موزه فوتبال آذربایجان به عنوان تنها موزه تخصصی این رشته ورزشی در ایران گرچه در گوشه ای غریب مانده و کمتر کسی سراغش را می‌گیرد اما ناگفته های بسیاری را در خود جای داده است.
مهرداد خوشکار مقدم: تجربه‌ی بازدیدهای صورت گرفته از موزه فوتبال آذربایجان نشان می دهد هرکس که برای اولین بار از این مجموعه دیدن می کند هنگام خروج از ساختمان، مشابه چنین جمله‌ای را به زبان می آورد: صاحب فوتبال بودیم و نمی دانستیم!
موزه فوتبال آذربایجان به عنوان نخستین موزه تخصصی ورزشی ایران در تاریخ ۴ دیماه ۹۳ در محدوده شهرداری منطقه 6 تبریز تاسیس گردید.
مجموعه ی حاضر، نتیجه ی زحمات ایوب نیکنام لاله در جمعآوری سوابق، اسناد، اشیاء و تصاویر تاریخ ۱۰۰ ساله فوتبال آذربایجان که با همکاری شهرداری و شورای شهر تبریز راه اندازی شده است.
موزه فوتبال آذربایجان در فضایی به وسعت ۴۰۰ مترمربع زیربنا تاسیس شده و مجموعه ای شامل ۱۵۰ قطعه از تصاویر قدیمی، ۲۵۰ برگ اسناد تاریخی و بیش از ۱۰۰ قطعه اشیای مربوط به گذشته فوتبال تبریز را در بر می گیرد.
آثار و اسناد و شواهد موجود در این موزه حاکی از آن است که تاریخ فوتبال در آذربایجان - تبریز حدود یک قرن سابقه داشته و این ورزش پرطرفدار برخلاف تصور پیشین، از شهر اولین ها وارد ایران شده است.
موزه فوتبال آذربایجان به چهار بخش تقسیم شده که گذشته‌ی این رشته ورزشی در برهه های مختلف را در بر می گیرد:
بخش اول: تاریخ فوتبال تبریز
در این بخش تاریخی اکثر باشگاههای قدیمی از جمله باشگاه سیمرغ، راه آهن، تراکتور سازی، ماشین سازی و همچنین تصاویر و مدارک بزرگان فوتبال و تیم منتخب تبریز در طول سالهای ۱۳۴۶-۱۳۱۸ و انواع اگهی بازیها در دهه های ۳۰ و ۴۰ بنمایش گذاشته شده است.
بخش دوم: وسایل و اشیای مرتبط با فوتبال
الف- شامل انواع توپ از جمله توپ فوتبال زنده یاد حسین صدقیانی و توپ امضائ شده توسط مربیان شرکت کننده در کلاس مربیگری دیتمار کرامر آلمانی(مدرس صاحب نام فوتبال اروپا)و همچنی انوان توپهای بزرگان فوتبال تبریز و ....
ب- انواع کاپ، جام و نشانهای ورزشی
پ - انواع لباسهای ورزش فوتبال
ت- انواع لوازم و وسایل داوری
ج- انواع بلیط های تاریخی
چ- انواع وسایل داوری بخصوص وسلیه منحصر بفرد اندازه گیر فشار، وزن و قطر توپ و انوان سوت و کارتهای قرمز و .... در این موزه قرا ردارد.
بخش سوم: اسناد مربوط به تاریخ فوتبال آذربایجان
الف - اسناد مربوط به فوتبال تبریز از سال ۱۳۰۰ تا کنون شامل برنامه مسابقات د دهه های گذشته - انواع حکم ها ورزشی و ...
ب- در بخش اسناد نمونه ای از کارتهای شناسایی تعدادی از باشگاههای معروف در دهه های گذشته بنمایش گذاشته شده است
بخش چهارم: غرفه ی شهدای فوتبالیست
در این بخش علاوه از تصاویر شهدای فوتبالیست مطرح تبریز، تصاویر تعدادی از تیمهای فوتبال رزمندگان در جبهه های جنگ بنمایش در آمده و همچنین از مهمترین و با ارزشترین وسایل، کاپ قهرمانی مسابقات فوتبال بین گردانهای لشکر ۳۱ عاشورا در ویترین در معرض نمایش قرا رداده شده است.
اولین های فوتبال تبریز در ایران
۱ - طبق اظهارت پیشکسوتان، ورزش فوتبال برای اولین بار در سال ۱۲۶۵ شمسی توسط مدرسین و کارکنان انگلیسی و امریکائی مدرسه مموریال به شهر تبریز آورده شده و بزرگان فوتبا ایران از جمله: حسین صدقیانی، حاج جعفر اندرابی، رسول مدد نوعی و عارف قلیزاده و .... فوتبال را از این مدرسه آموخته اند. لذا مدرسه مموریال که هم اکنون ساختمان آن در تملک وزارت آموزش و پرورش قرار دارد بعنوان پیشگام ورزش فوتبال ایران محسوب می گردد.
۲ - اولین میدان فوتبال ایران در مدرسه مموریال بنام «میدان مموریال» احداث شده است.
۳ - اولین بلیط تاریخ فوتبال ایران در سال ۱۳۰۶ توسط مسئولین مدرسه مموریال چاپ و مورد استفاده قرار گرفته است. متاسفانه فعلاً این بلیط موجود نیست.
۴ - اولین بلیط در دست موجود تاریخ فوتبال ایران در سال ۱۳۱۶ در شهر تبریز چاپ و در بازی بین تیمهای طهران(ملی ایران )و منتخب تبریز استفاده شده است. اصل بلیط در موزه فوتبال در معرض نمایش قرار داده شده است.
۵ - اولین بلیط الکترونیکی بازیهای فوتبال ایران برای اولین بار در تبریز مورد استفاده قرارگرفته است. این بلیط در موزه فوتبال موجود است.
۶ - اولین کتاب ورزش ایران بنام« دستور ورزش» در سال ۱۳۰۱ توسط «ابراهیم خان صنیع الوزرا» از دیبلمه های مدرسه مموریال و از فوتبالیست های این مدرسه ترجمه و در تبریز چاپ شده است - اصل این کتاب در کتابخانه ملی ایران(تهران) در بخش کتب سنگی نگهداری می شود.
۷ - اولین مربی تیم ملی ایران حسین صدقیانی (ملقب به پدر فوتبال ایران) دانش آموخته مدرسه مموریال تبریز می باشد.
۸ -زنده یاد حسین صدقیانی اولین لژیونر تاریخ فوتبال ایران است که در لیگ بلژیک و اتریش بازی نموده . وی فوتبال را از مدرسه مموریال تبریز شروع کرده است.
۹ - بیوک جدیکار از شهر تبریز بعد از حسین صدقیانی اولین لژیونری است که در تیم ویکتوریای آلمان بازی کرده است.
۱۰ - اولین بازیکن اروپایی شاغل در تیمها ی ایرانی- شخصی بنام « قارلو » از اهالی چکسلواکی که در دهه ۲۰ در باشگاه توکلی تبریز و دردهه سی در تیم منتخب تبریز بازی کرده است.
۱۱ - اولین مدرسه فوتبال ایران بصورت شبانه روزی در سال ۱۳۵۴ توسط دکتر کوشافر در تبریز تاسیس شده است.
۱۲- رسول مدد نوعی(رسول قصاب) پدر فوتبال راه آهن ایران و پدر تیمهای پایه ایران فوتبال را از تبریز یاد گرفته است.
