تَفرِش یا گبرش یکی از شهرهای استان مرکزی در ایران و مرکز شهرستان تفرش است. در دوران ساسانی استان مرکزی عراق نام داشت که بعد از حمله اعراب و تسلط آنان بر ایران این استان پهناور را عراق عجم می‌خواندند نظامی گنجوی شاعر نامدار ایران در وصف استان عراق ابیات زیادی سروده‌است در دوران بعد از قاجار عراق به اراک تغییر نام پیدا کرده‌است. تفرش در شمال شرقی اراک واقع و در بین رشته کوه‌هایی محصور است و اب و هوایی بسیار مطبوع دارد. از روستاهای شهرستان تفرش می‌توان به کبوران، تراران، ناقوسان، بازرجان، جفتان و رودبار اشاره کرد. شهر تفرش، مرکز شهرستان. در ارتفاع حدود ۱۹۷۳ متری، در ۹۰ کیلومتری شمال شرقی شهر اراک قرار دارد.وحدوداً در ۲۲۰ کیلومتری تهران قراردارد.
دیرینگی این شهر به پیش از اسلام می‌رسد و اغلب نام نخستین آن را «گبرش» می‌دانند که از «گبر» به معنی زرتشتی می‌آید. در دوران بعد از ورود اسلام و حاکمیت اعراب و زبان عربی بر ایران تفرش، طبرس نیز گفته شده‌است. روستای تَرخوران، امروزه محله اصلی شهر تفرش را تشکیل می‌دهد. دیگر روستاهایی که اکنون محله‌های این شهر هستند عبارت‌اند از: دادمرز، کوکانالویجان، قلعه محی الدین یا قلعه قدس، طراران (بالا و پایین)، معین‌آباد، زاغَر. میدان‌های اصلی شهر عبارتند از میدان فم (باغ ملی)، میدان آزادی، میدان مطهری و میدان شهرک. آرامگاه پروفسور محمود حسابی، بقعهٔ شاهزاده احمد و دانشگاه آزاد تفرش (در راه معین‌آباد) و از نقاط شهر هستند.
به استناد از متون کهنی که از دوره هخامنشیان درباره منطقه تفرش و اطراف آن پیدا شده نام این منطقه به واسطه محلی برای نگهداری ارتش و پادگان های نظامی آنها به پادرگان که بعد از ورود اعراب به بازرجان تبدیل شده یاد شده است. ریشه نام تفرش برگرفته از واژه «گَبرِش» میباشد و به زرتشتیان (گبرها) نسب می‌دهد. نام تفرش در منابع گوناگون به صورت طیرس، طَبْرَش، طَبْرَس، طبرتو، تبرس، تبرش، تپرش نیز ذکر شده‌است.
به لحاظ تقسیمات کشوری، تفرش تا قبل از ۱۳۳۶ نام یکی از شهرستان های اراک در استان یکم (مرکزی) بود. در ۱۳۳۶ ش، قسمتی از بخش فراهان به نام «فراهان بالا» از توابع شهرستان اراک، قسمتی از بخش خَلَجستان از توابع شهرستان قم (شامل دهستان‌های دستگرد، راهجرد و وَزوا)، شهرستان تفرش را تشکیل دادند. در ۱۳۳۷ ش، دهستان آشتیان یکی از بخش‌های شهرستان تفرش شد. در ۱۳۵۶ ش، آشتیان شهرستانی مستقل، و تفرش شامل بخش‌های حومه و فراهان و دهستان رودبار در استان مرکزی شد. در ۱۳۵۸ ش، دَه آبادی از بخش فراهان تفرش جدا و جزو بخش مرکزی شهرستان آشتیان گردید. در ۱۳۶۶ ش، در شهرستان تفرش هشت دهستان (کبوران،تراران،نقوسان،بازرجان،جفتان،فِشْک، رودبار، فرمهین) شامل شد. در ۱۳۶۹ ش، این شهرستان مشتمل بود بر بخش مرکزی به مرکزیت شهر تفرش شامل دهستان‌های کبوران و تراران و نقوسان و بازرجان و جفتان و رودبار، و بخش فراهان به مرکزیت آبادی فرمهین شامل دهستان‌های فرمهین و فشک. در تقسیمات کشوری ۱۳۷۴ ش، دهستان‌های خرازان و کوه پناه نیز جزو این شهرستان ذکر شدند و تاکنون به همین صورت در تقسیمات کشوری باقی‌مانده‌اند.
از کوه‌های مهم آن، کوه دوقلو دو برادران (بلندترین قله ح ۹۲۱، ۲ متر) و قرِه گُوزیل قَرِلان (بلندترین قله ح ۴۲۰، ۲ متر) است. در این شهرستان غارهایی وجود دارد، از جمله: گاوخور/ گاوخُل (خل در اصطلاح محلی: سوراخ)، علی خورنده، و اَمْجَک. کوه‌های قشلاق (ارتفاع ح ۳۶۲، ۲ متر) و گندم کوه (ارتفاع ح ۱۵۶، ۲ متر) از شمال و منار (ارتفاع ح ۲۳۷، ۲ متر) و نقره کمر (ارتفاع ح ۳۷۹، ۳ متر) از جنوب شرقی شهر را احاطه کرده‌اند؛ از این‌رو تفرش را «چال تفرش» هم خوانده‌اند.
در قسمت شمال شهر تفرش قله گندم کوه واقع شده‌است این کوه مخروطی شکل۲۱۵۶متر ارتفاع دارد و تقریباً از تمام نقاط شهر قابل رویت میباشد و بنا به گفته قدیمی هابه این علت گندم کوه نامیده می‌شود که اگر از فراز گردنه خرازان به این کوه و تپه مجاور آن نگاه کنید مشاهده می‌کنید که کوه گندم کوه مانند یک خرمن بزرگ گندم است و تپه‌های مجاور آن مانند انبوهی از خرمن و گندم‌های کوبیده نشده‌است.
دیگر کوه‌های معروف: دیمنار، کوه دایره‌ای علی خورنده که دو غار علی خورنده و گاوخور در آن است و این کوه دایره‌ای زیبا نماد شهر است که از همه جای شهر قابل رویت است، رود آب کمر در شهر جریان دارد. آب و هوای شهر نسبتاً سرد و خشک است. حداکثر دمای آن °۳۲ در تابستان‌ها و حداقل آن °۱۵- در زمستان‌ها می باشد. یکی از جاذبه‌های طبیعی تفرش آب معدنی «چشمه آب گراو» است. این چشمه به فاصله ۵ کیلومتری تفرش میان دو روستای قدس و طراران واقع گردیده و دسترسی به آن آسان است. آب آن معدنی و دارای خواص درمانی است سیستم آبیاری و هدایت آب، از دیرباز در این شهر به صورت قنات و آب انبار بوده و ویرآب‌های متعددی با توانایی مهندسی بالا، جهت مصارف شرب یا کشاورزی ساخته شده‌است. در سال ۱۳۸۵ خورشیدی شهر تفرش ۵۰۵۰ فقره انشعاب آب و ۳۸۰۰ فقره انشعاب فاضلاب، یک باب تصفیه‌خانه فاضلاب با ظرفیت تصفیه ۲۰ لیتر در ثانیه داشت.[۲۴] حفر و استفاده از قنات برای تأمین آب شرب و کشاورزی از هنرهای منحصربه‌فرد ایرانیان از صدها سال گذشته میباشد که در جای جای این سرزمین پهناور وجود یک قنات موجب آبادانی و رونق کشاورزی آن منطقه میباشد تفرش هم از این قاعده مستثنا نبوده و وجود ده‌ها قنات کوچک و بزرگ از صدها سال پیش خود یکی از دلایل سرسبزی وزیبایی این دیار میباشد در اینجا به معرفی قناتهای معروف تفرش می‌پردازیم: قنات بزرگ ششناو با آبدهی دایمی مربوط به دوره سلجوقیان که مظهر آن در داخل مسجد تاریخی ششناو میباشد قنات کنار برکه از ابتدای بهار تا اوایل تابستان سرسبزی و طراوت خاصی به منطقه زیبای کناربر می‌بخشد. قنات استریه به موازات قنات کناربر در آنسوی رودخانه کناربر در کوهپایه کوه ورمنار به صورت فصلی جاری میباشد قنات جمال آباد به صورت دایمی در منطقه جمال آباد سهم عمده‌ای در آبیاری زمین‌های کشاورزی آنجا دارد. قنات خرزنو در بالای پارک حکیم نظامی ضمن مصارف کشاورزی با داشتن چشم‌اندازهای زیبا در تمام فصول سال گردشگران زیادی از مناظر و آب قنات استفاده می‌کنند. قنات کهریز کریان در۲۵کیلومتری غرب تفرش درتمامی ایام سال مسافران زیادی از چشمه و مناظر بسیار زیبای اطراف آن بهره‌مند می‌شوند. قنات آسیابه در کنار رودخانه آسیابه قرار دارد و بخش بزرگی از زمین‌های کشاورزی منطقه را تحت پوشش جهت آبیاری قرار می‌دهد.
متوسط بارندگی بلند مدت سال زراعی تفرش در ۳۱۴ میلی متر می باشد . سال زراعی ۷۱-۷۰ با بیشترین مقدار بارندگی ۴۶۴ میلیمتر و سال زراعی ۷۶-۷۵ باکمترین مقدار بارندگی ۱۹۴ میلی متر ثبت و گزارش شده استمتوسط سالیانه دمای شهر تفرش ۱۳/۴ درجه سانتی گراد و ماه مرداد با میانگین۲۶/۶ درجه سانتی گراد گرمترین ماه و ماه بهمن با میانگین ۰/۹ درجه سانتی گراد سردترین ماه سال می باشد . میانگین سالانه رطوبت شهر تفرش ۴۶ درصد می باشد که دی ماه بامیانگین ۶۵٪ مرطوبترین ماه و ماه تیر و مرداد با میانگین ۲۸٪ خشکترین ماه سال می باشد . میانگین تبخیر سالانه ۱۹۸۲/۲ میلیمتر و بیشترین تبخیر ماهانه نیز در ماه مرداد ۴۰۹/۲ میلیمتر صورت میگیرد. طول دوره ی خشکی تفرش ۱۵۰ روز ، از اوایل خرداد تا اوایل آبان است، دوره ی اوایل اسفند تا اوایل اردیبهشت بیشترین بارندگی سالانه را دارد. باد غالب تفرش غربی (۲۷۰درجه) می باشد و بیشترین سرعت باد وزیده شده به میزان ۹۰ کیلومتردر ساعت در ماه بهمن ۱۳۸۲ گزارش شده است. اقلیم تفرش بر مبنای روش دومارتن نیمه خشک و بر مبنای روش آمبرژه نیمه خشک و سرد میباشد.
محدوده فعلی تفرش جز متصرفات مادها، هخامنشیان و اشکانیان بوده از دوره ساسانیان گورهای حوض گونه زرتشتیان و بعضی دژها به یاد مانده‌است و بعد از آن در زمان طاهریان و صفاریان و سامانیان و آل بویه و غزنویان نیز با وجود عدم وجود آثار، جزو متصرفات آن به‌شمار می‌رفته در دورهٔ ساسانیان جزئی از حصهٔ قباد بوده‌است. در دورهٔ خلافت عمر و هم‌زمان با فتح اصفهان، کاشان و قم شهر تفرش نیز توسط «مالک بن عام اشعری» فتح شد. در کتب جغرافیایی پس از اسلام، این شهر جزء ولایت کوهستان یا جبال یا عراق عجم آمده‌است. اما تا سالیان بعد، عدهٔ زرتشتیان در تفرش بسیار بوده‌اند. در دوره سلجوقیان نام تفرش به صورت طبرس رواج پیدا کرد و برخی از بزرگان و ادبا خود را به آن منسوب و مقلب نمودند. اینگونه اسلام در آنجا همه گیر شد که به‌طور مثال کنیه طبرسی ویژه رجال شیعه بوده و مورد اصلی آن نیز کتب امامیه است و این انتساب با این که از عدد انگشتان دست تجاوز نمی‌کند، مشخص‌کننده نفوذ امامیه در تفرش و رواج آن از دیرباز است. پس از درگذشت فاطمه معصومه در قم و تبدیل شدن قم به یکی از مراکز مهم شیعه، تشیع به تفرش راه می‌یابد. چنان‌که حمدالله مستوفی در سدهٔ هشتم، آن را شهری شیعه‌نشین معرفی می‌کند.
در دوره خوارزمشاه تفرش دهستان در محدوده اقلیم عراق عجم (اراک) بوده‌است و در فاصله سال‌های ۷۴۰–۸۳۸ در حدود متصرفات آل جلایر محسوب می‌شده‌است. از مغولان و تیموریان هیچ اثری در تفرش دیده نمی‌شود در اوایل دورهٔ صفویه تفرش از شکارگاه‌های سلطنتی شاهان صفوی شمرده می‌شده‌است. در زمان حکومت شاه عباس اول عده‌ای از سادات تفرش به دربار صفوی راه‌یافتند.
این شاخه از سادات که به سبب در دست داشتن مهر سجاد معروف به میر مُهردار بودند، تا اواخر دورهٔ صفوی و تا زمان شاه سلطان حسین منصب مُهرداری شاهان صفوی را حفظ کردند. تفرش در روزگار صفویه به ویژه پادشاهی شاه عباس بزرگ رو به آبادانی نهاده‌است ومردم تفرش با انجام خدمات برجسته در دستگاه‌های حکومت صفوی نفوذ نمود تفرش در ایام سلطنت افشاریان تا سال ۱۲۱۸ جزو متصرفات ایشان بوده‌است تختگاه زندیان شیراز و خاک تفرش در آن روزگار جزء متصرفات آنان بوده‌است؛ و در این زمان مکتب خانه‌های متعددی در تفرش تأسیس شده که نوجوانان در آن ه به فراگرفتن مقدمات فارسی و تعلم قرا، می‌پرداخته‌اند در دوران قاجاریه است که مردانی از تفرش در کار سیاست مملکت وارد می‌شوند و در راه خدمت به ایران حتی از بذل جان خود نیز دریغ نمی‌ورزند باز در همین دوره‌است کهبه سبب توجه پادشاهان قاجار به منطقه روحانیان و علمای مذهب عده‌ای از سادات بنی فاطمه تفرش در دستگاه حکومت رشد کرده تا جایی که به مناصب بزرگ گمارده می‌شوند و یکی از ویژگی‌های دوره قاجاریه گسترش مکتب خانه‌ها و تکثیر و فراوانی میرزاها در تفرش آشتیان و فراهان است ولی روی هم رفته جامعه تفرش در دوره قاجاریه دهقانی ولی غیر متحجر بوده‌است. در دورهٔ قاجاریه تعداد زیادی از اهالی تفرش به سبب سواد و خوش‌خطی به مشاغل دیوانی و منشی‌گری گمارده شدند. ابن مقفع بنای آن را به «طبرش بن همدان» نسبت داده‌است. ظاهراً در دورة ساسانیان جزو حصه قباد، که آن را «خوره قباد» می‌گفتند، بوده‌است؛ چنان‌که حسن بن محمد قمی به تپه‌ای در قم مشرف بر تفرش به نام «تلّمآستر»، که یکی از سیزده تفریحگاه «مملکت قباد» بوده، اشاره کرده‌است. ظاهراً در دورة خلافت عمربن خطاب (۱۳–۲۳) هم‌زمان با فتح قم و اصفهان و کاشان، تفرش نیز توسط مالک بن عام اشعری فتح و مردم آن به دین اسلام گرویدند. در زمان حجاج ابن یوسف ثقفی با توجه به تشییع اشعریون و شکنجه و قتل آنان به ایران مهاجرت و درقم سکنی گزیدند. در قرن دوم تفرش یکی از رستاقهای قم بود.
در زمان هارون الرشید (۱۷۰–۱۹۳) سلمة بن سلمه همدانی رستاق تفرش و مزارع آن را به مهاجران عرب اشعری واگذار کرد. در قرن سوم، یعقوبی (همان‌جا) نیز تفرش را یکی از رستاقهای قم ضبط کرده‌است. پس از رحلت حضرت معصومه در ۲۰۱، قم به یکی از مراکز مهم شیعه تبدیل شد و مذهب شیعه از آنجا به ناحیه تفرش راه یافت. به نوشته راوندی (ص ۳۹۵)، تفرش و آوه (آبه) و قم و کاشان در دوران وی، قرن ششم، از مکان‌های رافضیان بوده‌است. در قرن هشتم، حمداللّه مستوفی (ص ۶۸) آن را ولایتی با سیزده دیه، هوای معتدل، غله، میوه و شش هزار دینار حقوق دیوانی خوانده و اهالی تفرش را شیعه و فم و طرخوران را از روستاهای بزرگ آن ذکر کرده‌است. از این دوره دستِکم تا قرن دهم مطلب چندانی دربارهٔ تفرش دیده نشده‌است.
ظاهراً تفرش در دورة صفوی (ح ۹۰۶–۱۱۳۵) و حتی پس از آن برای شکار موقعیت مطلوبی داشته و از شکارگاه‌های شاه اسماعیل اول (حک:۹۰۵–۹۳۰) محسوب می‌شده‌است، به ویژه در زمان حکومت شاه عباس اول (۹۹۶–۱۰۳۸)، تفرش آباد شد و بزرگان آن توانستند به دربار راه یابند. در اوایل قرن یازدهم، امین احمد رازی (ج ۲، ص ۴۹۰) تفرش را ولایتی در اقلیم چهارم، با آب و هوای معتدل و میوه‌های خوب وصف کرده و نوشته که آب آنجا از چشمه و کاریز تأمین می‌شود. وی دربارهٔ غار گاوخور نیز سخن گفته‌است.
در دوره ناصرالدین شاه قاجار (۱۲۶۴–۱۳۱۳) تفرش را ییلاق ممتاز عراق (اراک) خوانده شده و گفته شده‌است که خشکبار آن به خارج از کشور صادر می‌شود. وی اهالی آنجا را خوش سیما و صاحب ذوق و هنر و دانش وصف کرده‌است. اعتمادالسلطنه نیز در همین دوره، به شکارگاه خوبی در حوالی تفرش که در آن ارغالی (قوچ کوهی) و کبک بسیار بوده و نیز به قلعه‌ای در آبادی خرازان و قناتی قدیمی در طرخوران به نام خرزنویه و امامزاده‌ای به نام احمدبن موسی اشاره کرده‌است.
شهر تفرش، مرکز شهرستان. در ارتفاع حدود ۱٬۸۷۸ متری، در ۸۵ کیلومتری شمال شرقی شهر اراک و در مسیر جادهٔ اراک ـ آشتیان قرار دارد. اهالی روستانشین تفرش عمدتاً به زراعت، باغداری، دامداری و صنایع دستی اشتغال دارند. محصول مهم این شهرستان، گندم و جو و حبوبات است. بادام و گردو و سیب و انگور و گلابیِ آنجا صادر می‌شود. قالی و قالیچه و گلیم از محصولات صنایع دستی آنجاست. فرش‌های تفرش ارزش صادراتی دارند و مهم‌ترین بازار فروش آنها در ایران، شهرهای همدان و تهران و در خارج از ایران کشور آلمان است (فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج ۴۸، ص ۴۲). اهالی تفرش اکثریت مردمان پارسی و باقی مانده از عصر هخامنشیان و ساسانیان هستند و جمعیت خیلی کمی در بعضی روستاها ترکی سخن می‌گویند. براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، جمعیت شهر تفرش ۱۶٬۴۹۳ نفر، متشکل از ۸٬۲۲۶ مرد و ۸٬۲۶۷ زن در قالب ۵٬۲۳۲ خانوار و جمعیت کل این شهرستان ۲۴٬۹۱۳ تن بوده‌است.
زبان مردمان تفرش پارسی باستان و فارسی نو هست که امروزه با گسترش زبان فارسی، زبان پیشین و اجدادی خود کمتر مورد استفاده قرار میگیرد و جایگاه اش را به فارسی نو داده است، اما در برخی از روستاهای اطراف زبان تاتی که در گذشته زبان اصلی منطقه بوده صحبت می‌کنند. دین اصلی تفرشیان یهودیت بوده. پذیرش اسلام در منطقه تفرش از اواخر قرن سوم آغاز شد. این پذیرش بیشتر در جریان تبادل فرهنگی صورت گرفت و از ان زمان تفرش به یکی از پایگاه‌های پیروان آیین شیعه و اهل باطن اسماعیلیان درآمد.
آئین باران‌خواهی روستای تاریخی کبوران تفرش با شماره ۱۰۶۰ در فهرست میراث معنوی آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. آیین باران خواهی یا کوسه درآمدن جشنی است که از دیرباز در جوامع روستایی و چوپانان استان مرکزی رواج داشته و دهم بهمن هر سال یعنی پایان چله بزرگ زمستان در روستای کبوران تفرش برگزار می‌شود. مردم این روستا با هدف درخواست رزق حلال که منشأ بسیاری از برکات آب است با برگزاری این آئین از خداوند طلب باران می‌کردند. لباس‌های ویژه و موسیقی محلی شاد از مهم‌ترین ویژگی‌های این آئین است و کوسه و همراهانش پیام‌آور شادی و نوید بهار هستند. از شخصیت های معروف اراک کوچولو جواد شاکری بود که در جنگ با ملایر اسیر شد و مورد سو استفاده جنسی و تجاوز قرار گرفت ، همه ساله در بهمن ماه در سالروز تولد جواد شاکری مردم اراک کوچولو به افتخار تحمل تجاوز ها برای او مجالس یادبود برقرار می کنند
گروه برگزارکننده جشن طلب باران متشکل از سه تا هفت نفر است که هرکدام بر اساس مهارت و توانایی نقش «کوسه»، «عروس کوسه» و «تکه» (بز نر) را اجرا می‌نمایند. دراجرای این آیین معمولاً چندین دختر بچه و پسر بچه نیز به عنوان توبره کش ناقالدی‌ها به جمع‌آوری هدایای مردم می‌پردازند و این گروه با موسیقی، سر و صدای زیاد زنگوله‌ها و آوازخوانی در کوچه و معابر شهر و روستا ظاهر شده و با حرکات بدنی و خواندن اشعار خاص ضمن ایجاد سرگرمی برای مردم، نوعی رسم دور کردن نحوست سرما را برگزار کرده و هدایای جمع‌آوری شده از این مراسم نیز بین خانواده فقیر و نیازمند تقسیم می‌شود در سه مرحله از این جشن آیینی، اشعار طلب باران گردآوری و به ثبت آثار ملی رسید. این اولین آئینی است که در فهرست آثار ملی کشور به نام تفرش به ثبت رسیده‌است و تاکنون آئین‌های به تخت نشستن داماد، کوسه گلدی نیز به نام تفرش معرفی شده‌اند، روستای کبوران با آب و هوای مطلوب و طبیعت بکر در ۵ کیلومتری شهرستان تفرش قرار دارد.
در بازار قدیم ترخوران و تفرش و آشتیان پیشه‌هایی مانند عطاری، دوافروشی، قماش فروشی، مسگری، صحافی، دوزندگی و غیره رواج داشت که این پیشه‌وران علاوه بر کالاهای خود، کتاب هم به فروش می‌رساندند. از پیشگامان کتاب‌فروشی در شهر می‌توان میرزا محمدعلی پسر احمد آشتیانی (زنده به سال ۱۳۱۱ خورشیدی) (از صحافان شهر)، کربلایی محمود بازرجانی در محلهٔ فَم، و مشهدی محمدحسین جعفری در بازار ترخوران تفرش را نام برد با گذر زمان دکان‌های دوگانه‌فروش بیشتر به شکل کتاب‌فروشی درآمدند و در آنها علاوه بر کتاب نشریاتی مانند حبل‌المتین، صور اسرافیل، فرنگستان، ملت، وقایع اتفاقیه به مشتریان عرضه می‌شد. شهر تفرش در دههٔ ۱۳۷۰ خورشیدی دارای چهار فروشگاه کتاب بود. از کتاب‌فروشی‌های قدیمی تفرش می‌توان به این‌ها اشاره کرد:
کتاب‌فروشی حاج شیخ ابوالقاسم حیدری در محلهٔ فم
کتاب‌فروشی سِیّد جواد میرحسینی در محلهٔ ترخوران
کتاب‌فروشی مشهدی محمدحسین جعفری در محلهٔ ترخوران
کتاب‌فروشی آقا سِیّد موسی.
شهر تفرش دارای سه دانشگاه دولتی و پیام نور و آزاد میباشد. دانشگاه دولتی تفرش زیر نظر پروفسور سید محمود حسابی بنیان نهاده شده‌است و در سال‌های اولیه تأسیس زیر نظر دانشگاه امیر کبیر تهران بوده‌است. در این شهر مدارس متعددی وجود دارد ولی قدیمی‌ترین مدرسه که قدمت ۱۰۰ ساله دارد مدرسه ضیاییه نام دارد که در فم واقع میباشد. کتابخانه عمومی شهرستان تفرش واقع در خیابان آیت‌الله سعیدی میباشد. صنایع دستی تفرش شامل دست بافت‌های سنتی (قالیبافی، گلیم بافی)، رودوزی‌های سنتی (تفرشی دوزی یا درویشی دوزی)، آثار چوبی (منبت کاری، معرق)، آثار فلزی (مسگری، سفیدگری)و آینه کاری است.
جاذبه های تفرش
چاه دیوانه: چاه دیوانه از زیباترین جاهای دیدنی تفرش است به طوری که بدون بازدید آن سفر شما کامل نمی‌شود. تنها یک چاه مانند چاه دیوانه است که در فرانسه قرار دارد.
چشمه آب معدنی گراو: چشمه آب معدنی گراو یکی از جاذبه‌های طبیعی تفرش است که در فاصله پنج کیلومتری این شهر، میان دو روستای کبوران و طراران قرار گرفته است. این چشمه از چند قسمت در سطح زمین تشکیل می‌شود که از آن قسمت‌ها، آب به حالت جوشش از زمین خارج می‌شود. در بعضی قسمت‌ها نیز، آب به‌همراه مقدار زیادی گاز کربنیک از زمین خارج می‌شود. گفته می‌شود که آب این چشمه دارای فواید درمانی بسیار از جمله تسکین‌دهنده درد، موجب باز و بسته شدن عروق، افزایش جریان خون پوستی و قرمز شدن پوست، کاهش موقتی فشار خون و آهسته شدن نبض می‌شود. آشامیدن آب‌معدنی چشمه گراو کمی قبل از نوش جان کردن غذا، به هضم آن کمک می‌کند و ترشحات گوارشی را افزایش می‌دهد.
غار امجک: غار امجک در فاصله ۶۳ کیلومتری شمال‌غربی تفرش در ارتفاعات کوهی به همین نام در ارتفاع ۱۹۰۰ متری از سطح دریا جای گرفته است. ورودی این غار، دیواره به طول دوازده متر دارد که برای ورود به آن باید به کمک ابزار از این دیواره گذشت. پس توصیه می‌شود حتما با یک غارنورد حرفه‌ای وارد غار امجک شوید. زیر این غار، چشمه‌ای وجود دارد که آب آن از سقف غار می‌چکد و به خاطر گذشت زمان باعث به وجود آمدن استلاکمیت‌هایی شده است که از سقف آن آویزان هستند.
آبشار قطره باران: آبشار قطره باران یکی از نقاط دیدنی استان مرکزی است که در سی کیلومتری شمال‌غربی شهر تفرش در دهستان بازرجان در نزدیکی روستای کوریان قرار دارد. این آبشار در دره‌ای عریض واقع شده و دورتا دور آن را گیاه زیبایی به اسم پر سیاوشان مانند دیواره‌ای پوشانده است. اطراف آبشار قطره باران از مناظر بسیار دیدنی برخوردار است و آن را به مکانی باصفا در دل بیابان تبدیل کرده است.
امام‌زاده ابوالعلی مهدی: امام‌زاده ابوالعلی مهدی یکی از نوادگان امام جعفر صادق (ع) است که از آثار ملی به ثبت رسیده کشور در شهر تفرش نیز به شمار می‌رود. قدمت بنای این امام‌زاده متعلق به دوران حکومت ایلخانان برمی‌گردد و بنا به دلایلی به‌طور کامل به پایان نرسیده است.
آب‌انبار بلور: آب‌انبار بلور در محله قدیمی شهر تفرش قرار گرفته و از دوران حکومت قاجاریه به یادگار مانده است. فضای اصلی مخزن این آب‌انبار را دوازده ستون، هجده جرز، بیست گنبد و دو غلام گردش مخصوص هوا تشکیل می‌دهند.
غار علی خورنده: غار علی خورنده یکی از جاهای دیدنی استان مرکزی در شهر تفرش است که در فاصله سه کیلومتری آن، در ارتفاعات کوه نقره کمر واقع شده است. برای رسیدن به این غار باید از روستای کوهین بگذرید و از دیواره‌ای به طول تقریبی پانزده متر و شامل سه بند، صعود کنید. در سقف غار علی خورنده نیز، استلاکیت‌ها و استلاکمیت‌ها را می‌توانید مشاهده کنید.
مسجد جامع شش ناو: مسجد جامع شش ناو یکی از آثار به‌جای مانده از دوران حکومت سلجوقیان در محله فم شهر تفرش است و یکی از مساجد با ارزش و قدیمی این شهر محسوب می‌شود. وجه تسمیه شش ناو، ناودان‌هایی شش‌گانه هستند که برای سهولیت در کار توزیع آب ایجاد شده‌اند.
خانه تاریخی خاندان میرفخرایی: خانه تاریخی خاندان میرفخرایی در یکی از کوچه باغ‌های محله آب دکان شهر تفرش قرار گرفته و در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است. قدمت این بنا به دوران قاجاریه یعنی ۲۰۰ سال قبل می‌رسد و شامل سه بخش حیاط، واحدهای معماری اطراف حیاط، قطعه باغی، دو درب اصلی در جهت شمال و غرب تشکیل می‌شود.
آرامگاه دکتر حسابی: آرامگاه دکتر محمود حسابی یکی از نوابغ ایران زمین و جهان است که پس از نود سال زندگی پربار علمی در شهریور ماه سال ۱۳۷۱ در شهر تفرش به خاک سپرده شد. در حال حاضر آرامگاه او در این شهر، محل برگزاری مراسم‌های مذهبی و رسمی است.
سنگ‌نگاره های یازیلی چای: سنگ‌نگاره های یازیلی چای متعلق به هزاره سوم تا هزاره اول قبل از میلاد هستند و در روستای دربر شهر تفرش قرار گرفته‌اند. این سنگ‌نگاره‌های تاریخی در اسفند ماه ۱۳۸۷ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
رودخانه آب کمر: رودخانه آب کمر از ارتفاعات گیان و عبدالله سرچشمه میگیرد و هر منطقه آن را به اسامی محلی خود مانند خلجان یا آب کمر صدا می‌زنند. این رودخانه از شمال شرقی بارزجان، دادغان و عزالدین می‌گذرد و در جلایر به رودخانه قره‌چای ملحق می‌شود.
قلعه توس: قلعه توس در دهستان خرازان در سه کیلومتری جنوب‌غربی روستای خرازان در شهرستان تفرش جای گرفته است. قدمت این بنای تاریخی به سده هفت هجری قمری باز می‌گردد و در اسفند ماه سال ۱۳۸۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
منطقه شکار ممنوع بازرجان: منطقه شکار ممنوع بازرجان منطقه‌ای کوهستانی است که در شمال شرق تفرش قرار گرفته. در این منطقه رودخانه قره‌چای و ۲۹ چشمه آب جریان دارد و ۵ چشمه به‌عنوان آبشخور برای حیوانات قابل استفاده است. ۲۸ گونه پستاندار در این منطقه زندگی می‌کنند که مهم‌ترین آنها گرگ، گراز، کفتار، میش، بز، کل و قوچ‌اند. پوشش گیاهی این منطقه شامل گیاهان علفی، بوته‌ای، درختچه‌ای و درختی می‌شود.
....................
آرشیو
