پیش‌زمینه (قبل از ۱۳۵۹):
اختلافات مرزی: مناقشه بر سر اروندرود و مرزهای زمینی از قرن‌ها پیش وجود داشت. معاهده ۱۹۷۵ الجزایر قرار بود این مسائل را حل کند، اما با انقلاب ایران در ۱۳۵۷ و تغییر نظام سیاسی، صدام حسین معاهده را در ۲۶ شهریور ۱۳۵۹ لغو کرد.
انقلاب ایران:
ضعف نظامی ایران پس از انقلاب (به دلیل تصفیه ارتش و تحریم‌ها) و جاه‌طلبی صدام برای تسلط بر منطقه، زمینه‌ساز جنگ شد.
تاریخ کلی جنگ:
۳۱ شهریور ۱۳۵۹ - شروع جنگ:
عراق با حمله هوایی به ۱۰ فرودگاه ایران و تهاجم زمینی به خوزستان جنگ را آغاز کرد. صدام قصد داشت در عرض چند هفته خوزستان را اشغال کند.
شهرهای مرزی مثل قصرشیرین و سوسنگرد هدف اولیه بودند.
مهر ۱۳۵۹ - اشغال خرمشهر:
در ۲ آبان ۱۳۵۹، پس از محاصره طولانی، خرمشهر به دست عراق افتاد (معروف به "خونین‌شهر"). این پیروزی موقتی برای عراق بود.
زمستان ۱۳۵۹ تا بهار ۱۳۶۰ - تثبیت جبهه‌ها:
ایران با بسیج نیروها (سپاه و ارتش) و مقاومت مردمی جلوی پیشروی بیشتر عراق را گرفت. محاصره آبادان ادامه داشت، اما شکسته نشد.
مهر ۱۳۶۰ - عملیات ثامن‌الائمه:
ایران با این عملیات محاصره آبادان را شکست و ابتکار عمل را به دست گرفت.
فروردین و اردیبهشت ۱۳۶۱ - عملیات فتح‌المبین و بیت‌المقدس:
فتح‌المبین: بازپس‌گیری شوش و دزفول.
بیت‌المقدس: آزادسازی خرمشهر در ۳ خرداد ۱۳۶۱، نقطه عطفی در جنگ بود. ایران حالا در موضع تهاجمی قرار گرفت.
تابستان ۱۳۶۱ - ورود به خاک عراق:
ایران با عملیات "رمضان" به خاک عراق وارد شد و تا نزدیکی بصره پیش رفت، اما به دلیل کمبود تجهیزات سنگین متوقف شد.
۱۳۶۱-۱۳۶۴ - جنگ فرسایشی:
عملیات‌هایی مثل والفجر مقدماتی و والفجر ۱ ناموفق بودند. جنگ به نبردهای موضعی و فرسایشی تبدیل شد.
عراق از سلاح شیمیایی (مثل گاز خردل) استفاده کرد و سازمان ملل این اقدامات را محکوم کرد، اما تحریم جدی اعمال نشد.
زمستان ۱۳۶۴ - عملیات والفجر ۸:
ایران در ۲۰ بهمن ۱۳۶۴ فاو را تصرف کرد، موفقیتی بزرگ که دسترسی عراق به خلیج فارس را قطع کرد.
-------------------------
کمک حزب الله لبنان و ماجرای مک فارلین(۱۳۶۴-۱۳۶۵):
زمینه: ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا و غرب با کمبود قطعات یدکی تسلیحات (مثل موشک‌های هاگ و جنگنده‌های اف-۱۴) مواجه بود. در همین زمان، دولت رونالد ریگان در آمریکا به‌دنبال آزادی گروگان‌های آمریکایی در لبنان بود که توسط گروه‌های نزدیک به ایران (مثل حزب‌الله) نگه داشته می‌شدند.
ماجرا: رابرت مک‌فارلین، مشاور امنیت ملی آمریکا، در سال ۱۳۶۴ (۱۹۸۵) به‌طور مخفیانه پیشنهاد فروش تسلیحات به ایران را مطرح کرد. این معامله قرار بود به آزادی گروگان‌ها منجر شود و بخشی از پول آن به شورشیان کنترا در نیکاراگوئه برسد (لذا به "ایران-کنترا" معروف شد).
رویدادها:
در بهار و تابستان ۱۳۶۵، چندین محموله تسلیحاتی (مثل موشک‌های تاو و هاگ) از طریق واسطه‌ها (اسرائیل و دلالان تسلیحاتی) به ایران ارسال شد.
مک‌فارلین در اردیبهشت ۱۳۶۵ (مه ۱۹۸۶) مخفیانه به تهران سفر کرد و با مقامات ایرانی دیدار کرد، اما مذاکرات به نتیجه قطعی نرسید.
افشا و پیامد: در آبان ۱۳۶۵ (نوامبر ۱۹۸۶)، مجله لبنانی "الشراع" این ماجرا را فاش کرد. رسوایی بزرگی در آمریکا شکل گرفت و ایران هم اعلام کرد که این تسلیحات تأثیر محدودی در جنگ داشته است.
تأثیر در جنگ: این تسلیحات به ایران کمک کرد تا دفاع هوایی خود را تقویت کند، اما حجم آن به‌قدری نبود که تعادل جنگ را به‌طور کامل تغییر دهد.
این نشان دهنده حیاتی بودن نفوذ استراتژیک ایران است اگر حزب الله لبنان و گرفتن آمریکایی ها نبود هرگز ماجرای مک فارلین اتفاق نمی افتاد. که آمریکا با وجود حمایت از صدام برخلاف میلش خواهان مذاکره با ایران شد.
-------------------------
زمستان ۱۳۶۵ - عملیات کربلای ۵:
ایران با هدف تصرف بصره حمله بزرگی انجام داد و تا چند کیلومتری شهر پیش رفت، اما با تلفات سنگین متوقف شد.
۱۳۶۶ - جنگ شهرها و نفتکش‌ها:
عراق حملات موشکی به شهرهای ایران (مثل تهران) را شدت داد. ایران هم با موشک به بغداد پاسخ داد.
در خلیج فارس، جنگ نفتکش‌ها شدت گرفت و آمریکا به نفع عراق مداخله کرد.
بهار ۱۳۶۷ - بازپس‌گیری فاو و شکست‌های ایران:
عراق با حمایت تسلیحاتی غرب و استفاده گسترده از سلاح شیمیایی، فاو را در فروردین ۱۳۶۷ بازپس گرفت.
حملات عراق به خوزستان دوباره آغاز شد.
تیر ۱۳۶۷ - پایان جنگ:
در ۱۲ تیر ۱۳۶۷، ناو آمریکایی وینسنس هواپیمای مسافربری ایران‌ایر (پرواز ۶۵۵) را ساقط کرد و ۲۹۰ نفر کشته شدند. این فشارها بر ایران را افزایش داد.
ایران در ۲۷ تیر ۱۳۶۷ قطعنامه ۵۹۸ سازمان ملل را پذیرفت. آتش‌بس در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ برقرار شد.
برای شهدایی که از جانشان در راه خدا برای آسایش مردم و حفظ کیان وطن گذشتند صلوات بفرستید.
