تویسرکان یکی از شهرهای استان همدان در ایران است. این شهر مرکز شهرستان تویسرکان است و بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۹۵)، جمعیت آن ۵۵٬۷۰۸ نفر است. تویسرکان در جنوب کوه الوند و شهر همدان واقع شده‌است. از شمال به شهرستان همدان و بهار، از شمال غرب به شهرستان اسدآباد، شرق به شهرستان ملایر، از جنوب به شهرستان نهاوند، و از غرب به شهرستان کنگاور در استان کرمانشاه محدود می‌شود. این شهر به خاطر تعدد و بزرگی درخت‌های گردویش بسیار معروف است. تویسرکان بعد از شهر همدان، ملایر و نهاوند چهارمین شهر بزرگ استان به حساب می‌آید. آب و هوای شهر معتدل کوهستانی است. تویسرکان بر روی ویرانه‌های شهر قدیمی رودلاور (رودآورد) که بر اثر حمله مغول و زلزلهٔ پس از ان ویران شده، ساخته شده‌است. در واقع رودلاور از سه قصبهٔ «توی»، «سرکان»، و «شکان» تشکیل شده بود، پس از ویرانی رودآورد، شکان نیز بر اثر زلزله از بین رفت، و تویسرکان فعلی از ادغام توی و سرکان، به وجود آمده‌است.
نام تویسرکان از دو بخش توی و سرکان تشکیل شده‌است. در برخی نواحی ایران محل‌هایی به نام توی هست، برای اینکه اشتباهی رخ ندهد در هر جا چنین محلی باشد به‌نام نزدیکترین محل به آن خوانده می‌شود و این توی چون در یک فرسنگی سرکان است به تویسرکان مشهور است. توی و سرکان در اصل نام دو قریه بوده‌اند. توی همان تویسرکان امروزی است و سرکان نام شهری در ۷ کیلومتری تویسرکان امروزی است. قریهٔ سومی نیز در گذشته وجود داشته‌است با نام شکان، که بر اثر زلزله از بین رفته‌است.
جغرافی‌دانان سده سوم و چهارم هجری غالباً تویسرکان را (توی رودلاور) و (توی همدان) نوشته‌اند و این توی احتمالاً با زبان قومی که پیش از مادها در این سرزمین می‌زیسته‌اند، مرتبط است. در بسیاری از زبان‌های ایرانی کلمه «سر» به معنی بزرگ و مهتر است و «گان» در زبان پهلوی به معنی جا و مکان آبادانست و قبل از استیلاء اعراب نام بسیاری از شهرها و قصبات ایران به گان ختم می‌شد. به این ترتیب سرکان ممکن است به معنای محلی باشد که بزرگان و خوانین در آن سکونت دارند و در واقع تویسرکان محل سکونت ییلاقی بزرگان شهر رودآور بوده‌است. سرکان شهر ییلاقی در فاصله هشت کیلومتری شمال غرب تویسرکان است؛ و تویسرکان شهری تاریخی و باستانی و مرکز شهرستان می‌باشد. همچنین حکیم خاقانی در کتاب تحفة العراقین گفته: «زان است که مرز روذرآور؛ نعمت کده ایست شادی آور» به هر روی، این شهر پس از حمله مغول و استیلای آنان بر این سرزمین از میان رفته و جای آن را «تویسرکان» با فاصله ای اندک از شهر قدیم گرفته‌است .(برگرفته از کتاب تاریخ مفصل همدان، ۱/۲۷۹)
با بررسی وشواهد و اسنادی که بدست آمده‌است می‌توان گفت یقیناً بلدیه تویسرکان حداقل پیش از سال ۱۳۱۰ هجری شمسی دارای سابقه تأسیس و خدمت به همشهریان بوده‌است که ابلاغیه شماره ۲۶۷۱ مورخ ۱۳۱۰/۴/۱ وزارت داخله (وزارت کشور) مبنی بر انتصاب مرحوم اسفندیارخان هرمزی به سمت نویسنده و محاسب بلدیه تویسرکان که معادل مسئول امور مالی فعلی است، معتبرترین سند موجود در این رابطه است. بلدیه دیروز و شهرداری امروز تقریباً در مرکز شهر با ساختمانی دو طبقه در خیابان انقلاب واقع گردیده و در حال حاضر با درجه ۸ شهرداری‌ها و داشتن ۱۱۰ نفر پرسنل افتخار دارد با تمام تلاش و توان خود موجبات آسایش شهروندان گرامی و آبادانی و عمران هر چه بیشتر تویسرکان که به بهشت غرب ایران شهره گردیده فراهم نماید. تویسرکان در دوره قاجار از بخش‌های تابعه ولایت ثلاث در استان پنجم کشور به مرکزیت شهر ملایر کنونی بود که حدود این ولایت منطبق با منطقه جنوب کوهستان الوند در استان همدان کنونی می‌باشد و بر اساس قانون تقسیمات کشوری مصوب ۱۳۲۶ ه.ش در سال ۱۳۲۸ ه.ش این ولایت به سه شهرستان ملایر، شهرستان نهاوند و شهرستان تویسرکان تقسیم گردید. ولایت ثلاث یکی از ولایت‌های ایران در بخشی از دوره قاجار بوده‌است. این ولایت در غرب ایران و جنوب استان همدان فعلی قرار داشته و شامل سه شهر ملایر، نهاوند و تویسرکان بود؛ که سه شهرستان ملایر، نهاوند و تویسرکان را شامل می‌شود. ولایت ثلاث بخشی از استان پنجم کشور بوده‌است. اصطلاح ولایت ثلاث در تقسیم‌بندی‌های کشوری دوره ناصرالدین‌شاه قاجار ایجاد شد و شامل دولت‌آباد (شهر ملایر)، نهاوند و تویسرکان می‌شد. ملایر شهری حاکم‌نشین بود و کلیه دفاتر دولتی و اداری در آنجا متمرکز بودند.
زبان مردم شهرستان تویسرکان در شهر تویسرکان فارسی است زبان لری نیز دربین شان می باشد. زبان سایر بخش‌ها و روستاها لری است. اکثریت مردم این شهرستان ساکن روستاها و از قوم لر می‌باشند. دانشنامه جهان اسلام گویش مردم شهرستان تویسرکان را لری معرفی می‌کند. اکثر مردم تویسرکان مردم لر و لک هستند.
گردو، سماق، انواع آلو، توت، آلبالو، سیب، گلابی، زعفران، خیار، شوید، سیر و… از محصولات کشاورزی تویسرکان می‌باشد که در این میان جایگاه محصول گردو بسیار ویژه است و شهر تویسرکان را با گردوی این شهر میشناسند، دلیل این امر کیفیت بسیار بالای گردوی تویسرکان است که به دلیل چرب و کاغذی بودن محصول است .
تعداد کار خانه‌های تویسرکان فقط هفت واحد است. کارخانه سیم و کابل با ظرفیت ۲ هزار تن، شرکت فیلتر سرکان با ظرفیت ۳ میلیون عدد، شرکت فاران شیمی با تولید اسید سالیسلیک اسید در ظرفیت ۴۰۰ تن و محلول همودیالیز با ظرفیت یک میلیون گالن، شرکت سرکان شانه‌بل بهره‌برداری ۲۵ هزار و ۵۰۰ لیتر، شرکت حمیل با تولید روزانه ۱۰۰ تن و شرکت نادرلبن ۳۲ تن روزانه علاوه بر تأمین داخل شهرستان شهرهای کشور را نیز پوشش می‌دهد. شرکت صنایع غذایی هوبره دشت تویسرکان تولیدکننده میوه و سبزیجات خشک و سبزیجات منجمد می‌باشد.
شخصیت‌های معروف :
حَبَقّوق (حیقوق) : حیقوق هشتمین نبی از دوازده نبی صاحب کتاب بنی اسراییل در عهد عتیق، و معاصر با دانیال نبی است. وی حدود ۲۷۰۰ سال پیش می‌زیسته و نگهبان معبد بزرگ یهودیان در اورشلیم بوده‌است. حدود سال ۵۹۰ قبل از میلاد، بخت‌النصر، پادشاه کلده به اورشلیم حمله کرد و یهودیان زیادی را به قتل رساند و نزدیک به بیست هزار نفر از آنان را اسیر و به شهر بابل پایتخت کلده (که نزدیک بغداد فعلی قرار داشت) انتقال داد. حیقوق در بین این زندانیان بود و مدت طولانی در زندان به سر برد. در سال ۵۴۸ قبل از میلاد کورش بزرگ پادشاه ایران به کلده حمله کرد و در جنگی طولانی لشکریان کلده را شکست داد، بابل را تصرف کرد و طی فرمانی دستور آزادی کلیه اسیران و زندانیان یهود را صادر نمود. پس از آزادی از بند اسارت بابلیان، حیقوق به ایران مهاجرت کرد و در شهر تویسرکان (رودآور) ساکن شد و در همین شهر درگذشت. آرامگاه حیقوق در تویسرکان طی قرون متمادی چندین بار بازسازی شده‌است و آخرین بار توسط محمدعلی‌خان میرزایی (ملک جمشید) در سال ۱۳۴۰ هجری شمسی بازسازی شده‌است. این آرامگاه یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی ایران محسوب می‌شود. هم‌اکنون آرامگاه زیارتگاه اهالی شهرستان تویسرکان و اقلیتهای دینی سایر شهرهای ایران می‌باشد.
رضی‌الدین آرتیمانی : رضی‌الدین آرتیمانی شاعر معروف عصر صفوی است؛ که برای مدتی از میرزایان شاه عباس صفوی نیز بود و به همین دلیل او را «میر» یا «میرزا» رضی الدین می‌نامند. وی در سال ۱۵۷۰ میلادی در شهرستان تویسرکان (روستای آرتیمان) به دنیا آمد. برای تحصیل به همدان و نزد میر مرشد بروجردی رفت؛ و پس از مدت اندکی به دربار شاه عباس راه یافت و از میرزایان شاه بود. او همچنین داماد خاندان صفوی بوده‌است. رضاقلی‌خان هدایت در مورد میر رضی چنین نوشته‌است: سیدی است صاحب ذوق و حال عرفانی با افضال در معارف الاهیه مسلم آفاق و در مدارج حقانیه در عالم طاق.از میر رضی حدود ۱۲۰۰ بیت شعر (در قالب‌های گوناگون) بجای مانده‌است که ساقی نامه مشهورترین آن است؛ که با این بیت آغاز می‌شود:
الهی به مستان میخانه‌ات ............به عقل آفرینان دیوانه‌ات
وی پس از مدتی به وطن خود بازگشت و نهایتاً در سال ۱۶۲۷ میلادی در تویسرکان چشم از جهان فروبست. مدفن این عارف بزرگ، در قسمت شمالی شهرستان تویسرکان، در حوالی میدان هلال احمر، و در محل خانقاهش واقع شده و دارای استراحتگاه نیز می‌باشد. آثار:ساقینامه | سوگندنامه | گوهر عشق | غزلیات | قصاید | رباعیات | ترجیع بند | مقطعات | مفردات
یدالله مایل تویسرکانی : یدالله مایل تویسرکانی روزنامه‌نگار، شاعر، متخلص به مایل متولد ۱۲۶۳ یا ۱۲۶۵ قمری در تویسرکان در استان همدان است. در زادگاهش و در همدان به تحصیل عقلی و نقلی پرداخت و از کشیشی فرانسوی زبان فرانسه را آموخت. زبان‌های عربی و روسی را نیز فراگرفت. در سال ۱۲۸۳ شمسی در تویسرکان مدرسه‌ای به سبک نوین دایر کرد اما عده‌ای از عوام به تحریک مرتجعین آن را تخریب کردند. در سال ۱۲۹۸ شمسی به تهران رفت و ضمن تدریس به همکاری با مطبوعات پرداخت. یک سال و نیم بعد به ریاست فرهنگ بابل منصوب شد. در ۱۳۰۲ شمسی سرپرستی مدارس ایرانی در قفقاز را عهده‌دار گردید. پس از سوء قصد به جان وی، مدارس قفقاز از سوی دولت ایران تعطیل شد و ناچار به تهران بازگشت. در سال ۱۳۰۶ به ریاست معارف مازندران منصوب شد و در سال ۱۳۱۴ با همین منصب به کرمان رفت. چند سالی نیز روزنامه شفق سرخ را اداره کرد. شعرش در قالب‌های سنتی است. حدود ۲۰۰۰۰ بیت شعر سروده‌است و چند اثر ترجمه نیز از او چاپ شده‌است. او در سال ۱۳۲۹ شمسی درگذشت.
در روستاهای تویسرکان به دلیل وجود زمستان‌های پر برف و دهات دور از دسترس و وجود پشم و پنبهٔ فراوان، از قدیم قالی بافی وجود داشته‌است. وجود فرش‌های بالنسبه مرغوب با نقوش و رنگ آمیزی‌های زیبا که متجاوز از ۱۰۰ سال عمر دارند نشان از فرش‌بافی مطلوب و با ارزشی، حداقل در برخی روستاها یا مناطقی که دارای خان و ارباب بوده‌اند، می‌دهد. تولید انواع صنایع دستی چوبی مانند: خراطی، ظریف کاری و منبت کاری از دیرباز در منطقه شهری تویسرکان رواج داشته و اخیراً شمار زیادی از اهالی روستاهای توابع شهرستان نیز به این صنعت روی آورده‌اند. این شهرستان با دارا بودن بیش از ۳۶۸۰ هکتار سطح زیرکشت درختان مثمر و بارده و ۷۱۰هکتار نهال گردو، بالاترین سطح زیرکشت در استان همدان و یکی از قطب‌های تولید گردو در کشور محسوب می‌شود، نقل و نبات، کلوچه، نان قندی، عسل، کشمش، برگه آلو و زردآلو و… نیز از دیگر سوغات شهرستان تویسرکان به‌شمار می‌رود و به تازگی منبت گلریز تویسرکان ثبت ملی شده است.
تویسرکان خاستگاه نقل و گردوی جهان است و از غذاهای محلی آن می‌توان به آش سماق، آش قوربا، آش بادمجان، آش ترخینه، آبگوشت یخنی و خورشت فسنجان اشاره کرد.
تویسرکان قدیم از شش محله اصلی تشکیل شده بود به نام‌های جولستان، صادقیه، پایین محله، زرهان، دستجرده، باغوار. سرابی که خود قریه ای در مدخل ورودی شهر و در امتداد دره بسیار زیبای گزندر بوده، هم‌اکنون یکی از محله‌های اصلی و مهم این شهر تاریخی به حساب می‌آید. شهرک‌ها چند دهه ای است که در شهرستان تویسرکان تشکیل و رونق گرفته‌اند. مسجدجولستان در محلهٔ جولستان شهر تویسرکان توسط فردی به نام حاج بیک محمد که جد خانواده‌های: صدیق، مقدم، گلمحمدی و نیکو است بنا نهاده شد. از حاج بیک محمد موقوفات متعددی از جمله مسجد، قنات، حمام و غسالخانه محله جولستان و یخچال پایین محله وپل رودخانه سرابی حد فاصل قلعه قاضی و شاهزید را می‌توان نام برد. محله باغوار یکی از محله‌های شهرستان تویسرکان است؛ که به دلیل وجود یک چنار چند هزار ساله در حیاط مسجد محله باغوار دارای شهرت جهانی است.
تویسرکان یکی از شهرهای استان همدان است که در جنوب کوه الوند واقع‌شده است. یکی از محبوب‌ترین محصولات تویسرکان گردو است و درخت‌های گردو زیادی در این شهر دیده می‌شود. تویسرکان یکی از شهرهای استان همدان است که در جنوب کوه الوند قرارگرفته است. تویسرکان بعد از همدان، ملایر و نهاوند به‌عنوان چهارمین شهر بزرگ استان شناخته می‌شود. این شهر آب و هوایی معتدل و کوهستانی دارد و بر اساس اسناد تاریخی تویسرکان بر ویرانه‌های شهر قدیمی رودلاور واقع‌شده است. با ما همراه باشید تا شهر تویسرکان را بیشتر بشناسیم: تویسرکان از شرق به ملایر، از جنوب به نهاوند و از غرب به استان کرمانشاه محدود می‌شود. ارتفاع شهر از سطح دریا ۱۷۸۰ متر است و درواقع از مناطق بلند و کوهستانی استان همدان است. شهرستان تویسركان دارای دو شهر به نام‌های تویسركان و سرکان به مركزیت تویسركان و ۱۲۶ آبادی و هفت دهستان است. تویسرکان را ازنظر تنوع زیستی می‌توان به سه بخش کوهستانی، کوهپایه‌ای و جلگه‌ای تقسیم کرد.
پوشش محلی مردم تویسرکان، پوشش محلی رایج در همدان است. پوشاک مردان شامل سرپوش‌های نخلی و نمدی، کونیک، گیوه و کلاش می‌شود. پوشاک زنان همدانی شامل عرقچین، کونیک، تومبان، آرخالق، دوش لوق، بوتون، ساغری، ارسی و گالش می‌شود. هر خطه‌ای از ایران آداب‌ورسوم خاص خود را دارد و تویسرکان هم از این قاعده مستثنا نیست. یکی از روزهایی که در تویسرکان و سایر شهرهای همدان با آداب‌ورسوم خاصی برگزار می‌شود، شب یلدا است. در این شب پس از صرف آجیل و خوراکی‌ها، فال سوزن می‌گیرند. این فال توسط بزرگ فامیل گرفته می‌شود و آداب‌ورسوم خاصی دارد.
در شب چله مادر دامادی که تازه ازدواج‌کرده است باید برای عروسش آجیل و مرغ و ماهی بفرستد و این وسایل را در سبدی بچیند و به خانه دختر بفرستد. اصلی‌ترین سوغاتی تویسرکان، گردو است. از دیگر سوغاتی‌های خوشمزه تویسرکان می‌توانیم به بادام، پشمک، عسل، سماق و انواع آلو اشاره کنیم. از غذاهای محلی تویسرکان می‌توانیم از آش سماق، کوفته نخودی، آش کلم‌قمری یاد کنیم. از جاذبه‌های تاریخی تویسرکان می‌توانیم به مسجد جامع سرابی، آرامگاه حیقوق پیامبر، قلعه اردلان، پل تاریخی فرسفج، کاروانسرای شاه‌عباسی، آرامگاه شاهزید اشاره‌کنیم. از جاذبه‌های طبیعی تویسرکان می‌توانیم به پارک توریستی کمربسته، دره گزندر سرابی، دره باغ‌های سرکان، محله قدیمی جولستان یاد کنیم.
این شهرستان در مختصات ۳۴ درجه و ۲۰ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۴۶ دقیقه عرض جغرافیایی و ۴۸ درجه و۳ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۳۵ دقیقه طول جغرافیایی واقع شده‌است و از شمال به شهرستانهای همدان و اسدآباد و قسمت کمی هم به شهرستان بهار از مشرق به ملایر از مغرب به کنگاور واز جنوب به شهرستان نهاوند محدود است. بلندترین نقطه این شهرستان قله الوند با ارتفاع ۳۵۷۴ متر است که فصل مشترک این شهرستان و شهرستان همدان است و پست‌ترین نقطه آن نیز روستای کارخانه با ارتفاع ۱۵۵۵ متر است و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۷۸۴ متر است. این شهرستان به دلیل کوهستانی بودن و مرتفع بودن دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است و رودخانه‌های مهم آن قلقل رود. کرزان رود. سرکان رود؛ و سرابی هستند؛ که مازاد آب آنها پس از آبیاری زمین‌های کشاورزی مسیر خود به رودخانه گاماسیاب می‌ریزد. شهرستان تویسرکان با مساحت ۱۵۵۶ کیلومتر مربع از ۳ شهر تویسرکان. سرکان. فرسفج و ۲ بخش: مرکزی و قلقل رود و ۷ دهستان و ۱۱۱ روستا تشکیل شده و طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ دارای ۱۱۸۹۵۴ نفر جمعیت و تراکم نسبی ۷۴/۴ نفر در هر کیلومتر مربع است. دین و مذهب مردم آن، اسلام و شیعه جعفری است و زبان آنان فارسی است ولی تعدادی از روستاهای مجاور به استان کرمانشاه و شهرستان نهاوند و ملایر به کردی، لری صحبت می‌کنند.
زراعت و باغداری اگرچه بیشتر ایرانیان تویسرکان را همراه با محصول گردوی آن میشناسند و این شهر به خاطر وجود گردوهای خوب و مرغوبش معروف شده‌است اما قابلیت‌های فراوان دیگری نیز در این شهر وجود دارد که هریک به نوبه خود بر رشد استعدادها و توانمندی‌های این دیار و افزایش سطح اقتصاد، درآمدزایی و جذب توریست برای شهرستان تویسرکان می‌توانند مؤثر باشند. در ترکیب محصولات سالانه تویسرکان می‌توان به گندم، جو، علوفه، حبوبات، محصولات جالیزی، سیب زمینی، گردو، سیب، آلو، هلو، گلابی و… اشاره کرد. گفتنی است، گردو محصول عمده صادراتی این شهرستان به سایر کشورها محسوب می‌شود.
صنعت و معدن همچنین در تویسرکان معادن سنگ از جمله سنگ چینی، سنگ گرانیت، سنگ گچ، سنگ مرمر، سنگ آهک و سیلیس به وفور یافت می‌شود. در سال ۱۳۸۲ در این شهرستان تعداد ۱۷ معدن با اشتغالزایی ۱۵۰ نفر و میزان ذخیره مواد معدنی یک میلیون و ۴۲۵ هزار و ۵۰۰ تن و سطح پوشش ۶۸/۸۳ کیلومتر مربع وجود داشته‌است.
عمده‌ترین قابلیت‌ها و نقاط قوت تویسرکان نیمه شمالی شهرستان تویسرکان دارای موقعیت مناسب آب و خاک برای توسعه باغ‌ها بویژه گردو است. از مجموع ۵ هزار و ۷۰۰ هکتار باغ‌های موجود، ۳ هزار و ۴۰۰ هکتار به گردو اختصاص دارد که یکی از اقلام مهم صادراتی شهرستان است. تولید سالانه گردو بالغ بر ۶ هزار و ۸۶۲ تن بوده که ۳۵/۲ درصد تولید گردوی استان را شامل می‌شود. در شهرستان تویسرکان یک شهرک صنعتی در آریکان، یک ناحیه صنعتی در فرسفج و ۲ مجتمع صنعتی در روستاهای اشترمل و جیجانکوه وجود دارد. وجود مواد خام و اولیه مانند معادن انواع سنگ‌های تزیینی از جمله گرانیت، سنگ سیاه و سنگ سیلیس نیز از مواردی است که بر قابلیت‌های صنعتی تویسرکان می‌افزاید. وجود مواد اولیه لازم برای منبت کاری و نجاری مانند چوب مرغوب درختانی نظیر گردو و وجود کانون‌های خودجوش منبت کاری در این منطقه حائز اهمیت است. نیروی ماهر در صنایع دستی و روستایی همچون قالیبافی، جاجیم بافی، سفالگری و منبت کاری در کنار جاذبه‌های تاریخی، طبیعی و فرهنگی قابل توجه هستند. علاوه بر این، این شهرستان دارای آب و هوایی مناسب و باغ‌های سرسبز و وسیع و جاذبه‌های طبیعی کم‌نظیر است.
صنایع دستی شاغلان صنایع دستی این شهرستان در رشته‌های مصنوعات چوب و قالیبافی فعالیت می‌کنند. منبت کاری از صنایع دستی در خور اهمیت این شهرستان است. بافت گلیم و گیوه نیز از دیگر صنایع دستی مهم این شهرستان محسوب می‌شوند که ارزش صادراتی دارند. با توجه به اینکه صادرات فرش‌های دستی تویسرکان از دیرباز دارای اهمیت ویژه ای بوده‌است، در این بخش به‌طور مختصر گذری کوتاه بر فرش تویسرکان خواهیم داشت.
فرش در تویسرکان اگر نه در شهر، بی تردید در روستاهای تویسرکان به دلیل وجود زمستان‌های پربرف و روستاهای دور از دسترس و وجود پشم و پنبه فراوان، از قدیم قالیبافی وجود داشته‌است. وجود فرش‌های نسبتاً مرغوب با نقوش و رنگ آمیزی‌های زیبا که متجاوز از ۱۰۰ سال عمر دارند، نشان از فرش بافی مطلوب و با ارزش در برخی روستاها یا مناطقی که دارای خان و ارباب بوده‌اند، دارد. بنابر برخی نقل قول‌ها، حمزه اردلان، به دلیل اینکه از خان‌های بزرگ تویسرکان بوده‌است استاد یوسف نامی را از تبریز برای بافت فرش می‌آورد. او بنیانگذار نوعی فرش بافی مرغوب در برخی از روستاها بخصوص روستای فتح‌آباد می‌شود. بی شک خامه‌ها و نخ‌های مورد مصرف در طول سال‌ها، با دست ریسیده شده و با رنگ‌های طبیعی محلی رنگ می‌شده‌است که امروزه نیز نمونه‌های زیبایی از این نوع پشم و رنگ آمیزی را در برخی از فرش‌های قدیمی شاهد هستیم. به‌طور کلی فرش بافی در تویسرکان عمدتاً روستایی است و بافندگان شهر بیشتر مهاجر و زن هستند. گره فرش از نوع ترکی است. فرش‌های روستایی دارای اشکال ساده و ابتدایی هستند که در آنها پرنده و حیوانات نیز دیده می‌شود، قالی‌ها درشت بافت و گوشتی و دارای پرز بلند و غالباًیک پود هستند. بافندگان روستایی به علت سقوط کیفیت فرش از نظر جنس و رنگ و نقوش اصلاح نشده (تکراری و غلط بافی) و نبود آموزش معمولاً فقیر هستند. برخی از روستاهای مهم قالیبافی عبارتند از: روستای بیرده (ابودردا)، اشتر مله، سیادره، پیرپازول، شهرستانه، گل زرد، تخته گلی، تخته سفید، بابا کمال و یعقوب شاه. معروف‌ترین نقشه تویسرکان به نام اصادوقی (آقا صادقی) بنابه اظهار اهالی از روستای ابودردا سرچشمه گرفته‌است و همچنین نقشه مالیچه (که اژدر نیز نامیده شده) و نقشه دارایی (که همان اصادوقی است) و نقشه زاغه که مربوط به ۲ روستای ابودردا و مالیچه و روستای زاغه است، قالیبافی نسبتاً خوبی دارند. فرش‌های تولیدی در این منطقه از ۲ متر تا ۱۲ مترمربع هستند.
جاذبه های تویسرکان
آرامگاه حبقوق: آرامگاه حبقوق در تویسرکان یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی ایران به شمار می‌رود که چندین بار مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است. حبقوق یا حیقوق یکی از پیامبران اهل کتاب است که حدود ۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح زندگی می‌کرد. درباره آرامگاه این پیامبر روایت‌های متفاوتی نقل می‌شود و این آرامگاه در تویسرکان یکی از آرامگاه‌های منسوب به او به شمار می‌رود. با این حال هم‌اکنون این آرامگاه از زیارتگاهای یهودیان محسوب می‌شود و قدمت آن گواه بر تاریخ و وجود آبادانی منطقه در آن عصر است. ظاهر آرامگاه از دور مانند یک برج مدور با سقفی مخروطی شکل به نظر می‌رسد. در حقیقت بدنه آرامگاه هشت ضلعی است.
آرامگاه میررضی الدین آرتیمانی: آرامگاه میررضی‌الدین آرتیمانی بر بلندای تپه‌ایی در روستای آرتیمان قرار دارد. میررضی الدین آرتیمانی از شاعران و عارفان مشهور دوره صفویه است. نمای این آرامگاه آجری است و سه دهنه طاق بلند دارد. برای آرامگاه چهار در ورودی از چهار ضلع در نظر گرفته شده و پلان بنا مربع شکل است.
کاروانسرای شاه عباسی: کاروانسرای شاه عباسی یکی از چهار کاروانسرای چهار ایوانی ایران به شمار می‌رود که در عهد صفویه بنا شده است. مساحت این کاروان‌سرا حدود چهار هزار متر مربع است و در مسیر تویسرکان به اسدآباد قرار دارد. طی حفاری‌های انجام شده آثار باستانی از این کاروان‌سرا به‌دست آمده است که در موزه همدان نگهداری می‌شود.
خانه مسعودی: خانه مسعودی یادگاری از عصر قاجار است. این خانه تاریخی در دو طبقه احداث شده است و در هر طبقه یک اتاق اصلی وجود دارد و در طرفین آن چند اتاق فرعی قرار گرفته‌اند که در انتها هرکدام از آنها به یک اتاقک به‌عنوان انباری منتهی می‌شود. اتاق شاه‌نشین مهم‌ترین قسمت این خانه است که در کنار آن کتیبه‌ایی قرار دارد که تاریخ ساخت بنا را نشان می‌دهد. گچبری‌ها، آینه‌کاری‌ها و نقاشی‌های رنگ و روغن شامل نقوش گیاهی و انسان از زیبایی‌های این خانه به شمار می‌رود. در حاشیه فوقانی دیوارهای اتاق شاه‌نشین و در میان نقوش گچبری شده، تصاویری از پادشاهان ایران باستان برگرفته از شاهنامه فردوسی تا دوره قاجاریه ایجاد شده است.
خانه دکتر اقتداری: خانه دکتر اقتداری حدود ۱۵۰ سال پیش در عهد قاجار در مرکز شهر تویسرکان توسط آقا رضا محمودی بنا شد. سبک بنا از نوع حیات مرکزی است یعنی بنا از چهار حیات مرکزی تشکیل شده است. این خانه تاریخی دو طبقه دارد که سقف طبقه همکف با طاق‌نماهای ضربی مزین شده که در حقیقت جز تزیینات اصلی بنا به شمار می‌رود و در سقف طبقه فوقانی از تیر چوبی استفاده شده است. این خانه قناتی اختصاصی داشته که به کلیه حیاط مرکزی‌ها انتقال و حوض آنها را پر می‌کرده و در فضای سبز خانه‌ها تاثیر بسزایی داشته است.
قلعه اشتران: قلعه اشتران یکی از قلعه‌های نادر و تاریخی این استان است که در دوره قاجاریه توسط حاج مراد خان اردلان بنا نهاده شد. این قلعه یک هکتار بنا دارد و شامل دو طبقه مسکونی و یک طبقه زیرزمین است. در هر طبقه ۱۳ اتاق وجود دارد. در حیاط اندرونی قناتی قرار دارد که در گذشته آب شرب ساکنان قلعه را تامین می‌کرده است. در چهار گوشه قلعه چهار برج مدور وجود دارد که در هنگام جنگ، دفاع از قلعه را آسان می‌کرده است. در ساخت دیوارهای قلعه از چینه و خشت استفاده شده و دارای آجرکاری‌های تزیینی است.
پل‌های تاریخی: «پل قلعه شیخ» پلی برجای مانده از دوران قاجار است که به ثبت ملی رسیده است و از جاهای دیدنی تویسرکان محسوب می‌شود. «پل گزندر» نیز از پل‌های تاریخی این منطقه و متعلق به دوره پهلوی است که در فهرست آثار ملی ایران جای دارد. «پل آجری کرزان» روی خرم رود در سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۵ بنا شده، این پل چهار دهنه قوس هلالی دارد و از سنگ لاشه و آجر احداث شده است. از ویژگی‌های خاص این اثر تاریخی می‌توان به آجرکاری دقیق آن به‌صورت خفته راسته و حاشیه ۴۰ سانتی‌متری راسته چین در اطراف طاق‌ها اشاره کرد. «پل فرسفنج» در نزدیکی کاروانسرای شاه عباسی در دوران صفویه احداث شده است. این پل حدود ۶۰ متر طول و هشت متر عرض و سه دهانه آب‌رو با قوس جناقی دارد که چشمه میانی بزرگ‌تر از دو چشمه دیگر است. سنگ، آجر و ملات ساروج از مصالح اصلی در ساخت این پل است. در حال حاضر از این پل عابران پیاده استفاده می‌کنند. روی پایه‌های پل دو دهانه کوچک ساخته شده است که علاوه بر کاهش فشار روی پایه‌ها و صرفه‌جویی در مصالح، سبب عبور آب‌های طغیانی و کاهش اثرات تخریبی سیلاب‌ها بر بدنه پل می‌شود. این پایه‌ها در جهت مخالف جریان آب دارای آب‌برهای مثلثی شکل است که در برابر جریان شدید آب مقاوم و آب را به میان دهانه‌ها هدایت می‌کند.
مدرسه شیخ علی خان زنگنه: مدرسه شیخ علی خان زنگنه توسط شیخ علی خان به دستور شاه سلیمان صفوی احداث شده است. این مدرسه دارای حیاط مستطیل شکل و پلانی چهار ایوانی و یک طبقه است که اطراف آن ۳۶ حجره متصل به هم قرار دارد و در گذشته و هم‌اکنون محل تحصیل طلاب علوم دینی است. این مدرسه دارای مسجدی است که در بخش جنوبی آن قرار دارد. کلیه قسمت‌های بنا از آجر و تمامی سقف‌ها با طاق ضربی ساخته شده که از استحکام فوق‌العاده‌ای برخوردار است. این بنای تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد جامع تویسرکان: مسجد جامع تویسرکان در حاشيه غربی راسته بازار در خيابان شهيد باهنر واقع شده است. در گذشته این مسجد را با نام شبستان می‌شناختند. این مسجد در سال ۱۲۳۳ توسط میرزا همایون، جد خاندان امامی احداث شد. قسمت شمالی، مسجدی از دوره صفويه بوده که تخریب شده و مسجدی جدید بر آن بنا نهاده شده است. گنبد بزرگ این مسجد نیز ویران شده و جای ان سقفی مسطح قرار گرفته است. علاوه بر گنبد، تعمير و مرمت قسمت فوقانی گلدسته‌ها نيز شکل قديمی آن را تغيير داده است. مسجد دو ورودی شرقی و غربی دارد.
بازار سرپوشیده تویسرکان: بازار سرپوشیده تویسرکان یادگاری از عصر صفویه است که حدود ۳۷۰ سال قدمت دارد و در دوران قاجار مجدد مرمت شده است. این بازار شامل یک راسته اصلی و چهار راسته فرعی است که انتهای هرکدام از این راسته‌ها به یک بنای تاریخی دیگر مانند مدرسه شیخ علیخان زنگنه و مسجد جامع ختم می‌شود.
چنارهای کمربسته: چنارهای کمربسته پنجمین اثر ثبت شده میراث طبیعی ایران است که شامل پنج اصله چنار در یکی از مناطق ییلاقی تویسرکان به نام کمربسته، پیرامون دایره‌ای به قطر سه متر است. این چنار از قدیمی‌ترین درخت‌های ایران به شمار می‌رود.
دره گزندر سرابی: دره گزندر سرابی در ابتدای ورودی شهر تویسرکان واقع شده است که ۵۰۰ هکتار وسعت دارد. این دره به‌دلیل فراوانی آب و وجود خاک مناسب و عمیق موقعیت مناسبی در جهت کشاورزی ایجاد کرده است. آب و هوای مطبوع و چشم‌اندازهای طبیعی و سرسبز این دره آن را به تفرجگاهی محبوب بین مسافران و اهالی منطقه تبدیل کرده است.
................................
آرشیو
