ایران صفوی یا پادشاهی صفویان یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین پادشاهی های تاریخ ایران است که از سال ۱۵۰۱ تا ۱۷۳۶ توسط دودمان صفوی اداره و بر ایران، عراق، افغانستان، پاکستان، ارمنستان و... حکومت می کرد.
| پایتخت |
زبان |
| تبریز، قزوین، اصفهان |
فارسی، ترکی آذربایجانی |
در این دوره اتفاقات مهم و تأثیرگذاری در ایران رخ داد از جمله تغییر مذهب کشور از سنی به شیعه!
خلاصه ای از حکومت صفوی
اسماعیل با کمک هفت نفر از مشاوران خود که به اهل اختصاص مشهور بودند شروع به فعالیت در گیلان کردند.
اسماعیل با جمع کردن صوفیان از ضعف آق قویونلو ها استفاده کرد و خود را وارد سیاست کرد. جنگ شرور میان اسماعیل اول و الوند میرزا آق‌قویونلو رخ داد که در آن نبرد و شاه اسماعیل پیروز شد. او تاج گذاری کرد و تبریز را به عنوان پایتخت حکومت خود انتخاب کرد.
اتفاقات مهم این دوره:
رسمی کردن مذهب شیعه، بوجود آوردن مقام نفس نفیس که کارکرد همان وزیر حکومت را دارد، فتح بغداد، سمرقند و مازندران، بوجود آوردن منصب خلیفه الخلفا و نبرد غجدوان بین سپاه شاه اسماعیل صفوی و عبیدالله سلطان ازبک رخ داد. دو سپاه در غجدوان رو‌به‌روی هم ایستادند و سپاه شاه اسماعیل در این جنگ، به دلیل خیانت، شکست خورد.
نبرد چالدران بین سلطان سلیم و شاه اسماعیل رخ داد که سپاه عثمانی به دلیل مجهز بودن ارتش خود و داشتن توپ سپاه صفوی را شکست داد و دیاربکر، کردستان و تبریز به تصرف سلطان سلیم درآمد.
پس از شاه اسماعیل نوبت به شاه تهماسب رسید و او به مدت ۵۴ سال حکومت کرد. به دلیل کم سن بودن شاه تهماسب امرای قزلباش حکومت را مال خود کردند و بین دیو سلطان روملو، چوها سلطان تکه‌لو و کپک سلطان استاجلو یک اتحاد سه‌گانه برقرار شد.
دیو سلطان بعدا توسط شاه صفوی به قتل رسید و نیابت سلطنت را چپها سلطان تکه لو به عهده گرفت. جنگ جام، لشکرکشی به قفقاز، شورش القاص‌میرزا، رابطه با انگلستان و روسیه از مهمترین اتفاقات این دوره بود.
شاه اسماعیل دوم سومین پادشاه صفوی بود که به مدت یکسال حکمرانی کرد. از نظر مورخان، پدرش شاه تهماسب یکم به‌دلایل گوناگونی مثل نگرانی از دست دادن تاج‌وتخت و جنگ‌طلبی‌های اسماعیل علیه امپراتوری عثمانی، به منظور دور کردن فرزندش از دربار، او را به حاکمیت هرات منصوب کرد. افزایش محبوبیت اسماعیل پس از پیروزی‌های مختلف بر عثمانی‌ها نزد مردم به خصوص سپاه قزلباش و عیاشی‌های او باعث شد شاه تهماسب، اسماعیل را حدود بیست سال در قلعه قهقهه حبس کند. پس از مرگ شاه او برای جانشینی مبارزه کرد و موفق هم بود.
در دوران حکومت او فقط یک جنگ شکل گرفت و پرچم شیر و خورشید در دوره او به پرچم رسمی کشور تبدیل شد.
سلطان محمد خدابنده لو در ابتدای حکومت خود کم بینا بود و پریخان خانم نیابت سلطنت حکومت او را بر عهده گرفت؛ اما او پس از مدتی طی یک توطئه ای که علیه او بوجود آمد به دستور شاه به قتل رسید.
ازبکان به خراسان حمله کردند اما فرمانده آنها به قتل رسید و خراسان آرام گرفت. سلطان مراد سوم پادشاه عثمانی، صلح را بر هم زد و لشگری به فرماندهی مصطفی پاشا راهی ایران شد. مهدعلیا به‌همراه حمزه‌میرزا، فرزند و ولیعهد سلطان محمد خدابنده، به جنگ عثمانی‌ها رفتند و نبردهایی بین دو طرف شکل گرفت؛ اما قزلباش ها شکست خوردند و تبریز به مدت ۲۰ سال تحت تصرف عثمانی ها بود.
بدون شک شاه عباس صفوی قدرتمندترین و تاثیرگذارترین پادشاه این سلسله بود.
او توسط مرشدقلی خان به سلطنت رسید هرچند در ادامه شاه عباس که سعی در کم کردن قدرت قزلباش ها داشت برخی از آنها را کشت و مرشدقلی خان هم به قتل رسید.
شاه عباس برای رسیدگی به مشکلات داخلی و آمادگی برای جنگ با ازبکان، در سال ۹۹۹ هجری قمری عهدنامه صلح اول استانبول را با عثمانی ها امضا کرد. نماینده شاه عباس مهدی خان چاوشلو پس از بازگشت به کشور به دستور شاه به قتل رسید.
شهرهای تبریز، قراباغ، گنجه، تفلیس، شهرزور در حوالی لرستان و نهاوند به عثمانی‌ها واگذار شد. اسرای دو طرف استرداد شدند و مرزها تعیین و مشخص شد.
انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت و اخراج پرتغالی ها از بحرین و بندر گمبرون از دیگر اقدامات مهم و تأثیرگذار شاه عباس بود.
عهدنامه صلح دوم استانبول هم یکی از اتفاقات مهم این دوره بود که طی آن مرز های دو کشور براساس صلح آماسیه تعیین شد.
شاه صفی نوه شاه عباس بود که پس از مرگ پدربزرگش پادشاه ایران شد. پیروزی در برابر ازبکان و شکست در جنگ مریوان برخی از اتفاقات مهم این دوره بود.
سلطان مراد چهارم عثمانی، تبریز، مریوان، شیروان و بغداد را تصرف کرد؛ اما سه شهر مریوان، شیروان و تبریز آزاد شد و بغداد از ایران جدا شد.
طی عهدنامه قصر شیرین، تکلیف سرزمین هایی که سال ها دو حکومت صفوی و عثمانی بر سر آنها درگیری داشتند را مشخص کرد و اوضاع میان دو کشور آرام شد.
وضع عوارض گمرکی بر کالاهای هلندی، باعث شد تا کمپانی هند شرقی هلند به سواحل و جزایر خلیج فارس حمله کند. آنها برای جلوگیری از خرید ابریشم ایران توسط رقبای خود قیمت آن را بالا بردند؛ البته این اوضاع دائمی نبود.
پس از شاه صفی، شاه عباس دوم سلطنت را ما خود کرد. میرزا تقی‌الدین اعتمادالدوله وزیر شاه، توسط برخی از درباریان به قتل رسید و شاه از این اتفاق خشمگین شد و تمام عاملان آن را به قتل رساند.
تصرف قندهار هم یکی دیگر از اتفاقات این دوره بود.
روس ها در داغستان چند قلعه ساختند و با حمله قزاق ها به گیلان تنش میان دو کشور شکل گرفت. شاه عباس دوم قزاق ها را شکست داد و قلعه های روس ها را نابود کرد. روسیه سفیری را برای آرام کردن اوضاع راهی ایران کرد.
شورش هایی علیه شاه عباس دوم شکل گرفت که همه آنها سرکوب شدند.
شاه سلیمان یا صفی دوم دو بار تاجگذاری کرد زیرا منجمان روز تاجگذاری او را نحس می دانستند و در نهایت او برای بار دوم در کاخ چهل ستون تاجگذاری کرد.
شکست از ازبکان، شورش ترکمانان و سرکوب آنان و حمله قزاق ها به گیلان و فرخ آباد از اتفاقات مهم این دوره بود.
شاه سلطان حسین آخرین شاه صفویان بود که در دوره آن روابط صفوی با عثمانی ها بر هم خورد؛ همچنین در این دوره ایران با روسیه و فرانسه روابطی را برقرار کرد.
ازبکان به خراسان هم در زمان سلطان حسین حمله ور شدند اما شکست خوردند.
گرگین خان حاکم گرجستان علیه شاه شورش کرد؛ اما شکست خورد و از شاه طلب بخشش کرد؛ شاه او را بخشید او حاکم قندهار شد. توهین او به مسلمانان و آزار و اذیت افغان ها باعث شد تا میرویس علیه او شورش کند. او شکست خورد و به اصفهان فرستاده شد اما آنجا خود را بیگناه نشان داد. او به مکه رفت و از علمای سنی فتوا جنگ علیه گرگین خان و شیعیان گرفت. او قندهار را مال خود کرد و پس از او پسرش محمود جای او را گرفت.
محمود خان با توجه به ضعف حکومت به ایران حمله کرد و کرمان و یزد را محاصره کرد. سپس راهی اصفهان شد و آنجا را محاصره کرد و پس از مدتی اصفهان را فتح کرد. او بسیاری از شاهزادگان صفوی را کشت و دو روز بعد کشتار دیوانه شد و خودش توسط افغان ها به قتل رسید.
ارتش صفوی
از زمان شاه اسماعیل اول تا شاه عباس اول ارتش از قزلباش ها تشکیل شده بود که به شکل سواره می جنگیدند سلاح های آنها شمشیرهای هلالی، کمان و تفنگ بود.
از زمان شاه عباس سپاه پیاده تفنگدار از افراد غیر قزلباش و سپاه غلامان خاصه (متشکل از افراد غیر قزلباش) نیز تشکیل شد.
توپخانه هم برای محاصره شهرها از زمان شاه تهماسب به کار گرفته می شد؛ اما زیاد در نبردها از آن استفاده نمی شد.
هنر
در دوره صفوی هنر بسیار پیشرفت کرد و جز درخشان ترین دوره های خود بود کدر بخش معماری، نگارگری، خوشنویسی، قالی بافی، فلزکاری، سفالگری، پارچه آرایی و... شکل گرفت و هنرمندان به شهر هایی که پایتخت شاهان صفوی بودند(اصفهان، قزوین، تبریز) می رفتند و آثار هنری و تاریخی بسیار زیادی از آن دوره در این شهرها باقی مانده است.
