چند سال پیش در برنامه در برنامه ورزش و مردم، بخشی درباره قوانین من درآوردی فوتبال ایران پخش شد. یکی از ماجراهایی که درباره اش بحث شد، ماجرای سقوط استقلال به دسته سوم لیگ کشوری بود. اتفاقی که که سوژه هواداران تیم رقیب و حتی دیگر تیمهای پرطرفدار فوتبال ایران، شده و هر از چند گاهی به استقلالی طعنه می زنند که به دسته سوم سقوط کرده اند. البته در این ماجرا مدیران وقت فدراسیون فوتبال با وضع یک قانون جدید و مدیران استقلال در درجه بعد مقصر هستند. داستان از جایی آغاز می شود که در زمستان سال 1371 استقلال سهميه ليگ دسته اول را در مسابقات من درآوردى سوپرجام باشگاههای تهران بین هشت تیم کسب نکرد. اما این اتفاق چرا افتاد؟
سقوط استقلال پس از قهرمانی
واقعیت این است که استقلال پس از قهرمانی آسیا در سال 70 روند رو به سقوط را آغاز کرد و با قانون عجیب و غریب فدراسیون فوتبال دوران ریاست تیمسار ناصر نوآموز، به دسته سوم لیگ کشوری سقوط کرد. اما سوال اینجاست چرا این اتفاق افتاد و استقلال چطور از لیگ دسته اول بودن سقوط به لیگ دسته دوم، به لیگ دسته سوم رفت و چطور از لیگ دسته سوم، دوباره به لیگ دسته اول برگشت؟ در واقع استقلال شاید یکی از استثناهای تیم های باشگاهی جهان باشد که با قوانین عجیب لیگ ایران در آن زمان مستقیما از دسته اول به لیگ دسته سه و از دسته سوم به لیگ آزادگان صعود کرده است! تبصره ای که حدود 28 سال قبل یعنی سال 1343 ، پرسپولیس را به دسته اول فوتبال ایران رسانده بود. ماجرایی که در جراید آن زمان نوشته شده و البته قوانینی بوده که فدراسیون فوتبال آن زمان وضع کرده است.
جزییات ماجرای سقوط استقلال به دسته سوم
چند سال پس از پایان جنگ تحمیلی که تعطیلی مسابقات لیگ سراسری فوتبال ایران را در پی داشت، فدراسیون فوتبال وقت به ریاست تیمسار نوآموز، برای برپا کردن دوبارهٔ لیگ سراسری در حال آزمایش شیوه‌های مختلف برگزاری مسابقات بود. پس از لیگ یکم آزادگان که در یک گروه 12 تیمی برگزار شده بود، مسابقات سال 1371 فصل دوباره به شیوهٔ «دو گروهی» – شیوه‌ای که در جام باشگاههای تهران در دههٔ 60 رایج بود – برگزار شد. 16 تیم حاضر در این مسابقات در دو گروه هشت تیمی رقابت کردند و پس از پایان پیکارهای گروهی، دو تیم برتر هر گروه به دور نیمه‌پایانی راه پیدا می کردند. سرانجام تیمهای پیروز نیمه‌نهایی یعنی پاس و پرسپولیس دیدار پایانی را برگزار کردند که با برتری سبزپوشان، جام آزادگان برای دومین سال پیاپی به پاس تهران رسید. استقلال در گروه اول بازی‌ها قرار داشت و با کسب تساوی‌های پیاپی، در پایان به مقام سوم گروه خود رسید و از رسیدن به مرحلهٔ نیمه‌نهایی رقابت‌ها بازماند. در آخرین هفته مرحله گروهی استقلال برای صعود نیاز داشت کشاورز را با اختلاف چهار گل شکست دهد، اما با تساوی یک بر یک متوقف شد و البته با توجه به روند سقوطی تیم، هواداران استقلال، پیش بینی می کردند که استقلال نتواند چهار گل به کشاورز بزند. در جدول امتیازی دو گروه مسابقات هم استقلال در میان 16 تیم شرکت‌کننده با 16 امتیاز در جای پنجم قرار گرفته بود.
سهمیه‌بندی تیمهای فوتبال تهران
در پنج دوره اول لیگ باشگاهی کشوری بعد از انقلاب یعنی لیگ قدس و لیگ‌های آزادگان اول تا چهارم شیوهٔ برگزاری مسابقات بر اساس «سهمیه‌بندی» تعداد نمایندگان استان‌ها بود و هر استان تعداد سهمیه مشخصی در لیگ داشت. فدراسیون فوتبال در این دوره بدون توجه به رتبهٔ تیمها در لیگ آزادگان فصل گذشته، مسابقات استانی را ترتیب می‌داد تا تیمهای دورهٔ بعدی لیگ آزادگان انتخاب شوند. این شیوه بعد از دوره چهارم لیگ آزادگان متوقف شد و با روال معمول «صعود و سقوط» که در لیگ‌های فوتبال اغلب کشورهای دنیا متداول است جایگزین شد. در واقع شیوه سهیمه ای یک شیوه عجیب بود و هر چند به بهانه توسعه فوتبال در کشور تنظیم شده بود اما برخی تیمهای شهرستانی در استانهای محروم، آنقدر وضعیت بدی داشتند که نمی توانستند در مسافرت های بین شهری هزینه تیمشان را تامین کنند. به همین دلیل قوانین صعود و سقوط وضع شد.
استان تهران در لیگ سوم آزادگان سال 1372 همچون لیگ دوم آزادگان تنها 4 سهمیه داشت و دیگر تیمهای تهرانی باید در مسابقات دیگر (جام باشگاههای تهران یا دسته های پایین فوتبال ایران) بازی می‌کردند. پس از پایان مسابقات لیگ سال 1371، فدراسیون فوتبال تصمیم گرفت تا 4 سهمیهٔ سال بعد را در رقابتی میان 4 تیم تهرانی حاضر در لیگ آزادگان یعنی تیمهای استقلال، پرسپولیس، پاس و کشاورز و 4 تیم برتر جام باشگاههای تهران در آن سال یعنی سایپا، پورا، بانک تجارت و گسترش تعیین کند.
در واقع هدف این بود که این تیم ها در یک تورنمنت هشت جانبه هم شرکت کنند تا تنور فوتبال تهران داغ تر شود. در ماه‌های دی و بهمن سال 1371 تورنمنتی 8 جانبه موسوم به «سوپر جام باشگاههای تهران» میان 8 باشگاه تهرانی برگزار شد. اما یک اتفاق عجیب در میانه راه این تورنمنت افتاد و فدراسیون فوتبال به یکباره اعلام کرد دو تیم قهرمان و نایب قهرمان لیگ (پاس و پرسپولیس) بدون توجه به نتایج تورنمنت در لیگ آینده حضور خواهند داشت و این در حالی بود که نتایج آنها در مقابل تیمهای دیگر در سرنوشت دیگر تیمها اثر داشت.
همین ماجرا باعث اعتراض شش تیم دیگر شد اما فدراسیون فوتبال رویه اش را در پیش گرفت و بدین ترتیب شش تیم دیگر تهران بر سر دو سهمیهٔ باقی‌مانده رقابت کردند. استقلال در هفت بازی اش، پنج مساوی مقابل تیمهای پرسپولیس، کشاورز، پورا، بانک تجارت و گسترش گرفت و مقابل پاس و سایپا شکست خورد و حسرت یک برد را روی دل هوادارانش گذاشت. در نهایت کشاورز و سایپا دو سهمیهٔ آخر تهران را به دست آوردند و تیمهای استقلال، بانک تجارت، پورا و گسترش سهمیه حضور در سومین دوره لیگ آزادگان را به دست نیاوردند.
استقلال مطمئن بود که فصل بعد در لیگ کشوری حضور ندارد و خودش را برای حضور در رقابتهای باشگاههای تهران آماده می کرد که اتفاق عجیب تری افتاد. فدراسیون فوتبال یک پیشنهاد عجیب به استقلال و گسترش و پورا و بانک تجارت داد.
پیشنهاد عجیب فدراسیون فوتبال چه بود؟
طبق روال معمول باید چهارم تیم استقلال، بانک تجارت، گسترش و پورا در فصل آینده در لیگ باشگاههای تهران بازی می کردند اما در فاصله یک هفته به شروع فصل جدید باشگاههای تهران، فدراسیون فوتبال به چهار باشگاه پیشنهاد می دهد که به جای بازی در لیگ باشگاههای تهران، می توانند در رقابتهای کشوری در دسته سوم بازی کنند. مسئولان باشگاههای استقلال، گسترش، و پورا تصمیم گرفتند که به جای بازی در لیگ باشگاههای تهران، در مسابقات کشوری دیگری تحت عنوان لیگ دسته سوم شرکت کنند و البته این دسته سوم بودن به معنای دسته اول و دوم و سوم نبود و اگر چه از این مسابقات به عنوان «دسته سوم جام آزادگان» اسم برده می‌شد، اما ارتباطی با لیگ‌های دسته اول و دوم آزادگان از لحاظ صعود و سقوط تیمها نداشت و تیمهای کشور - صرف نظر از رتبه‌ای که در لیگ سراسری کسب می‌کردند - باید در انتهای فصل سهمیه شرکت در لیگ دسته اول سال بعد را از طریق شرکت در مسابقات استانی (سوپرجام) به دست می‌آوردند. روندی عجیب که نشان می داد چقدر در آن زمان، الگوهای من درآوردی زیاد بوده و مسئولان وقت می توانستند با یک الگوبرداری ساده از رقابتهای اروپایی، چنین روشهایی را انتخاب نکنند.
فدراسیون هم به تیمهای تهرانی گفته بود در صورتی که این فصل را در لیگ دسته سوم باشند، شانس حضور در لیگ دسته اول را در فصل بعد خواهند داشت. فدراسیون فوتبال برای آنکه تیم های تهرانی در دسته سوم شرکت کنند به آنها گفتند اگر در لیگ دسته سوم حضور پیدا کنند، فصل آینده می توانند به صورت مستقیم در سوپرجام باشگاههای تهران شرکت کنند و شانس صعود به لیگ دسته اول را داشته باشند. به همین دلیل بود که استقلال و پورا و گسترش این پیشنهاد را قبول کردند. بانک تجارت اما این پیشنهاد را قبول نکرد و خواست تا در لیگ باشگاههای تهران بماند. استقلال، پورا و گسترش اگر مانند بانک تجارت در مسابقات لیگ باشگاههای تهران شرکت می‌کردند، لازم بود ابتدا جزو چهار تیم برتر لیگ باشگاههای تهران شوند تا بتوانند به سوپرجام برسند. ضمن اینکه تهران در مسابقات موسوم به "دستهٔ دوم کشور" هم نماینده‌ای نداشت و سهمیه ها پر شده بود و تیمهای تهرانی در این دسته هم نمی‌توانستند بازی کنند. بنابراین استقلال، تیم پنجم لیگ آزادگان در سال 1371، به مسابقاتی موسوم به لیگ دسته سه ایران فرستاده شد، در حالی که بسیاری از تیمهای لیگ آزادگان فصل 1371 که در جدول رده‌بندی پایین‌تر از استقلال قرار گرفته بودند، در لیگ دسته اول آزادگان سال آینده (فصل 72-73) هم حاضر بودند و همین، نکته عجیب دیگر این ماجرا بود.
واکنش باشگاه استقلال پیش از حضور در لیگ دسته سوم
همانطور که نوشته شد به دلیل اینکه استقلال مثل پورا و گسترش نمی خواست دوباره در جام باشگاههای تهران شرکت کند و راه حضور در سوپرجام را پس از حضور در 4 تیم اول باشگاههای تهران طی کند، حضور در لیگ دسته سوم را انتخاب کرد. کاظم اولیایی سرپرست آن زمان استقلال درمصاحبه ای در این باره گفته بود:« انتقال استقلال از سطح اول فوتبال کشور به مسابقاتی موسوم به لیگ دسته سه از سوی هواداران این باشگاه قابل پذیرش نبود و باعث ایجاد تنش‌های اجتماعی می‌شد. فدراسیون فوتبال هم به ما اعلام کرد که بين حضور در مسابقات باشگاههاى تهران و ليگ دسته سوم را انتخاب کنیم. به هر جهت هوادران استقلال این ماجرا را تبعید اجباری قهرمان و نايب قهرمان آسيا در سالهاى ١٩٩٠ و ١٩٩١ به دسته سوم تعبیر کردند. برای افکار عمومی هواداران جا انداختن این ماجرا راحت نبود. اما قوانین را وضع کرده بودند و با توجه به سیستم سهمیه‌بندی و گزینش تیمهای تهران در آن زمان، حضور در مسابقات انتخابی موسوم به لیگ دسته سه سریع‌ترین راه برای بازگشت به لیگ دسته یک بود و به همین دلیل گردانندگان باشگاه با راهنمایی مسئولان فدراسیون تصمیم گرفتند استقلال به جای لیگ باشگاههای تهران در مسابقات لیگ دسته سه کشوری شرکت کند.البته دسته سومی که در ذهن همه هست آن دسته سوم نیست که تیم های از لیگ دسته اول و دسته دو به لیگ دسته سقوط کنند. صرفا سه دسته بود که براساس سهمیه بندی و قوانین آن زمان، استقلال در دسته سوم حضور پیدا کرد. اگر سهمیه ها در دسته دوم پر نمی شد شاید استقلال به دسته دوم می رفت اما سهمیه ها پرشده بود. حضور استقلال در دسته سوم، بهترین ره برای بازگشت به لیگ دسته اول بود.»
استقلال در دسته سوم با انجام 14 بازی در طول سه ماه به صورت مستقیم به لیگ یک برگشت. 20 سال پس از اجرای این طرح، ناصر نوآموز رئیس وقت فدراسیون فوتبال اعلام کرد در آن روزها مدیر باشگاه را تشویق کرده است که استقلال را به دستهٔ سوم ببرد. به گفتهٔ او این کار فایده بزرگی داشت. تیمسار نوآموز در این باره گفته بود:« اگر استقلال به دستهٔ سوم می‌رفت، هر چند سقوطی هم در کار نبود و فقط دسته بندی شده بود اما پس از تغییر قوانین برای افکار عمومی جا می افتاد که تیمهای بزرگ هم ممکن است به دسته های پایین تر سقوط کنند و مهم تر از آن اینکه دیگر هیچ تیمی جرأت نمی‌کرد پس از سقوط از دستهٔ اول بهانه بیاورد. می گفتیم استقلال که دو دوره قهرمان آسیا شده و چندین بار فینال آسیا رفته است رفت به دسته سه و بازی کرد، شما به اندازه استقلال بزرگ هستید که بهانه بیاورید؟»
عاقبت قوانین من درآوردی چه شد؟
در انتهای فصل بعد یعنی فصل 72-73 فدراسیون فوتبال قید طرح سال گذشته را زد و مجدداً همان طرح سوپرجام را برگزار کرد و این بار سهمیه تهران در لیگ آزادگان را به شش و تعداد تیمهای لیگ را به شانزده تیم افزایش داد. استقلال با سرمربیگری رضا نعلچگر در بهار 1373 قهرمان سوپرجام تهران شد و سهمیه لیگ آزادگان بعدی را به دست آورد. اما چند تیم ریشه‌دار شهرستانی همچون تراکتورسازی و نساجی، علی‌رغم عملکرد قابل قبول در لیگ آزادگان همان سال 72-73، نتوانستند از سوپرجام استان خود سهمیه لیگ 73-74 را به دست بیاورند. با زیاد شدن اعتراض‌ها به فدراسیون فوتبال تعداد تیمهای لیگ را از 16 به 24 افزایش داد و به تمام تیمهای لیگ قبلی یعنی فصل 72-73 و همه تیمهای موفق در سوپر جام اجازه شرکت در لیگ 73-74 را داد. به این ترتیب تعداد سهمیه‌های تهران به 8 رسید. ضمن اینکه فدراسیون اعلام کرد از فصل آینده تیمها براساس رتبه‌شان در جدول لیگ آزادگان گزینش خواهند شد. به عبارت دیگر قانون سهمیه‌بندی و برگزاری مسابقات سوپرجام انتخابی برچیده شد و همچون مثل اغلب لیگ‌های دنیا تیمها بر اساس صعود و سقوط در لیگ جواز حضور در مسابقات فصل بعد را به دست آوردند. این شیوه از فصل 73-74 تا همین امروز اجرا شده‌است. جالب است بدانید که اگر سال بعد هم این قانون عمل می شد آن وقت پرسپولیس سر از دسته سوم در می آورد چون استقلال در مسابقات انتخابی تهران اول شد و پاس و سایپا در رده های بعدی قرار گرفته بودند ولی دیگر آن قانون عجیب برداشته شد.
معرفی یاران باوفای استقلال در آن فصل
در روزگار حضور استقلال در دسته سوم، علی جباری پس از سالها به استقلال بازگشت و سرپرستی تیم را بر عهده گرفت. البته او پیش از این، مدبرروابط عمومی باشگاه در آن سالها بود اما با حکم علی آقامحمدی، سرپرست استقلال شد و جای اولیایی را گرفت. او در یادآوری آن دوره گفته است که باشگاه برای پرداخت ۱۵ هزار تومان در ازای ۳۰ پرس غذا برای بازیکنان ناتوان بود و به رستوران‌های دیگر می‌رفتند تا بهای ارزان‌تری را بپردازند. قرارداد بازیکنان استقلال در آن فصل ۳ میلیون تومان پیش‌پرداخت و ماهیانه ۱۸ هزار تومان بود که البته تنها شامل بازیکنان ملی‌پوش می‌شد و سایرین دست‌مزد کمتری می‌گرفتند. بازیکنان آن فصل استقلال، یاران باوفا لقب گرفتند و البته بازیکنانی که استقلال را تنها گذاشتند جایگاه ویژه شان را پیش هواداران استقلال از دست دادند.
اميرقلعه نويى بارها در مصاحبه هاى مختلف به حضورش و ماندنش در كنار استقلال اشاره كرده و آن را جزو مفاخر خود مى داند.اما غير از او چهره هاى ديگرى هم در كنار استقلال ماندند و يار روزهاى سخت شدند. چهره هايى مثل صادق ورمزيار، رضا حسن زاده، عباس سرخاب، مهدى پاشازاده، مسعود غفوريهاى اصل، حميدبابازاده و از همه مهمتر جواد زرينچه كه قيد كشاورز را به همراه كورش تشت‌زر زد و در روزهاى سخت به يارى استقلال شتافت.
استقلال در سال ٧٢ دچار تحولات زيادى شد. احمد رضا عابدزاده به سپاهان رفت. این انتقال اولين شوك بزرگ به پيكره آبي‌ها بود، برادران بيانى هم چهره هاى سرشناس ديگرى بودند كه بيشتر از دو سه بازى در كنار استقلال نماندند و كلا فوتبال را بى خيال شدند. البته شاهرخ چند بازى را در سال ٧٢ براى ذوب آهن انجام داد اما دیگر ادامه نداد و فوتبال بازی نکرد. رفتن صمد مرفاوى به كشاورز ضربه بعدى به پيكر نيمه جان استقلال بود. فوتبالی.
