بوسنی و هرزگوین (به بوسنیایی (خط لاتین): Bosna i Hercegovina، به صربی (خط سیریلیک): Босна и Херцеговина) کشوری است در جنوب شرقی اروپا که پایتخت آن شهر سارایوو است. این کشور در غرب و شمال غرب با کشور کرواسی، در شرق با کشور صربستان و در جنوب شرقی با کشور مونته نگرو همسایه است. در کشور بوسنی و هرزگوین سه قوم مسلمان، صرب و کروات زندگی می‌کنند. بوسنی و هرزگوین کاندیدای بالقوه پیوستن به اتحادیه اروپا و همچنین از آوریل ۲۰۱۰ کاندیدای عضویت در ناتو است. علاوه بر این بوسنی و هرزگوین از آوریل ۲۰۰۲ عضو شورای اروپا، عضو سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) و نیز عضو ناظر در سازمان همکاری اسلامی است.
ايليرها از نخستين نژادهاي انساني در بوسني به شمار مي‌روند و از‌اين‌جهت بوسني نيز مانند ايران ، از تاريخي چندين‌هزار‌ساله برخوردار است. بنابراين بايد گفت كه نژاد اصلي مردم اين كشور ايلير و يا اسلاو مي‌باشد. منطقه بوسنی که باشندگانش از نژاد اسلاو اند، باقی‌مانده قلمروی اروپایی امپراتوری عثمانی بود؛ میدان کشمکش ملی‌گرایان صرب و امپراتوری اتریش-مجارستان بود. جنگ جهانی اول با ترور آرشیدوک فرانتس فردیناند ولیعهد امپراتوری اتریش-مجارستان به دست صربی ملی‌گرا در سارایوو، پایتخت کنونی بوسنی و هرزگووین جرقه خورد؛ کشته‌شدن ولیعهد سبب‌شد سربستان و امپراتوری اتریش-مجارستان و در نتیجه متحدان شان امپراتوری روسیه و امپراتوری آلمان رویاروی هم بایستند. انگلستان به دلیل رقابت میان کشورهای اروپایی، در عملیات ترور و ایجاد این تخاصم اروپایی نقش داشت. امپراتوری‌های عثمانی و فرانسه نیز وارد این جنگ بزرگ فراگیر شدند. پس از پایان جنگ اول جهانی، کشور پادشاهی یوگسلاوی به وجود آمد، که بوسنی به همراه صربستان و کرواسی و اسلوونی و مونته‌نگرو و بقیه در قالب این کشور قرار داشتند. با ظهور نازیسم در آلمان، کشورهای تکه‌تکه جداشده امپراتوری اتریش-مجارستان نیز ضمیمه یا متحد آلمان شدند، پادشاهی یوگسلاوی تحت فشار موج تمایلات نازیسم، با آلمان نازی پیمان اتحاد بست؛ در بهار ۱۹۴۱ انگلستان که متحدش یونان را در خطر می‌دید، با تحریک و دسیسه، کودتای افسران صرب ملی گرا در یوگسلاوی علیه پادشاه و پیمانش با آلمان را سبب شد. این اقدام باعث حمله آلمان نازی شد. بلافاصله قومیت‌های موزاییکی پادشاهی یوگسلاوی از هم جدا شدند. اسلوونی و کرواسی و بوسنی با اشتیاق به آلمان و متحدش ایتالیا پیوستند و صربستان بلگراد در جنگی یک‌ماهه اشغال و به‌شدت سرکوب شد. بوسنی مسلمان در قالب حکومت کروات و در جنگ بالکان متحد آلمان نازی بود. شیخ امین الحسینی مفتی فلسطین در پی توافق با هیتلر و در ازای جلوگیری هیتلر از کوچ یهودیان به فلسطین، به تشکیل ارتش سیزدهم اس اس خنجر کوهستانی در اتحاد با آلمان علیه یهودیان صرب و کولی می‌کوشید. گروه‌های مسلح تشنیک قوم صرب و اوستاش قوم کروات و پارتیزان‌های ملی‌گرای مارشال تیتو هم بودند، که جنگ‌ها و کشتارهای خونین قومی علیه یکدیگر را باعث شدند. در ۱۹۴۴ با شکست‌های آلمان نازی و خروجش از یوگسلاوی به همراه متحدانش، پارتیزان‌های ملی‌گرای مارشال تیتو حاکم شدند و دیگر اقوام پاکسازی خونین گردیدند. پس از پایان جنگ جهانی دوم و ایجاد کشور سوسیالیستی یوگسلاوی، بوسنی هرزگوین یکی از جمهوری‌های کشور یوگسلاوی سوسیالیستی بود. پس از فروپاشی شوروی، کشور یوگسلاوی سوسیالیستی هم، که از اقمار بلوک شرق بود، تجزیه شد. با فروپاشی یوگسلاوی، جمهوری بوسنی و هرزگوین نیز پس از همه‌پرسی برای کسب استقلال، مانند دیگر جمهوری‌های یوگسلاوی، در آغاز سال ۱۹۹۲ (میلادی) اعلام موجودیت کرد. این اتفاق، آغازگر جنگ بوسنی شد. در بوسنی سه قومیت بوسنیایی مسلمان و صرب ارتدوکس و کروات کاتولیک سکونت داشتند. همه‌پرسی استقلال، توسط صرب‌های بوسنی تحریم شده بود و با مشارکت ۶۷٪ مردم، ۹۸٪ رأی‌دهندگان به استقلال بوسنی و هرزگوین رأی دادند.
صرب‌های بوسنی، که از جانب صربستان و مونته‌نگروی همسایه حمایت می‌شدند، جمهوری صرب بوسنی را تشکیل دادند و ارتش جمهوری صرب بوسنی به قصد تجزیه کشور بوسنی در طول خطوط قومیتی و پیوند دادن نواحی صرب‌نشین برای تشکیل «صربستان بزرگ»، به تهاجم مسلحانه و نسل‌کشی مسلمانان پرداخت. کروات‌های بوسنی نیز با حمایت کرواسی، جمهوری کروات بوسنی و هرزگوین را تشکیل دادند. قدرت‌های اروپایی هم از وجود کشور مسلمان ناهمگون در اروپای مسیحی ناخشنود بودند و حاضر به کمک نبودند. بوسنیایی‌ها که با ضعف تسلیحاتی در تحریم بودند، به‌شدت تحت فشار جنگ چهار ساله قرار گرفتند. در این میان تنها بعضی کشورهای مسلمان مانند ایران، پاکستان و عربستان کمک‌هایی کردند. با اعمال نظر انگلستان و ایالات متحده آمریکا در آغاز ۱۹۹۴ (میلادی) در پی موافقت‌نامه واشینگتن، جمهوری کروات بوسنی و هرزگوین و جمهوری بوسنی و هرزگوین با هم ادغام شده و فدراسیون بوسنی و هرزگوین را ایجاد کردند[نیازمند منبع]. با این موافقت‌نامه بوسنیایی‌ها و کروات‌ها، تعداد طرف‌های جنگ را در کشور بوسنی و هرزگوین بعد از دو سال، از سه به دو کاهش داد. سرانجام در اواخر سال ۱۹۹۵ گروه‌های درگیر جنگ، موافقت‌نامهٔ صلح دیتون آمریکا را امضا کردند که جنگ چهار ساله داخلی قومیتی را متوقف کرد. توافق‌نامه پایانی در ۱۴ دسامبر ۱۹۹۵ در پاریس امضا شد.
توافق صلح دیتون مرزهای بین‌المللی بوسنی و هرزگوین را ابقا کرد و دولت مشترکی چند قومیتی و دموکراتیک ایجاد کرد که با در دست داشتن هدایت سیاست خارجی، روابط دیپلماتیک و امور مالی تقویت می‌شد. ترتیبات سیاسی به‌جامانده از توافق صلح دیتون در سال ۱۹۹۵ به درگیری‌ها خاتمه داد. اما این توافقات اختلافات ناشی از ایدئولوژی‌های ملی‌گرایانه‌ای را که جنگ به‌خاطر آنها آغاز شد را التیام نبخشیده است. همچنین این توافق، کنترل قدری کمتر از نیمی از کشور و امکان وتوی سیاست‌های ملی در بوسنی هرزگوین را در اختیارشان گذاشت، که این امر جلوی توسعه اقتصاد بوسنی را گرفته و زمینه را برای رواج فساد مالی و اداری فراهم کرده‌است. همچنین لایه دومی از حکومت تشکیل شد. از دو بخش کمابیش برابر از لحاظ اندازه، در نظر گرفته شد: فدراسیون بوسنیایی/کروات بوسنی و هرزگوین و جمهوری صربی بوسنی تحت رهبری صرب‌ها (RS). دولت‌های فدراسیون و RS با امکان نظارت بر اکثر فعالیت‌های دولت تقویت شدند. همچنین دفتر نمایندگان بلندپایه (OHR) برای نظارت بر اجرای جنبه‌های مدنی موافقت‌نامه تأسیس شد. در سال ۱۹۹۵–۱۹۹۶، یک نیروی ۶۰٫۰۰۰ نفری حافظ صلح به رهبری ناتو (IFOR) برای اعمالِ نظارت بر اجرای جنبه‌های نظامی موافقت‌نامه در بوسنی خدمت می‌کردند. سپس نیروی حافظ صلح ناتو با نیرویی کوچک‌تر ایجاد پایداری به رهبری ناتو (SFOR) جایگزین شد که مأموریت آن جلوگیری از تجدید دشمنی‌ها بود. در دسامبر ۲۰۰۴ نیروهای حافظ صلح اتحادیه اروپا (EUFOR) جانشین نیروی ایجاد پایداریِ ناتو شد؛ مأموریت آنها حفظ صلح و پایداری در سراسر کشور بود.
بوسنی و هرزگوین به لحاظ اداره کشور دارای سامانه منحصربه‌فردی در جهان است. اگرچه به دلیل ساختار تقسیمات کشور در بوسنی و هرزگوین این کشور را نمی‌توان جمهوری دانست، اما اداره آن بر اساس شاخص‌های حکومت جمهوری انجام می‌شود. بوسنی و هرزگوین به دنبال اعلام استقلال برخی از جمهوری‌های یوگسلاوی سابق از جمله اسلوونی، کرواسی و مقدونیه، در تاریخ ۲۹ فوریه و اول مارس ۱۹۹۲ اقدام به برگزاری رفراندوم دربارهٔ استقلال کرد. این رفراندوم که ۲٫۰۷۳٫۵۶۸ نفر معادل ۶۳٫۶ درصد در آن شرکت کردند با اکثریت قاطع ۹۹٫۷ درصد به تصویب رسید. حزب دمکراتیک صربسکا (SDS) رفراندوم را بایکوت و از برگزاری آن در برخی مناطق جلوگیری به عمل آورد. اعلام استقلال بوسنی جنگ داخلی در این کشور را به همراه داشت. با امضای موافقت نامه صلح دیتون، بوسنی و هرزگوین به دو بخش فدراسیون بوسنی و هرزگوین و جمهوری صرب بوسنی (جمهوری صربسکا) تقسیم شد. «علی عزت بگوویچ»، رئیس «حزب اقدام دمکراتیک»، که طی سال‌های جنگ در این کشور رهبری مسلمانان بوسنی و هرزگوین را بر عهده داشت، به عنوان نخستین رئیس‌جمهور این کشور تا سال ۲۰۰۰ میلادی بر این کشور حکومت کرد. در حال حاضر ریاست جمهوری هر ۸ ماه یک‌بار میان یک بوشنیاک (مسلمان)، یک صرب و یک کروات در گردش است. احزاب عمده این کشور عبارت اند از «حزب اقدام دمکراتیک»، «حزب دمکراتیک صربسکا»، «جامعه دمکراتیک کروات‌ها».
کشور بوسنی و هرزگوین به لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب شرق اروپا و در شبه جزیره بالکان قرار گرفته‌است با آب و هوایی معتدل و کوهستانی و سرسبز زیبا ؛ که با کشورهای کرواسی، صربستان و مونته نگرو مرز مشترک دارد. این کشور از دو ناحیهٔ بوسنی (در شمال) و هرزگوین (در جنوب) تشکیل شده‌است. مرز آبی این کشور به طول ۲۲ کیلومتر در جنوب تنها راه دسترسی این کشور به آبهای آزاد دریای مدیترانه است، بندر نئوم در این منطقه واقع شده‌است.
تولید ناخالص داخلی این کشور ۲۹٫۸۹ میلیارد دلار است که در سال گذشته میلادی رشدی ۵٫۵ درصدی داشته‌است. یک میلیون و ۲۶ هزار نفر نیروی کار این کشور را تشکیل می‌دهند و نرخ بیکاری در آن ۴۵٫۵ درصد است. (آمارهای سال ۲۰۰۴ میلادی) یک چهارم جمعیت این کشور زیر خط فقر زندگی می‌کنند و نرخ تورم در آن در سال ۲۰۰۱ میلادی ۲۶٫۲ درصد بود. صادرات این کشور شامل فلزات، البسه و چوب است که به کشورهای کرواسی (۱۹٫۶ درصد)، اسلوونی (۱۶٫۷ درصد)، ایتالیا (۱۵٫۴ درصد)، آلمان (۱۲٫۳ درصد)، اتریش (۸٫۷ درصد) و مجارستان (۵٫۳ درصد) صادر می‌شود. واردات این کشور شامل ماشین‌آلات و تجهیزات، مواد شیمیایی، سوخت و مواد غذایی است که از کشورهای کرواسی (۲۴ درصد)، آلمان (۱۴٫۵ درصد)، اسلوونی (۱۳٫۲ درصد)، ایتالیا (۱۰ درصد)، اتریش (۵٫۹ درصد) و مجارستان (۵٫۲ درصد) وارد می‌شود.
جمعیت این کشور ۳٬۲۸۹،۰۰۰ نفر، میانگین سنی جمعیت ۳۹ سال و امید به زندگی در بدو تولد برای زنان ۸۲ سال و برای مردان ۷۴ سال است. کمتر از ۰/۱ درصد از مردم آن به بیماری ایدز مبتلا استند. تبار مردم این کشور اسلاو است. ۴۸٪ از مردم این کشور بوسنیایی، ۳۷٪ صرب و ۱۴٪ کروات‌اند. مذهبِ مردمِ بوسنی هرزگووین اسلام (سنی) و مسیحیت (ارتدوکس و کاتولیک) است. که از این میان ۴۰ درصد از آنها مسلمان، ۳۱ درصد ارتودوکس و ۱۵ درصد کاتولیک‌اند. زبان‌های محلی رایج در این کشور بوسنیایی، کروواتی و صربی است، اما بوسنیایی زبان اصلی آنها است.
زبان بوسنيايي كه جزو هويت مردم بوسني قلمداد مي‌شود، در گروه زبانهاي اسلاوي قرار دارد و جز تفاوت در گويش، با زبان ساير اقوام منطقه چندان تفاوتي ندارد. الفباي آن نيز به دو صورت سرليك و لاتين مي‌باشد. شايد يكي از پيامدهاي جهاني‌شدن در بوسني اين باشد كه امروزه مردم ديگر تعصب خاصي نسبت به زبان ملي خود ندارند اما عامه مردم به زبان بوسنيايي و كمي نيز روسي و تركي تكلم مي‌كنند و برخي از نخبگان آنها با زبان انگليسي و طبعا برخي نيز كه در رشته‌هاي اسلامي تحصيل كرده‌اند در سطحي متوسط با زبان عربي آشنايي دارند. يادگيري زبان دوم در بوسني بستگي به منافع شخصي افراد و كاربري آن زبان در شغل آنها دارد و لذا علاقه به يادگيري زبان انگليسي در ميان جوانان فوق‌العاده رو‌به‌رشد است و اين امر طبعا زمينه نفوذ عميق فرهنگ غرب در بوسني را مهياتر خواهد كرد.
در زمينه موسيقي، علاوه بر وجود موسيقي سنتي، موسيقي پاپ با مضامين عاطفي ، فوق‌العاده طرفدار دارد. تئاتر در بوسني نسبت به سينما از سابقه و قوت بيشتري برخوردار است ولي اصولا نه تئاتر و نه سينماي ملي بوسني حرفي براي گفتن ندارند و عمدتا همان فرهنگ غرب را منعكس مي‌كنند. در دوران جنگ تئاترهايي با مضامين جنگي رونق بيشتري داشت و درحال‌حاضر نيز ساخت فيلم درباره حقايق پنهان جنگ، سوژه جذابي براي تهيه‌كننده‌ها و كارگردانان محسوب مي‌شود. همچنين در سارايوو فقط هشت سينما و در مقابل پنج سالن تئاتر وجود دارد، به‌طور‌طبيعي سينماها شلوغ‌تر و پرطرفدارترند.
کشور بوسنی و هرزگوین به لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب شرق اروپا و در شبه جزیره بالکان قرار گرفته است و با کشورهای کرواسی، صربستان و مونته نگرو مرز مشترک دارد. این کشور از دو ناحیهٔ بوسنی (در شمال) و هرزگوین (در جنوب) تشکیل شده است. مرز آبی این کشوربه طول ۲۲ کیلومتر تنها راه دسترسی این کشور به آبهای آزاد است بندر نئوم در این منطقه واقع شده است. بوسنی و هرزگوین کشوری است عمدتا کوهستانی که منابع طبیعی سرشاری چون دریاچه ها، رودخانه ها، چشمه های پرآب و آب های معدنی متعدد دارد. حداقل ۱۴ درصد از خاک بوسنی را زمین های قابل کشاورزی ، ۲۰ درصد مراتع طبیعی و ۴۰ درصد جنگل های انبوه تشکیل می دهد.
فکت های بوسنی و هرزگوین
1- بوسنی و هرزگوین (Herzegovin) تاریخ پیچیده ای دارد. یک شهروند این کشور ممکن است بوسنیایی، کروات، صرب یا بر اساس اعتقادات مذهبی اش مسلمان، کاتولیک یا ارتدکس باشد. هر گروه زبان مخصوص به خود را دارد که البته ریشه ی همه ی این زبان ها از خانواده ی زبان های اسلاو است. بعد از منازعات دهه ی 1990، بوسنی بر اساس نقشه ی قومیتی اش تجزیه شد. امروزه هر گروه رئیس جمهور خود را دارند. کشورهای کمی در دنیا وجود دارند که سه زبان و سه رئیس جمهور همزمان داشته باشند.
2- در شهر کوچکی در شمال غربی سارایِوو سلسله تپه هایی قرار دارند که می توانند نوع نگاه ما را به تمدن بشری تغییر دهند. طبق نظر یک باستان شناس بوسنیایی به نام دکتر سِمیر عثماناچیک (Semir Osmanagic)، پنج تپه ی شهر ویسوکو (Visoko) در واقع اهرامی سی هزار ساله هستند. در این زمینه تنها تعداد اندکی از پژوهشگران تاریخی ادعای سِمیر را، با وجود در دسترس بودن مستندات و شواهد قانع کننده قبول کرده اند.
3- حتماً نمی دانستید که بوسنی یک جنگل بارانی دارد. پارک ملی سوتیِسکا (Sutjeska) واقع در شهر پروسیکا (Perucica) در شرق بوسنی و نزدیک به مرز بوسنی و مونته نگرو، جنگلی بارانی به وسعت 1400 هکتار است. این جنگل زیستگاه 170 گونه درخت و هزاران گونه ی گیاهی و گونه های جانوری متنوع است. تخمین زده می شود این جنگل که در فهرست یونسکو به ثبت جهانی رسیده، بیش از بیست هزار سال عمر داشته باشد. آبشار ساکاواک (Skakavac) که با ارتفاع 75 متر یکی از مرتفع ترین آبشارهای بوسنی است، در نزدیکی این جنگل قرار دارد.
4- کسی فکرش را نمی کرد که سارایِوو پس از منازعات دهه ی نود به تنها شهر اروپا بدل شود که مسجد و کنیسه و کلیسا (کاتولیک و ارتدکس) را در یک محله داشته باشد. هر گردشگری می تواند همه ی این بناها را در عرض 10 دقیقه پیاده روی ببینید. آزادی مذهبی سارایِوو در دنیای مدرن الهام بخش و آرامش بخش است.
5- نماد ملی بوسنی یک نوع زنبق طلایی بومی (Lilium bosniacum) است. از لحاظ تاریخی، این نماد در قرن چهاردهم از زمان پادشاهی دوران پیش از اسلام در بوسنی، استفاده می شد و از آن دوران به نماد هر دو گروه مسیحیان و مسلمانان بوسنی تبدیل شده است. پرچم قدیمی بوسنی نقش 6 زنبق بر یک پس زمینه ی آبی بود. گل زنبق به نوعی نماد مذهب مسیحیت به حساب می آید اما از آنجایی که هیچ چیز به همان سادگی که به چشم ما می آید نیست، نهایتا به نماد ملی کشور بوسنی تبدیل می شود که اکثریت مردم آنرا مسلمانان تشکیل داده اند.
6- یک سنت عجیب در بخش های روستایی بوسنی در مراسمی مانند عروسی و تولد نوزاد انجام می شود. شیوخ روستا تیر هوایی شلیک می کنند. شاید این رسم را در فیلم های سرخپوستی دیده باشید اما این مراسم هنوز در بوسنی اجرا می شود.
7- سارایِوو در زمانی که بوسنی بخشی از یوگسلاوی سابق بود، میزبان المپیک زمستانی 1984 شد و بوسنیایی ها به اولین ملت کمونیستی تبدیل شدند که این رویداد را میزبانی کرده است. المپیک زمستانی، سارایِوو را به دنیا معرفی کرد اما متأسفانه هشت سال بعد، شکوه و میراث این رویداد جهانی به همراه هزاران نفر از اهالی سارایِوو در جریان محاصره ی این شهر، نابود شد.
8- علیرغم آزادی مذهبی، تنش های قومیتی هنوز در جامعه ی بوسنی وجود دارد. موافقت نامه ی صلح دیتون (Dayton) در سال 1995 به جنگ بوسنی پایان داد اما تنش های اجتماعی را حل نکرد. بوسنی کشوری است که به قومیت های مختلفی از جمله مسلمانان، بوسنیایی ها، کروات ها و صرب ها تقسیم شده است که هر یک در منطقه ای از کشور دارای اکثریت عددی هستند. موستار (Mostar) که همیشه بیشترین گردشگران را جذب می کند، بین مسلمانان و کروات ها تقسیم شده که در دو سمت رودخانه ی نِرِتوا (Neretva) زندگی می کنند.
9- مسجد غازی خسرو بیگ (Gazi Husrev-bey) متعلق به قرن شانزدهم در سارایِوو به دلایل زیادی مشهور است؛ برای مثال، این مسجد، بزرگ ترین، مهم ترین و یکی از قدیمی ترین مساجد بوسنی است. اما نکته ی جالب توجه دیگری نیز در مورد این مسجد وجود دارد؛ در سال 1898، مسجد غازی خسرو بیگ، به اولین مسجد جهان بدل گشت که به برق مجهز شد.
10- در سال 1981، شش کودک شاهد واقعه ای خارق العاده بودند که چهره ی شهر کوچک مجوگوریه (Medjugorje) را برای همیشه تغییر داد. به گفته ی این کودکان، مریم مقدس بر فراز تپه ای بر آنها ظاهر شده بود و همین موضوع باعث شد این شهر کوچک در نزدیکی موستار به زیاتگاهی برای کاتولیک های سراسر جهان تبدیل شود. از سال 1981 تا کنون بیش از 30 میلیون نفر از این مکان بازدید کرده است. برخی ادعا می کنند که در این مکان شاهد چرخش خورشید در آسمان و ایجاد شکل یک صلیب به دور خورشید بوده اند.
.................................................
آشنایی با کشورها (71) : ویتنام
آشنایی با کشورها (70) : وانواتو
آرشیو مطالب
