|
ایران باستان
هخامنشیان
زنان در ایران باستان نه تنها از احترام فراوان برخوردار بودند، بلکه در بسیاری موارد با مردان برابر شمرده میشدند. زن ایرانی حق مالکیت زمین داشت، می‌توانست صاحب کسب و کار باشد، دستمزد برابر دریافت می‌کرد، آزاد بود که تنها سفر کند، و اگر عضو خاندان پادشاهی بود، می‌توانست برای مشورت در امور سیاسی با رایزنان تشکیل جلسه بدهد. عنوان‌های رسمی زنان درباری ایران باستان به‌احتمال زیاد برگرفته از فرهنگ قدیمی‌تر عیلامی و امپراتوری ماد بودند کهِ از نظر زمانی درست پیش از امپراتوری هخامنشی (حدود 550 تا 330 پیش از میلاد) و بنیان‌گذار آن، کورش کبیر (حکمرانی حدود 550 تا 530 پیش از میلاد)، قرار می‌گرفتند. کورش الگوی پارسیِ آزادی دین و ابراز عقیده را در امپراتوری خود برقرار کرد، و پاسداری از حرمت و استقلال زنان در تمام طبقات اجتماعی بخشی از همین الگو محسوب میشد
با این وجود که فضای مرد و پدرسالاری در جامعه حاکم بود اما زنان نسبت به تمدن های دیگر به جز مصر از حقوق خیلی بیشتری بهره مند بودند و تقریبا با مردان برابر شمرده میشدند و مدارکی وجود دارد که از استقلال زنان و شاغل بودن آن ها حتی در مشاغل رده بالا در حکومت هخامنشیان سخن میگویند و از زنان مشهور آن دوره میتوان به اشخاص زیر اشاره کرد:
شهبانو ماندانا(مادر کوروش بزرگ)
شهبانو آتوسا(دختر کوروش بزرگ)
البته با اینکه دختران و خواهران پادشاه نقش تاریخی‌ای پررنگ‌تر از این نداشتند که با شوهر دادن آنها پایداری عهدنامه‌ها، پیمان‌های نظامی، و قراردادهای تجاری تضمین شود، ولی آنها هم میتوانستند، مثل سایر همسران شاه، صاحب زمین و کسب و کار باشند. زنان امکان تصمیم‌گیری درمورد ازدواج خود را داشتند، و اگر قرار نبود برای پیشبرد مقاصد سیاسی ازدواج کنند اغلب خود شوهر آینده‌شان را انتخاب می‌کردند
زنان در دورۀ هخامنشی میتوانستند وارد خدمت نظامی شوند و نوشته‌ها و اشیای باستانی زیادی در تأیید این مطلب وجود دارد. کاوه فرخ، پژوهشگر این عرصه، می نویسد که «مقبره‌هایی در تأیید وجود زنان جنگجوی فارسی–زبان در کاوش‌های باستان‌شناسی (در ایران و همچنین در) اروپای شرقی یافت شده‌اند» (128). معروف‌ترین زن جنگجوی این دوره آرتمیسیای اول، ملکۀ کاریا، است که در زمان فرمانروایی خشایارشای اول زندگی می‌کرد. او از دریاسالاران ناوگان ارتش ایران در نبرد سالامیس در 480 پیش از میلاد بود که دلاوری و مهارتی مثال‌زدنی از خود به نمایش گذاشت. خشایارشا او را مورد ستایش قرار داد و بعد از نبرد افتخار همراهی و تأمین امنیت پسرانش در بازگشت به ایران را به او سپرد.
ما به دلیل سوزانده شدن اسناد حکومت اشکانی اسناد زیادی از وضعیت زنان در دوران اشکانی نداریم ولی مورخان بر این باورند که الگویی که در دوران هخامنشیان دنبال میشد در اشکانیان نیز ادامه یافت
ساسانیان
ساسانیان سنت هخامنشی در رابطه با منزلت اجتماعی زن را حفظ کردند اما آزادی بیشتری در ابراز وجود و استقلال به زنان دادند. زنان دربار ساسانی از همتایان خود در گذشته بسیار قدرتمندتر و پرنفوذتر بودند و نام آنها به‌عنوان مقام‌های برجسته بیشتر در مدارک رسمی به‌چشم می خورد. تصویرهای نقش شدۀ زنان نیز در آثار هنری این دوره بیشتر است
به نوشتۀ کاوه فرخ، «حضور تعداد زیادی از زنان درلشگرکشی‌های ارتش ایران» در این زمان و مشارکت آنان در عملیات نظامی «با لباس و سلاح مردانه» توجه تاریخ نویسان رومی را به خود جلب می کرد (129). فرخ در ادامه می گوید:
زنان احتمالن در موقعیت های حساس به خدمت در ارتش فراخوانده میشدند، یک نمونۀ آن نبرد شنگال یا سینگارا (343 یا 344 میلادی) [بین شاپور دوم ساسانی و امپراتور رومی کنستانتیوس دوم] بود که لیبانیوس [آموزگار یونانی اهل انطاکیه] درمورد آن میگوید «ایرانیان از زنان خود کمک گرفتند». پس این احتمال قوی وجود دارد که زنان ایرانی، مثل مردان، آموزش نظامی میدیدند و در هنگام ضرورت میتوانستند برای خدمت ارتش سلاح بهدست بگیرند.
البته سرنجام با سقوط امپراتوری ساسانی در 651 پس از میلاد، جایگاه اجتماعی زنان دستخوش تغییری بنیانی شد، و آزادیهای آنان در رابطه با سفر کردن، کسب و کار، و انتخاب همسر محدودیتهای جدیدی پیدا کرد. البته این محدودیت‌ها بی‌واکنش نماند و با مقاومت‌ها و مرزشکنی‌های فراوانی در سده‌های بعدی روبه‌رو شد
|
