شاهنشاهی اشکانی که در غرب آن را با نام پادشاهی پارت ها می شناسند، حکومتی بود که نزدیک به ۴۷۱ بر غرب آسیا و آسیای میانه حکومت کرد. (۲۴۷ پیش از میلاد–۲۲۴ پس از میلاد)
| پایتخت |
زبان |
| تیسفون،هگمتانه، صددروازه، شوش، نسا، ارشاک، ری |
پارتی (رسمی، دربار، ادبیات)
یونانی(رسمی)
آرامی (زبان میانجی)
|
مروری کوتاه بر تاریخچه
سلوکیان درگیر جنگ داخلی شدند، پرنی‌ها به فرماندهی ارشک علیه سلوکیان قیام کردند و توانستند دولت کوچکی را تشکیل دهند.
درسال ۲۴۷ ارشک در شهر نیا تاجگذاری کرد و امپراتوری اشکانیان بوجود آمد. ارشک طی نبرد های دیگر توانست سلوکیان را که درگیر تصرفات خود در غرب بودند را شکست بدهد و حکومت خود را بزرگ و بزرگتر کند.
پس از مرگ ارشک، برادر او یعنی تیرداد جای او را گرفت و بعد از او، اردوان اول، فری‌پایت و فرهاد اول اشکانی، به حکومت ادامه دادند و در این دوره جز تغییرات کوچک در قلمرو اتفاق خاصی رخ نداد.مهرداد اول یکی از مقتدر ترین پادشاهان این سلسله بود که توانست اشکانیان را به یکی از قدرت های جهان تبدیل کند. او باختر، ماد، الیمایی، خاراسن، پارس و بابل را فتح کرد و فرمانروای سلوکی، دمتریوس دوم را شکست داد.
فرهاد دوم به حکومت و پادشاهی پرداخت. او طی نبردی آنتیوخوس هفتم را در بین‌النهرین شکست داد و فرمانروای سلوکی به قتل رسید. گفته می شود او توسط مزدورانی از سکاها یا یونانی ها به قتل رسید. پس از او عمویش اردوان اول جانشین او شد و او هم در جنگ کشته شد.
پس از اردوان، مهرداد دوم سکاها را شکست داد و سرزمین های شرق را مال خود کرد و همچنین نفوذ خود را بر ارمنستان و آسیای صغیر گسترش داد. او همچنین با روم روابط سیاسی برقرار کرد.
گفته می شود پس از مهرداد دوم چندین پادشاه حکومت کردند(نبود شواهد و مدارک کافی) تا نوبت به فرهاد سوم رسید؛ در این دوره اختلافاتی میان ارمنستان و ایران شکل گرفت.مهرداد سوم پس از سلطنت خود خیلی زود کشته شد و ارد جای او را گرفت. مهمترین اتفاق این دوره، نبرد حران بود.
فرهاد چهارم پس از به قدرت رسیدن برادران و بعضی از سران کشور را به قتل رساند تا کسی، خطری برای سلطنت او ایجاد نکند. مارک آنتوان طی یک حمله به ایران شکست خورد. پس از آن این پادشاه توسط همسر خود مسموم شد. فرهاد پنجم هم پس از مدتی حکومت به علت نارضایتی درباریان و بزرگان حکومت را از دست داد. ارد سوم هم به دلیل بدرفتاری با مردم کشته شد.اردوان دوم، فرمانروای آتروپاتن را به‌جای او به حکومت منصوب کرد. او پسر خود ونن را فرمانروای ارمنستان کرد و این اتفاق بهانه‌ای شد تا رومی‌ها علیه او دست به اقدام بزنند و ارمنستان را به جدایی از ایران تحریک کنند. به‌دلیل بی‌کفایتی اردوان دوم، آشفتگی در کشور بالا گرفت و سران مملکت شورش کردند. بدین ترتیب، تیرداد برادرزاده فرهاد چهارم، با پشتیبانی رومی‌ها به تیسفون رفت و در سال ۳۶ میلادی در آنجا تاجگذاری کرد.
هفت پادشاه دیگر با فاصله کم، به پادشاهی رسیدند و پس از آن بلاش اول به قدرت رسید. او به گردآوری و تدوین اوستا پرداخت. پس از او پاکر دوم فرمانروا شد و در این دوره به دلیل اختلافات میان شاهزادگان، حکومت ضعیف شد.
بلاش چهارم به قدرت رسید و جنگ های ایران و روم شدت گرفت. او ابتدا پیروز شد؛ اما سپس شکست خورد و مجبور شد ارمنستان و سوریه را تخلیه کند.
پس از مرگ او حکومت میان دو پسر او تقسیم شد. اردوان پنجم توانست رومی ها را شکست دهد و پیمان صلحی با آنها ببندد؛ اما در جنگ با اردشیر بابکان شکست خورد و سلسله اشکانیان نابود و دوره ای جدید در ایران آغاز شد.
مجلس مهستان
حکومت اشکانی، برخلاف بسیاری از حکومت های تاریخ ایران، هیچگاه حکومتی فرد محور نبود و شاهان با وجود مجلس مهستان هیچگاه نمی توانستند تصمیمات شتاب زده و فردی بگیرند.
این مجلس از افراد برگزیده ای مانند روحانیون، شاهزادگان، سران طوایف و اعضای خاندان های مهم پارتی، به دستور مهرداد اول تشکیل شد.
این مجلس در مدیریت و اداره کشور، نفوذ بسیار زیادی داشت.
یکی از مهمترین وظایف مجلس مهستان، انتخاب شاه از میان شاهزادگان یا برکنار کردن شاه در صورت دیوانگی، بیماری، خیانت به کشور و مسائل مثل آن بود.
پس از سقوط اشکانیان این مجلس هم از بین رفت.
هنر در دوره اشکانی
هنر در دوره اشکانی پیشرفت بسیار زیادی کرد و هنر در آن دوره برگرفته از هنرهای ایرانی و یونانی بود.
|
معماری
ساخت شهر دایره ای، ایوان، قوس و طاق گهواره ای از دستاورد های اشکانیان در معماری بود.
بیشتر بنا های ساخت شده در دوره اشکانی، دارای نمای به سبک یونانی هستند و نمای داخل آنها سبک شرقی دارد. تزئینات بناها شامل نقش برجسته و حجاری، گچ بری و نقاشی بوده است.
حکومت های بعد از اشکانیان نیز از سبک معماری این دوره تقلید کردند.
|
|
فلزکاری
 فلزکاری در دوره اشکانی، ترکیبی از هنر هخامنشی است و در تزئینات آنها از یونانی ها تقلید کرده اند.
فلزکاری در آن دوره بسیار پیشرفت کرد و نیاز به آثار فلزی تدفینی، جنگ افزارها، ضرب سکه، تزئینات لباس از عوامل پیشرفت فلزکاری بود.
|
|
سفالگری
سفالگری در آن دوره جنبه هنری کمتری داشت.
از مهمترین آثار سفالگری در آن دوره می توان به تابوت های سفالی اشاره کرد که با تصاویر و نقوش مختلف خطی ، کنده کاری و سپس به لعاب آغشته می شد.
|
|
نقاشی دیواری
از این هنر در دوره اشکانی، برای طراحی نمای خانه ها استفاده می شد که آنها را با طرح هایی مثل: شکار یا نبرد، مراسمات مذهبی یا عبور بزرگان نقاشی می کردند
|
|
مجسمه سازی
از مجسمه ها برای تزئین بناها استفاده می شد. پیکرک های کوچک استخوانی ، مجسمه بزرگ فلزی، مجسمه بانوان همه از نوع های مختلف مجسمه سازی هستند که در زمان اشکانیان ساخته شده بود.
|
|
شیشه گری
در شیشه گری اشکانیان از دو شیوه دمیدن درون قالب برای تولید شیشه ضخیم و دمیدن آزاد برای تولید شیشه نازک استفاده می شد. طرح های روی شیشه به روش های تراش، استامپ یا افزوده به وجود می آمده است.
|
ارتش
این امپراتوری نیروی نظامی دائمی نداشت؛ اما در شرایط بحرانی می توانست به راحتی نیروهای بسیاری جذب ارتش خود کند و به مقابله با حملات دشمن بپردازد.
نیروهای محافظ دائمی نیز متشکل از اشراف، رعایا و مزدوران برای شاه وجود داشت. پادگان های نظامی و دژهای مرزی وجود داشت و حتی در کتیبه ها به اعطای درجات نظامی به فرماندهان اشاره شده است.
لیست پادشاهان
| ارشک یکم (اشک یکم ) |
| تیرداد یکم (اشک دوم) |
| اَردوان یکم (اشک سوم) |
| فریاپت (اشک چهارم) |
| فرهاد یکم (اشک پنجم) |
| مهرداد یکم (اشک ششم) |
| فرهاد دوم (اشک هفتم) (در اوایل سلطنت مادرش ملکه رینو به‌مدت ۶ سال حکومت را به تنهایی اداره کرد) |
| اردوان دوم (اشک هشتم) |
| مهرداد دوم (اشک نهم) |
| گودرز یکم |
| ارد یکم |
| سیناتروک (اشک دهم) |
| فرهاد سوم (اشک یازدهم) |
| مهرداد سوم (اشک دوازدهم) |
| ارد دوم (اشک سیزدهم) |
| فرهاد چهارم (اشک چهاردهم) |
| تیرداد دوم |
| فرهاد پنجم یا (فرهادک) (همراه با مادرش ملکه موزا بهطور مشترک شاه بود) |
| ملکه موزا (همراه با پسرش فرهاد پنجم بهطور مشترک شاه بود وی اولین پادشاه زن ایرانی است) |
| ارد سوم (اشک شانزدهم) |
| بهنام یکم (اشک هفدهم) |
| اردوان سوم (اشک هجدهم) |
| تیرداد سوم |
| وردان (اشک نوزدهم) |
| گودرز دوم (اشک بیستم) |
| بهنام دوم (اشک بیست و یکم) |
| بلاش یکم (اشک بیست و دوم) |
| پاکور دوم |
| اردوان چهارم |
| خسرو (اشک بیست و چهارم) |
| بلاش دوم |
| مهرداد چهارم |
| بلاش سوم |
| بلاش چهارم |
| بلاش ششم |
| اردوان پنجم |
| آرتاوازد |
| تیرداد چهارم |
