﷽
ائمه معصومین ( ع ) که وظیفه احتجاج و هدایت مردم را دارند با استدلال های متقن و غیر قابل انکار به اثبات خدا و معاد و دین الهی و رد کفر و مادیگری که یکی از بزرگترین آفات بشری است پرداخته اند . در این فرصت قصد تحلیل یکی از مناظره های حضرت امام صادق ( ع ) با یک خداناباور درباره نیازمندی جهان به وجود خالق و رد مادیگری میپردازیم و کلام نوارنی حضرت را بسط میدهیم .
______________________________________
ابن ابى العوجا تصميم گرفت به ميدان مناظره با امام صادق (ع ) بيايد و آغاز سخن كند و به مناظره ادامه دهد؛
- نزد امام (ع ) آمد و گفت : امروز مى خواهى سؤال را من مطرح كنم .
هرچه مى خواهى بپرس .
- به چه دليل ؛ جهان هستى ؛ حادث است ؟ (نیاز به خالق دارد = ممکن الوجود است ).
هر چيز كوچك و بزرگ را تصور كنى ؛ اگر چيزى مانندش را به آن ضميمه نمايى ؛ آن چيز بزرگتر مى شود؛ همين است انتقال از حالت اول (كوچك بودن ) به حالت دوم (بزرگ شدن ) (و معنى ممکن الوجود بودن همين است ) اگر آن چيز؛ قدیم (بی نیاز و واجب الوجود) بود ؛به صورت ديگر در نمى آمد؛ زيرا هر چيزى كه نابود يا متغير شود؛ قابل پيدا شدن و نابودى است ؛ بنابراين با بود شدن پس از نيستى ؛ شكل حادث شد (و همين بيانگر قديم نبودن اشيا است )؛ و يك چيز] ؛ نمى تواند هم ازل و عدم باشد و هم حادث و قديم .
______________________________________
به هر حال کلام امام بسیار دقیق و عمیق است و نیاز است که آن را به شکل کلام امروزی فلسفی دربیاوریم تا متوجه سیر اثبات این موضوع توسط حضرت شویم .
الف ) عالم طبیعت دارای اشیا جسمانی است
ب ) هر جسمی ممکن الوجود[ نیازمند علت ] است
نتیجه : عالم طبیعت ممکن الوجود و نیازمند خالق است.
اثبات ممکن الوجود بودن جسم :
با غور و تفکر دقیق در کلام امام متوجه می‌شویم که تغییر و تبدل اشیا که مد نظر حضرت بوده با یک متد منطقی تقسیم بندی شده ؛ یعنی هر جسمی مرکب از ماده و صورت است ؛ توضیح آنکه صورت ، همان حالت فعلیت یافته هر جسم است مثلاً خمیری که تبدیل به مجسمه شده آن حالت فعلی مجسمه همان صورت مجسمه است ؛ اما ماده هر جسم به آن قوه و استعداد پذیرش صورت ها و حالات مختلف می‌گویند مثل خمیری که یک مجسمه را تشکیل داده و همان خمیر اگر تغییری یابد می‌تواند به شکل دیگری در بیاید و صورت جدیدی به خود بگیرد .
با این توضیح متوجه می‌شویم که ماده جسم می‌تواند در بین صورت‌های مختلفی که آن جسم می‌گیرد مشترک باشد و در همه آنها موجود باشد .
حال اگر اثبات کنیم که هم صورت و هم ماده در ذات خود نیازمند هستند و ممکن الوجود هستند طبیعتاً ممکن الوجود بودن اجسام و طبیعت نیز ابت می‌شود زیرا هر جسمی چیزی نیست جز ترکیب از ماده و صورت .
اثبات ممکن الوجود بودن صورت هر جسم :
ما در اطراف خود می‌بینیم که اشیا این عالم طبیعت متحرک هستند یعنی از مکانی به مکان دیگر می‌روند یا گاهی حالت آنها تغییر می‌کند و جامد (یخ) یا مایع (آب) می‌شوند همچنین گاهی کیفیت یک چیز هم عوض می‌شود مثلاً گیاه یا کودکی که رشد می‌کنند یا حتی اندازه اشیا که عوض می‌شود . این موضوع برای ما بدیهی است هرچند آن را از تجربه گرفتیم و می‌توان برای آن استدلال عقلی نیز اقامه کرد . با بیان این موضوع ثابت می‌شود که هر صورت بالفعل شده‌ای که در اثر حرکت از صورتی به صورت دیگر به وجود آمده باشد ممکن الوجود است چرا که قبلاً نبوده و متعاقباً بعد از صورت قبلی ماده تحقق یافته و تمام صورت‌های قبلی نیز ممکن الوجود هستند زیرا اگر واجب الوجود بودند از بین نمی‌رفتند تا این صورت فعلی به وجود آید حال آنکه واجب الوجود محال است که معدوم شود . بدیهی است که صورت‌های آینده و بالقوه یک جسم نیز همگی ممکن الوجود هستند، زیرا اکنون وجود ندارند پس اثبات شد که تمامی صورت‌های یک جسم متحرک چه گذشته چه حال و آینده ممکن اند در نتیجه هر صورتی در یک جسم متحرک ممکن الوجود است.
اما اثبات ممکن الوجود بودن ماده :
ماده هر جسمی نامتعین است هیچ چیز نامتعینی نمی‌تواند بالذات و مستقل وجود داشته باشد و نیازمند یک صورت است ، زیرا که چیزی اگر نامتعین باشد می‌تواند دو یا چند صفات متناقض را همزمان داشته باشد مثلاً هم سرد باشد و هم گرم که چنین چیزی در خارج محال است وجود داشته باشد و تنها در صورتی می‌تواند وجود داشته باشد که با یک صورت که حالت فعلیت یافته دارد ترکیب شود و همین نیازمندی ، نشان دهنده ممکن الوجود بودن آن است .
اما دلیل ما برای نامتعین بودن ماده آن است که می‌تواند دو صفت متناقض را بپذیرد مثلاً ماده هم می‌تواند متحرک باشد و هم ساکن حال آنکه اگر ذاتش متصف به یکی از آن دو بود دیگر غیرش را نمی‌پذیرفت زیرا اجتماع نقیضین رخ می‌داد مثلاً اگر ماده جسمی متحرک بود دیگر آن جسم نمی‌توانست ساکن باشد همینطور بالعکس پس ماده هر جسمی نامتعین است .
پس با اثبات ممکن بودن صورت و ماده هر جسم و بالتبع ، ممکن الوجود بودن عالم طبیعت ادیگری و خداناباوری باطل می‌شود و کلام حضرت امام صادق (ع) اثبات می‌شود.
قرآن کریم و معصومین همواره بر تفکر فلسفی و عمیق با استدلال تاکید داشتند
_l15.jpeg)
اللهم عجل لولیک الفرج
