گلادیاتور 2 فیلمی است که در ادامه فیلم گلادیاتور (1999) ساخته شده و به پرده های اکران راه یافت. اما این فیلم چه ویژگی هایی دارد و چقدر توانسته در جذب گیشه و منتقدین موفق باشد؟
گلادیاتور حماسه مصنوع
گلادیاتور فیلمی حماسی – تاریخی بود که داستانش در اواخر حکومت مارکوس اورلیوس می گذشت. اورلیوس ژنرالی قدرتمند به نام ماکسیموس دسیموس مریدیوس داشت که توانست بر قوم ژرمن غلبه کند. در بازگشت به روم مارکوس اورلیوس روم را به ماکسیموس پیشنهاد داد. با امتناع ماکسیموس ، این پادشاه به دست پسرش کومودوس به قتل رسیده و ماکسیموس بعد از قتل زن و بچه اش توسط برده داری به نام پروکسیمو اسیر و تبدیل به گلادیاتور شد.
با قدرت نمایی ماکسیموس در میدان های مبارزه ، پروکسیمو تصمیم به شرکت در مسابقات گلادیاتوری گرفت که به مناسبت سلطنت کومودوس برپا شده بود.ادامه ماجرا به کشمکش های پیدا و پنهان کودمودوس با ماکسیموس و هچنان سنا و سیاسیون به رهبری سناتور گریکس و شاهدخت لوسیلا می گذشت. قسمت اول فیلم گلادیاتور توانست در سینماهای دنیا به فروشی 476 میلیون دلاری رسیده و همچنین 5 جایزه اصلی اسکار شامل بهترین فیلم و بهترین بازیگر نقش اول مرد ( راسل کرو) را تصاحب کند. کارگردانی مسلط، فیلمنامه یکدست، بازی های سطح بالا، جلوه های ویژه و تصویربرداری شکوهمند که با موسیقی بی نظیر هانس زیمر و نوای آسمانی لیزا جرارد همراه میشد باعث شده بود که ریتم روایت این فیلم جادویی باشد.
بعد از این فیلم میشد به حق ریدلی اسکات را جادوگر تصویر نامید ( اگر کوئنتین تارانتینو را جادوگر دیالوگ بدانیم). گلادیاتور باعث زنده شدن قریحه ساخت فیلم های تاریخی شد که بعد از رفتن دیوید لین و آکیرا کوروساوا به فراموشی سپرده شده بود. بعد از گذشت بیشتر از 20 سال بالاخره ریدلی اسکات گلادیاتور 2 را ساخت و به این امر ناشدنی جامه عمل پوشاند.
عقلانی بودن یا نبودن دنباله سازی
گلادیاتور 2 یکی دیگر از فیلم های تولید شده در جریان اصلی هالیوود است که به داستان تکراری دنباله سازی دچار شد و اگرچه خیلی امیدی به خلق گلادیاتور 2 نمیرفت در نهایت با موفقیتی کمابیش به مخاطبان عرضه شد. متاسفانه این جریان دنباله سازی و آب بستن به پیرنگ اصلی که در خیلی فیلم ها در همان قسمت اول تمام شده بود به گلادیاتور 2 هم سرایت کرد. این امر منجر به از دست رفتن جذابیت و تازگی فیلم تولید شده و اگر دنباله ها بیش از حد افزایش یابد به شکست های سهمگین تجاری و واکنش بسیار منفی مخاطبان می انجامد. به ندرت فیلمی در هالیوود وجود دارد که در ورطه دنباله سازی افتاده باشد و بتواند کیفیت و تازگی اولیه خود را حفظ کند و گلادیاتور 2 هم ازاین قاعده مستثنی نیست.
در قسمت اول گلادیاتور مضمون فیلم رویای روم قدیم بود که در کلام و ذهن مارکوس اورلیوس وجود داشت و به تقابل خودکامگی کودوموس و قانون گرایی و رویای روم قانونمدار ماکسیموس انجامید. در گلادیاتور 2 با کشته شدن مارکوس اورلیوس، ماکسیموس و کومودوس عملا شخصیت های اصلی قسمت اول فرجامشان معلوم شد و ضرورت چندانی برای ساختش احساس نمی شود و چیزی برای روایت وجود نداشت. جالب اینکه بیشتر دنباله های فیلم های ریدلی اسکات مانند بیگانه (بیگانه : پیمان) و بلید رانر 2049 ( ساخته دنیس ویلنوو) عملا موفقیت تجاری نداشته و در مورد بیگانه :پیمان حتی از طرف منتقدین هم از آنها استقبالی نشد.
پیرنگ داستانی گلادیاتور 2
داستان قسمت دوم گلادیاتور 16 سال بعد از قسمت اول می گذرد. بعد از کشته شدن کومودوس امپراطوری به دو برادر به نامهای گیتا (پوبلیوس سپتیموس گتا) و الکساندر سوروس رسید. این دو برادر دیوانه در عمل دست کمی از کودوموس و سیاست رعب و وحشت او نداشتند. به همین خاطر شاهدخت لوسیلا تصمیم به فراری دادن فرزندش لوسیوس به نومیدیا گرفت. در طی نبردی فرمانده آکاسیوس در طی نبردی نومیدیا را فتح کرد و طنز روزگار اینکه لوسیوس هم به مانند ماکسیموس اسیر شده و تبدیل به گلادیاتور بعدی شد و در همان مسیری گذاشت که قبلا ماکسیموس گذاشته بود. لوسیوس دوباره به دنبال آزادی و حکومت سنا بر روم بود و برادران دوگانه پادشاه پوبلیوس سپتیموس گتا و الکساندر کاراکالا به دنبال ارضا کردن عطش خون و دیوانگی خود. در این میان یک برده سالار مانند پروکسیمو (با بازی زنده یاد الیور رید) که ماکرینوس ( با بازی دنزل واشینگتن) نام داشت به این ملغمه اضافه شده است و با سیاست و فرصت طلب بودن قصد بالارفتن از نردبان قدرت را دارد. از قسمت قبلی هم شاهدخت لوسیلا ( با بازی کانی نیلسن) و سناتور گریکوس در این فیلم هستند. حضور پدرو پاسکال در نقش ژنرال آکاسیوس در این فیلم هم جالب می توانست باشد.
تناسب قسمت اول و دوم گلادیاتور
اما ایا این دو فیلم در یک سطح و روایت هستند و گلادیاتور 2 میتواند جانشینی برحق برای قسمت اول باشد. به صراحت می توان گفت نه. روایت پر از جزئیات، احساسی و درگیر کننده گلادیاتور کجا و روایت پر از تپق و تکراری گلادیاتور 2 کجا. در قسمت اول مضمون در روایت کاملا بروز پیدا کرده بود و عناصر مختلف داستان طوری به تحقق ایده های روایی پرداختند که ماکسیموس قهرمان جمهوری لقب و به قول یکی از سخنرانان وطنی یک شهید لقب گرفت. نتیجه هماهنگی اجزای ساختاری قسمت اول، فتح اسکار بهترین فیلم و همچنین بهترین بازیگر اول بود. اما قسمت اول خودش هم بی نقص و بی ایراد بود؟ باید گفت نه.
قسمت اول فیلم گلادیاتور از نظر تطابق تاریخی و وفاداری به متون تاریخی نمره قابل قبولی نمی گرفت. در تاریخ روم مارکوس اورلیوسی وجود داشته ولی اینکه ماکسیموس، کومودوس و لوسیلا به ویژه با توصیف فیلم در تاریخ بوده باشند که بر سر دموکراسی و حکومت قانون و سنا به کشمکش می پرداختند جای سوال دارد. پرداخت گلادیاتور و شخصیت های آن گاها دیدی مدرن و مردم سالارانه داشت تا جهان بینی که در زمان روم بگذرد. نتیجه این امر این است که علی رغم ارزش های سینمایی و روایت عالی قسمت اول ولی این فیلم از نظر بازگردانی حس تاریخی در حد فیلمهایی مانند بن هور، باراباس و… نیست و این مشکل تطابق تاریخی در گلادیاتور 2 وجود داشته و بدبختانه در گلادیاتور 2 بیشتر از قسمت اول است.
نقاط قوت گلادیاتور 2
اما قسمت دوم گلادیاتور چه نقاط قوتی دارد. در درجه اول گلادیاتور 2 فیلمی از ریدلی اسکات است. اسکات حتی در بدترین کارهایش مانند ناپلئون یا مردان چوب کبریتی یا آخرین دوئل کیفیتی پایین تر از متوسط ندارد. در گلادیاتور 2 ما با فیلمی مواجه ایم که از نظر ضرباهنگ از فیلم های کشدار و کسالت آور ناپلئون و آخرین دوئل در رتبه بالاتری قرار می گیرد و عمق روایت فیلم هم از مثلا مردان چوب کبریتی یا آخرین دوئل بیشتر است. گلادیاتور 2 دارای چند ویژگی خوب قسمت اول بوده و متاسفانه بقیه اجزای سازنده قسمت اول در قسمت دوم در چند زمینه افت قابل ملاحظه ای کرده است. قسمت دوم دارای فیلمنامه ای متوسط تا خوب، بازی های درخشان به خصوص در مورد پل مسکال (لوسیوس – هانو) و بازی قابل قبول دنزل واشینگتن (ماکرینوس)، جلوه های ویژه ستایش برانگیز و فیلمبرداری و طراحی صحنه قابل قبول است. بازی خوب و صدای بم و مردانه پل مسکال در صحنه نبرد به جذابیت اکشن این فیلم کمک کرده است.
نقاط ضعف گلادیاتور 2
اگرچه فیلم اول دارای چند نکته مثبت است که این فیلم را در رده فیلمی خوب و قابل قبول قرار می دهد ولی وجود ضعف های زیادی باعث شده این فیلم فیلمی یه بار مصرف باشد که تا تبدیل به یک فیلم ماندگار راه طولانی در پیش دارد. مهم ترین ضعف فیلم همان موردی بود که در بالا عرض کردیم یعنی تطابق وقایع داستان با تاریخ مدون امپراطوری روم.اگر در قسمت اول مارکوس اورلیوس درجاتی از شباهت به امپراطور روم را داشت، این ضعف در مورد امپراطور گتا، کاراکالا و ماکرینوس شدت بالاتری دارد. در کتب تاریخی اشاره شده که کاراکالا از دختر پادشاه اشکانی اردوان پنجم خواستگاری کرد و وقتی اردوان پنجم و همراهان بدون سلاح به محل دیدار دو شاه و مراسم ازدواج رسید با یورش ناگهانی سپاهیان کاراکالا مواجه شد. کاراکالا بعد از نابودی همراهان اردوان پنجم تصمیم به فتح نواحی میانرودان گرفت و بعد از اقدامات شنیعی مثل آتش زدن قبر پادشاهان اشکانی در دیار آدیابن توسط یکی از نوکرانش در منطقه حران کشته شد.
بعد از این ماجرا اردوان پنجم موقتا با برادرش بلاش پنجم صلح کرده و سپاهیان چند قومیتی متحدی را به قصد انتقام راهی روم کردند. در نبرد بین سپاه 80 هزار نفری اردوان پنجم و ماکرینوس، ماکرینوس شکست خورده و قول به بازپس دادن سرزمینهای غصب شده، بازسازی مقبره پادشاهان اشکانی و شهرهای خراب شده و پرداخت 50 میلیون سکه غرامت را داد ولی سقوط اشکانیان و روی کار آمدن ساسانیان به رهبری اردشیر بابکان مانع از این کار شد. پرداخت شخصیت های قسمت دوم برخلاف قسمت اول چندان عمیق و پر از جزئیات نیست. بازیگری مثل روری مک کین که نقش به ماندنی سک شگاری را در سریال بازی قرون وسطی بازی می کرد در قسمت دوم گلادیاتور کاملا محو و خارج از جریان روایت فیلم است. واقعا جای بازیگران قدرتمند و مسلطی مثل راسل کرو و خواکین فینیکس در قسمت دوم خالی است.
همچنین ایده روایی گلادیاتور 2 کپی ایده قسمت اول است. حتی موسیقی گلادیاتور 2 ( ساخته هری گرگسون ویلیامز) هم با نوای لیزا جرارد و قطعه پایانی اکنون ما آزادیم تکرار موسیقی قسمت اول است .همچنین فیلم از نظر فیلمبرداری، طراحی صحنه و حتی طراحی اکشن در درجات پایین تری از قسمت اول قرار می گیرد. اکشن اغراق شده قسمت دوم بشدت قابل پیش بینی و طراحی و هیجان قسمت قبلی را ندارد. سکانس نبرد لوسیوس با بوزینه های وحشی که از لوسیوس گاز نمی گیرند یا نبرد در آرنایی که یک شبه تبدیل به استخر شده از نظر واقع گرایی و باورپذیری شرایط مساعدی ندارد.
سخن پایانی
گلادیاتور 2 در سال 2024 به پرده سینماها راه یافت و در رقابت با فیلم های شرور و موانا 2 به فروشی 438 (تاکنون) دست پیدا کرده است. این فیلم به مانند ساخته دیگر ریدلی اسکات بیگانه:پیمان کیفیت قابل قبولی از نظر روایت دارد ولی از قسمت اول و جادوی تصویر و روایت ریدلی اسکات در قسمت اول فرسنگ ها فاصله داشته و حتی از روایت های تاریخی دیگر ریدلی اسکات مانند پادشاهی بهشت در مقام پایین تری قرار می گیرد. باید دید که در مراسم اسکار په اتفاقی می افتد و آیا این فیلم در این مراسم هم حرف خاصی برای گفتن دارد یا نه.
