پیرانشهر شهری است که در غرب کشور ایران و منتهی‌الیه جنوب‌غربی استان آذربایجان غربی واقع شده‌است. شهر پیرانشهر به لحاظ مختصات فرهنگی و بخش‌بندی منطقه کُردنشین در زمره شهرهای مُکریان به حساب آورده میشود. زبان اهالی شهر کردی بوده و اکثر جمعیتُ شهرستان پیرانشهر را کردها تشکیل می‌دهند که به زبان کردی مرکزی و لهجه مکریانی تکلم می‌نمایند، اما زبان فارسی نقش خود را به عنوان زبان نوشتاری و زبان مکاتبه ایفا میکند.
شهر پیرانشهر با وسعت قرین ۸۴۴/۴ هکتار در مختصات ۴۵ درجه و ۸ دقیقه طول شرقی و ۳۶ درجه و ۴۱ دقیقه عرض شمالی قرار دارد. همچنین بر دشتی گسترده شده‌است که ۱۴۳۰ تا ۱۴۶۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. شهر پیرانشهر با فاصله زمینی ۱۱۰ کیلومتری (هزارگزی) از مرکز استان (ارومیه)، از غرب و جنوب غربی به کوهستان‌های مرتفع ختم می‌گردد. به استثنای این عوارض ارتفاعی، سایر جهات شهر با دشت‌های کم‌عارضه و مسطح ارتباط دارد.
پیرانشهر به دلیل داشتن سنگ‌های گرانیت دارای شهرت جهانی است. ذخایر شناخته شده سنگ‌های گرانیت (سبز، مشکی و سفید) این شهرستان چهار میلیون تن برآورد میشود که به لحاظ تنوع رنگ و طرح استحکام در ایران و جهان منحصر به فرد است. سینیتهای سبز پیرانشهر در نوع خود در دنیا منحصربه‌فرد هستند و تنها یک توده کوچک مشابه آن در کشور ایتالیا وجود دارد، به‌طوری‌که در موزه ایتالیا نگهداری میشود. شهرستان پیرانشهر پس از منطقه لرستان به عنوان دومین منطقه دارای معادن سنگ گرانیت کشور شناخته شده‌است.
شهر پیرانشهر به دلیل داشتن ۶۰۰ میلی‌متر بارندگی در سال از زیباترین شهرستان کشور به‌شمار می‌رود. این شهرستان به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت ایران با کشور عراق و منطقه خودمختار کردستان و دیگر کشورهای حوزه دریای مدیترانه، یکی از بزرگترین مراکز تجارت خارجی در ایران است. پیرانشهر هر چند فاقد نقطه صفر مرزی بوده ولی واقع شدن در نزدیک نوار مرزی، شهر پیرانشهر را در وضعیتی ویژه قرار داده‌است که همواره مورد توجه دولت‌های مختلف در طول تاریخ بوده‌است یعنی با توجه به جایگاهی که پیرانشهر در مرز ایران و عراق و نزدیکی به خاک ترکیه داشته، یک موقعیت ژئواستراتژیک ممتاز و در عین حال سختی تلقی می‌شده‌است و به همین دلیل از دیرباز نیز داری ۳ پادگان پیرانشهر، جلدیان و پسوه و یکی از پایگاه‌های مهم در کشور ایران بوده‌است.
شهر پیرانشهر مرکز اداری و سیاسی شهرستان پیرانشهر در جنوب‌غربی آذربایجان غربی و در مختصات جغرافیایی ۳۶ درجه و ۴۲ دقیقه و ۱۵ ثانیه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. ارتفاع متوسط شهر پیرانشهر از سطح دریا برابر با ۱۴۴۵/۹ متر است.
بنا بر آنچه از تاریخ و نوشته‌های محققین بر می‌آید، اسم پیرانشهر از پیران، یکی از شخصیت‌های شاهنامه و سپهسالار افراسیاب اخذ شده‌است. پیران وزیر، سپهسالار، مشاور، فرمانروای ختن و بعد از افراسیاب بزرگترین شخصیت توران زمین است. نام وی را فیران (طبری) و بیران (ثعالبی) نیز ذکر کرده‌اند. پیران در میان پهلوانان تورانی، تنها کسی است که از جهت صفات اخلاقی همطراز شخصیت‌های برجسته ایرانی است، زیرا تلاش او همیشه در تفاهم و همدلی ایرانیان و تورانیان در راه صلح بود. او در اغلب نبردهای ایران و توران، در کمال خرد و مردانگی، حضوری فعّال داشت و نمایندة سیاسی و نظامی افراسیاب بود.
شهرستان پیرانشهر در ناحیه‌ای کوهستانی واقع شده‌است که هرچه به سوی غرب پیش رویم، بر بلندی کوههای آن افزوده میشود. کوههای چیخی ده‌رێ(۳۶۱۱ متر) و حاجی ابراهیم (۳۵۸۹ متر)، قندیل(۳۵۷۰متر) و سوره دال (۳۰۴‘ ۳ متر)، بزان (۲۲۶‘ ۳ متر) و برزین (۱۵۰‘ ۳ متر) بلندترین کوههای این شهرستان به‌شمار می‌روند. از این بلندی‌های برف‌گیر رودهای پرآبی سرچشمه می‌گیرند که مهم‌ترین آنها، زاب کوچک یا کلاس است. این رودخانه که از بلندی‌های اطراف پیرانشهر سرچشمه می‌گیرد، در ابتدا به نام رودخانه لاوین خوانده میشود، اما با پیوستن به رودخانه گده در جنوب پیرانشهر، زاب کوچک یا کلاس نام می‌گیرد منطقه رویشی زاگرس در سلسله جبال زاگرس به طول تقریبی ۱۶۰۰ کیلومتر واقع شده‌است. پوشش جنگلی آن در شهرستان پیرانشهر شروع و تا حوالی جنگل‌های جنوب شیراز در استان فارس ادامه می‌یابد. انواع گونه‌های بلوط بیشترین سطوح جنگلی این منطقه را به خود اختصاص داده و از ارتفاع ۱۰۰۰ متری تا حدود ۲۳۰۰ متر از سطح دریا گسترش دارند. این جنگل‌ها در ۲۲ کیلومتری جنوب پیرانشهر واقع گردیده‌است که جاری بودن رودخانه دایمی پردانان که یکی از سرچشمه‌های اصلی رود زاب کوچک است بر زیبائی آن افزوده‌است. بلندترین نقطه شهرستان پیرانشهر دارای ارتفاع ۳۶۱۱ متر و پست‌ترین نقطه آن ۱۲۳۹ متر ارتفاع از سطح دریای آزاد می‌باشد. میانگین بارش سالانه حدود ۶۰۰ میلی‌متر و بنابراین رودهای دائمی و پرآبی در این حوضه کوچک جریان دارد. این حوضه به لحاظ تنوع فوون و فلوور غنی بوده و یکی از مناظر زیبای استان به حساب می‌آید.
رود زاب کوچک رودی است که در ناحیه کردستان و شهرستان پیرانشهر جاری است و یونانیان آن را لیکوس می‌گفته‌اند. در کنار همین رود بود که ابومسلم خراسانی بر مروان بن محمد (آخرین خلیفهٔ اموی) غلبه یافتحوضه آبریز زاب در شمال غرب کشور و در جنوب غربی استان آذربایجان غربی واقع شده‌است؛ و موقعیت جغرافیایی آن بین ۱۲ درجه، ۳ دقیقه و ۳۳ثانیه تا ۱۲ درجه، ۲۲ دقیقه و ۱۲ ثانیه عرض شمالی و ۱۷ درجه، ۲۱ دقیقه و ۲۲ ثانیه تا ۱۷ دقیقه، ۱۲ درجه و ۱۲ ثانیه طولی شرقی می‌باشد. حوضه آبریز رودخانه زاب و زهکش اصلی آن از ارتفاعات شمال غرب پیرانشهر سرچشمه گرفته و در آنجا به نام لاوین خوانده میشود که با حرکت به سمت جنوب و محدوده شهرستان سردشت جریان یافته و در نهایت وارد حوضه آبریز خلیج فارس میشود.
آب و هوای شهر در ناحیه شمالی؛ آب و هوای نسبتاً سرد و در نواحی جنوبی معتدل کوهستانی است و دارای فلات‌های مرتفع و خشک و دشت‌های حاصلخیز؛ است. پیرانشهر تحت دو عامل بارز خشکی تابستان و سرمای زمستان کوهستان‌ها قرار دارد. بخش وسیعی از شهر در شرایط آب و هوای کوهستانی سرد و مدیترانه‌ای با باران بهاره قرار دارد. آب و هوای پیرانشهر در تجزیه خاک، رویش گیاه، گسترش علف‌زار، شرایط مساعد توسعه دیم‌زار، مناطق و معیشت شبانی و گله‌داری و گسترش جنگل و باغ‌داری نقشی تعیین‌کننده دارد. میزان بارندگی در پیرانشهر از غرب به شرق کاهش می‌یابد. دلیل این امر وجود دیواره کوهستانی ناحیه است که از نفوذ جریان‌هایی که از غرب به فلات وارد میشود جلوگیری میکند.
پیرانشهر از جهت مشرق با شهرستان مهاباد، از جهت جنوب با شهرستان سردشت، از جهت شمال شرق با شهرستان نقده و از جهت شمال با شهرستان اشنویه، مرز داخلی و از سمت مغرب با کشور عراق و منطقه فدراتیو کردستان مرز خارجی دارد. گسل پیرانشهر و محدوده مورد مطالعه که اندیس‌های مورفومتری در آن اندازهگیری شده اند، در تقسیمبندی‌های ساختمانی ایران، بخشی از زون زاگرس و زیر پهنه راندگی‌ها محسوب میشود.
کاوش‌های باستان‌شناختی در شهرستان پیرانشهر، نشان از استقرار از هزاره پنجم قبل از میلاد، دوران مفرغ و عصر آهن دارد که در این زمینه بیش از دو هزار قطعه سفال این منطقه مستندنگاری شده‌است.محوطه تاریخی لاوین در پیرانشهر یکی از آثار تاریخی و مهم شمال غرب کشور است که در حاشیه «رودخانه زاب» قرار گرفته و نشان دهنده وجود استقراری تاریخی از هزاره پنجم قبل از میلاد و دوران مفرغ و عصر آهن است. آخرین بار، استقراری از دوران اسلامی و در زمان زمامداری ایلخانان مغول در این محوطه شکل گرفته و به تدریج متروک شده‌است.در این کاوش‌ها آثاری از دوران کالکولتیک (فرهنگ دالما)، آثار متنوع عصر مفرغ، سازه‌های عظیم دوران عصر آهن، محوطه‌های متعدد با تاریخ گذاری اشکانی و ساسانی و اسلامی کشف شده که همگی موید وجود شرایط اقلیمی مناسب برای حیات بشر در طول هشت هزار سال گذشته بوده‌است.این اشیا جهت نگهداری به موزه ارومیه انتقال داده شد اما در صورت تأسیس موزه در پیرانشهر، این اشیا و سایر اشیا مربوط به شهرستان به این موزه عودت داده میشود.
پیرانشهر به عنوان بخشی از تمدن مانّا بود. مانّاها برای اولین بار در گزارشِ لشکرکشی شلمناصر سوم آشوری به غربِ ایران مربوط به سال ۳۱۳ ق.م. وارد تاریخ شدند. البته‌مانّاها خیلی پیش از این تاریخ در منطقه حضور داشتند و اقدام به تشکیلِ حکومت کرده بودند. به نظر می‌رسد مانّاها در اواسطِ هزارة دوم و شروعِ عصر آهن (۹۱۱۲ ق. م) به منطقه وارد شدند و در نهایت طی عصر آهن ۹ حکومت تشکیل دادند و طی عصر آهن ۰ و ۳ به حیات مستقلِ سیاسی خود ادامه دادند. بسیاری از پژوهشگران، ازجمله دایسون۹۱، کاووشگر محوطهٔ باستانی حسنلو، مانّاها را از اقوام حوریزبان می‌دانند که در اوایلِ سدة ۹۱ ق.م. به کمک مردمان هندواروپایی اقدام به برپایی حکومت میتانی کردند و به همین دلیل زبان مانّایی را شاخهای از زبان حوری دانسته‌اند. اسامی ثبتشده در متون آشوری و اورارتویی مهم‌ترین مدارکِ باقی‌مانده از این زبان است و احتمال می‌رود که دارای خطِ مخصوصِ خود بوده‌اند. متأسفانه تنها سند مکتوبِ بهجا مانده از مانّایی‌ها کتیب‌های به خط و زبان آرامی است. مانایی‌ها مهاجرت نکرده‌اند و به همین دلیل ایرانی نیستند؛ بلکه از جمعیتی که متعلق به گروه‌های قومی بومی به ویژه حوری‌ها و کاسی‌ها بودند، تشکیل شده بودند. قلمرو مانّا از طرفِ شمال و در مسیر کوهِ سهند و بلندی‌های برغوشداغ به اورارتو و از طرفِ غرب در مسیر رشتهکوه‌های مرزی ایران و عراق به آشور و ایالت مستقلِ خوبوشکیه که جدیداً در حوالی شهرستان پیرانشهر جایابی شده‌است و از جنوب به آلی پی و از شرق به ایالتهای ماد منتهی می‌شد. نام تعدادی از ایالات مانّایی عبارتاند از: میسی، اوئیشدیش، زیکیرتو، بابیلونی و غیره.
کمربند مفرغی دالاوان (دلاوان)، منسوب به فرهنگ و هنر مانّایی است. این اثر ارزشمند توسطِ یک فرد در روستای دالاوان (دلاوان) از توابعِ شهرستان پیرانشهر کشف شد و به ادارة میراثِ فرهنگی و گردشگری پیرانشهر تحویل داده شد. پس از طی تشریفات اداری به گنجینهٔ موزة اورمیه منتقل شد و در حالِ حاضر با شمارة اموالِ ۹۹۶۹۳ در این گنجینه موجود است. کمربند دلاوان از جنسِ مفرغ است و از دو قسمت بدنه و سگک تشکیل شده‌است. این کمربند با ۱۳ سانتیمتر طول و ۹۲ سانتیمتر عرض که در قسمت سگک به ۹۱ سانتیمتر می‌رسد و با نقوشِ مختلفِ حیوانات اساطیری و بالدار، گل و گیاه، صحنهٔ نبرد شیر و گاو کوهاندار، سربازان و ملازمان، حیوانات زمینی و نوارهای تزیینی حاشیه ای به شیوة برجسته کاری تزیین شده‌است. همچنین، در حاشیه‌های این کمربند سوراخ‌های کوچکی به قطر ۱ میلی‌متر و با فاصلهٔ ۱ تا ۶ سانتیمتر از همدیگر احتمالاً جهت پرچ کردن آن بر روی یک زمینه از جنسِ چرم یا بافته که اکنون نیز بر روی بسیاری از کمربندهای پهلوانی و تزیینی مشاهده میشود، تعبیه شده‌است.
کتیبه برده مافوره بنا به بررسی‌های باستان‌شناسی انجام شده توسط تیم‌های میراث فرهنگی استان آذر بایجان غربی متعلق به هزاره اول قبل از میلاد می‌باشد. در اطراف این کوه چندین تپهٔ باستانی با تاریخ قبل از اسلام همچنین آثار یک دژ محکم کوهستانی شناسایی شده‌اند که حکایت از تاریخ کهن و پر فراز ونشیب این منطقه دارد. اما به هرحال آنچه مسلم است این است که هنوز با آثار باستان و تاریخی این منطقه به صورت کارشناسانه و علمی برخورد نشده‌است و شاید اگر روزی این ناحیه را بروی میز جراحی کارشناسان و متخصصان تاریخ ببینیم، گره کور بسیاری از رازها و نهفته‌های تاریخ باستانی منطقه باز شده و به بسیاری از مجهولات تاریخی پاسخ داده شود. موقعیت عمومی منطقهای که محل کتیبه برده مافوره در آن قرار گرفته در حقیقت پایان قسمت اصلی جلگه موزون متشکل از بخش اصلی سرچشمه رودخانه یا زاب کوچک و نقطه آغاز بخش شمالی کوهستان می‌باشد، جاده کوهستانی مهاباد گردکشانه – پیرانشهر بعد از گذر از شیب تند و پیچ و خم‌های خطرناک و روستاهای کانی باغ و حاجی غلده را طی کرده و درست در میانه این دو روستا با شیب نسبتاً کمتری به روستای لکبن می‌رسد.
منظرهٔ پرهیبت در عین حال بسیار زیبای تنگهی (گلو) از فاصلهٔ یک کیلومتری روستا به‌خوبی هویداست. معبر بسیار تنگ و باریک است و آب زلال آن که به صورت دائمی در جریان است، شکوه دلفریبی به منطقه می‌دهد، در بخش جنوبی تنگه و در کمرکش کوه در ارتفاع ۵/۳ متری محل کتیبه ای به ابعاد یک متر در دو متر کنده شده که عدم وجود هر گونه نوشته‌ای بر آن حاکی از دو وضعیت است، اول این که آنقدر فرسایش یافته که خطوط به کلی از بین رفته و دوم اینکه قبل از نوشتن آنچه هدف بوده حادثه ای چون، مرگ فرمانروا یا شکست وی در جنگ و نظایر آن موجب گردیده که حکاکی صورت نگیرد، گرچه فرم کند کاری سنگی آن تا اندازه ای شبیه کتیبه‌های دوران ساسانی است، اما با مراجعه به تاریخ اجتماعی منطقه، بعید می‌نماید که کتیبه در چنین دورانی کنده شده باشد، با توجه به وجود نیروهای متعدد نیرومند، مانا و پارسوآ در آغاز هزارهٔ اول قبل از میلاد و چگونگی (اوآلکی)، آخرین فرمانروای مانایی به احتمال بسیار زیاد، کتیبه مذکور یادگار شخصیت نامبرده است و اگر هم از وی نباشد احتمالاً مربوط به یکی از فرمانروایان مانایی در نخستین سده‌های هزارهٔ اول قبل از میلاد است، چون به‌طور قطع و یقین یکی از دروازه‌های طبیعی و صعب العبور دژ مرکزی (قلاتی شای) همین معبر تنگ و باریک گلو بوده، پس محل کتیبهٔ ورودی نیز نمی‌تواند، بی ارتباط با دژ فوق‌الذکرباشد، شاید اگر حتی یک کلمه یا یک حرف از کلمات یا حروف باقی بود، حداقل امکان داشت زمان دقیق آن را مشخص نمود، اما متأسفانه هیچگونه، آثاری از خطوط بر آن باقی نیست و خود نویسنده به دقت تمام و حتی در مواردی با درشت نمای موجود نقاط مختلف سطح کتیبه را بررسی نموده و بالاخره به این نتیجه رسیده که سطح موجود فاقد هرگونه کنده کاری اغوی است، البته، وجود خزه‌ها خود قدمت و دیرینگی وضع موجود را ثابت میکند، به هر صورت کتیبهٔ برده مافوره و محل قلاتگاه آن، تاریخی به درازای نخستین تمدنهای مکتوب منطقه دارد. کلمهٔ برده مافوره در زبان رایج کردی ترکیبی از دو واژهٔ (برد) به معنای سنگ و (مافوره) به معنای قالی و قالیچه است، با ابعاد مشخص و تعین شده چون نامگذاری آن براساس این کتیبه با ابعاد مشخص و مستطیل شکل بوده، بنابراین وجه تسمیهٔ مناسبی می‌تواند باشد، امید است در آینده پرده از رازهای تاریخ تاریک اینگونه اماکن برداشته شده و چراغی روشن، فرا راه تمدن منطقه باشد.
در حوزه شهرستان پیرانشهر تعداد ۱۱۳ تپه تاریخی تو سط کارشناسان نمایندگی میراث فرهنگی این شهرستان شناسایی و به ثبت سازمان رسیده‌است که این امر حاکی از تاریخی بودن منطقه و شکل‌گیری و وجود تمدنهای نیرومند و درخشان قبل از اسلام مانند تمدن ماننا، پارسوا، اورارتو، مادها، زاموا و تمدن اسلامی می‌باشد. در این میان تپه‌هایی وجود دارند که با داشتن جاذبه‌های خاص تاریخی بسیار مورد بازدید علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم واقع می‌گردند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد- قلعه شین آوا (هزاره اول ق. م) قلعه موت آوا (۲۵۰۰ ق. م) قلعه شای (۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ ق. م) قلعه جلدیان (۵۰۰۰ تا ۵۵۰۰ ق. م) قلعه پسوه (پیش از تاریخ) کتیبه برده مافوره (روستای لیک بن) داشان قلعه (۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ ق. م). در منطقهٔ کاوش‌شده تپهٔ لاوین که در حاشیهٔ رودخانهٔ زاب کوچک قرار دارد و حدود دو هکتار وسعت دارد آثار معماری با خشت و چنیه، داده‌های سفالی، استخوان حیوانی، ابزارهای سنگی، سردوک و اشیای تزیینی در آن به‌دست آمده‌است.
در سال ۱۳۸۵ و به دنبال فعالیت‌های خاکبرداری در قصبه کهنه‌لاهیجان (کهنه لاجان) در (شهرستان پیرانشهر)، کوزه ای حاوی سکه‌های نقره ساسانی کشف و یکهزار و ۲۶۷ سکه به اداره میراث فرهنگی پیرانشهر تحویل شد که این گنجینه ارزشمند اکنون در موزه ارومیه نگهداری میشود. تعداد سکه‌ها یکهزار و ۲۶۷ سکه مربوط به پادشاهان دوره ساسانی از جمله خسرو انوشیروان و خسرو پرویز است. همچنین این سکه‌ها بزرگترین گنجینه سکه خسرو دوم (خسرو پرویز) برای شناخت جغرافیای اداری روزگار ساسانی در جهان تا به امروز به‌شمار می‌رود.
برای نخستین بار است که پژوهشی از ایران در شمار کتاب‌های SNS قرار می‌گیرد. مجموعه کم‌نظیر در جهان سکه‌شناسی و ایران‌شناسی آزمایش‌های دقیق فنی به منظور شناخت ترکیبات شماری از سکه‌ها، پردازش‌های آماری دقیق از کمترین دلایل قرار گرفتن این کتاب در مجموعه SNSاست. هزینه سنگین چاپ این کتاب توسط آکادمی علوم اتریش که در شمار برترین ناشران جهان در این زمینه است، پرداخت شده‌است. کتاب یادشده به بزرگترین گنجینه سکه‌های شاهان ساسانی سده ششم میلادی می‌پردازد و نزدیک سه هزار عکس را در خود جای داده‌است. کتاب سکه‌های ساسانی پیرانشهر تنها ساعاتی پس از چاپ در Bibliographia iranica و سایت ده‌ها دانشگاه معتبر جهان بازتاب یافت که در تاریخ سازمان میراث فرهنگی بی‌سابقه بوده‌است. داریوش اکبر زاده عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور، عضو هیئت علمی پژوهشکده زبان‌شناسی، متون و کتیبه‌های پژوهشگاه، نویسنده اول کتاب مجموعه کتاب‌های مرجع سکه‌شناسی سکه‌های ساسانی پیرانشهر است.
نویسنده دوم کتاب‌های مرجع سکه‌شناسی سکه‌های ساسانی پیرانشهر، نیکولوس شیندل (Nikolaus Schindel)، سکه‌شناس سرشناس اتریشی است؛ هم چنین مقدمه این کار توسط پروفسور آلرام (معاون آکادمی علوم اتریش و سکه‌شناس نامدار) و نیز خانم پروفسور ریکا گیزلن (Rica Gizlen) (دانشمند نامدار فرانسوی) نوشته شده‌است. در بخش دوم و اصلی کتاب ویژگی سکه‌های پادشاهان خسرو اول، هرمز چهارم و آذرمیدخت برخلاف نمونه‌های مشابه تنها یکبار توضیح داده شده‌است. این کتاب در مورد سکه‌های ساسانی کشف شده در پیرانشهر توسط داریوش اکبرزاده و 'نیکلاس شیندل' به زبان انگلیسی چاپ شده و در حال حاضر فقط یک نسخه از آن در اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری ارومیه موجود است.
SNS مخفف 'Sylloge Nummorum' یا گنجینه ارزشمند کتاب‌های سکه‌شناسی بوده و تاکنون فقط از سوی دانشمندان نامدار خارجی چاپ شده‌است؛ جلدهای قبلی به مجموعه سکه‌های موزه‌های بزرگ جهان نظیر پاریس، لندن و برلین اختصاص دارد. چاپ این کتاب برای نخستین بار یک گنجینه سکه از داخل کشور (پیرانشهر) در شمار مجموعه SNS (مرجع) قرار گرفته که می‌توان گفت شناسنامه ارزشمندی برای مردم ایران و به ویژه کردستان و آذربایجان غربی است.
منطقه مکریان که پیرانشهر جزئی از آن است در محدودهٔ سرزمینی ماننا قرار داشته‌است در زمان زمامداری اوللوسونو واقعه مهم در مورد منطقه و ماننا، لشکر کشی هشتم سارگون دوم پادشاه آشور به ماننا و اورارتو بود. اوللو سونو در نزدیکی پسوه به حضور سارگون رسید و اظهار اطاعت و وابستگی نمود. شاید بهترین مرجع برای این رویداد هزارهٔ اول پیش از میلاد کتاب ادوین رایت، تاریخ آذربایجان است. «وحدت قومی کرد و ماد، چاپ اول ۱۳۸۴ ص ۱۴۴». بعد از تأسیس اتحادیه مادها و امپراتوری هخامنشی، اشکانی و ساسانی، پیرانشهر بخشی از سرزمین آنها بوده‌است. با آغاز حملات اعراب مسلمان مردم منطقه پیرانشهر در بر ابر آنان ایستادگی کرده، که وجود گورستان اصحاب صدر اسلام در منطقه همچون چهل شهیدان شاهد این مدعاست.
روایات سامی که در قرآن هم متجلّی شده نام کوتیان و کوه آنان یعنی جودی (کوتی) را در این منطقه و حوالی آن جستجو می‌کرده‌اند. کوهی که اکنون به نام جودی نامیده میشود کمی دورتر از این منطقه و در غرب آنجا، در شمال موصل واقع شده‌است. این کوه اساطیری در اسطورهً بابلی اوتناپیشتیم نیسیر نامیده شده و آشوریان آن را با کوه شیخان یا کندی شیخان در جنوب پیرانشهر مطابق می‌دانسته‌اند برخی از محققان، نام پسوهٔ امروزی را برگرفته از «پارسوآ» که در اقصای غربی خاک ماد قرار داشته‌است، می‌دانند. احتمالاً شهر بَسْوی که یاقوت حموی در سدهٔ ۷ق آن را در نزدیکی خان خاصبک و در زمرهٔ شهرهای آذربایجان یاد کرده، و حمدالله مستوفی در سدهٔ ۸ق آن را یکی از ۴ شهرِ تومانِ مراغه برشمرده، همان پسوهٔ امروزی باشد. به گزارش همو بسوی شهری با حقوق دیوانی ۲۵ هزار دینار بوده، و در آن غله و انگور و اندک میوه‌ای به عمل می‌آمده‌است. ظاهراً خان خاصبکی که یاقوت حموی همان‌جا بسوی را در نزدیکی آن یاد کرده‌است، همان پیرانشهر امروزی باشد.
از رویدادهای مهم منطقه پیرانشهر در دهه‌های اخیر، اشغال آن در جنگ جهانی اول، توسط نیروهای عثمانی است. عثمانی‌ها با تحریک عشایر کرد منطقه پیرانشهر ضد حکومت مرکزی، به تثبیت وضع خود پرداختند، اما با شکست نیروهای متحدین در جنگ، عثمانی‌ها به ناچار پیرانشهر و دیگر مناطق اشغالی ایران را تخلیه کردند. همچنین استقرار واحدهایی از لشکر ارومیه در پیرانشهر پس از شهریور ۱۳۲۰ در جریان هجوم ارتش شوروی به ایران بود.
بر پایه سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵ جمعیت شهر پیرانشهر برابر با ۹۱٬۵۱۵ نفر بوده‌است.شهر پیرانشهر بر اساس احصائیه نفوس سال ۱۳۴۵ دارای ۴۸۴۸ نفر جمعیت بوده که با نرخ رشد ۸/۱ به ۱۰۵۷۲ نفر در سال ۱۳۵۵ افزایش یافته‌است. بررسی نرخ رشد جمعیت طی سالهای مختلف ۹۰–۱۳۴۵ نشان می‌دهد این شهر همواره دارای رشد جمعیت مثبت بوده‌است. همچنین طی سالهای ۹۵–۱۳۶۵ بیشترین نرخ رشد جمعیتی را تجربه کرده‌است.شهر پیرانشهر با میانگین رشد ۵/۸ درصدی بیشترین رشد جمعیت در سطح استان را داراست. همچنین مطابق سرشماری ۱۳۹۵، پیرانشهر یکی از پنج شهر کل کشور بوده که بالاترین نرخ رشد جمعیت را به خود اختصاص داده‌است.پیش‌بینی میشود روند افزایش جمعیت این شهر با توجه به ظرفیت‌های این شهرستان ادامه داشته باشد و همچنین پیش‌بینی میشود که شهر پیرانشهر در آینده به پرجمعیت‌ترین شهر جنوب استان تبدیل گردد.
مردم پیرانشهر منسوب به قوم باستانی ماد و آریایی نژادند و چون پیرانشهر مدت زیادی در تصرف بیگانگان نبوده ساختار قومی و نژادی آن یک‌نواخت (تک‌دیس) باقی مانده‌است. قاطبه قریب به اتفاق (بیشینه نزدیک به همگی) اهالی شهرستان پیرانشهر را کردها که از اقوام اصیل آریایی هستند، تشکیل می‌دهند. مردم این شهرستان به زبان کردی، گویش کردی مرکزی و لهجه مکریانی تکلم می‌نمایند ولی در دانشگاه‌ها و مدارس دولتی به زبان رسمی کشور ایران (فارسی) تحصیل می‌کنند اما توضیح درس و شرح مطالب کتاب به زبان مادری است. پس از چیرگی عرب‌ها بر ایران مسلمان شدن مردم بومی پیرانشهر در آغاز به کندی صورت پذیرفت و در دهکده‌های پیرانشهر یا بخش‌های آن به دین اسلام گرویدند و امروزه مردم این سامان سنی شافعی هستند.
پیرانشهر دارای دو مسجد مخصوص شیعیان به نام‌های مسجد امام حسین و مسجد صاحب الزمان است که در مراسم‌های مذهبی مورد استفادهٔ شیعیان ساکن در پیرانشهر مانند نیروهای نظامی و انتظامی و کارمندان غیر بومی شیعه مذهب افرادی که محل کارشان در پیرانشهر است قرار می‌گیرد. مسجد صاحب الزمان فقط در ایام محرم باز میشود. بر اساس نقشه نظام تقسیمات کالبدی در وضع موجود، کل گستره شهر پیرانشهر (حد نهایی ساخت و سازها) به ۴ ناحیه از جمله ناحیه ۱ (۶ محله)، ناحیه ۲ (۴ محله)، ناحیه ۳ (۳ محله) و ناحیه ۴ (۲ محله) تقسیم شده و در مجموع متشکل از ۱۵ محله است. ناحیه ۱ با جمعیت ۲۵۰۷۹ نفر دارای بیشترین میزان جمعیت است.
پیرانشهر شهری با خیابان‌های شمالی - جنوبی خیابان‌های اصلی و خیابان‌های شرقی - غربی در اغلب موارد خیابان‌های فرعی هستند و سیستم غیرمتمرکزی را ایجاد کرده‌اند که دسترسی به همه نقاط شهر را پوشش داده‌است. شهر دارای مراکز فعالیتی متعددی است که تقریباً در مراکز محلات شهر قرار گرفته‌اند. مساحت محدوده شهر طبق محاسبات تاره توسعه پیرانشهر حدود ۴۴۶۴۸۱۸ متر مربع می‌باشد و یک نوار کمربند که از شمال غرب شهر شروع شده و با گذر از شرق شهر به جنوب غربی می‌رسد آن را احاطه کرده‌است ابتدا و انتهای این نوار کمربندی به وسیله ارتفاعات غرب پیرانشهر به هم وصل شده‌است. طول نوار مذکور حدود ۱۱۵۷۲ متر می‌باشد. از میزان مساحت محدوده شهر، ۳۰٬۹۸ درصد آن معادل ۲۶۱٬۵۷ هکتار به کاربری مسکونی، ۲۵٬۹۷ درصد معدل ۲۱۹٬۳۶ هکتار به شبکه معابر، و ۳۱٬۹۱ درصد، معادل ۲۶۹٬۴ هکتار به سطوح غیرشهری و اراضی بایر و متروکه اختصاص یافته‌است.
پیرانشهر دارای ۵ منطقه نمونه گردشگری شامل تفرجگاه پردانان، آبشار خرپاپ، کانی لوسه، سد کانی سیب، سد جلدیان، سدسیلوه، آبشار خرپاپ می‌باشد و همچنین ۳ روستای هدف گردشگری دالاوان (دڵاوان)، کهنه‌لاهیجان (کۆنه‌لاجان) و خورنج در شهرستان پیرانشهر به ثبت رسیده‌است.
بازارچه مرزی تمرچین در ۱۱ کیلومتری شهرستان پیرانشهر در نقطه مشترک مرزی بین ایران و عراق واقع گردیده که به دلایل جغرافیایی، اقتصادی و امنیتی، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این بازارچه در سال ۱۳۷۴ افتتاح گردیده و با داشتن مساحتی ۲۵ برابر هزار متر مربع دارای ۳۶ غرفه است. عمدة کالاهای صادراتی این بازارچه عبارتند از سیمان، صنایع فلزی، میلگرد، مواد غذایی، لوازم صنعتی، میوه، فرش ماشینی و کالاهای وارداتی عبارتند از: ماشین آلات سنگین و قطعات و لوازم آنها، لوازم صوتی و تصویری، لوازم خانگی، پوشاک و با توجه به آمار و ارقام از کل صادرات بازارچه‌های کشور ۱۹/۸ درصد آن مربوط به صادرات بازارچه تمرچین پیرانشهر بوده که از نظر حجم و ارزش در بین بازارچه‌های مرزی کشور رتبه نخست را به خود اختصاص داده‌است. رشد گردشگری شهر پیرانشهر بعد از تأسیس بازارچه مرزی شدت گرفت؛ در واقع تا آن موقع مبادلات تجاری رونق فراوانی نداشت اما با شروع فعالیت‌های مرزی و واردات حجم زیاد کالا بر میزان مبادلات تجاری در شهر افزوده شد.
این کارخانه در سال ۱۳۴۷ توسط شرکت بلژیکی اوکماس و از طریق وزارت صنایع در ۵ کیلومتری جاده پیرانشهر-نقده واقع در استان آذربایجان غربی احداث شد، و طی سالهای فعالیت خود، با استفاده از توانمندی‌های موجود از ظرفیت ۱۰۰۰ تن به ۲۵۰۰ تن چغندر در روز توسعه یافته‌است. محصول تولیدی این واحد ۳۰٬۰۰۰ تن شکر سفید و ۳ میلیون لیتر الکل طبی و ۱۵٬۰۰۰ تن تفاله خشک در سال می‌باشد. کارخانه قند پیرانشهر با جذب ۳۶۵ هزار تن چغندرقند، مقام دوم بیشترین چغندر تحویلی را در کشور کسب کرده‌است.
با استناد به آمارنامه سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان مجموعه راه‌های پیرانشهر کلاً ۹/۳۲۱ کیلومتر است که شامل ۷/۸۱ کیلومتر راه آسفالته فرعی(۶۰/۴ درصد از کل راه‌های آسفالته فرعی) و ۸ کیلومتر راه فرعی شنی (۹۴/۲ درصد از کل راه‌های فرعی شنی استان) و ۷/۴۶ کیلومتر راه آسفالته روستایی (۶/۳ درصد از کل راه‌های آسفالته روستایی) و ۵/۱۸۵ کیلومتر راه شنی روستایی(۲۲/۶ درصد از کل استان) می‌باشد. در شهرستان پیرانشهر ۴ شرکت تعاونی مسافربری فعالیت می‌کنند، این شهرستان دارای ده‌ها دستگاه اتوبوس بین شهری (۶۷/۰ درصد از کل اتوبوس‌های بین راهی استان) وتعدادی دستگاه مینی بوس بین شهری (۴/۰ درصد از مینی بوس‌های بین شهری استان) می‌باشد. در شهرستان پیرانشهر ۶ دستگاه مینی بوس کروس هیوندای با ظرفیت هر کدام ۱۸ نفر و ۹۳ دستگاه تاکسی درون‌شهری و ۱۳ دفتر تاکسی تلفنی با ۱۹۵ دستگاه خودرو به کار حمل و نقل مسافر می‌پردازند. مطالعه در وضعیت تصادفات شهرستان پیرانشهر نشان می‌دهد که در بهمن ماه ۱۳۸۰ در ۱۳ فقره تصادفی که در سطح شهر رخ داده‌است (۵۴/۱ درصد از کل تصادفات استان) ۱۰ فقره را خسارت مالی و ۱۰ فقره را جراحت جانی در پی داشته‌است که از نظر تعداد تصادفات شهرستان پیرانشهر در رتبه نهم قرار گرفته‌است. شهرستان پیرانشهر دارای ۱ بیمارستان (۱۶/۴ درصد از بیمارستان‌ها) با ۸۰ تخت (۱۵/۲ درصد از تخت‌های بیمارستانی استان) و ۱ رادیولوژی دولتی (۵ درصد از رادیولوژی‌های دولتی استان) و فاقد رادیولوژی خصوصی است. شهرستان پیرانشهر دارای ۷ مرکز بهداشتی درمانی (۷۴/۳ درصد از مراکز بهداشتی درمانی استان) که ۲ واحد آن شهری و ۵ واحد آن روستایی است می‌باشد. این شهرستان دارای ۳۸ خانه بهداشت (۵۵/۴ درصد از خانه بهداشتهای استان) و ۴ داروخانه خصوصی (۴۶/۲ درصد از داروخانه‌های خصوصی استان) و ۱ آزمایشگاه دولتی (۵ درصد از ازمایشگاه‌های دولتی استان) و ۱ آزمایشگاه خصوصی (۲۲/۲ درصد از آزمایشگاه‌های خصوصی استان) و ۱ مرکز بهداشت (۱۴/۷ درصد) می‌باشد و در این شهرستان ۲۱ پزشک عمومی(۳۷/۲ درصد از پزشکان عمومی‌های استان) و ۱۲ پزشک متخصص (۰۲/۲ درصد از پزشکان متخصص استان) و ۲ دندانپزشک (۸۵/۰ درصداز دندانپزشک استان) به ارائه خدمات بهداشتی می‌پردازند. شهرستان پیرانشهر دارای ۱ میدان فوتبال چمن و ۱ میدان فوتبال خاکی می‌باشد. هم چنین این شهرستان دارای ۲ زمین والیبال و بسکتبال سرپوشیده و فاقد زمین والیبال و بسکتبال روباز است. همچنین در مورد سایر رشته‌های ورزشی شامل ژیمناستیک، تنیس روی میز، شطرنج، بدمینتون و… دارای ۱ میدان روباز و ۲ میدان سرپوشیده است. در سطح شهر پیرانشهر، فضایی معادل ۱۲/۷۷ هکتار در قالب پارک و فضای سبز، رفیوژ خیابان‌ها و سطوح سبز میدان‌ها به این کاربری اختصاص داده شده و سرانهٔ آن در وضع موجود ۱/۹متر مربع و سهم اشغال آن نسبت به سطوح خالص ۲/۴۱ درصد و نسبت به کل محدودهی شهر ۱/۷درصد است. فضای سبز تجهیز شده موجود در پیرانشهر دارای مساحتی معادل ۱۲/۷۷ هکتار هستند و ۲/۴۱ درصد از کل سطوح خالص شهر را شامل می‌شوند. سرانهٔ موجود این کاربری ۱/۹ متر مربع به ازاء هر نفر است. تیم آینده سازان پیرانشهر یکی از تیم‌های سابقه دار در پیرانشهر است و پر سابقه‌ترین تیم پیرانشهر است، اسامی بازیکنان تیم: متین جولا، شاهین علیپور و غیره
بااستناد به گزارش شرکت آب و فاضلاب استان در سال ۱۳۸۰ شهرستان پیرانشهر فاقد سیستم جمع‌آوری و دفع فاضلاب است و بنا به گزارش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان در سال ۱۳۸۰ شهرداری شهرستان پیرانشهر دارای ۴ رفتگر (۳۷/۰ درصد از رفتگران استان) است و این افراد با ۵ ماشین از نوع کمپرسی کار نظافت و دفع زباله‌های شهری را بر عهده دارند و در این شهرستان ۷۰ زباله دان نصب شده‌است. این شهرستان دارای ۲ گرمابه عمومی با ۱۴ دوش و ۱ گرمابه خصوصی با ۱۰۰ دوش می‌باشد. بنابه همین گزارش این شهرستان دارای ۲ واحد سرویس بهداشتی در سطح شهر می‌باشد. با استناد به گزارش اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال ۱۳۸۰ مراکز فرهنگی و هنری شهرستان پیرانشهر به شرح زیرمی باشد:
۱ کتابخانه عمومی(۲۷/۲ درصد از کتابخانه‌های عمومی استان) و ۱ سالن سینما با ظرفیت ۴۸۰ صندلی (۴۷/۵ درصد از گنجایش صندلی‌های سینماهای استان) و ۲ واحد عرضه محصولات فرهنگی (۵۶/۱ درصد از واحدهای عرضه محصولات فرهنگی استان) و ۲۴ مرکز بازی‌های رایانه ای (۴۸/۸ درصد از مراکز بازی‌های رایانه ای استان) و ۱ چاپخانه (۰۴/۲ درصد از چاپخانه‌های استان)
با در نظر گرفتن طبیعت بکر و دست نخورده پیرانشهر و علم به کوهستانی بودن این منطقه و نقش کوه‌ها در بروز معادن سنگ، پیرانشهر دارای معادن غنی سنگ می‌باشد. بیش از ۸۰ درصد معادن سنگ‌های گرانیت آذربایجان غربی در این شهرستان واقع شده‌اند. این شهر با داشتن ۶۵ معدن گرانیت و تولید سالانه ۳۰۰ هزار تن سنگ گرانیت یکی از قطب‌های مهم کشور در تولید سنگ گرانیت به‌شمار می‌رود. سنگ‌های تزئینی معادن پیرانشهر به‌طور عمده گرانیت رنگی با کیفیت بی‌نظیر در ایران، یکی از بزرگترین اقلام صادرات استان را تشکیل می‌دهد. علاوه بر گرانیت معادن سنگ مرمر نیز به تعداد زیاد وجود دارند. بسیاری از این معادن بعلت‌هایی چون هزینه گزاف، امنیت و مشکلات ثبتی بهره‌برداری نشده‌اند. معادن سنگ نیز در فراهم آوردن فرصت شغلی و درآمد مناسب سهمی بسزا برای مردم پیرانشهر داشته‌اند. آذربایجان غربی رتبه نخست کشور را از نظر ذخایر و تولید طلا در اختیار دارد. سومین معدن طلای آذربایجان غربی در شهرستان پیرانشهر واقع شده‌است. این معدن با ذخیره ۱۹۶ هزار تن کان سنگ طلا با عیار طلای ۳۸ / ۱ گرم در تن در منطقه پیرانشهر شناسایی و کشف شده‌است. دو معدن دیگر طلای استان آذربایجان غربی در شهرستان تکاب، واقع شده‌اند.
زمین‌های قابل کشت و دشت‌های وسیع، آب نسبتاً زیاد و بارور بودن زمین‌ها باعث شده‌است که بیشتر مردم شهرستان پیرانشهر در زمینهٔ کشاورزی کسب روزی کنند. آب کشاورزی از چشمه‌ها، رودخانه‌ها و چاه تأمین میشود. محصولاتی چون گندم، جو، چغندر، قند، نخود، آفتابگردان و محصولات باغی چون گردو، سیب، توت، انگور و … کشت غالب در منطقه می‌باشند. استفاده از ادوات و ماشین‌های کشاورزی در کشاورزی این منطقه معمول می‌باشد. درآمد نسبتاً مناسب کشاورزی باعث شده که اغلب مردم آن را به عنوان شغل اول یا دوم اختیار کنند.
از مراکز مهم و جاذبه های گردشگری پیرانشهر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1) جاده زیبای پیرانشهر به سرشت : این جاده به دلیل عبور از کنار رودخانه خروشان زاب و عبور از میان جنگل های انبوه زاگرس، بدون شک یکی از زیباترین جاده های کشور محسوب می شود. در تمامی طول ۹۰ کیلومتری این مسیر مکان های بسیار زیبا برای اقامت و تفریح و تفرج خانواده ها وجود دارد.
۲) طبیعت کوهستانی پیرانشهر : پیرانشهر به واسطه داشتن کوه های مرتفع همواره پذیرای کوهنوردان و علاقه مندان به این رشته بوده است. لازم به ذکر است که مرتفع ترین کوه استان در این شهرستان واقع شده است. از کوه های معروف این شهرستان می توان به کوه قندیل (به گفته بسیاری از کوهنوردان از زیباترین کوه های ایران)، حاجی برایم (مرتفع ترین کوه استان)، کوه قلاتی شا (بزرگترین مرکز لاله های واژگون در کشور)، کوه سپی سنگ و سپی ریز و … اشاره کرد. در ادامه بخشی از تصاویر این کوه ها را می توانید مشاهده کنید
۳) بازارچه مرزی پیرانشهر : بارارچه مرزی پیرانشهر از اولین و بزرگترین بازارچه های مرزی در سطح کشور است و حتی اجناس بازارهای بانه و … نیز از طریق مرز و بازارچه مرزی پیرانشهر تامین می شود. این بازارچه با داشتن تعداد فراوانی مغازه و تنوع کالایی و همچنین قیمت بسیار پایین در سطح منطقه شناخته شده است.
۴) تپه های تاریخی پیرانشهر: در حوزه شهرستان تعداد ۱۱۳ تپه تاریخی تو سط کارشناسان نمایندگی میراث فرهنگی این شهرستان شناسایی و به ثبت سازمان رسیده است که این امر حاکی از تاریخی بودن منطقه و شکل گیری و وجود تمدنهای نیرومند ودرخشان قبل از اسلام مانند تمدن ماننا، پارسوا، اورارتو، مادها، زاموا و تمدن اسلامی می باشد. در این میان تپه هایی وجود دارند که با داشتن جاذبه های خاص تاریخی بسیار مورد بازدید علاقمندان به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم واقع می گردند که می توان به موارد زیر اشاره کرد- قلعه شین آوا ( هزاره اول ق.م ) قلعه موت آوا ( ۲۵۰۰ ق.م ) قلعه شای ( ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ ق.م ) قلعه جلدیان ( ۵۰۰۰ تا ۵۵۰۰ ق.م ) قلعه پسوه ( پیش از تاریخ ) کتیبه برده مافوره ( روستای لیک بن )داشان قلعه ( ۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ ق.م)
جاذبه های پیرانشهر
منطقه حفاظت شده میرآباد: منطقه جنگلی میرآباد طی مصوبه شماره ۲۲۰ شورای عالی محیط زیست (کمیسیون زیر بنائی دولت) مورخ ۱۳۸۰/۷/۲۵ بعنوان منطقه حفاظت شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است. منطقه حفاظت شده میرآباد با وسعت ۱۱۴۳۵ هکتار حد فاصل شهرستانهای پیرانشهر و سردشت در استان آذربایجان غربی قرار دارد و به جهت حفظ پوشش جنگلی بعنوان منطقه حفاظت شده اعلام گردید. حداقل ارتفاع منطقه در بستر رودخانه زاب ۱۳۰۰ متر و حداکثر ارتفاع منطقه ۱۸۵۲ متر در قله کوه حاج متک می‌باشد. نزدیکترین کانون زیستی به منطقه شهر میرآباد در حاشیه جنوبی سردشت می‌باشد که مرکز بخش وزینه می‌باشد. همچنین شهرستان سردشت در جنوب منطقه در فاصله ۲۳ کیلومتری و شهرستان پیرانشهر در ۲۵ کیلومتری منطقه قرار دارند. جاده سردشت به پیرانشهر و رودخانه زاب از میان این منطقه عبور می‌کنند.
خانقاه شمس برهان: شیخ شمس الدین برهانی تولدش را بین سالهای ۱۳۴۲ الی ۱۳۴۵ ذکر کرده اند . خانواده وی در قریه « سیلوه » از روستاهای منطقه لاجان در شمال شهر پیرانشهر سکونت داشتند . بعدها به روستای عیسی کند از روستاهای شهرستان بوکان که در شرق مهاباد قرار دارد سفر می کنند. شیخ شمس الدین برهانی از همان دوران کودکی آثار ذکاوت و هوش فوق العاده در او مشهود بوده و یکی از روحانیون و علمای منطقه به این مطلب پی برده و او را به تحصیل در یکی از مساجد مهاباد به نام رستم بیگ وا می دارد. ایشان در مسجد ضمن تحصیل بیشتر اوقات خود را صرف قرائت قرآن و انجام فرایض و نوافل می نماید و در طریق تصوف در طریق نقشبندیه گام برمی دارد. بعد از ۷ سال ریاضت و ۸ سال ملازمت و صحبت با استادش شیخ سراج الدین نقشبندی در سلیمانیه عراق به مرحله استادی رسیده و به آخرین مراتب عرفان یعنی فنا و بقا دست می یابد و اجازه خلافت پیدا می کند . استادش او را در منطقه مکریان مامور به ارشاد و راهنمایی مردم و ترویج و اشاعه در این منطقه می نماید . وی در سالهای بین ۱۲۸۰ تا ۱۲۷۷ ه. ق به سوی منطقه مکریان حرکت می کند. او سپس به روستاى شرفکند آمد و خانقاهى بزرگ بنا کرد .سپس قریهاى به نام «آتا» که ملک شخصى او بود وقف خانقاه نمود و خود به تربیت مریدان پرداخت. شیخ شمس الدین در سال ۱۳۲۸ ه .ق دار فانى را وداع و در خانقاه خود مدفون گردید. از آن پس عاشقان راه حقیقت و سالکان عرفانش ،همواره در این خانقاه گرد آمده و در سایه حضور روح بزرگ پیر مرادشان، “شیخ برهان”، تلمذ می کنند. این آرامگاه در روستای برهان در فاصله ۳۵ کیلومتری جاده بوکان به مهاباد، که به واسطه حضور حضرتش،روستای خانقاه نیز خوانده می شود. خانقاه در سال ۱۳۱۰ ه.ق به دست خود مردم به ویژه علما و رهروان راه طریقت ساخته شد. خانقاه در همان سال با امکانات وسیع و حضور رجال بزرگ علمی و ادبی به صورت یک حوزه علمیه مشهور و یکی از مراکز مهم نشر و ترویج علوم دینی و فرهنگ و معارف اسلامی درآمد و می توان گفت دانشگاهی بود که در آنجا دانشهای مختلف از قبیل فقه ، اصول ، تفسیر ، فلسفه ، منطق و عرفان و دیگر علوم و فنون متداول آن زمان تدریس می شد.
روستای خورنج: شهرستان پیرانشهر دارای روستاهای متعددی است که هریک درصورت توجه بیشتر می تواند به عنوان یک از روستاهای هدف گردشگری قلمداد شود که از آن جمله می توان به روستای دایه شیخی باقبرستانی وسیع ،توده درخت نارون کم نظیر،توده فشرده ووسیع رز زرد اشاره کرد .البته شاخصترین روستای منطقه روستای خورنج می باشد این روستا در ۲۰ كيلومتري شمالشرقي پيرانشهر و بر سر راه پيرانشهر به مهاباد واقع گرديده است . در مجاور اين روستا ، منطقه اي پوشيده از سنگهاي عظيم الجثه قرار دارد كه به طور شگفت انگيزي بر روي هم انباشته شده اند . تو گويي دست معماري توانا اين سنگها را اين چنين با ظرافت تراش داده تا باغ وحشي سنگي درست كند .
تپه های باستانی پیرانشهر: در حوزه شهرستان پیرانشهر تعداد ۱۱۳ تپه تاریخی تو سط كارشناسان نمایندگی میراث فرهنگی این شهرستان شناسایی و به ثبت سازمان رسیده است كه این امر حاكی از تاریخی بودن منطقه و شكل گیری و وجود تمدنهای نیرومند ودرخشان قبل از اسلام مانند تمدن ماننا ، پارسوا ، اورارتو ، مادها ، زاموا و تمدن اسلامی می باشد . در این میان تپه هایی وجود دارند كه با داشتن جاذبه های خاص تاریخی بسیار مورد بازدید علاقمندان به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم واقع می گردند كه می توان به موارد زیر اشاره كرد – قلعه شین آوا ( هزاره اول ق.م ) قلعه موت آوا ( ۲۵۰۰ ق.م ) قلعه شای ( ۱۵۰۰ تا ۲۵۰۰ ق.م ) قلعه جلدیان ( ۵۰۰۰ تا ۵۵۰۰ ق.م ) قلعه پسوه ( پیش از تاریخ ) كتیبه برده مافوره ( روستای لیك بن )داشان قلعه ( ۲۰۰۰ تا ۳۵۰۰ ق.م )
جنگل های پردانان: شهرستان پیرانشهر، واقع دراستان آذربایجان غربی و در فاصله ۱۲۹ کلیومتری جنوب شهرستان ارومیه قرار دارد. جنگل های سرسبز و خوش آب و هوای پردانان در ۲۲ کیلومتری جنوب پیرانشهر و بر سر راه جاده پیرانشهر به سردشت واقع گردیده است که جاری بودن رودخانه دایمی و خروشان پردانان که یکی از سرچشمه های اصلی رود زاب کوچک است بر زیبایی آن دوچندان افزوده است.این جنگل ها که تا برفهای دایمی کوههای مرزی ایران و عراق امتداد دارند توجه هر طبیعت گردی را به سوی خود جلب میکند.
کوهستان مرتفع قندیل: قندیل یکی از کوهستان‌های رشته کوهای زاگرس است که در مرز کردستان ایران و کردستان ترکیه قرار دارد. بخشی از این کوهستان در شهرستان پیرانشهر است. بلندترین قلهٔ آن به نام که و کز(kavkez) و به ارتفاع ۳۸۰۰ متر در کردستان ترکیه قرار دارد. کوهی که اکثر کوهنوردان آن را به نام قندیل بزرگ می‌شناسند سیا کیو(سیاه کوه) نام دارد که ارتفاع آن ۳۶۱۰ متر است. کوه قندیل کوچک نیز با ارتفاع ۳۲۵۰متر دارای دیواره‌ای به ارتفاع ۴۵۰ متر است که جزو دیواره‌های بلند کشور است.(دیوارهٔ بیستون به ارتفاع ۱۲۰۰متر و دیوارهٔ علم کوه با ارتفاع ۷۰۰ متر بلندترین دیواره‌های ایران هستند)که به علت نا امن بودن منطقه مسیر کاملی بر روی آن وجود ندارد. قندیل یکی از پر برف ترین کوههای ایران بوده ودارای یخچالهای طبیعی فراوان است. قندیل دارای تنوع جانوری و گیاهی غنی است و دارای جانورانی چون انواع مارها، کل و بز کوهی، پرندگان شکاری، جوجه تیغی، گرگ، کفتار، خرس و پلنگ می‌باشد. گیاهان و درختانی چون ریواس گردو زالزالک(بلچ) آلبالو وحشی رازیانه و شب بو پوشش گیاهی منطقه را تشکیل می‌دهند.
آبشار خرپاپ: آبشار خرپاپ در میان جنگل‌های پردانان شهرستان پیرانشهر و در مرز استان‌های آذربایجان غربی و کردستان واقع شده است. جنگل‌های سرسبز و خوش آب و هوای پردانان در ۲۲ کیلومتری جنوب پیرانشهر و بر سر راه جاده پیرانشهر به سردشت واقع گردیده است و عبور آبشار خرپاپ که یکی از سرچشمه‌های اصلی رود زاب کوچک است، بر زیبایی آن افزود است. خرپاپ در زبان کردی به معنی جای قشنگ و زیبا و دارای آب فراوان می‌باشد.
...................................
آرشیو
