شهر دیواندره مرکز شهرستان دیواندره در استان کردستان در غرب ایران است. این شهر که از طرفی رشته کوه‌های هوازو و از طرفی دیگر منطقه‌های بیجار گروس و تیلکو آن را احاطه کرده‌اند. غارکرفتو با فاصله ۷۲ کیلومتر در شمال غربی شهرستان دیواندره قرار دارد که نمونه‌ای بارز از دوران زندگی پیشینیان مردمان کرد در این منطقه میباشد.از مناطق دیدنی دیواندره منطقه چهل چشمه و سارال می باشد که هر سال در اواخر خرداد ماه جمعیت زیادی از مردم کردستان و ایران را به سوی خود می کشد.سد سیاه زاغ از سدهای استان کردستان ایران است که در نزدیکی شهر دیواندره واقع شده‌است .لهجه رایج کردی در استان کردستان لهجه اردلانی نام دارد که در دیواندره تکلم می شود.
نام اصلی دیواندره در ابتدا (نیوان دره)]به معنی شهری میان دو دره بوده که با گذشت مدت زمانی از زندگی قشرها و مردم‌های مختلف این نام از نیوان دره به دیواندره تغییر یافته‌است. دیواندره از دو کلمه دیوان + دره تشکیل شده است، دیوان یعنی جایگاه و محل قانون، عدالت و جای حل اختلافات و چون این دیوان خانه معروف گشته است. در ضمن مردم دیواندره به زبان کردی با لهجه اردلانی صحبت می‌کنند. دیواندره از نظر موقعیت جغرافیایی و آب وهوایی شهری با آب و هوای کوهستانی میباشد که دارای زمستانهایی سرد و تابستانی ملایم و معتدل و در فصل بهار بارانی میباشد .
شهرستان دیواندره یکی از شهرستانهای استان کردستان در غرب ایران است که در شمال این استان قرار گرفته‌است. مرکز این شهرستان شهر دیواندره است. این شهرستان به علت وجود دشتهای بسیار وسیع اوباتو و سارال از مراکز اصلی تولید گندم و دامداری استان کردستان است و این فعالیتها در زندگی مردم این منطقه نقش اساسی دارد. این شهرستان از نظر آب و هوایی یکی از مناطق سردسیر و برفگیر کشور محسوب می‌شود. مردم این شهرستان به زبان کردی با لهجه اردلانی تکلم می‌کنند. جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۰، برابر با ۸۱٬۹۶۳ نفر بوده‌است.
شهرستان دیواندره با مساحتی معادل ۲۴۰۳ کیلومتر است. این شهرستان بین ۳۴ درجه عرض شمالی و ۳۲ دقیقه و ۴۶ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار گرفته‌است. شهرستان دیواندره دارای سه بخش مرکزی، کرفتو و سارال و ۹ دهستان (حومه، قراتوره، چهل چشمه، اوباتو، کانی شیرین، زرینه، سارال، کوله و حسین‌آباد شمالی) است. تعداد کل روستاهای تابعهٔ شهرستان دیواندره ۱۹۴ روستا میباشد.
دیواندره در فاصله ۹۸ کیلومتری شمال سنندج با وسعت ۴۲۰۳ کیلومتر مربع و با ۱۸۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا، در ۴۷ درجه و یک دقیقه شرقی از نصف النهار گرینویچ و ۳۵ درجه و ۵۴ دقیقه عرض جغرافیایی قرار دارد، که از شمال با تکاب، از شرق با شهرستان بیجار، از شمال غربی با سقز، از غرب با مریوان و از جنوب با سنندج همسایه است. در شهرستان دیواندره قومیت‌ها و طوائفی همچون گوران، ایل گلباغی، تیلکوئی، جاف، منمی (مندمی)، برازی، خواجه وند، ایل کلهر، طایفه زند و قاقالی وجود دارد. اخیراً این عناوین در منطقه پررنگ شده و نه تنها صرفاً جنبه محلی نداشته بلکه از قدیم جنبه فراگیر در بین اکراد داشته‌است، اما هیچ گونه وجه تمایزی بین افراد وجود نداشته و تمام قشرها همزیستی مسالمت آمیزی با هم دارند.
تغییرات دمای سالانه دما از ۲۰ – تا ۳۲ + درجه میباشد. شهرستان دارای زمستان‌های سرد و طولانی و بهار و تابستان معتدل میباشد تعداد روزهای یخ بندان در سال برابر ۱۳۵ روز خواهد بود. وجود آثار باستانی غار کرفتو نشانگر وجود تمدن و حیات تا دو هزار سال قبل از میلاد در این منطقه میباشد. زبان گویش مردم کردی اردلانی و دارای لهجه مخصوص هر منطقه میباشد.و روستای وزمان در بخش مرکزی دهستان قراتوره یکی از قدیمی ترین روستاهای این شهرستان میباشد.
شهرستان دیواندره در حال حاضر شامل دهستان های قراتوره ، حسین آباد شمالی ، حومه دیواندره ، چهل چشمه ، کوله و سارال است . این دهستان ها در گذشته ، سه بلوک از هجده بلوکی بوده که در زمان قاجاریه محدوده ایالت کردستان را تشکیل می داده اند . این منطقه از دیر باز محل عبور عشایر بوده و به عنوان ییلاق مورد استفاده قرار می گرفته است . شهرستان دیواندره از زمان صفویه به بعد تحت نفوذ دو شهر بزرگ استان کردستان – سنندج در جنوب و سقز در شمال – بوده است . با تقویت راه سنندج – سقز ، به تدریج روستای دیواندره در وسط این راه ، به عنوان یک مرکز جمعیتی و بین راهی گسترش می یابد و در سال های اوایل دهه ی پنجاه شمسی به صورت یک شهر کوچک پا به عرصه ی وجود می نهد . بنابراین مهم ترین عامل در ایجاد شهر دیواندره موقعیت میان راهی آن بوده است . در کنار این عامل با توجه به رشد اقتصادی – اجتماعی منطقه و افزایش ارزش افزوده ، ایجاد یک مرکز جمعیتی به صورت شهر برای تجمع و انباشت ثروت و مبادله کالا ضرورت می یابد . بدیهی است که این مرکز باید بهترین دسنرسی را با شهرهای بلافصل آن و بالاخص مرکز استان ، داشته باشد . چنین نقطه سکونتی روستای دیواندره بود که از سال های دهه ی چهل به بعد روند تبدیل آن به شهر آغاز شد . در سال ۱۳۴۵ ، دیواندره یکی از بخش های شهرستان سنندج بوده و پرجمعیت ترین روستای آن دیواندره بوده که ۱۸۲۲ نفر جمعیت داشته است .تغییرات درجه حرارت سالانه دما از ۲۰ – تا ۳۲ + درجه می باشد . شهرستان دیواندره دارای زمستان های سرد و طولانی و بهار و تابستان معتدل می باشد . تعداد روزهای یخبندان در سال برابر ۱۳۵ روز خواهد بود . دیواندره جزء مناطق سردسیر کشور است . بارش برف و تفاوت قابل ملاحظه دما بین شب و روز از خصوصیات بارز اقلیمی منطقه است. دیواندره بین دو منطقه کاملا برفگیر و سردسیر کشور ، یکی دشت اوباتو (هه وه تو) و دیگری کانی نیمه روژ در جنوب قرار گرفته است . رودها و واحدهای مهم آبی و چشمه سارهای حوزه شهرستان : رودخانه های فراوان در شهرستان جریان دارد ، که اکثر آنها فصلی است و از آب شدن برف ها و بارندگی های فصلی به وجود می آید . در منطقه دو رودخانه مهم و دائمی به نام های (قزل اوزن) و (یول کشتی) وجود دارد . که رودخانه قزل اوزن از ارتفاعات چهل چشمه و سارال سرچشمه می گیرد و با نام سفید رود به دریای خزر می ریزد . رودخانه یول کشتی نیز سرچشمه آن حوضه های ابگیر فلات اوباتو است که پس از طی مسیری به رود قزل اوزن می پیوندد . رودخانه (شورآب)رودخانه ای فصلی است .
غار و قلعه معروف کرفتو که شهرت زیادی دارد و کم نظیر می باشد و فاصله آن تا مرکز شهرستان ۷۵ کیلومتر می باشد که ۶۰ کیلومتر آن آسفالت و ۱۵ کیلومتر آن شن ریزی می باشد . قدمت این غار به دوره اشکانیان یا ۱۰۰۰ سال قبل از میلاد بر می گردد . این قلعه غار شامل ۴ طبقه و هر طبقه دارای اطاق ها ، سالن و راهروهای ارتباطی می باشد . غار شامل دو دهنه دالان و دهلیز و حفره های متعدد اصلی و فرعی عمیق می باشد . در مسیر طولانی غار وجود حوضچه آب راکد مشاهده می شود . وجود قبرستان قدیمی در محوطه غار مربوط به قرن هفتم هجری و به موازات ارتفاع قلعه ستون زیبای آهکی به شکل نگهبان قلعه خود نمایی می کند . غار باشقشلاق و غار قالوجه نیز در شهرستان وجود دارد .
اماکن باستانی در سطح شهرستان متشکل از ۳ بنای تاریخی :
۱- عمارت سالار سعید در روستا وزیر که بیشتر از ۳۰۰ سال قدمت دارد .
۲- حمام قدیمی پنجه سفلی که در دل خاک جای دارد و دارای خزانه و سردرهای چشم انداز خوبی می باشد .
۳- قلعه کهنه روستای آغاجری که بیشتراز ۲۰۰۰ سال قدمت دارد و ۴۶ تپه باستانی که شاخص آنها تپه رش در شمال غربی روستای وزیر که این اثر مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد .
تپه باستانی مرسوم به شهر سبز روستای زاغه علیا مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد و ۵۵ محوطه باستانی که قدمت تاریخی دارد محوطه باستانی کوجاری در روستای بایزید آباد و دارای سفال های متنوع که از دوران های مختلف تاریخی در ان مشاهده می گردد و همچنین منطقه باستانی بان کلک (واقع در دشت کانی نیمه روژه) مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد .
میزان بی سوادی در شهرستان ۲۸% می باشد که ۴/۱۵ % را زنان و ۳/۱۲ % را مردان تشکیل می دهند و میزان باسوادی در سطح شهرستان ۷۲% می باشد که ۶/۳۹ % را مردان و ۴/۳۲ % آن را زنان تشکیل می دهد . تقریبا در تمام روستاهای شهرستان دبستان و در بعضی روستاهای پر جمعیت نیز مدارس راهنمایی وجود دارد . در شهر زرینه دبیرستان و در شهر دیواندره نیز ۹ باب دبیرستان وجود دارد .آداب و رسوم و فرهنگ مردم شهرستان برگرفته از آداب و فرهنگ آریایی ها بوده و هماهنگ با سایر ملت ایران مراسمات محلی همانند مولود خوانی دراویش ، ختنه سوران ، زن به زن ، رقص کردی و مراسمات عید و ملی مذهبی را نیز برگزار می نمایند . از ویژگی های فرهنگی منطقه ویژگی قابل ستایش ، مهمان نوازی و ساده زیستن و حفظ آداب و سنن اصیل ایرانی و آریایی است . یکی از شاخص های ناپسند در منطقه که به تدریج در معرض انحلال و نابودی است فرهنگ غلط زن به زن و رقص دسته جمعی (ره ش په له ک) است که با عنایات به ارشادات و بالا رفتن سطح آگاهی مردم یکی پس از دیگری رخت از جامعه اسلامی برخواهند بست .
سرسبزی و طراوت طبیعت بکر شهرستان دیوان دره در استان کردستان هوش از سر هر گردشگری می‌برد، جایی زیبا و دلفریب که با آرامش و زیبایی منحصر به فردش، شما را شیفته خود می‌کند. نام این شهر از ترکیب ۲ واژه دیوان و دره تشکیل شده، به معنای محل قانون است و اشاره به عدالت خانه‌ای دارد که قبلا در آنجا وجود داشته است. این شهر در گذشته روستایی کوچک بود، به مرور زمان و به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده‌ی اصلی گسترش یافت. دیوان دره توسط رشته کوه‌های مختلف احاطه شده است و با داشتن آب و هوایی خنک هر گردشگری را به سمت خود می‌کشاند. اگر تا به حال از این دیار بازدید نکرده‌اید، حتما سفر به آن را در برنامه‌ی خود قرار داده و از بودن در آنجا لذت ببرید.مردم دیوان دره هنوز پوشش کردی خود را حفظ کرده‌اند. مردان با پوشیدن چوخه (نیم تنه‌ای از جنس پشم)، رانک (نوعی شلوار گشاد که مچ پای آن تنگ است) و شال (پارچه‌ای به طول ۳ الی ۱۰ متر که در ناحیه کمر بسته می‌شود) لباس محلی خود را زنده نگه داشته‌اند. دستار و کلاه، فرنجی (روپوشی پشمی مختص زمستان) و ساق بند از دیگر اجزای پوشش مردان کرد است که مورد استفاده قرار می‌گیرد. زنان نیز کلکه (نوعی از روسری که به جای کلاه استفاده می‌شود)، کلنجه (نیم تنه‌ای که روی پیراهن بلند قرار می‌گیرد) و شال (پارچه‌ای که در ناحیه کمر بسته می‌شود) می‌پوشند که با رنگ و لعاب زیبا، چشم‌ها را به خود خیره می‌کند.اگر به دیوان دره سفر کردید، حتما غذاهای محلی کردی را امتحان کنید. کالویج، خورشت کنگر، کتلت دیزی، سوپ غازیاغی، خورشت گیخاله، بریان کردی، شیش کباب و رشته پلو از جمله غذاهایی است که صرف آنها به شما شدیدا پیشنهاد می‌شود و با طعم لذیذ خود شما را غافلگیر می‌کنند. از بهترین رستوران‌های دیوان دره می‌توان به رستوران سهند اشاره کرد که غذاهایی خوشمزه برایتان سرو می‌کنند.فراموش نکنید تا با سفر به کردستان و شهر دیوان دره از سوغات این شهر تهیه کرده و با چمدانی پر از هدایای رنگارنگ به خانه برگردید. گلیم، محصولات چوبی و انواع شیرینی از جمله سوغات استان کردستان و دیوان دره است که با خرید آنها می‌توانید گوشه‌ای از فرهنگ این سرزمین را به خانه ببرید.
جاذبه ها :
دهستان سارال : دهستان سارال، از توابع دیواندره، دشتی زیبا و پهناور است و در فصل بهار مانند تابلویی چشم‌نواز در استان کردستان می‌درخشد. دشتهای پر از گل، صدای آواز پرندگان، چشمه‌های جوشان و اهالی صمیمی و خونگرم، دهستان سارال را به یکی از محبوب‌ترین مقصدهای گردشگری در شهر دیواندره تبدیل کرده است. وجود مرتع‌های سرسبز و حاصلخیز این منطقه باعث شده است که بیشتر روستاییان به شغل دامداری مشغول باشند.
کوهستان چهل چشمه : چهل‌چشمه یا چل‌چمه نام کوهی مرتفع در استان کردستان است که مجموعه‌ای بی‌نظیر از گیاهان دارویی را در خود جای داده است. بافت این کوه ریزشی و فرسایشی است و هنوز تثبیت نشده و رودهای زیادی مانند قزل‌اوزن، سیروان ، خورخوره و زرینه رود از آن سرچشمه می‌گیرند.
روستای دَروَن : دروان یا درون روستایی زیبا از توابع شهر دیواندره است که اهالی آن به کشاورزی و عده کمی از آنها به دامداری مشغول‌اند. رود قزل‌اوزن که از کنار این روستا می‌گذرد باعث حاصلخیزی و سرسبزی آن شده است. روستاییان در جشن‌های محلی و روزهای عید به بازی‌های بومی و گروهی مانند گوروابازی، قاو قاو، چاوشاره کی و زوران و برگزاری جشن می‌پردازند و میزبان اهالی روستاهای نزدیک‌اند.
غار کرفتو: غار کرفتو در 70 کیلومتری جنوب شهر دیواندره قرار گرفته است. این غار، یک غار آهکی است که در دوران سوم زمین‌شناسی شکل گرفته است. بخش‌هایی از این غار، دست‌کَند است و کتیبه‌هایی از دوران پیش از تاریخ دارد. این غار در بخش کرفتو واقع شده است که در تاریخ 20 بهمن 1318 با شمارهٔ ثبت 330 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. کتیبه‌ای یونانی بر سر در یکی از اتاق‌های طبقهٔ سوم این غار وجود دارد که از این غار به عنوان معبد "هراکلس" نام برده است. در معماری این غار علاوه بر ایجاد اتاق‌ها و راهروهای عبوری سعی شده است تا اتاق‌ها با هم در یک گذر قرار گیرد. نورگیرهایی به سمت بیرون تعبیه شده‌اند و بر دیوارهای غار در بعضی از اتاق‌ها نقوشی به صورت تجریدی از حیوانات، انسان و گیاه حجاری شده‌است.
غار زیویه: این غار در تپه زیویه و حدود یکصد متر پائین تر از قلعه زیویه قرار گرفته است. دهانه غار زیویه بطور کامل در استتار درختان بوده و تنها از فاصله بسیار نزدیک قابل تشخیص می باشد. این غار نیز مانند قلعه زیویه تحت نظارت و کنترل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است. تپه زیویه به ارتفاع تقریبی ۳۰۰ متر و بطور منفرد در دشتی وسیع واقع شده است. مناظر اطراف این تپه در نوع خود کم نظیر و بسیار زیباست. دهانه غار با شیبی ملایم به سمت پائین ادامه داشته و پس از حدود ۱۵ متر به تنها تالار این غار می رسد. از این نقطه به بعد غار به سه شاخه مشخص و مجزا تقسیم می گردد: چپ – راست و مستقیم. ما ابتدا شاخه مستقیم را ادامه می دهیم که بعد از چند متری به یک تاقچه بزرگ به ارتفاع حدود ۵/۱ متر می رسیم. سقف در این قسمت کوتاه بوده و مسیر بصورت خرچنگ رو طی می شود. ادامه این تاقچه به یک اتاقک در سطحی پائین تر (۲ متر) میرسد که این اتاقک نیز بعد از پیوستن به یک دالان بن بستی را بوجود می آورد که انتهای این شعبه از غار می باشد.
........................................
آرشیو
