تَفْت شهری است در بخش مرکزی شهرستان تفت که در استان یزد ایران واقع شده است. شهر تفت در جنوب غربی استان یزد و در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر یزد واقع شده و به دلیل قرار گرفتن در دامنه‌های شیر کوه از آب و هوایی خنک نسبت به دیگر شهرهای استان یزد برخوردار است. شهر تفت به‌طور کلی از دو بخش تشکیل میشود: بخش شمالی و بخش جنوبی که به ترتیب گرمسیر و سردسیر نامیده می‌شوند. دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ‌شناس معاصر و نویسنده سرشناس تاریخ که اکثر نوشته‌هایش دربارهٔ تاریخ کویر ایران است، نام شهر تفت را منسوب به گرمای کویری آن می‌داند. تفت منطقه‌ای ییلاقی و تابستانی با پیشینه‌ای بلند مدت است که با توجه به موقعیت منطقه و کشفیات تاریخی، احتمال داده میشود که منطقه عمومی تفت از زمان قبل از اسلام وجود داشته‌است. واژه تفت، به معنی گرم شدن یا به معنی سبد و طبق میوه آمده‌است. مساحت شهر تفت ۲۰۰۰ هکتار و جمعیت آن طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ نزدیک به ۱۸٬۴۶۴ نفر می‌باشد. تفت در بلندترین نقطه استان قرار دارد و از آن می‌توان به عنوان بام استان یاد کرد، این شهر در کنار ارتفاعات شیرکوه بین ارتفاع ۱۲۰۰ تا ۴۰۷۵ متر از سطح دریا واقع شده که به دلیل نزولات جوی و ارتفاع مناسب و واقع شدن در بین کویرهای مروست و ابرکوه، به عنوان یکی از مناطق ییلاقی استان یزد معرفی میشود.
با توجه به استعداد ناحیه، بیشتر مردم تفت کشاورز و باغ دار هستند. از فراورده‌های کشاورزی این منطقه می‌توان گندم، جو، بنشن، تره بار، انار، هلو، زردآلو، گوجه و گردو را نام برد، که انار تفت فراوان و به علت آبدار بودن و قابلیت نگهداری بالای آن از کیفیت خوبی برخوردار بوده و به نقاط دیگر کشور و خارج از کشور صادر میشود. مردم این شهر همراه کشت به دامداری نیز می‌پردازند. شهر تفت یكی از بزرگترین قطبهای تولید انار و پرورش كرم ابریشم در استان است، كه انار آن به مناطق دیگر صادر میشود.هلوی تفت نیز از معروفیت خاصی برخوردار است
راه تفت – یزد به سوی شمال شرقی و به درازای ۲۰ کیلومتر - راه تفت – نصرآباد به درازای ۳۴ کیلومتر - راه تفت – ده نو – دهشیر به سوی غرب و سپس به سوی جنوب - راه تفت – ده بالا - طزرجان به درازای ۲۴ کیلومتر و سپس منشاد - راه تفت – ابرکوه به درازای ۱۵۰ کیلومتر فاصله هوایی شهر تفت تا تهران، ۵۲۰ کیلومتر است.
شاخصه‌های مهم این دیار قنات، آسیاب آبی، آب‌انبار، کوچه آشتی کنان، ساباط، باغ، قالی بافی، گیوه چینی و تخته کشی، آیینهای سوگواری همچون نخل برداری، مراسم برداشت محصول چون انارچینی و برگزاری مراسم مذهبی زرتشتیان مثل جشن سده است. آبشار درگاهان در جنوب غربی این شهر قرار دارد.
مهم‌ترین صنایع دستی این منطقه را گیوه دوزی و قالی بافی و کاشیکاری تشکیل می‌دهد که توسط زنان و دختران در داخل کارگاه‌ها یا در منازل مسکونی تهیه میشود. اما گیوه دوزی آن در حال منسوخ شدن است. هم‌اکنون تفت دارای ۱۷ محله است، از آن جمله می‌توان به باغ گلابدان، گرمسیر و سردسیر (سرده)، غیاث آباد ، باغ موردان (باغ مورتین) ، باغ خندان، باغ گلستان و راحت آباد که محل سکونت اقلیت زرتشتی تفت است اشاره کرد. هر محله دارای حداقل یک حمام عمومی، مسجد، حسینه و آب‌انبار بوده که امروزه آب‌انبارها و حمام‌ها به عنوان آثار تاریخی کاربرد دارند.
مجموعه تاریخی « شاه نعمت الله ولی» شامل حسینیه، مسجد، بقعه شاه خلیل ثانی (موزه مردم‌شناسی تفت)، زورخانه، مدرسه، بازار، میدان،آب‌انبار و نخل می باشد که به صورت متمرکز در مرکز شهر تفت قرار دارد. این مجموعه یکی از مهم ترین جاذبه های گردشگری تفت و جزو دیدنی ترین بناهای به یادگار مانده تاریخ در دل کویر می باشد که در تاریخ ۸ خرداد ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۳۴۲ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. بنای اولیه حسینه در قرن نهم هجری ساخته شده‌است، حسینه شاه‌ولی در ضلع جنوبی میدان امام قرار دارد کاشیهای مسدس که در قرن نهم هجری در یزد مرسوم بوده از زیبایی‌های عزاخانه این حسینه‌است.آب‌انبار در ضلع شرقی حسینه و در مجاورت تکیه و کوچه حوض بلبل واقع است و در قدیم آب خنک این محل را تأمین کرده‌است.بازار شاه ولی در اصل بازار خان است که به دستور امیر چخماق ساخته و یکی از کانون‌های تجاری تفت است.
با توجه به آب و هوای خنک این شهر نسبت به بقیه مناطق استان و باغ‌های انبوه آن، عمارت‌های زیادی توسط اعیان و اربابان یزد در این شهر ساخته شده است. یکی از باغ‌های بزرگ و معروف آن عمارت و باغ صدری (نمیر) است. از دیگر باغ‌عمارت‌های شهر می‌توان این موارد را نام برد: خانه و باغ داد - باغ علی نقی خان - خانه باغ کاکا
در تفت حمام‌های قدیمی زیادند، به‌طوری‌که برای هر هفده محله تفت حداقل یک حمام ساخته بودند اما امروزه اغلب آن‌ها نیمه فعال یا تعطیل هستند. حمام باغ گلابدان ، حمام شوده و حمام دربند میرزا از جمله این حمام‌ها هستند. قلعه گرمسیر و قلعه پهلوان بادی از جمله قلعه‌های به جا مانده از تاریخ شهر هستند. از قلعه گرمسیر خشتی منحصراً دو بدنه دیوار قسمتی از برج باقی است. این قلعه بر سر کوهی در کنار مسجد کبیرالتوبه و مشرف به محله گرمسیر بنا نهاده شده و از بناهای دوره قاجاریه می‌باشد. می‌گویند از این قلعه راه زیر زمینی تا مجموعه شاه ولی بوده اما تخریب شده‌است. تفت را می‌توان به لحاظ تعداد آسیاب‌ها شهر آسیاب‌ها نامید که تعداد آن به بیش از ۱۸ عدد می‌رسد و نشان از آن دارد که تفت روزی صادرکننده آرد بوده‌است. از مهم‌ترین آسیاب‌های آبی تفت: گرمسیر (هم‌اکنون نیز فعال است)، بی غم، صدری، باغ گلابدان، نوابی، سرده، و آسیاب بادی شواز است. در تفت، با توجه به جغرافیای آن، تعداد زیادی آب‌انبار ثدیمی وجود دارد. از جمله این آب‌انبارها را می‌توان نام برد: آب‌انبار باغ گلابدان - آب‌انبار چهار بادگیری - آب‌انبار پیر بابا شرف‌الدین- آب‌انبار شاه علی - آب‌انبار برالسویه.
یزد، شهرها و روستاهای دیدنی زیادی دارد؛ یکی از این دیدنی‌‌ها، شهر خنکی‌ست که بین کوه‌های سنگی محاصره شده. شهری که می‌تواند با طبیعتش در وسط بیابان ما را شوکه کند. از یک طرف دامنه‌های کوه‌هایش پر از برف است و از سوی دیگر روستاهای بیابانی دارد. به همین دلیل هم در سفر به تفت باید منتظر هر آبوهوایی بود.
حتما موقع آشپزی اصطلاح تفت دادن غذا را به معنای سرخ کردن شنیده‌اید. کوه تفته در کنار این شهر در صلات ظهر داغ و سوزان میشود. به خاطر همین به آن کوه تفته و به شهر نزدیکش تفت می‌گویند. البته روایت دیگری درباره نام‌گذاری تفت وجود دارد که می‌گوید به خاطر باغ‌های انار زیاد در شهر اسمش را تفت، به معنای سبد میوه، گذاشته‌اند. تفت، در ۲۴ کیلومتری یزد قرار دارد. براى رسیدن به تفت می‌توان با هواپیما یا قطار به یزد رفت و بعد با تاکسى یا اتوبوس شرکت واحد از پایانه امام على به تفت رسید. فاصله تفت تا شهر یزد با ماشین حدود ۲۰ دقیقه است. از ترمینال غرب تهران براى تفت اتوبوس هست.
اقتصاد شهرستان تفت برپایه کشاورزی، باغداری، کارگری و صنایع دستی و معدن استوار است. شهرستان تفت به سبب داشتن خاک بارور و وجود چشمه‌ها، کاریزها و چاه‌های ژرف و نیمه‌ژرف از نظر کشاورزی پررونق است. گندم، جو، بنشن و گیاهان دارویی و محصولات باغی، به‌ویژه انار که جنبه صادراتی دارد، از مهم‌ترین فرآورده‌های کشاورزی شهرستان تفت است. قالی‌بافی و گیوه‌بافی و پرورش کرم ابریشم، از دیگر منابع مهم اقتصادی اهالی این شهرستان است. در این شهرستان معادن سرب، گل سفید و سنگ مرمر یافت میشود که بعضی از آن‌ها مورد بهره‌برداری قرار گرفته، و از بین آن‌ها سنگ مرمر از اهمیت فراوانی برخوردار است.
بنا بر سرشماری آبان ۱۳۷۵ جمعیت شهرستان تفت بالغ بر ۶۰۰‘۵۶ تن بوده است. بیشتر مردم شهرستان تفت مسلمان‌اند، اما شماری از اهالی آن پیرو آیین زردشت هستند که بیشتر در روستاهای چم، زین‌آباد، مبارکه و برخی از محله‌های شهر تفت مانند باغ خندان، باغ گلستان و راحت‌آباد ساکن‌اند. این روستاهای زردشتی‌نشین دارای آتشکده و زیارتگاه‌اند.از آتشکده‌های معروف شهرستان تفت که هنوز پابرجاست، می‌توان به پیر رهگذر، پیر مراد، مهرایزد، چم، زین‌آباد و مبارکه اشاره کرد.زردشتیان تفت از ساکنان اصلی تفت بوده‌اند و مسلمانان آن از زردشتی‌هایی بودند که در طول تاریخ به دین اسلام گرویده‌اند و یا از دیگر نواحی به این شهرستان مهاجرت کرده‌اند. در تفت خانواده‌هایی هستند که اخیراً مسلمان شده‌اند و با خویشاوندان زردشتی خود رابطه دارند. میان زردشتیان و مسلمانان تفت همزیستی مسالمت‌آمیز وجود دارد.
جاذبه های تفت
مجموعه شاه نعمت الله ولی : وجود بقعه، مسجد، بازار، میدان، آب انبار و حسینیه در مجموعه شاه ولی باعث میشود که عیدها اینجا از تعداد بالای مسافر جای سوزن انداختن نداشته باشد. مسجد شاه ولی اینجا، الگویی برای ساخت و چیدن آجرهای مسجد شیخ لطف‌علی خان بوده. مسجد شاه ولی به قرن هشتم ه.ق برمی‌گردد و کاشیهای زیبا و محرابی با کنده‌کاری‌های جذاب دارد.
باغ صدری : باغ صدری در دوران زندیه ساخته شده است. داخل حیاط حوض بزرگی با وسعت ۵۰۰ متر‌مربع قرار دارد. فواره‌های این حوض در زمان قدیم با قدرت آبی که از کوه سرازیر می‌شد و بدون نیاز به برق و پمپ کار می‌کردند. داخل باغ عمارتی وجود دارد که متعلق به دوران قاجار است. بادگیری که روی پشت‌بام عمارت قرار دارد بلندترین بادگیر شهر تفت است.
آسیاب آبی : این آسیاب تنها آسیاب آبی دایر در یزد است. قدمت آن هم به ۴۰۰ سال قبل برمی‌گردد. زمانی این آسیاب آبی با جریان آب ساعتی ۴۰ تا ۶۰ کیلوگرم گندم را به آرد تبدیل می‌کرد. ویژگی منحصر به فرد اینجا در مقایسه با آسیاب‌های دیگر موجود در ایران، بنای خشتی‌اش است که ظاهر قدیمی خود را حفظ کرده است.
چشمه تامهر : در شش کیلومتری تفت، چشمه‌ای هست که مسافران یزد به شیراز، همیشه چند دقیقه هم که شده لب آن توقف می‌کنند. چشمه‌ای که اگر با طبیعت یزد به اندازه کافی آشنا نباشید احتمالا انتظار دیدنش را نخواهیم داشت. البته این چشمه هم مثل آبشار دره‌گاهان، فصلی است و به همین خاطر هم به آن تامهر می‌گویند.
پیست اسکی: اگرچه اسم یزد پیوندی با سرما و برف ندارد، اما در اطراف شهر، یخچالی طبیعی از قدیم وجود داشته که مردم با قاطر از آن به خانه‌هایشان یخ می‌آوردند. این در حالی‌ست که کاربری آن امروزه تفریحی شده و مردم با لباس اسکی و گاهی با تیوپ و یک جفت دستکش به دامنه‌های کوه شیرکوه و پیست اسکی سخوید می‌روند.
آبشار دره‌گاهان: استقرار کوه تفته در نزدیکی تفت باعث شده تا جذابیت‌های طبیعت‌گردی در این نقطه زیاد باشد. در این نقطه کویری، آبشار دره‌گاهان، تنها آبشار موجود در یزد است که به صورت فصلی آبش کم و زیاد میشود. به خاطر همین موضوع هم اسمش را دره‌گاهان گذاشته‌اند که گاهی آب دارد و گاهی نه. آدم‌های ماجراجو تا بالای صخره خودشان را می‌رسانند و آنجا به یک پناهگاه شخصی متعلق به قلعه پهلوان می‌رسند. این آبشار در ۵ کیلومتری جنوب غربی شهر تفت قرار دارد.
کوه عقاب : در موارد زیادی، مردم یک روستا یا شهر به خاطر شباهت آن اثر طبیعی به یک حیوان، اسم آن حیوان را روی آن اثر طبیعی می‌گذارند. کوه عقاب هم در تفت، شبیه به مجسمه عقابی‌ست که از شهر محافظت می‌کند. روی این کوه دو هزار متری هیچ گیاه یا آبی جاری نیست و به خاطر خاک قابل فرسایشش به شکل یک عقاب درآمده. این کوه در روستای اسلامیه قرار گرفته.
قلعه شواز: قلعه شواز در روستای شواز، کهن‌ترین قلعه استان یزد به‌شمار می‌رود و مهم‌ترین قلعه کوهستانی و نمونه‌ی ارزشمند معماری منطقه محسوب میشود. علاوه بر استفاده مسکونی، از این قلعه به‌عنوان دژی مستحکم در برابر مهاجمان نیز استفاده می‌کردند. با قرار گرفتن روی صخره‌ای از سنگ‌های سخت رسوبی، قلعه در ارتفاع ۱۰۰ متری ساخته شده است و بر تمام زمین های اطراف دید و تسلط کامل دارد. مساحت قلعه در حدود پنج هزار متر مربع است و مصالح به‌کار رفته در آن شامل خشت، گل، سنگ و ملات‌هایی از جنس گل با کاه خرد شده و ریگ‌اندود میشود. در ساخت بعضی قسمت‌های بنا مانند سقف یکی از اتاق‌ها، از تیرهای چوبی مقاوم از جنس چوب سنجد استفاده کرده‌اند. این قلعه به شیوه معماری ساسانی ساخته شده است و سفال های خاکستری مکشوفه از قلعه، سنگ‌نبشته جای گرفته در بدنه سنگی یکی از دیوارهای داخلی و همچنین وجود قوس های موجود در اتاق‌ها و راهروها که متعلق به دوران پیش از اسلام است، از عمر و قدمت این قلعه می‌گویند. قلعه شواز در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
موزه مردم شناسی تفت: موزه مردم‌شناسی تفت در بقعه‌ی تاریخی شاه خلیل ثانی شهر تفت واقع است. انواع وسایل معیشت، ابزار و وسایل روشنایی، نسخ خطی، ابزار کتابت و همچنین انواع مشاغل سنتی تفت از قبیل چیلانگری، نوغان‌داری و تارسازی به‌صورت مولاژ در این موزه در معرض بازدید قرار گرفته‌اند. همه روزه از ساعت ۹ صبح الی ۷ شب می‌توانید از این موزه بازدید کنید.
آتشکده چم: روستای چم یکی از منطقه‌های باستانی شهر تفت در استان یزد است. بیشتر ساکنان این روستا زرتشتی‌اند. در روستا سروی کهنسال وجود دارد که نزدیک به ۳۰۰۰ سال از عمرش می‌گذرد و به تازگی در فهرست میراث طبیعی ایران ثبت شده است. داخل روستا آتشکده‌ای متعلق به زرتشتیان قرار دارد که سال ساخت آن به دوران پس از اسلام برمی‌گردد. این آتشکده که جزو آثار باستانی روستاست در سال ۱۳۸۶ به‌عنوان آثار ملی ایران ثبت شد.
روستای سخوید: روستای سخوید در دامنه شیرکوه قرار دارد. این روستا آبوهوایی کوهستانی دارد و در زمستان‌ها، به دلیل بارش برف، از دامنه شیرکوه به‌عنوان پیست اسکی استفاده می‌کنند. با توجه به گرمای استان یزد پیست اسکی سخوید مکان مناسبی برای تفریح و انجام ورزش‌های زمستانی مردم این استان است.
.........................................
آرشیو
