیه استکبار و استعمارستیزیمردم منطقه و عرق ملی آنان درمقاطع مختلف تاریخی در مقابل هجوم اقوام بیگانه مقاومت نموده منتهی به سبب استیلای ترکان مغول زبان اکثریت مردم منطقه ترکی (85درصد ترکی، 15درصد فارسی و کردی) می باشد و از لحاظ قومیتی از تجانس و هماهنگی کامل برخوردار است.
دین کلیه اهالی این شهرستان اسلام و مذهب آنها شیعه اثنی عشری می باشد. مردم منطقه با گذشته روشن تاریخی دارای تعلقات مذهبی قوی نسبت به شرع مقدس اسلام هستندو در برگزلری مراسم مذهبی اهتمام بسیاری دارند. وجود و حفظ بقعه ها و مساجد قدیمی نشانگر توجه مردم منطقه به شعائر دینی است.
دشت جوین در ضلع شمالی منطقه توسط یک سلسه پستی و بلندی های پست از دره یام وجلگه خوشاب در شرق و اراضی شور و غیرحاصلخیز انتهای رودخانه جوین از کویر مرکزی جدا می شودکه به سبب حضور بین ارتفاعات جوین در شمال و جغتای در جنوب و حاصلخیزی خاک و مسطح بودن جلگه از موقعیت مناسب زراعی برخورداراست.دشت حاصلخیز جغتای با توجه به وجود رودخانه های دائم و سفره های آبی زیرزمینی موجباتی را فراهم نموده که بتواند جمعیت کثیری رابه خود مشغول نموده و با تولید محصولات کشاورزی و غذایی درجهت استقلال کشور گام بردارد. وجود بیش از از 324حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق و 300رشته قنات و چشمه و 13رودخانه دایمی و یک سد عظیم همراه خاک حاصلخیز و زمین نسبتا هموار منطقه را به یک قطب مهم کشاورزی تبدیل نموده است.
اراضی زیرکشت انواع محصولات کشاورزی در جغتای بالغ بر 24850هکتار است که شامل گندم، جو، کلزا به عنوان محصولات پاییزه 14هزارو 600هکتار سطح زیرکشت را دربرمی گیرد و 9هزارو 500هکتار سطح زیر کشت محصولات بهاره شامل چغندرقند، ذرت، هندوانه و… می باشد و از این مقدار 22600هکتار اراضی آبی و 2250هکتار اراضی دیم می باشند.
جغتای همچنین دارای توانمندی ها و پتانسیل های بسیار بالایی در زمینه مختلف دام، طیور و آبزیان می باشد و با توجه به اقدامات انجام شده دامداری منطقه از یک وضعیت قابل قبولی برخورداراست که شامل 140هزار راس دام سبک، 15هزار راس دام سنگین، 293هزار 116قطعه طیور سنتی و 60هزار قطعه طیوز صنعتی می باشد. میزان تولیدات بخش دامی در منطقه شامل 70تن شیرمازاد برمصرف در روز، گوشت قرمزهزارو 100تن در سال و گوشت سفید 500تن در سال می باشد. همچنین توانمندی های موجود در بخش دام و طیور و آبزیان شامل احداث کارخانهی خوراک دام، کارخانه فرآورده های لبنی، سکوی جمع آوری شیر، مجتمع پرورش مرغ گوشتی و تخمی و.. می باشد.
در حوزه شهرستان جغتای مراتع قابل توجهی خصوصا در ارتفاعات جنوبی و دامنه های آن وجود دارد و مورد توجه عشایر کوچ رو سبزوار، اسفراین و بجنورد می باشدکه از جهت درجه جزو مراتع درجه 1و2 محسوب می شوند که در دو گروه اصلی گراسو درمنه دسته بندی شده و عبارتند از : آگر، پاپیروس، بروموس، پوآ، چوبک، بومادران و پیچک و غیره جمع تولید علوفه منطقه که به روش چرای دام مورد استفاده قرار می گیرد بیش از 18هکتار برآورد می گردد.
جاذبه های جغتای
سد کمایستان : این سد در کیلومتر15 شرقی محور جنوبی جغتای-سبزوار قرار گرفته و در حالت حداکثری میتواند 6.6میلیون متر مکعب آب رودخانه زرقان(کمایستان) را برای کشاورزی ذخیره کند لازم بذکر است کمی بالاتر از دهانه خروجی سد قدیمی آجری واقع شده که بنظر بعضی از محققین یادگار دوران ایلخانی است و فقط در زمستان که آب سد تمام شود قابل رویت است.
مجموعه غارهای جاورتن : سه دهانه غار با مدخلهای جدا ازهم و با منشأ چین خوردگی در ارتفاع 1300 متری دامنه های شرقی کوه کمرخونی در 2 کیلومتری غرب روستای جاورتن دردهستان دستوران شهرستان جغتای و در فاصله 95 کیلومتری شمال غربی سبزوارواقع شده است. درضلع مخالف کوه کمرخونی، کوه بدرالدین قرار دارد که یک غار آهکی با یک راهرو طویل در عمق آن به چشم می خورد. فرآیند انحلال به صورت آستالاگمیت و استالاکتیت مناظر بدیعی را درانتهای آن ایجاد کرده و به دلیل رطوبت زیاد، برروی دیواره داخلی این غارجلبک روییده است. عمق این غار نامعلوم و در انتها به چند دهلیز کوچک منتهی می گردد. غارهای سه گانه از نوع چین خوردگی بوده و ارتفاع بزرگترین آنها در مدخل ورودی 2 متر و عمیق ترین بخش این غارها به 15 متر می رسد.
ییلاق سرحد: مناظر بکر و طبیعی ییلاق سرحد در ۲۴ کیلومتری جنوب غرب شهرستان جغتای قرار دارد که راه دسترسی به این منطقه از دهستان دستوران این شهر امکان‌پذیر می‌باشد. این ییلاق خوش آب و هوا دارای رودخانه‌های فراوانی است که در فصل بهار عشایر کوچ‌رو رو به سمت خود می کشاند.بنا بر اطلاعاتی از سایت اداره میراث فرهنگی و گردشگری جغتای، سالانه گروه‌های دوازده‌گانه عشایر به این منطقه سرازیر می شوند که عبارتند از: عشایر منطقه داورزن، جاجرم، جوین، گرمه و میامی شاهرود می باشند. این منطقه اکوتوریستی یکی از جاذبه های گردشگری جغتای به شمار می آید که هر سال گردشگران زیادی را به آغوش خود می پذیرد.
رودخانه زرقان جغتای: یکی از رودخانه‌های زیبا و در عین‌حال پر آب شهرستان جغتای رودخانه زرقان است که با طول ۴۰ کیلومتر دارای دو شاخه به نام‌های هادی و چراغ می باشد. این انشعاب‌ها در فاصله بین دو روستای زرقان و حطیطه به هم می پیوندند. رودخانه زرقان از ارتفاعاتی در جنوب دشت سپیدار سرچشمه می گیرد و سیلاب‌های آن به جوین سرازیر می شوند.به خاطر وجود این رودخانه در منطقه، چشم‌اندازهای سرسبز، دره‌ها و ییلاق‌های متعددی نیز در اطراف آن به وجود آمده‌اند. سد معروف کمایستان بر روی رودخانه زرقان ساخته شده که به بر زیبایی آن افزوده است.
ارگ تاریخی خداشاه: از آنجا که شهرستان جغتای دارای ۱۵۰ حکومت در طول تاریخ بوده در نتیجه این تحولات تاریخی از آثار و ابنیه با ارزش تاریخی نیز برخوردار است. بنای ارگ تاریخی خداشاه از آثار گرانبهای جغتای مساحتی در حدود دو هکتار را به خود اختصاص داده است. ارگ خداشاه در جنوب غرب روستای خداشاه قرار گرفته و دارای خندق و چهار برج پیرامونی نیز می باشد. این ارگ از آثار تاریخی دوره قاجار است که از جاذبه های گردشگری جغتای می باشد.
مسجد قارزی جغتای: مسجد قدیمی و تاریخی قارزی در جنوب شهر جغتای واقع شده که توسط شخصی به نام قاسم خان در زمان شاه صفی اول صفوی و در سال ۱۰۴۵ هجری قمری بنا گردیده است. بر اساس اطلاعات و متون تاریخی اسم این مسجد در ابتدا کارزی بوده که به مرور زمان به قارزی مبدل گشته است. درباره پیشینه و وجه تسمیه این مسجد نظرات متفاوتی از سوی پژوهشگران گفته شده است.
سازه زیرزمینی آزادوار: در ابتدا لازم می‌دانم توضیحی کوتاه درباره اسم«آزادوار» بدهم؛ آزادوار مشتق شده از دو کلمه آزاد و وار می باشد که هر دو کلماتی ایرانی محسوب می شوند و در بیشتر زبان‌های ایرانی کاربرد دارند. کلمه «وار» به معنی سرزمین می‌باشد که معنی اسم آزادوار یعنی سرزمین آزاد. همین کلمه در اسم سبزوار هم آمده است که معنی سرزمین سرسبز می دهد. شایان ذکر است که کلمه«وار» در زبان کردی این معنی را حفظ کرده و مردمان کرد به سرزمین «وار» می گویند.در زیرزمین بنای کهن دژ واقع در روستای آزادوار، سازه‌ای کشف شده که به درازای تاریخ قدمت دارد. در ساخت این سازه زیرزمینی از آجرچینی بهره برده‌اند. سازه تاریخی آزادوار یک سازه آجری و مدون است که ارتفاع آن دوازده متر بوده و دارای سی پله می باشد. بر طبق اطلاعات تاریخی این اثر کهن از محور پلکان به صورت مارپیچی نیز برخوردار است.این پله‌ها در آن زمان کارکردهایی داشته‌اند از آنجا که این سازه غول‌پیکر در اصل چاه آب بوده، در نتیجه قلعه نشینان از طریق آن پله‌ها به آب دسترسی پیدا می کردند. سازه زیرزمینی آزادوار یکی از زیباترین جاذبه های گردشگری جغتای محسوب می شود.
ایوان مسجد خسرو شیر: این مسجد در روستای کهن و باستانی خسروشیر قرار داشته اما هم اکنون بین دو روستای خسروشیر و عباس‌آباد واقع است. بنای مسجد خسروشیرر در فاصله ۹۵ کیلومتری و در شمال غربی شهر سبزوار از موقعیت بسیار خوبی برخوردار می باشد. متاسفانه در اثر بی توجهی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و سایر دست‌اندرکاران صنعت گردشگری این مسجد تاریخی دچار ویرانی‌های زیادی شده است.آنچه که هم‌اکنون از آن باقی مانده جرزهای موجود در دو طرف ایوان هستند. ایوان مسجد خسروشیر از درون گچ‌اندود شده و جرزهای آن نیز با آجر و ملات گچ ساخته شده است. در هر دو طرف این ایوان، دو شبستان وجود دارند که ستوندار هستند. بدنه بیرونی ایوان نیز دارای طاق است. ایوان مسجد خسروشیر اثری ارزشمند است و از شاه اثرهای تاریخی و هنری به حساب می آید.در تزیین این بنای عظیم، کتیبه‌های کوفی، نقش‌برجسته‌های گیاهی و هندسی و طرح‌های برجسته گچبری استفاده شده و همچنین از طرح‌های آجرکاری نیز در آن بهره برده‌اند. زیبایی‌های این اثر گرانبها توجه هر بیننده و گردشگری را به سوی خود جلب می کند.
قلعه شادمان: جغرافیای کوهستانی و سنگی شهرستان جغتای باعث گردیده است که انواع قلعه‌ها و دژها در آن ساخته شوند چرا که در زمان‌های قدیم بهترین راه برای دفاع از شهرها در مقابل بیگانگان قلعه‌ها بوده‌اند. دژهای محکم مناطق کوهستانی همچون حفاظی برای رویارویی با دشمن بنا می شدند و شکست دادن قلعه نشینان نیز کاری بسیار دشوار می کرد. کمر قلعه، کارزی، روداب، فریمانه و شادمان از معروف‌ترین قلعه‌های این دیار به شمار می آیند.قلعه شادمان یکی از قلعه‌های سنگی شهرستان جغتای است که از نظر کاربری نظامی محسوب می شود. قلعه‌ها در طول تاریخ بیشتر کاربری نظامی داشته‌اند و کاربری‌های دیگر برای آنها کمتر قابل تصور است.این قلعه زیبا و باستانی در روستای شادمان واقع گردیده و از سایت‌های جذاب و دیدنی گردشگری در جغتای می باشد. جاذبه های گردشگری جغتای رمز توسعه و پیشرفت این شهرستان هستند چرا که نقش بی بدیلی در جذب کردن سرمایه‌های داخلی و خارجی ایفا می کنند.
.........................................
آرشیو
