تُرکیه (به ترکی استانبولی: Türkiye) با نام رسمی جمهوری ترکیه (به ترکی استانبولی: Türkiye Cumhuriyeti)، کشوری اوراسیایی است که بخش بزرگ کشور یعنی آناتولی یا آسیای کوچک در شمال غرب آسیا و خاورمیانه واقع است و بخش کوچکی نیز به نام تراکیه در منطقهٔ بالکان (منطقهای در جنوب شرق اروپا) قرار دارد. ترکیه در شرق با کشورهای ایران، نخجوان، ارمنستان، و گرجستان؛ در جنوب شرقی با عراق و سوریه؛ و در شمال غربی (بخش اروپایی) با بلغارستان و یونان همسایه است. همچنین ترکیه از شمال با دریای سیاه، از غرب با دو دریای کوچک مرمره و اژه و از جنوب غرب با دریای مدیترانه مرز آبی دارد. دو تنگهٔ راهبردی بسفر و داردانل نیز در اختیار ترکیه است.
پهناوری ترکیه ۷۸۳٬۳۵۶ کیلومتر مربع (سی و هفتم) است. ترکیه کشوری کوهستانی و نسبتاً پرباران است. شکل این کشور مانند یک مستطیل است که از سوی شرق و غرب امتداد یافتهاست. ترکیه با قرار گرفتن در یکی از حسّاسترین مناطق جهان، دارای موقعیّت جغرافیایی راهبردی و بسیار خوبی است و گذرگاه شمال غرب آسیا و اروپا بهشمار میآید و کشورهای بسیاری، به ویژه کشور ایران از خاک ترکیه برای ترانزیت کالا و انرژی استفاده میکنند. ترکیه از آب و هوای خوب و جلگهای برخوردار است و مکانهای جالب و دیدنی دارد به دلیل همین سالانه تعداد زیادی توریست به این کشور مسافرت میکنند.
جمعیت کشور ترکیه حدود ۸۴ میلیون نفر (برآورد ۲۰۲۰) میباشد، که حدوداً ۷۵ تا ۸۵ درصد مردم سنی و ۱۵ تا ۲۵ درصد هم علوی هستند. حکومت ترکیه لائیک است ولی بسیاری از مردم به دین اسلام پایبند هستند و عید فطر و عید قربان در این کشور تعطیل رسمی است. همچنین ترکیب نژادی در ترکیه حدود ۷۰٪-۷۵٪ درصد مردم ترک، ۱۸٪ درصد کرد و ۷٪-۱۲٪ را سایر باشندگان قومی ترکیه تشکیل میدهند. زبان رسمی ترکیه، ترکی (استانبولی) است که در گذشته با خط عربی (عثمانی) نوشته میشد و پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی، و تشکیل جمهوری ترکیه توسط آتاتورک در سال ۱۹۲۳ با خط لاتین نوشته میشود. ترکیه با نام امپراتوری عثمانی در چند سدهٔ گذشته، بخشهای بزرگی از خاورمیانه و جنوب شرقی اروپا را در دست داشتهاست.
ترکیه در بین شش کشور آسیایی و دو کشور اروپایی قرار گرفتهاست. کشورهای هممرز ترکیه عبارتاند از: در خاور با ایران ۴۹۹ کیلومتر، جمهوری آذربایجان ۹ کیلومتر، ارمنستان ۲۶۸ کیلومتر، و گرجستان ۲۵۲ کیلومتر؛ در جنوب خاور با عراق ۳۵۲ کیلومتر و سوریه ۸۲۲ کیلومتر؛ در شمال باختر با یونان ۲۰۶ کیلومتر و بلغارستان ۲۴۰ کیلومتر. ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد. دریاهای سیاه و مرمره، اژه و مدیترانه از طریق دو تنگه بسفر و داردانل به دریاهای آزاد مرتبط میشوند و از لحاظ جغرافیایی موقعیت مناسبی به این کشور میدهند. بزرگترین و مهمترین شهر آن استانبول میباشد. بزرگترین شهرهای ترکیه به ترتیب: استانبول، آنکارا، ازمیر، بورسا، آدانا، غازی عینتاب، آنتالیا، قونیه و قیصریه هستند. بیشتر شهرهای این کشور دارای پارکهای ملی و شهری سطح بالا هستند و همانند کشورهای غربی، هر شهر بزرگ در ترکیه دارای ناحیه تجاری است.
کنگره جغرافیای اول که در سال ۱۹۴۱ در آنکارا برگزار شد، در پایان بررسیهای طولانی خود ترکیه را به هفت ناحیه جغرافیایی (به ترکی: bölge) تقسیم نمود. در بررسیهای کنگره نامبرده ویژگیهای مختلف جغرافیایی ترکیه در نظر گرفته شد. هر یک از این نواحی شامل چندین استان (به ترکی: il) میشوند. کشور ترکیه ۸۱ استان دارد. مراکز همه استانها به جز سه استان با خود استان همنام هستند. سه استان نامبرده عبارتاند از: ختای (مرکز: انتاکیه)، قوجاایلی (مرکز: ایزمیت)، سقاریه (مرکز: آداپازاری). هرکدام از استانهای ترکیه به چندین بخش تقسیم شدهاست. شبه جزیره آناتولی دربرگیرنده بیشتر مناطق ترکیه امروزی همواره یکی از قدیمیترین مناطق مسکونی دنیا بوده که قدمت آن برمیگردد به اوایل دوران نوسنگی.
ترکیه کنونی در دوران باستان، تحت حکومت دولت شهرهای متعدّدی مانند لودیه و ایونیا قرار داشت. تا اینکه در حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد، این دولتها توسّط کورش بزرگ هخامنشی منقرض شد و ترکیه زیر سلطه هخامنشیان درآمد. پس از یورش اسکندر در سال ۳۳۳ پ.م. آسیای کوچک به دست سلوکیان افتاد؛ و پس از اندکی رومیان جای آنها را گرفتند. بعدها امپراتوری روم به دلیل وسعت زیاد دچار مشکل شد، تا اینکه در سال ۳۹۵ میلادی امپراتور کنستانتین شهر امپراتوری روم شرقی (کنستانتینوپل/قسطنطنیه/استانبول/اسلامبول) را پایتخت خود قرار داد؛ این اقدام مقدّمهٔ تقسیم روم به دو بخش شرقی و غربی شد. از آن پس روم شرقی یا امپراتوری بیزانس، ترکیه کنونی را در دست گرفت. در سال ۴۶۳ هجری قمری، ترکمانان مسلمان سلجوقی به فرماندهی آلب ارسلان به جنگ با امپراتوری بیزانس شتافتند و در ملازگرد، سپاه امپراتور بیزانس، رومانوس چهارم را شکست دادند. بدین ترتیب نیمهٔ شرقی ترکیه به دست سلجوقیان افتاد و زمینه برای مسلمان شدن مردم آن جا و نفوذ زبان ترکی به آن جا فراهم شد؛ ولی نیمهٔ غربی ترکیه در دست امپراتوری بیزانس باقیماند.
پس از آن کوچ قبایل ترکمن مسلمان از شرق ایران به آسیای کوچک آغاز شد و این قبایل به تدریج دولتهای کوچک محلی در آنجا تشکیل دادند. یکی از مشهورترین این قبایل، قبیله «قایی» بود که در نزدیکی آنقره (آنکارا) سکونت داشتند. رهبر این قبیله به نام عثمان در سال ۶۷۸ هجری خورشیدی (۶۹۹قمری/۱۳۰۰میلادی) حکومتی تأسیس کرد که به نام خودش عثمانی خوانده شد. از آن پس تا حدود ۱۵۰ سال بعد حکومت عثمانی بیشتر آناتولی را به تصرف درآورد. در سالهای نخست سده نهم هجری قمری، بایزید ایلدرم سلطان عثمانی، از تیمور لنگ شکست خورد و اسیر شد. تیمور لنگ افراد بسیاری را از ترکیه اسیر کرد تا به مناطق دیگر ببرد، ولی به درخواست خواجه علی سیاهپوش آنان را رها کرد و بدین ترتیب این افراد ناحیه شیعهنشین بزرگی را در کشور عثمانی به وجود آوردند و بسیاری از آنان در زمان شاه اسماعیل یکم صفوی به ایران آمدند و جزئی از قزلباشها شدند.
در سال ۸۳۲ ه. خ (۱۴۵۳میلادی)، سلطان محمد فاتح توانست به زندگی هزار ساله امپراتوری بیزانس (امپراتوری روم شرقی) پایان دهد. فتح درخشان او، تسخیر قسطنطنیه (کنستانتین) پایتخت بیزانس بود، که از آن پس استانبول (اسلامبول) نامیده شد. این فتح مبدأ قرون جدید در تاریخ اروپا شناخته شدهاست. کسی که حکومت عثمانی را به امپراتوری تبدیل کرد، سلطان سلیم یکم ملقب به یاووز (مهیب) بود. وی در اوایل سده نهم هجری قمری به پادشاهی رسید. او در طول پادشاهی ۹ ساله خود شام، مصر، عراق، حجاز (غرب عربستان)، و بخشهایی از بالکان (در جنوب شرق اروپا) را به تصرف درآورد و خود را خلیفه مسلمانان نامید. همچنین او کتابهای بسیاری را از مناطق متصرف شده بدست آورد، که اکنون زینت بخش کتابخانههای ترکیهاست. سلطان سلیم یکم در سال ۸۹۳ ه.خ (۹۲۰ق. /۱۵۱۴م) شاه اسماعیل یکم را در جنگ چالدران شکست داد. اوج قدرت عثمانی در زمان سلطان سلیمان یکم (قانونی) پسر سلطان سلیم رخ داد. او مناطق بیشتری را به تصرف درآورد و حتی به محاصره وین پرداخت. او در یکی از جنگهایش با شاه تهماسب صفوی، تا سلطانیه نیز پیشآمد. پس از او امپراتوری عثمانی رو به انحطاط گذاشت.
امپراتوری عثمانی در جنگ اول جهانی از هم پاشید و مورد تهاجم بریتانیا و متحدانش واقع شد. مصطفی کمال پاشا به دلیل سازماندهی مقاومت ملی علیه دول خارجی قهرمان ملی ترکیه گردید و توانست جمهوری ترکیه را در سال ۱۳۰۲ (۱۹۲۳) بر پایه اصل جدایی دین از سیاست بنا کند و ملقب به آتاترک شد. وی خط لاتین را برای نوشتن زبان ترکی مرسوم کرد و اقدامات بسیاری را برای صنعتی و غربی شدن ترکیه انجام داد و دوره نوینی را در ترکیه به وجود آورد. او نظام جمهوری ترکیه را به صورت یک جمهوری مجلس محور (پارلمانی) تأسیس کرد و با ایجاد مجلس بزرگ میهنی ترکیه، دولت را در برابر مجلس میهنی مسئول ساخت. آتاترک مؤسس و رهبر حزب خلق جمهوریخواه ترکیه بود و به مدت پانزده سال و به صورت مادام العمر ریاست جمهوری ترکیه را بر عهده داشت.
در دوران اقتدار آتاترک و امین و پشتیبان او عصمت اینونو که از آن به عنوان دوران تک حزبی یاد میشود، سیمایی از اقتدار سیاسی ملی گرایانه به نمایش گذاشته شد که ابایی از نژادپرستی و ترویج پانترکیسم و به انزوا راندن اسلام و قومیتها نداشت.[۳] بعد از یک دوران تکحزبی در سال ۱۳۲۹ (۱۹۵۰) حزب دمکرات از گروه سیاسی مخالف قدرت را بدست گرفت و به تعداد احزاب اضافه شد، ولی آزادی سیاسی با دورههایی از کودتاهای نظامیان در سالهای ۱۳۳۹، ۱۳۵۰ و ۱۳۵۹ شکسته شد. در سال ۱۳۵۳ ترکیه با دخالت نظامی خود علیه کودتای یونانیان در قبرس مانع از الحاق قبرس به یونان شد. در سال ۱۳۷۵ باز نیروهای نظامی دولتی را که با برنامههای اسلامی روی کار آمده بود، ساقط کرد. از سال ۱۳۶۳ (۱۹۸۴) تاکنون حزب کارگران کردستان و حکومت ترکیه درگیریهای نظامی بسیاری داشتهاند که باعث مرگ بیش از ۴۵ هزار تن گردیدهاست. ترکیه در سال ۱۳۲۵ به عضویت سازمان ملل درآمد و در سال ۱۳۳۱ به ناتو پیوست. ترکیه عضو جنبی جامعه اروپا است و اکنون با اجرای اصلاحاتی سعی در تحکیم و تقویت مردمسالاری و اقتصاد خود دارد تا بتواند مذاکرات برای عضویت در اتحادیه اروپا را آغاز نماید.
طرح اصلی پرچم ترکیه مدرن عبارت است از ماه و ستاره سفید با زمینه سرخ رنگ. این طرح مربوط میشود به علائمی که امپراتوریهای ترکمن سلجوقی و عثمانی به عنوان پرچم استفاده میکردند. جمهوری ترکیه این پرچم را به عنوان نشانه دولت نگاه داشت. از آن جا که سلاطین عثمانی در عین حال عنوان خلیفه مسلمین را داشتند، نزد اروپاییان طرح این پرچم به عنوان نماد اسلام شناخته شد. اکنون شمار بسیاری از کشورهای اسلامی ماه و ستاره را به صور مختلف به پرچم خود افزودهاند. نشانه هلال احمر نیز از این تأثیر به کنار نبودهاست. صلیب سرخ جهانی در ۱۲۴۱ توسط هنری دونانت بازرگان سوئیسی تأسیس شد و چون نشانه دولت سویس و علامت دین مسیح را بر آن نهادند، هلال احمر به عنوان برابر اسلامی-سنی (و شیر و خورشید سرخ به عنوان برابر شیعی) آن بعد از جنگ جهانی اوّل بر پا شد. از جمله کشورهایی که نماد ماه و ستاره را روی پرچم کشورشان دارند، عبارتاند از: ازبکستان، الجزایر، پاکستان، ترکمنستان، تونس، جمهوری آذربایجان، سنگاپور، مالزی، موریتانی، لیبی و ترکیه.
زبان بیشتر مردم در ترکیه ترکی استانبولی است ولی در کنار آن زبانهای کردی، ارمنی، زازاها، ترکی آذربایجانی در میان گروههای قومی استفاده میشود. گروههای قومی کوچکتری چون لازها، عربها، گرجیها و چرکسها به تنوّع زبانی و فرهنگی این کشور افزودهاند. کردهای ترکیه بیشتر در جنوب شرقی و شرق کشور زندگی میکنند. زبان رسمی این کشور ترکی است. گروههای قومی کوچکتر در ترکیه عبارتاند از: ارمنیها، آذربایجانیها (شمال شرق)، لازها (شمال) و عربها (جنوب).
بخشی از ترکتباران ترکیه از اقوام ترکان سلجوقی غز هستند؛ ترکان سلجوقی به رهبری طغرل بیگ پس از شکست غزنویان در سال ۴۲۹ هجری قمری شهر نیشابور را پایتخت خود قرار دادند، در سال ۴۳۳ شهر ری را مرکز حکومت خود کردند، سپس اصفهان را مقر اصلی حاکمیت خود قرار داده همدان را نیز پایتخت تابستانی خود کردند. سلجوقیان سپس به رهبری آلپارسلان در جنگ ملازگرد با رومانوس چهارم امپراتور بیزانس، آناتولی را به تصرف خود درآوردند و سرزمین آسیای صغیر تا قونیه جز امپراتوری سلجوقی گردید. ترکان سلجوقی که از آسیای میانه به فلات ایران وارد شده و شهرهای ایران را فتح کرده در شهر ری حاکمیت خود را تثبیت کرده بودند در این مکانها و در آذربایجان ساکن شدند و با فراهم آوردن لشکریان زیاد از آذربایجان، آناتولی را فتح و در این منطقه مستقر شده پس از غلبه بر امپراتوری بیزانس (روم شرقی)، این منطقه را بر امپراتوری خود افزودند و از زمان حاکمیت فرزندان عثمان (نام یکی از حاکمان ترک آناتولی) امپراتوری عثمانی را در آنجا بنا نهادند.
فرهنگ ترکیه شامل فرهنگها و آیینهایی به شدت متنوع و ناهمگن است که از غرب آسیا، آسیای میانه، اروپای شرقی و سنتهای قفقاز گرفته شدهاست. بسیاری از این سنتها در ابتدا توسط امپراتوری عثمانی، یک کشور چند قومی و چند مذهبی گرد هم آمده بودند. ترکیهٔ نوین در حال سرمایهگذاری بر بخشهایی است که به جهانیسازی کشور کمک میکند. برای مثال، بخشهای هنری و معماری مورد توجه ترکیهٔ نوین بودهاند. نخبگان کشور در تلاش بودهاند تا کشور با سرعت بیشتری فرهنگ غربی را بپذیرد با این حال، فرهنگ ملی، بومی و مذهبی کشور را نیز حفظ کردند. به شکل کلی، حکومت ترکیه در تلاش بودهاست تا ملیگرایی و فرهنگ ملی را تقویت و در کنار آن به جهانیسازی کشور بپردازد.
نخستین قانون اساسی جمهوری ترکیه[۹] که در سال ۱۹۲۴ میلادی تهیه شدهاست دین رسمی ترکیه را اسلام تعیین نمودهاست. لیکن در اصلاحات قانون اساسی سال ۱۹۲۸ این ماده قانونی حذف و با تأکید بر جدایی دین از سیاست، ترکیه کشوری با دولت و حکومت سکولار (جدایی دین از سیاست) معرفی گردیدهاست. بنابر آخرین آمار موجود در ترکیه حدود ۹۹/۸ درصد جمعیت این کشور را مسلمانان و ۰/۲ درصد را مسیحیان و کلیمیان و پیروان دیگر ادیان تشکیل میدهند. (البته مطابق کتاب اطلس جامع گیتاشناسی، %۹۲/۵مسلمان (عمدتاً سنی)، ۰/۲٪بیدین و بقیه ۰/۵٪ هستند) مسلمانان ترکیه بیشتر پیرو مذهب تسنن میباشند که از میان آنها حنفیها بزرگترین گروه بهشمار میآیند که عمدتاً در مرکز و غرب ترکیه ساکن هستند. شافعیها با جمعیتی کمتر در مناطق شرقی ترکیه مستقرند و اکثراً کرد هستند. شمار پیروان مذاهب دیگر بسیار کم میباشد. روی هم رفته پیروان ادیان در ترکیه به دو قسمت اصلی تقسیم میشوند:
الف) پیروان دین اسلام، که خود به چند مذهب تقسیم میشود و اهم آنها عبارتند از:
۱- حنفیها: جمعیت قابل ملاحظهای از اهل سنت ترکیه را تشکیل میدهند.
۲- شافعیها: شاخهای از اهل سنت است که پیروان آن را بیشتر کردها تشکیل میدهند.
۳- پیروان سایر فرق اهل سنت.
۴- علویان که خود به چهار دسته تقسیم میشود و بنابر آمار رسمی دولت ترکیه حدود ۱۲ میلیون نفر پیرو دارد.
ب) پیروان ادیان دیگر بهجز اسلام، که در کل ۲ درصد از جمعیت ترکیه را تشکیل میدهند.
حجاب اسلامی در ترکیه دچار دگرگونیهایی شدهاست. بر اساس قوانین ترکیه، کارمندان زن در ادارات دولتی اجازهٔ استفاده از روسری و سایر پوششهای مشابه را ندارند؛ همچنین بر اساس بخشنامهای تحت عنوان «نحوه پوشش در مراکز آموزش عالی ترکیه» که در سال ۱۹۹۷ میلادی صادر شده، دانشجویان دختر دانشگاههای دولتی اجازهٔ استفاده از حجاب در دانشگاهها را ندارند و در سال ۲۰۰۶ این قانون برای دانشگاههای غیردولتی نیز لازمالاجرا شد. اکنون در این کشور حجاب «اختیاری» شدهاست و با این وجود همچنان حجاب توسط بسیاری از بانوان این کشور رعایت میشود.
پرهوادارترین ورزش در ترکیه، فوتبال است. این کشور در فوتبال مردان و زنان سرمایهگذاری بسیاری کردهاست و برخی از باشگاههای کشور توانستهاند به شهرت جهانی برسند. برای مثال، باشگاه فوتبال گالاتاسرای توانسته در لیگ اروپا و سوپرجام اروپا به قهرمانی برسد. تیم ملی فوتبال مردان ترکیه نیز در جام جهانی فوتبال ۲۰۰۲، جام کنفدراسیونها ۲۰۰۳ و جام ملتهای اروپا ۲۰۰۸ به مقام سوم دست یافتهاست. بسکتبال و والیبال هم هواداران بسیاری در این کشور دارند و علاوه بر تیم مردان، تیمهای زنان ترکیه نیز در ورزشهای پرهوادار توانستهاند افتخارات بینالمللی بسیاری به دست آورند. تیم ملی والیبال زنان ترکیه از تیمهای ملی موفق ترکیه بودهاست و توانستهاست که در بازیهای اروپایی، مسابقات قهرمانی والیبال زنان اروپا و بسیاری دیگر، مدالهای برتر را ار آن خود کند. کشتی روغنی نیز ورزش ملی کشور است و مسابقات آن در کشور برگزار میشود.
صدها کانال، رادیو، روزنامه و خبرگزاری دولتی و مستقل در ترکیه وجود دارد که برخی از آنها بسیار موفق بودهاند. برای مثال، TRT World (پخش به انگلیسی) توانستهاست که به عنوان یک رسانه در جهان شهرت کسب کند و این کانال در تمام شبکههای اجتماعی پربازدید جهان حساب کاربری دارد. در مجموع، رسانههای ترکیه نسبت به کشورهای منطقه خاورمیانه وضعیت آزادتر و مدرنتری دارند اما همچنان از نبود آزادی بیان رنج میبرند.
موسیقی در ترکیه بهطور کلی شامل قطعههای ترکی میشود اما از موسیقی ایرانی، عربی، یونانی و چند سبک غربی دیگر نیز تأثیر گرفتهاست. در دهههای اخیر سبکهای غربی اروپایی و آمریکایی در ترکیه شکوفایی بسیاری داشتند و امروزه بسیاری از خوانندههای بومی کشور به سبکهای خارجی اجرا میکنند. همچنین بیشتر شهرهای کشور دارای تالارهای کنسرت و صحنه برای اجرا هستند و سالانه خوانندههای سرشناس بسیاری از سراسر جهان، برای اجرای کنسرت موسیقی به کشور ترکیه سفر میکنند. انواع رقصهای ملی نیز در سراسر کشور در جشنوارهها و کنسرتهای موسیقی اجرا میشوند.
اقتصاد ترکیه ترکیبی از صنایع بومی و نوین است که روز به روز بر دامنهاش افزوده میشود. تولیدات فراوان کشاورزی ترکیه در سال ۲۰۰۵ رتبه هفتم جهان را بدست آورد و در سال ۲۰۰۶ برای ۱۱٫۲٪ از مردم ترکیه اشتغال ایجاد کرد. بخش خصوصی اقتصاد ترکیه نیز قوی و به سرعت در حال رشد است و نقش مهمّی در بانکداری، حمل و نقل و ارتباطات دارد. در سالهای اخیر اقتصاد ترکیه رشد خوبی داشته و رشد ۸٫۹٪ و ۷٫۴٪ را در سالهای ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ به دست آوردهاست.
تولید ناخالص داخلی ترکیه (برابری قدرت خرید) در رده ۱۳ ام جهان قرار دارد و این کشور ۱۹ امین تولید ناخالص داخلی بزرگ جهان را در اختیار دارد. ترکیه همچنین از اعضای مؤسس سازمان همکاری و توسعه اقتصادی و گروه ۲۰ است. ترکیه گسترش و امکانات بسیاری هم در صنعت خودروسازی داشتهاست به طوریکه بیش از ۱٫۳ میلیون وسیله نقلیه در سال ۲۰۱۵ تولید کرده و به عنوان چهاردهمین سازنده بزرگ اتومبیل جهان در رتبهبندی جای گرفتهاست. ترکیه در سال ۲۰۱۹ نخستین خودروی ملی خود را ساخت که توسط پینینفارینا طراحی شد و رجب طیب اردوغان آن را نشانهای از توسعه کشور دانست. این کشور در کشتیسازی پیشرفته است و محصولات آن به کشورهای اروپایی نیز صادر میشوند. با توجه به تلاش دولت برای برابرتر کردن سیاستهای اقتصادی، ترکیه دارای کارخانهها و شرکتهای خصوصی بزرگ و مشهور جهانی است و بسیاری از کارخانههای کشور توانستهاند بخشهای بزرگی از بازار اروپا را در اختیار بگیرند. برندهای ترکیهای مانند بکو و وستل از بزرگترین تولیدکنندگان لوازم الکترونیکی مصرفی و لوازم خانگی در اروپا بهشمار میروند و هزینه بالایی را برای تحقیق و توسعه در فناوریهای جدید مرتبط با محصولات خود، سرمایهگذاری میکنند.
دیگر بخشهای مهم اقتصاد ترکیه عبارتند از بانکداری، ساختوساز، لوازم خانگی، الکترونیک، پوشاک و منسوجات، محصولات پتروشیمی، مواد غذایی، گردشگری و صنعت ماشین آلات. مواد غذایی ترکیه در بسیاری از کشورهای اروپایی بهطور پیوسته در دسترس هستند. صنایع ترکیه مدرن و گسترده شده و توانستهاند علاوه بر کشورهای اروپایی، بسیاری از کشورهای منطقهٔ خاورمیانه را هدف صادرات قرار دهند به نحوی که در کنار کشورهای اروپایی مثل آلمان، کشورهایی از خاورمیانه از جمله ایران و عراق، واردات بسیار بالایی از ترکیه داشتهاند.
در سال ۲۰۱۳، ۹۸ فرودگاه در ترکیه به جابجایی مسافران مشغول بودند که ۲۲ تای آنها فرودگاه بینالمللی بودند.[۳۰] فرودگاه بینالمللی آتاترک، بر اساس میانگین چندساله، یازدهامین فرودگاه پررفتوآمد جهان است. بسیاری از فرودگاههای ترکیه شرایط بسیار خوبی دارند و میزان رفتوآمد مسافران در آنها بسیار بالاست. دولت نیز در تلاش است تا هرچه بیشتر از پتانسیل اقتصادی این بخش بهره ببرد و در حال برنامهریزی برای ساخت فرودگاههای مدرنتر و بزرگتر است. فرودگاه جدید استانبول با این برنامه که قرار است بزرگترین فرودگاه جهان باشد، آغاز به ساخت شد. ایرلاینهای ترکیه نیز با کنار زدن رقبای منطقهای خود، همانند ایرانایر از ایران، توانستهاند شهرتی جهانی کسب کنند و ترکیش ایرلاینز هماکنون ناوگانی ۳۴۹تایی دارد و به ۱۲۶ کشور جهان امکان سفر دارد. راهآهن ترکیه نیز از چند دهه پیش تر، آغاز به نوسازی و مدرنسازی تجهیزات و خطوط خود کردهاست و هماکنون، راهآهن ترکیه از خطوط پرسرعت بهره میبرد.
گردشگری در ترکیه بخش مهمی از اقتصاد کشور را تشکیل میدهد. وزارت فرهنگ و گردشگری در حال برندسازی ترکیه در جهان، از طریق تبلیغات و کار روی فرهنگ ملی کشور است. ترکیه علاوه بر کشورهای همسایه، از کشورهای سراسر جهان گردشگر دریافت میکند. شمار میراث جهانی یونسکو در ترکیه به عدد ۱۷ میرسد و این کشور از آثار باستانی گرفته تا طبیعت و مراکز خرید شهریاش، استفاده بالایی برای بهبود اقتصاد بومی میکند. نیروهای مسلح ترکیه متشکل از: نیروهای مسلح، نیروی زمینی، نیروی هوایی و نیروی دریایی ترکیه است. نیروی هوایی ترکیه بیش از ۶۰٫۰۰۰ نفر کارمند و ۶۳۵ هواپیما در اختیار دارد و از جنگندههایی شامل جنرال داینامیکس اف-۱۶ فایتینگ فالکن و پهپادهای جنگی ساخت داخل بهره میبرد. این کشور پس از نیروهای مسلح ایالات متحده، دومین نیروی نظامی بزرگ فعال را در ناتو دارد.
یکی از تفریحاتی که هنگام سفر به شهرها و کشورهای مختلف میتوان از آن لذت بسیار برد، امتحان کردن غذاهای محلی آن سرزمین است. بهخصوص اگر قصد سفر به ترکیه را دارید، حتما غذاهای محلی ترکیه را هم امتحان کنید، چون علاوه بر تنوع زیاد خوراکیها، با ذائقهی ایرانیها هم سازگاری دارد و سفر خاطرهانگیزتری برایتان رقم خواهد زد،
دونر : دونر یکی از غذاهای محلی ترکیه و البته از غذاهای ملی آلمان هم هست که به شکلهای مختلف سرو میشود. گوشت این ساندویچ خوشمزه بهآرامی پخته و معمولا در تهیهی آن از گوشت بره، گوساله و مرغ استفاده میشود.
ایچلی کوفته (کوفتهی مغزدار) : این غذای خوشمزه و ترد از بلغور درست میشود و مواد میانی آن را گوشت چرخکرده، پیاز، جعفری و بلوط تشکیل میدهند.
لاهماجون : لاهماجون که برخی آن را بهاشتباه پیتزای ترکی مینامند، شباهت چندانی با پیتزای کلاسیک ایتالیایی ندارد. برای تهیهی لاهماجون، گوشت چرخکرده و طعمدارشده را روی لایهی نازکی از خمیر پخش میکنند و قبل پیچیدن خمیر، مقداری آبلیموی تازه و جعفری خردشده به آن اضافه میکنند. این غذا را میتوانید با قیمت کم در اکثر رستورانهای شهر پیدا کنید. در حین گشتوگذار در شهر، لاهماجون گزینهی خوبی برای ناهار یا میانوعده است.
مانتی : مانتی مکعبهای بسیار کوچک خمیری هستند که با گوشت چرخکرده پر میشوند و بعد از جوشاندن در آب، همراه ماست و سسی متشکل از روغن، پاپریکا، سیر و نعناع، سرو میشود. مانتی از جمله غذاهای محلی ترکیه است که ظاهر و طعم منحصربهفردی دارد.
بالیک اکمک (ساندویچ ماهی) : این ساندویچ یکی از بهترین ساندویچهای استانبول است که با ماهی گریلشده، پیاز و سالاد تهیه میشود.
کارنی یاریک : کارنی یاریک یکی از غذاهای بسیار رایج در رستورانهای بازاری استانبول است. برای تهیهی این غذا بعد از سرخکردن بادمجان، داخل آن را با گوشت مزهدار شده و جعفری پر میکنند (تقریبا مثل دلمهبادمجان ایرانی) و سس گوجه را روی سطح مواد پخش میکنند. این غذا همراه برنج و گوجهفرنگی هم بسیار خوشمزه خواهد بود.
سوبورکی : بورک از لایههای خمیر بسیار نازک که با مواد مختلف مثل اسفناج، گوشت و سیبزمینی پر شده، تهیه میشود. لایههای خمیر در بورَک معمولی بعد از سرخشدن بسیار ترد میشوند. برای تهیهی سوبورکی، ابتدا لایههای خمیر جوشانده میشوند و همین باعث خواهد شد که بورک بعد از پختن نرم باشد.
گوللاچ : گوللاچ یکی از دسرهای سنتی و از غذاهای محلی ترکیه است که در ماه رمضان بیشتر مصرف میشود. این دسر از خمیر، شیر، گلاب، آجیل و دانههای انار تهیه میشود. البته ممکن است در انواع مختلف این دسر، از سایر میوهها و حتی حبوبات نیز استفاده شود.
داستان و تاریخ ترکیه به زمانهای بسیار دور بازمیگردد؛ این کشور تاریخی طولانی در دفترچه خاطرات خود دارد و بهعنوان یکی از اولین شهرهای ساختهشده توسط انسان شناخته میشود. در ترکیه امپراتوریهای بزرگی نظیر هیتی (Hittite)، لیسیان (Lycian)، روم، عثمانی و بسیاری از امپراتوریهای دیگر حضور داشتهاند. البته باید خاطرنشان کرد که ترکیه سرزمین تروا نیز بهحساب میآيد و در کل کشوری دوستداشتنی با جاذبههای گردشگری بسیار است. همراه کجارو باشید تا با ۱۵ جاذبه گردشگری ترکیه که در یونسکو ثبت شدهاند، آشنا شویم.
قلعه پنبهای، شهر هیراپولیس : قلعه پنبهای (Pamukkale) در استان دنیزلی در جنوب ترکیه قرار دارد و یک چشمه آب گرم را شامل میشود که در طول هزاران سال توانسته یک قلعه سفید را به وجود آورد. این چشمه ساختاری پلهای دارد و همین موضوع باعث شده که حوضچههای مختلفی تشکیل شوند که هم منظره بسیار زیبایی دارند و هم مکانی برای شنا و آبتنی هستند. گفتنی است که این منطقه در ۲۲۰۰ سال گذشته بهعنوان اسپا مورداستفاده قرار میگرفته است. شهر یونانی هیراپولیس نیز در بخش شمالی این استخرها قرار گرفته و البته اکنون تنها ویرانههایی از آن باقی مانده است که در این بین میتوان به معابد، حمام، تئاتر و سایر بخشهای شهری اشاره کرد.
مسجد سلیمیه و بخشهای مختلف آن : مسجد سلیمیه یکی از نقاط کانونی در شهر ادیرنه است که توسط یونسکو به ثبت رسیده است. ادیرنه یک شهر باستانی است که در سمت غربی ترکیه واقع شده و تقریبا هممرز با یونان و بلغارستان است. این مسجد از سال ۱۵۶۹ تا ۱۵۷۵ توسط یک معمار مشهور عثمانی با نام میمار سینان (Mimar Sinan) ساخته شده است. گفتنی است که مسجد سلیمیه یکی از بهترین آثار میمار سینان به شمار میرود و از ویژگیهای آن میتوان به طراحی داخلی بسیار زیبای مسجد اشاره کرد. ارتفاع بلندترین منارههای این مسجد به ۸۲ متر میرسد و تقریبا از همه جای شهر ادیرنه میتوان این مسجد را مشاهده کرد. در اطراف مسجد مذکور چندین مدرسه، بازار سرپوشیده و کتابخانه قرار دارد.
پارک ملی گورمه و مرکز صخرههای کاپادوکیه : بخشهای مرکزی کشور ترکیه، شهری به نام گورمه (Goreme - به معنای دیدن) وجود دارد که اطراف آن را نیز یک پارک ملی با همان نام احاطه کرده است. این منطقه در جهان یکی از زیباترین مناظر را دارد و در این منطقه برخی از صخرههای استوانهای وجود دارد که اصطلاحا دودکشهای جن کاپادوکیه نامیده میشوند. شاید بتوان گفت اینها مجسمههایی هستند که در طول هزاران سال، توسط پدیده فرسایش ساخته شدهاند. البته شاید برایتان جالب باشد بدانید که در داخل این ستونهای سنگی، زندگی جریان دارد و درواقع خانه برخی از مردم به شمار میرود. امروزه اغلب گردشگران برای بازدید از این منطقه در هنگام طلوع آفتاب و از طریق بالون وارد عمل میشوند.
شهر سافرانبولو (Safranbolu) : چند ساعت فاصله از شمال آنکارا، شهری به نام سافرانبولو وجود دارد که مربوط به قرن سیزدهم میشود و در دوره عثمانی بهعنوان مکانی شناخته میشد که شرق و غرب را ازلحاظ تجاری به یکدیگر متصل میکرد. در این شهر بسیاری از بناهای قدیمی وجود دارد که سنی در حدود چند صدسال دارند و در این بین میتوان به مساجد، حمامها، کاروانسراها و مراکز آموزش دینی اشاره کرد. کشت زعفران یکی دیگر از ویژگیهای این شهر به شمار میرود و نام شهر نیز به زعفران اشاره دارد. در حال حاضر تولید این محصول در مقیاس کوچکی ادامه میيابد و همان حس میهماننوازی و صنعتگری در شهر سافرانبولو به چشم میخورد.
خاتوشا؛ پایتخت امپراتوری هیتی : خاتوشا نام شهری است که تاریخ آن به ۱۱۸۰ تا ۱۶۰۰ قبل از میلاد مسیح بازمیگردد و امپراتوری هیتی در این منطقه ایجاد شده و گسترش یافته است. گفتنی است که شهر مذکور در میان شام و بینالنهرین واقع شده است. پایتخت امپراتوری هیتی شهر خاتوشا بود و موقعیت آن در حال حاضر نزدیک به دریای سیاه و منطقه بوگازکالا (Bogazkale) است. از ویژگیهای این شهر میتوان به ستونهای سنگی اشاره کرد که از زمین بیرون آمدهاند و توسط تعدادی دیوار محافظت میشوند. در این منطقه میتوان دروازههای سنگی را مشاهده کرد که بهصورتی استادانه ساخته شدهاند و در این بین دروازه شیر زیباییهای خاص خود را دارد. قدم زدن در این شهر میتواند برای گردشگران بسیار جالب باشد و الهامبخش قدرتی خواهد بود که اکنون تنها در چند قطعه سنگ خلاصه شده است.
اِفِسوس : افسوس (Ephesus) یکی دیگر از شهرهای تاریخی ترکیه است که تاریخ ساخت آن به زمانهای بسیار دوری بازمیگردد. این شهر در اوایل سال ۱۵۰۰ قبل از میلاد بهعنوان پایتخت پادشاهی آرزاوا (Arzawa) مورداستفاده قرار میگرفته و سپس تحت کنترل یونان درآمده است. بسیاری از سازههایی که اکنون در این شهر باقی مانده مربوط به دوره یونانیها میشود که این دوره از سال ۱۲۹ شروع شد. شرایط شهر افسوس در دوران باستان بسیار افسانهای بود و یکی از ۱۲ شهر تحت لیگ ایونی (Ionian) در یونان به شمار میرفت. معبد آرتمیس، یکی از عجایب هفتگانه نیز در این شهر قرار گرفته است. گفتنی است که افسوس در دوران باستان یکی از شهرهای بزرگ امپراتوری رم به شمار میرفت. این شهر زادگاه پولس و یوحنای قدیس است و از ویژگیهای آن میتوان به متون مسیحی اشاره کرد. در حال حاضر اصلیترین جاذبههای تاریخی شهر افسوس شامل کتابخانه سلسوس (Celsus)، تئاتر بزرگ، قصر سلطنتی St.John و موزه باستان شناسی افسوس میشود.
کوه نمرود : بالای کوه ۲.۱ کیلومتری نمرود (Nemrut)، یک منطقه باستانی قرار دارد. این کوه در جنوب شرقی ترکیه و در نزدیکی شهر مدرن Adiyaman واقع شده است و در قلعه کوه مذکور محلی وجود دارد که دارای سنگهای بزرگ و تراشخورده است و یک تراس مصنوعی به شمار میرود که مجسمههای مختلفی در آن قرار دارند. البته تمام این موارد نشاندهنده یک مقبره قدیمی هستند که مربوط به قرن اول قبل از میلاد میشود. بخشی از این مجسمهها سقوط کرده و از بین رفتهاند اما همچنان برخی از آنها بهخوبی حفاظت شدهاند. این مکان در سال ۱۸۸۱ کشف شده و در سال ۱۹۸۷ بهعنوان یک میراث جهانی به ثبت رسیده است. گردشگران در فصل تابستان میتوانند از طریق جاده به این کوه بروند و البته بهتر است که قبل از طلوع آفتاب به سمت این کوه حرکت کنید و بالا آمدن خورشید را از قله آن و در کنار مجسمهها تماشا کنید. گفتنی است که در فصل زمستان برف زیادی در این کوه میبارد.
مرکز باستانشناسی تروا : این موضوع حقیقت دارد که در زمان جنگ تروا (Troy) برای باز پس گرفتن هلن، بعد از یک نبرد خونین یونانیهای تسلیم شدند و یک اسب چوبی بسیار بزرگ را بهعنوان هدیه برای مردم تروا بهجا گذاشتند که البته در درون آن چندین سرباز وجود داشتند که باعث شکست قلعه تروا شدند. گردشگران در مرکز باستانشناسی تروا میتوانند اطلاعاتی از تاریخ چهارهزارساله بشری به دست آورند و بهطور حتم بازدید از این مکان بسیار خاطرهانگیز خواهد بود. این مرکز در نزدیکی شهری چاناققلعه قرار دارد و در آنجا نیز میتوانید اسب تروا را که برای فیلم برد پیت در سال ۲۰۱۴ ساخته شده بود، مشاهده کنید.
فکت های ترکیه
۱. در غرب ترکیه محلی به نام «تروی» وجود دارد که گفته میشود «جنگ باستانی تروی» آنجا بهوقوع پیوسته است.
۲. «چاتال هویوک» شهری است که قدمت آن به دوران نوسنگی میرسد و قدیمیترین زیستگاه بشر بوده، در مرکز ترکیه (آناتولی مرکزی) قرار دارد.
۳. دو اثر باستانی از عجایب هفتگانهی جهان در ترکیه قرار دارد؛ این آثار «معبد آرتمیس» و «آرامگاه هالیکارناسوس» است.
۴. «سنت نیکلاس» که محبوبترین بابانوئل جهان است، در ترکیه متولد شده است.
۵. اولین نشانههای نوشتن و آثار دستنویس در آناتولی ترکیه کشف شده است. این نوشتهها متعلق به ۱۹۵۰ سال قبل از میلاد است و در لوحهای گلی خرابههای آشوری پیدا شدهاند.
۶. اولین نقاشیهای متعلق به دورهی نوسنگی در «چاتال هویوک» ترکیه کشف شده است که روی دیوارهای دست ساز انسان کشیده شدهاند.
۷. قدیمیترین کشتی شکستهی جهان (کشتی غرق شده) در شهر «کاس» ترکیه کشف شد که در «موزهی باستانشناسی زیر آب» در معرض دید عموم قرار گرفته است.
۸. باارزشترین فرش ابریشم جهان در موزهی مولانا، واقع در شهر قونیهی ترکیه قرار دارد.
۹. اولین سکهی جهان که متعلق به قبل از میلاد مسیح است، در ترکیه ساخته شده بود.
۱۰. نام قبلی استانبول «قسطنطنیه» بود. این شهر پایتخت امپراتوری روم بود.
۱۱. اولین دانشگاه جهان در شهر «حران» ترکیه تاسیس شده بود.
۱۲. استانبول به مدت ۲ هزار سال پایتخت ۳ امپراطوری بزرگ بود: رم، عثمانی و بیزانس.
۱۳. اولین کلیسای دستساز جهان در شهر «انطاکیه» ترکیه کشف شده است.
۱۴. شخصیتهای تاریخی مانند «هومر»، «ازوپ» و «سنت پولس رسول» در ترکیه متولد شدهاند.
۱۵. در موزهی آنتالیا بیش از ۵ هزار نمایشگاه هنری بر پا شده و این موزه را به یکی از بهترین موزههای جهان تبدیل کرده است.
۱۶. فرش در فرهنگ ترکیه بسیار مهم است و بهعنوان یک نماد مذهبی در مساجد این کشور مورد استفاده قرار میگیرد.
۱۷. غذاها و خوراکیهای ترکیه بسیار خوشمزه هستند و شهرت جهانی دارند. از مشهورترین غذاهای این کشور به میتوان به انواع کباب و غذاهای دریایی اشاره کرد.
۱۸. در ترکیه ممکن است هنگام خوردن یک دسر مزهی مرغ زیر دندانتان بیاید، این دسر «Tavukgogsu» است.
۱۹. فروشندگان خیابانی بستنی در ترکیه برای جذب مشتری دلقک میشوند و برنامههای سیرک اجرا میکنند!
۲۰. سوپ بخش جدایی ناپذیر غذاهای ترکی است؛ آنها در وعدهی غذایی حتما سوپ را در منوی غذایی خود دارند.
۲۱. مشهورترین قهوهی جهان در ترکیه تولید میشود.
۲۲. بیش از ۱۰ اثر تاریخی و باستانی ترکیه در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
۲۳. «پاموکاله» در ترکیه که نام آن به معنی «قلعهی پنبهای» است، مجموعهای زیبا با چشمههای معدنی منحصربهفرد است.
۲۴. هفت کلیسا که در الهامات یوحنا ذکر شده است در ترکیه قرار دارد: افسس، پرگامون، ازمیر، سارد، تیاتیرا، لائودیکیه و فیلادلفیا.
۲۵. مردم ترکیه بسیار وطنپرست هستند و هرگز یک ترکیهای از کشور خود گله و شکایت نمیکند یا بد آن را نمیگوید!
۲۶. مردم ترکیه به پرچم خود اهمیت زیادی میدهند و آن را در هر جایی در کشورشان نصب کردهاند.
۲۷. مردم ترکیه به نشانهی احترام، دست بزرگترها و سالمندان را میبوسند.
۲۸. در ساختمانهای عمومی ترکیه معمولان در سقفها پیکانهای سیاه و سفیدی قرار دارد که جهت مکه، خانهی خدا را نشان میدهد که مقدسترین مکان برای مسلمانان در زمین است.
۲۹. در ترکیه حقوق برابر زنان و مردان بسیار جدی گرفته میشود. از سال ۱۷۵۰ در ترکیه نهادی برای حمایت از حقوق زنان تشکیل شده است!
۳۰. ترکیه جزو اولین کشورهایی بود که به زنان حق رای داد.
۳۱. دیالوگ معروف «ژولیوس سزار» (من آمدم، من دیدم، من پیروز شدم) در دریای سیاه، در ترکیه گفته شده است.
۳۲. اولین کلیسایی که فقط به مریم مقدس (Mother Mary) اختصاص یافته، در شهر «افسس» ترکیه کشف شده است.
۳۳. «گره کور معروف» در آنکارا و بهدست اسکندر باز شد.
۳۴. استانبول آخرین ایستگاه «قطار سریع السیر شرقی» است. این قطار به «پادشاه قطارها و قطار پادشاهان» شهرت دارد!
۳۵. چانهزنی جزو فرهنگ مردم ترکیه محسوب میشود و عمدتا در خیابانهای استانبول دیده میشود.
۳۶. در انجیل از کشتی نوح یاد شده که در کوههای آرارات، واقع در شرق ترکیه پهلو گرفته است.
۳۷. استانبول تنها شهری در جهان است که نصف آن در قارهی اروپا و نصف دیگرش در قارهی آسیا قرار گرفته است.
۳۸. در ترکیه صدها تفرجگاه و ساحل «پرچم آبی» (blue flag) دارند که به بهترین و تمیزترین سواحل در اروپا اعطا میشود.
۳۹. استانبول بزرگترین شهر ترکیه است اما پایتخت آن آنکارا است.
۴۰. فقط ۳ درصد استانبول در خاک اروپا قرار گرفته است! ۹۷ درصد باقی مانده جز آسیا محسوب میشود.
۴۱. بوقلمون که به زبان انگلیسی به آن «Turkey» گفته میشود، نام خود را از کشور ترکیه (Turkey) گرفته است.
۴۲. در انگلیسی نام رنگ فیروزهای (turquoise) از یک کلمهی فرانسوی گرفته شده است که به رنگ شگفت انگیز دریای مدیترانه در جنوب ترکیه اشاره دارد.
۴۳. قدیمیترین سرامیک شناخته شدهی جهان متعلق به «چاتال هویوک» و «درهی اردن» در آناتولی ترکیه است.
۴۴. تونل استانبول دومین سیستم قدیمی راه آهن زیرزمینی در جهان است.
۴۵. گل لاله که نماد کشور هلند است، در اصل ابتدا در ترکیه کشف شده است.
......................................................
آشنایی با کشورها (191) : زامبیا
آشنایی با کشورها (190) : مکزیک
آرشیو مطالب