مُهر شیر و خورشید هخامنشی مُهری است متعلق به یک شاه پارسی (خشایارشا یا اردشیر دوم یا اردشیر سوم و یا یکی از ساتراپهای پارس ساترپیهای کاپادوکیه، پونتوس و کوماژن) در حال نیایش آناهیتا که بر روی نماد شیر و خورشید قرار گرفتهاست.[1]
این نگارهٔ مهر از جنس کلسیدونی (Chalcedony) آبی به ارتفاع ۲۹ میلیمتر میباشد. آمیلی کورت و کتاب تاریخ باستان دانشگاه کمبریج محل نگهداری آن را موزه آرمیتاژ در سنت پترزبورگ در تالار شرقی مربوط به آثار سکاها و یونان معرفی کردهاند.[2] کتاب تاریخ باستان مهر را متعلق به قرن چهارم پیش از میلاد میداند؛ این مهر در گوری در آناپا در جنوب روسیه کشف شدهاست. اما محل ساخت آن ترکیه است و برای یک پارسی ساخته شدهاست.[3]
بگفته سیمو پارپولا استاد آشورشناسی، این مهر ظهور آناهیتا به شاه را نشان میدهد. این مهر که احتمالاً توسط هنرمندی یونانی در حاشیه دریای سیاه ساخته شدهاست. هر چند لباس و تاج آن ایرانی است اما سایر جزئیات نسخهای از کارهای قدیمی تر دارد که سابقه چندین قرنی در آشور دارد. سنت چنین نگارگریهایی معمولاً سنتی طولانی در آشور داشتهاست و ظهور ایشتار سوار بر شیر بر شاه و یکی از خاندان سلطنتی را نشان میدهد. اهمیت این نشان از این جهت است که نمونهای از تلفیق فرهنگهای گوناگون و همچنین نمونهای از چگونگی انتقال اعتقادات و فرهنگها از یک تمدن به تمدنی دیگر است. این مهر علاوه بر آنکه نشانگر پذیرش مفهوم هاله نور توسط ایرانیان است. نشان میدهد که چگونه یک الهه مهم ایرانی (آناهیتا) در یک الاهه میان رودانی ذوب میشود. این حل شدن همراه با پذیرش کل سیستم اعتقادی، آیینهای مذهبی، اعتقادات و شیوههای هنری نمایش الهه میان رودی بودهاست.[4]
بنا بر گفته کاوه فرخ، هر چند در این مهر آثار آیینهای ایرانی را میتوان یافت اما این مهر تقلیدی است از آثار هنری میان رودان. کاوه فرخ این اثر را نمونهای از میراث ایرانی-یونانی منطقه آناتولی میداند. در جایی که اشرافی از اعقاب هخامنشی و با فرهنگی ایرانی-یونانی پس از سقوط هخامنشیان بر آناتولی حکم میراندند.[5]
📚 منابع:
1️⃣ Engheta, Nasser, Shir-o Khorshid, Los Angeles, Engheta, 2004
2️⃣ Kuhrt, Amélie (2007). The Persian Empire, Volume 1. NewYork, USA: Routledge,. pp. Page 567. ISBN 0-415-43628-1
3️⃣ Board, Boardman (2002). The Cambridge ancient history: ill. vol. XI-XII, Volumes 11-12. Cambridge, UK: Cambridge University Press. p. 49. ISBN 0-521-30580-2
4️⃣ Simo Parpola. "The Name and Logo of Melammu" . Retrieved June 6, 2010.
5️⃣ Kavek Farrokh. "Eastern Anatolia: Heir to an Irano-Greek Legacy" . Archived from the original on 7 October 2010. Retrieved June 6, 2010.