معرفت‌شناسی (Epistemology) یکی از شاخه‌های مهم فلسفه است که به مطالعه ماهیت دانش، باور، و شناخت می‌پردازد. این حوزه به دنبال پاسخ به سوالاتی در مورد چگونگی کسب دانش، معیارهای شناخت حقیقت، و اعتبار باورها و ادعاها است.
در فلسفه معرفت‌شناسی، فیلسوفان با پرسش‌های اساسی در مورد شناخت مواجه می‌شوند، از جمله:
1. **منشأ شناخت**: معرفت‌شناسی به دنبال درک چگونگی کسب دانش است. آیا شناخت ما از جهان مبتنی بر تجربه حسی است، یا از طریق استدلال عقلی به دست می‌آید؟ آیا می‌توان به طور ذاتی به برخی از حقایق دست یافت؟
2. **معیارهای شناخت حقیقت**: چه معیارهایی برای تشخیص شناخت حقیقی از غیر حقیقی وجود دارد؟ چگونه می‌توان ادعاها و باورها را مورد ارزیابی قرار داد تا صحت و سقم آنها مشخص شود؟
3. **محدودیت‌های شناخت**: آیا شناخت ما از جهان محدود است؟ آیا می‌توان به همه چیز شناخت یافت یا برخی از جنبه‌های واقعیت فراتر از درک ما قرار دارند؟
4. **خطا و مجاری ورود آن**: چگونه خطا در شناخت رخ می‌دهد و چه عواملی باعث ورود خطا در فرایند شناخت می‌شوند؟
5. **ساختار معرفت**: چگونه باورها و ادعاها به یکدیگر مرتبط هستند و چگونه می‌توان مجموعه‌ای از باورها را موجه و معتبر دانست؟
معرفت‌شناسان از دیدگاه‌ها و رویکردهای مختلفی برای پاسخ به این پرسش‌ها استفاده می‌کنند. برخی از مهمترین نظریه‌ها و رویکردهای معرفت‌شناسی عبارتند از:
1. **تجربه‌گرایی**: این دیدگاه بر نقش تجربه حسی در کسب دانش تأکید دارد. معرفت را می‌توان از طریق حواس و تجربه مستقیم جهان به دست آورد.
2. **عقل‌گرایی**: عقل‌گرایی بر نقش استدلال عقلی در شناخت تأکید دارد. برخی از حقایق را می‌توان از طریق استدلال منطقی و بدون نیاز به تجربه حسی درک کرد.
3. **شهودگرایی**: شهودگرایی بر نقش شهود و درک مستقیم در کسب دانش تأکید دارد. برخی از حقایق را می‌توان به طور مستقیم و بدون نیاز به استدلال یا تجربه حسی درک کرد.
4. **مبناگرایی**: مبناگرایی معتقد است که برخی باورها پایه و اساس شناخت ما را تشکیل می‌دهند و سایر باورها بر اساس آنها توجیه می‌شوند.
5. **انسجام‌گرایی**: انسجام‌گرایی بر انسجام و سازگاری باورها تأکید دارد. باورهای ما تا زمانی که با یکدیگر سازگار باشند، موجه و معتبر هستند.
6. **شک‌گرایی**: شک‌گرایی به عنوان یک رویکرد انتقادی، به چالش کشیدن ادعاهای قطعی در مورد شناخت می‌پردازد. شک‌گرایان معتقدند که شناخت قطعی و کامل غیرممکن است.
7. **فلسفه‌های جدید**: در دوران جدید، فیلسوفانی مانند کانت، فیشته، هگل، و شوپنهاور به توسعه فلسفه معرفت‌شناسی کمک کردند و به بررسی مفاهیم واقعیت، ذهن، و شناخت از دیدگاه‌های مختلف پرداختند.
معرفت‌شناسی در شکل امروزین خود، به ویژه در حوزه تفکر فلسفی، با مطرح شدن مجدد مسئله خطا و مجاری ورود آن به معرفت و ذهن، به شکلی جدی و فراگیر در اندیشه فیلسوفان غرب مطرح شد.
معرفت‌شناسی نه تنها در فلسفه، بلکه در علوم دیگر نیز تأثیرگذار است. برای مثال، در علم اصول و علم فقه، توجه به معرفت‌شناسی پیشینی به عنوان معرفتی درجه اول، می‌تواند به عنوان علمی از علوم اسلامی تلقی شود.
