نبردهاى پونیک
انحطاط پادشاهى هخامنشى در کنار تضعیف روز افزون توانایى نظامى یونانیان سبب شد به مرور قدرت هاى جدیدى سرنوشت جنوب اروپا، شمال آفریقا، و حوزه مدیترانه را در دست بگیرند. این قدرت ها کسى نبودند جز مردان رمى و کارتاژى. رمى ها که با درهم کوبیدن مهاجمان شمالى موفق به تثبیت قدرت خود در ایتالیا امروزى و بنادر و جزایر جنوبى اروپا شده بودند، خود را در مصادف با
کشورى دریایى به نام کارتاژ مى دیدند. کشورى که کوچ نشینان فنیقى 800 قبل از میلاد ایجاد کرده بودند. این سرزمین از سواحل شمالى آفریقا از غرب مصر تا مراکش امروزى از یک سو و سواحل جنوبى اسپانیا، فرانسه، ایتالیا و یونان را در برمى گرفت. کارتاژ سراسر سال هاى 400 تا 270 قبل از میلاد آرام آرام در حال قدرت گرفتن بود حال آن که این قدرت گرفتن در ابتدا چندان مورد
توجه نبود و چنان که ذکر شد پس از تحلیل قواى ایران و یونان دیگر مدعى نداشت اما از اوایل قرن سوم قبل از میلاد، اوضاع تغییر کرد. رمى ها با ایجاد ارکان قوى حکومتى و ارتشى پرقدرت در حال قدرت گرفتن بودند. طبیعى بود پیشروى رم به سمت جنوب به تشدید تضاد با کارتاژ کمک کند.
نخستین جنگ پونیک
در 264 قبل از میلاد کارتاژها با اعلام جنگ علیه رم به حمایت اهالى سیراکوز در جنوب ایتالیا پرداختند. برترى نظامى رم سبب شکست کارتاژى ها شد و سیسیل به تصرف رم درآمد اما در دریا قدرت کارتاژ، سبب کندى کار رم شد. رم که کشتى هاى کوچکى دراختیار داشت، به مرور دست اندرکار ایجاد نیروى دریایى قوى شد و سال بعد دوئیلوس کنسول رم با استفاده از کشتى هاى جدید و چنگک هاى مخصوص و بزرگ در نبرد دریاى میله فاتح شد. این چنگک ها که ابتکار جالب دریا سالار رمى بود. سبب شد تا ابتکار عمل از دست نیروى دریایى کارتاژ خارج شود.
در این زمان رمى ها با پیاده کردن قوا در شمال آفریقا، جبهه نبرد را از اروپا به آفریقا تغییر دادند. رگولوس، فرمانده رمى با سپاهى بزرگ به کارتاژى ها حمله برد اما با وجود پیروزى هاى اولیه در نهایت اسیر مبارزان کارتاژ شد.
طى سال هاى بعد نیز جنگ بین طرفین در دریا و خشکى ادامه داشت اما هیچ یک از طرفین به پیروزى تعیین کننده نرسیدند. هامیکلار، سردار کارتاژى، در این سال ها ضربات سنگینى به رم زد اما قدرت نظامى رم سرانجام مقاومت کارتاژى را درهم شکست و کارتاژ با تخلیه جزیره سیسیل و پرداخت غرامت شکست را پذیرفت. ( 241 قبل از میلاد)
جنگ هاى دوم پونیک؛ ورود هانیبال به جنگ
شکست کارتاژ سبب فقر شدید این کشور و کین خواهى آن ها نسبت به رم شد. حال آن که رم با قدرت گرفتن دائم، در حال قلع و قمع دشمنان سنتى شمال خود (مردم گل) و انهدام قدرت هاى کوچک دریاى مدیترانه بود.
کارتاژ فقیر چاره را در حمله به اسپانیا دید.هامیکلار فاتح نبردهاى سیسیل که 20 سال قبل از این تاریخ مجبور شده بود با وجود پیروزى بر نیروهاى رمى تخلیه سیسیل را بپذیرد،در کارتاژ پادشاه شد.وى ازیارای سردارى شجاع به نام هانیبال (پسرش) برخوردار بود.
کارتاژیان سال 218 قبل از میلاد شروع به پیشروى در اسپانیا کردند این حرکت هانیبال یعنى کشاندن نبرد از آفریقاى شمالى (حوالى تونس امروزى) به اروپا در نوع خود حرکت قابل توجهى بود و سبب شد رمى ها دریابند این نبرد مى تواند حتی خاك اصلى آن ها را به خطر بیندازد. هانیبال سال 218 قبل از میلاد در حرکتى تماشایى خود را از اسپانیا به جنوب فرانسه رساند و با عبور از آلپ (آن هم با سپاهى عظیم و فیلم هاى عظیم الجثه!) رمى ها را وحشت زده کرد. این سردار بى باك به این نیز اکتفا نکرده و آماده عبور از سلسله جبال آپنین و ورود به خاك اصلى ایتالیا شد.
در این زمان هانیبال به جز سپاه اسپانیایى خود که به برادرش سپرده شده بود، 90 هزار سرباز و 37 فیل داشت. حرکت وى در ورود به خاك اصلى ایتالیا به اندازه اى غافلگیر کننده بود که دو سپاه رمى که براى مقابله با وى فرستاده شدند. نتوانستند کارى از پیش ببرند. اولین کنسول رم، سیپیون، در کنار رود تیس شکست سختى خورد و کنسول دیگر رم یعنى سمپرونیوس در تربیه متحمل
شکستى دیگر شد. رم تنها یک قدم تا سقوط فاصله داشت زیرا از طرفى کارتاژها سراسر اسپانیا، جنوب فرانسه و شمال ایتالیا را گرفته بودند و از طرف دیگر ملل شکست خورده از رمى ها، نظیر گل ها نیز فرصت را براى نابودى دشمن خود مغتنم مى دانستند.
تغییر استراتژى
شاید اولین تجربه عملى استراتژى نبردهاى فرسایشى را بتوان در نبردهاى دوم پونیک دانست. سناى رم در 217 پس از شکست هاى پى در پى مردى به نام فابیوس را به ریاست انتخاب کرد وى استاد خسته کردن دشمن بود. فابیوس استراتژى احتراز از نبرد و خسته کردن هانیبال را دنبال کرد. سیاست او در آن زمان چندان مورد تأیید نبود.
رمى ها که قدرت مخوف فرماندهى هانیبال را باور نداشتند، سال 216 سپاهى بزرگ مرکب از 86 هزار لژیونو را به فرماندهى وارون که سردارى مغرور و جنگ طلب بود، روانه جنگ کردند. وارون همان سال در کان (جنوب فرانسه) سپاه 40 هزار نفرى هانیبال را مورد حمله قرار داد.هانیبال سپاه خود را به شکل هلال درآورد و اجازه داد لژیونرهاى رمى به این هلال نفوذ کنند.
سپس در حالى که آ نها را کاملا محاصره کرده بود، از پاى درآورد. نبرد کان که شاهکار نظامى هانیبال محسوب مى شود، منجر به مرگ 80 هزار لژیونر رمى شد. آنان با وجود برترى دو بر یک تن به یک از سخت ترین شکست هاى تاریخ دادند. طورى که تنها وارون و چند هزار سرباز توانستند از این مهلکه جان به در ببرند.
نابودى لژیونرهاى رمى در کان سبب تضعیف موقعیت رم در مقدونیه، سیراکوز و جنوب آلپ شد. رمى ها هنوز دلسرد نشده بودند و اگر چه از قدرت طراحى هانیبال آگاه بودند، توانستند از اندرزهاى فابیوس نیز بهره بگیرند. نظامیان رمى این بار به دنبال فرسایشى کردن جنگ رفتند چرا که مى دانستند هانیبال نمى تواند کمکى از کارتاژ دریافت کند.
در 215 قبل از میلاد رم با کمک ثروت خود دیگر بار سپاهى عظیم را به فرماندهى سردارى ماهر به نام مارسلوس تجهیز کرد.مارسلوس همان سال براى اولین بار در جنگى در حوالى شهر نولا هانیبال را شکست داد. وى سپس سیراکوز را محاصره کرد و با کمک اهالى شهر و ارشمیدس ریاضیدان معروف، کارتاژى ها را شکست داد (ارشمیدس در این نبرد به قتل رسید.)
رم سپس حرکت دوم خود را انجام داد و آن اعزام نیرو به اسپانیا و سیسیل بود. وسعت گرفتن میدان جنگ و طولانى شدن جبهه، هانیبال را به زحمت انداخته بود چرا که نمى توانست هم زمان در سه جبهه بجنگد. دریا نیز در اختیار رم بود. نیروهاى کارتاژ در اسپانیا درگیر نبردى سخت شده بودند. برترى رم سرانجام سبب شد کارتاژ پس از 5 سال نبرد در سال 206 قبل از میلاد، در جبهه اسپانیا شکست بخورد. در این زمان حتی کمک هاسدروبال، سردار دیگر کارتاژ نیز نتوانست کمکى به هانیبال کند. دو کنسول رمى (لیویوس و نرون) در 207 در کنار رودخانه متور سپاه کارتاژ به فرماندهى هاسدروبال را شکست داده و خود وى را نیز کشتند.
اکنون کارتاژ در نبردهاى اسپانیا و سیسیل شکست خورده و در ایتالیا نیز تنها بود و رم آماده بازى با آخرین کارت خود بود. رم در سال 204 با انعقاد قراردادى با پادشاهى نومیدیه (که در شمال الجزایر امروزى زندگى مى کردند) کارتاژ مرکزى را به خطر انداخت.
در همین زمان لشکرهاى رمى در کارتاژ پیاده شده و دولت این کشور را وادار کردند هانیبال را در ایتالیا فرا بخواند. سردار کارتاژى بدون روحیه و انگیزه در نبردى در زاما ( 202 قبل از میلاد) در شمال آفریقا، شکست را از دشمنان رمى خود پذیرا شد. سال بعد نیز کارتاژ پذیرفت جنگ را باخته است. بنابراین نبردهاى دوم پونیک خاتمه یافت و رم، کارتاژ ضعیف شده را 55 سال به حال خود رها
کرد تا آن که در 146 قبل از میلاد دیگر بار به آن کشور حمله برد و آن را از روى زمین محو کرد! سرزمین کارتاژ به گونه اى مورد حمله و تخریب قرار گرفت که تا قرن ها دیگر هیچ ملتى را به عنوان سکنه به خود ندید.
نتیجه گیرى نبرد پونیک
هانیبال را مى توان ناپلئون زمان خود دانست. وى سردارى بسیار ورزیده، بى باك، باهوش و بااستعداد بود اما همان اشتباهى را کرد که ناپلئون 2 هزار سال بعد مرتکب آن شد.
او هنرمند بود و ابداعاتى جالبی داشت. عبور 90 هزار سرباز و د هها فیل از سرزمینهاى ناشناخته و کوه هاى مرتفع و ورود به پشت خطوط دفاعى دشمن و یا استراتژى جالب او در نبرد کان (یا کانه) همگى سبب تحیر و ترس دشمنان او شد اما براى مبارزه با قدرت سرسخت و بى رحم رم تنها زدن سر مار می توانست مؤثر باشد. طولانى کردن خطوط دفاعى، کار پشتیبانى واحدها نظیر رساندن آذوقه، ساز و برگ و سرباز را مشکل مى کند و او نتوانست به دلیل کمى تجربه و وسیله تسخیر، قلعه ها، شهرهاى مهم ایتالیا را بگیرد حال آن که لژیون ها از این شهرها به سوى او گسیل داده مى شدند.نبرد دوم پونیک 16 سال به طول انجامید و درس مهمى به سرداران داد در نبردهاى فرسایشى، برنده کسى است که حوصله بیشترى از خود نشان دهد.
