کلیات اعسار مهریه
مهریه، به عنوان یکی از مهم‌ترین حقوق مالی زنان در نظام حقوقی خانواده، همواره نقشی کلیدی در روابط زناشویی و هنگام بروز اختلافات ایفا کرده است. به گفته حمیرا پارسا وکیل پایه یک دادگستری از سوی دیگر، درخواست طلاق از طرف مرد به‌ویژه در بستر جامعه امروز ایران، پیچیدگی‌های خاصی دارد که مستقیماً با مهریه مرتبط است. عواقب اجرا گذاشتن مهریه می‌تواند تأثیرات روانی، اجتماعی و مالی جدی برای هر دو طرف داشته باشد. در همین راستا، با استناد به بخشنامه جدید طلاق توافقی، این نوع طلاق نیز به عنوان یکی از روش‌های ساده‌تر جدایی، گاه به کاهش تنش‌ها و حل‌وفصل سریع‌تر مسائل منجر می‌شود. در این مقاله، به بررسی شرایط درخواست طلاق از طرف مرد، تکالیف قانونی او در قبال مهریه و نحوه تقسیط آن پرداخته می‌شود.
حقوق قانونی مرد برای درخواست طلاق
طبق قانون مدنی، مردان از حق قانونی درخواست طلاق برخوردارند، اما اعمال این حق با شروط و الزامات مشخصی همراه است. برای درخواست طلاق، مرد باید ابتدا دادخواستی رسمی به دادگاه خانواده ارائه کند. دادگاه در این مرحله دلایل مرد را بررسی کرده و اطمینان حاصل می‌کند که درخواست طلاق مطابق با قوانین شرعی و حقوقی است. در این فرایند، تعهدات مالی مرد، از جمله پرداخت مهریه، باید به طور کامل مشخص شود. مهریه به عنوان حقی مالی برای زن، در حکم نوعی تضمین و پشتوانه مالی محسوب می‌شود. حتی اگر مرد دلایل موجهی برای طلاق ارائه دهد، این امر به معنای معافیت از پرداخت مهریه نیست. در صورتی که مرد توان مالی کافی برای پرداخت نقدی مهریه را نداشته باشد، می‌تواند از دادگاه درخواست تقسیط کند، اما این امر منوط به ارائه مدارک معتبر مالی و تأیید دادگاه است. دادگاه همچنین در بررسی شرایط، به نکاتی نظیر وضعیت اقتصادی مرد، سایر تعهدات مالی و حقوق زن توجه می‌کند تا تصمیم‌گیری عادلانه‌ای اتخاذ کند. بنابراین، هرچند حق طلاق به مرد داده شده است، اجرای آن نیازمند رعایت اصول قانونی و انجام تعهدات مالی به صورت کامل است.
الزامات قانونی مرد در قبال مهریه
طبق قانون مدنی ایران، مردان هنگام درخواست طلاق موظف به انجام تعهدات قانونی خود در قبال مهریه هستند. مهریه به عنوان یک حق شرعی و قانونی زن، حتی در صورت درخواست طلاق از سوی مرد، به قوت خود باقی می‌ماند و زن حق مطالبه آن را دارد. اگر مهریه عندالمطالبه باشد، مرد باید قبل از ثبت درخواست طلاق، تکلیف پرداخت آن را مشخص کند. پرداخت مهریه می‌تواند به صورت نقدی یا در مواردی که توان مالی مرد محدود است، به شکل اقساط انجام شود. در این موارد، مرد باید با ارائه اسناد مالی مانند فیش حقوقی یا مدارک اثبات‌کننده بدهی‌ها، ناتوانی مالی خود را به دادگاه اثبات کند. علاوه بر این، اگر مرد دارای دارایی‌های قابل شناسایی باشد، دادگاه ممکن است او را ملزم به پرداخت کامل یا فروش دارایی‌ها برای تأمین مهریه کند. از این رو، تعهدات مالی مربوط به مهریه نقش مهمی در صدور حکم طلاق ایفا می‌کند و عدم انجام این تعهدات می‌تواند موجب توقف روند طلاق شود.
نقش دادگاه در تصمیم‌گیری
دادگاه خانواده به‌عنوان مرجع قانونی و تخصصی در دعاوی مربوط به خانواده، نقش اساسی در تصمیم‌گیری در مورد درخواست طلاق از سوی مرد و تکلیف حقوق مالی زن از جمله مهریه دارد. هنگام بررسی درخواست طلاق، دادگاه ابتدا مستندات و دلایل ارائه‌شده توسط مرد را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این ارزیابی شامل بررسی وضعیت مالی مرد، اسناد مرتبط با توانایی یا ناتوانی او در پرداخت مهریه، و هرگونه ادعای مرتبط با سوءرفتار یا دلایل دیگر برای طلاق است. در خصوص مهریه، دادگاه موظف است اطمینان حاصل کند که حقوق مالی زن محفوظ می‌ماند؛ بنابراین پیش از صدور حکم طلاق، وضعیت پرداخت مهریه مشخص می‌شود. اگر مرد توان پرداخت نقدی مهریه را نداشته باشد، دادگاه با دریافت مدارک مالی، امکان تقسیط آن را بررسی می‌کند. همچنین، در صورت وجود اختلافات دیگر مانند حق حضانت فرزندان، دادگاه با توجه به شرایط طرفین تصمیم مقتضی را اتخاذ می‌کند. نقش دادگاه در این موارد تضمین اجرای عدالت و حفظ حقوق هر دو طرف است.
مهریه و طلاق از طرف مرد
تعریف مهریه و نحوه مطالبه آن
مهریه به‌عنوان یکی از حقوق مالی زن در عقد ازدواج، همواره در نظام حقوقی ایران جایگاه ویژه‌ای داشته است. مطابق با قانون، زن از لحظه عقد می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند، خواه در زمان زندگی مشترک باشد یا پس از آن. مطالبه مهریه به دو روش قانونی امکان‌پذیر است: از طریق دادگاه خانواده یا اجرای ثبت. در دادگاه خانواده، زن باید دادخواستی مبنی بر مطالبه مهریه ارائه دهد که در آن جزئیات مهریه، نوع آن (حال یا عندالاستطاعه)، و میزان درخواست‌شده مشخص شود. در روش اجرای ثبت، زن می‌تواند به دفترخانه‌ای که عقد در آن ثبت شده مراجعه کند و درخواست صدور اجرائیه کند. با این حال، هر دو روش نیازمند بررسی شرایط مالی مرد و توان او برای پرداخت است. اگر مرد توان پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، امکان تقسیط آن وجود دارد که نیازمند ارائه مستندات مالی معتبر به دادگاه است. لازم بذکر است که در مورد حق و حقوق زن مانند مهریه منابع مختلف نقل قول هایی داشته اند از جمله نقل قول ذیل:
"When a man seeks divorce, the question of the woman's right to her dowry remains paramount."
"وقتی مرد درخواست طلاق می‌دهد، حمایت از حق و حقوق زن برای دریافت مهریه همچنان در اولویت است."
تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه
مهریه به دو دسته کلی عندالمطالبه و عندالاستطاعه تقسیم می‌شود، که هر یک شرایط و پیامدهای قانونی خاص خود را دارند.
- مهریه عندالمطالبه به این معناست که زن بلافاصله پس از عقد نکاح حق دارد مهریه را از مرد طلب کند، و مرد موظف است آن را پرداخت کند، حتی اگر وضعیت مالی او مناسب نباشد. در این حالت، مرد نمی‌تواند به عدم توانایی مالی خود استناد کند مگر اینکه دادگاه با بررسی شرایط وی تقسیط مهریه را تأیید کند. این نوع مهریه بیشتر در قراردادهای ازدواج مرسوم است و به دلیل عدم وابستگی به وضعیت مالی مرد، حق مالی زن را تضمین می‌کند.
- مهریه عندالاستطاعه به گونه‌ای تعیین می‌شود که پرداخت آن منوط به توانایی مالی مرد است. یعنی زن زمانی می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند که توانایی مالی مرد برای پرداخت آن اثبات شود. اگر زن درخواست مهریه کند، باید در دادگاه نشان دهد که مرد دارایی یا درآمد کافی برای پرداخت مهریه را دارد.
در نتیجه، مهریه عندالمطالبه حمایت بیشتری از حقوق مالی زن فراهم می‌آورد، در حالی که مهریه عندالاستطاعه انعطاف‌پذیری بیشتری برای مردان در شرایط مالی متغیر ایجاد می‌کند. این تفاوت‌ها در زمان بروز اختلافات یا درخواست طلاق از طرف مرد اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کنند و نقش تعیین‌کننده‌ای در تصمیمات دادگاه دارند.
نقش دادگاه در تعیین تکلیف مهریه
دادگاه خانواده به‌عنوان مرجع قضایی مسئول در پرونده‌های مربوط به مهریه و طلاق، نقش حیاتی در تعیین تکلیف مهریه دارد. پس از ارائه دادخواست توسط زن یا مرد، دادگاه با بررسی شرایط مالی، حقوقی، و اجتماعی طرفین تصمیم‌گیری می‌کند. این بررسی‌ها شامل ارائه مدارک از جمله اسناد مالی، میزان دارایی‌های مرد، و تعهدات مالی او است.
دادگاه موظف است وضعیت پرداخت مهریه را مشخص کند؛ اگر مرد توانایی پرداخت یکجای مهریه را نداشته باشد، امکان تقسیط آن وجود دارد، مشروط به اینکه ناتوانی مالی او اثبات شود. همچنین دادگاه به‌منظور حفظ حقوق زن، به شواهد ارائه‌شده توسط او نیز توجه کرده و اطمینان حاصل می‌کند که حکم نهایی عادلانه و قابل اجرا باشد.
تعریف تقسیط مهریه و شرایط آن
تقسیط مهریه به معنای پرداخت مهریه به‌صورت اقساطی است و زمانی به کار می‌رود که مرد توانایی پرداخت یکجای کل مبلغ مهریه را نداشته باشد. این روش از سوی دادگاه به‌عنوان راه‌حلی برای رعایت عدالت و کاهش فشار مالی بر مرد اتخاذ می‌شود، البته مشروط بر اثبات ناتوانی او در پرداخت نقدی مهریه.
برای اجرای تقسیط، مرد باید دادخواستی رسمی به دادگاه ارائه دهد و مدارک مالی معتبر، مانند فیش حقوقی، صورت‌حساب بانکی، و اسناد مربوط به هزینه‌های زندگی، را به دادگاه ارائه کند. دادگاه بر اساس وضعیت مالی مرد، شرایط زندگی او، و میزان مهریه، تعداد و مبلغ اقساط را تعیین می‌کند. همچنین، تقسیط معمولاً به نحوی تعیین می‌شود که مرد بتواند از عهده پرداخت آن برآید و درعین‌حال، حقوق زن نیز رعایت شود.
عواملی که منجر به تقسیط مهریه می‌شود
تقسیط مهریه به عواملی بستگی دارد که دادگاه آن‌ها را برای ارزیابی توانایی مالی مرد و حفظ حقوق زن در نظر می‌گیرد. مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار عبارت‌اند از:
- وضعیت مالی مرد: توانایی مرد در پرداخت مهریه به صورت نقدی یا اقساطی از اصلی‌ترین معیارها است. مدارکی مانند فیش حقوقی، گردش حساب بانکی، یا مستندات مربوط به بدهی‌ها نقش کلیدی دارند.
- میزان مهریه: مبلغ کلی مهریه تعیین‌شده در عقدنامه، تأثیر زیادی بر تعداد و مبلغ اقساط دارد. هرچه مهریه بالاتر باشد، امکان تقسیط در اقساط طولانی‌تر وجود دارد.
- تعهدات مالی مرد: هزینه‌های زندگی، مخارج مربوط به سرپرستی فرزندان، بدهی‌های جاری یا اقساط دیگر از جمله عواملی هستند که نشان‌دهنده توان پرداخت اقساطی مهریه هستند.
- تعداد اقساط: دادگاه بر اساس شرایط اقتصادی و وضعیت مالی مرد، تعداد اقساط و مبلغ هر قسط را تعیین می‌کند تا مرد بتواند به‌طور منظم آن را پرداخت کند.
- ارائه مدارک معتبر: اسناد و مدارک مالی معتبر از جمله اجاره‌نامه، فیش حقوقی، و هزینه‌های جاری زندگی برای اثبات ناتوانی مالی ضروری هستند. عدم ارائه این مدارک یا ارائه ناقص آن‌ها می‌تواند روند تقسیط را مختل کند.
دادگاه با بررسی این عوامل و برقراری تعادل میان حقوق زن و توان مالی مرد، تصمیم نهایی درباره نحوه پرداخت اقساطی مهریه را می‌گیرد.
فرایند ارائه مدارک برای اثبات ناتوانی مالی جهت اعسار مهریه
مرد برای اثبات ناتوانی در پرداخت اعسار مهریه باید مدارکی مانند:
- فیش حقوقی
- اجاره‌نامه
- سایر اسناد مالی
را به دادگاه ارائه دهد تا نشان دهد که توان پرداخت مهریه به صورت نقدی را ندارد.
بذل مهریه در طلاق توافقی
یکی از جنبه‌های مهم و بعضاً پیچیده طلاق توافقی، بذل مهریه است. معمولاً مرد در این نوع طلاق به دنبال عدم پرداخت مهریه است، در حالی که زن ممکن است به دنبال دریافت بخشی یا تمام مهریه باشد. در صورتی که زن مهریه را ببخشد (بذل کند)، دادگاه بر اساس همین توافق حکم می‌دهد. همچنین ممکن است زن بخشی از مهریه را ببخشد و به ازای آن امتیازاتی از مرد بگیرد، که این هم باید توسط دادگاه تأیید و اجرایی شود.
نتیجه‌گیری
درخواست طلاق از طرف مرد همواره با تعهد پرداخت مهریه همراه است. اگر مرد توان پرداخت نقدی مهریه را نداشته باشد، می‌تواند با ارائه مدارک مالی، درخواست تقسیط بدهد. مشاوره حقوقی به زوجین کمک می‌کند تا درک بهتری از حقوق خود در زمینه طلاق و مهریه داشته باشند. این مشاوره می‌تواند از وقوع مشکلات حقوقی جلوگیری کند. همچنین جهت آشنایی با موارد حقوقی بیشتر، مطالعه مطالب روز حقوقی، پرسش و پاسخ حقوقی به وب سایت حقوقی وکیل پایه یک دادگستری https://parsalaw.ir مراجعه فرمائید.
