مردم بوسنی علی‌رغم گذشت 26 سال از کشتار سربرنیتسا؛ بزرگ‌ترین نسل کشی در اروپا پس از جنگ جهانی دوم، هنوز تلخی‌های آن روزها را فراموش نکرده اند.
غیرنظامیان بوسنی، پس از اشغال شهر سربرنیتسا توسط صربها به فرماندهی ژنرال راتکو میلادیچ در 11 ژوئیه 1995، درحالی به نیروهای هلندی وابسته به نیروهای حافظ صلح سازمان ملل پناه آورده بودند که توسط سربازان هلند به صربها تحویل داده شدند. صربها اجازه دادند تا زنان و کودکان به مناطق تحت کنترل سربازان بوسنی و هرزگوین برسند، اما بیش از 8 هزار مرد بوسنیایی را در مناطق جنگلی، کارگاه‌ها و انبارها به قتل رساندند.
این نسل کشی نه تنها در بوسنی و هرزگوین، بلکه در کل جهان به عنوان نمادی از درد و تلاش برای یافتن عدالت تبدیل شد. مسلمانان بوسنی در آستانه بیست و ششمین سالگرد کشتار سربرنیتسا، فردا در قبرستان پوتوچاری مراسم تشییع جنازه 35 قربانی دیگر این نسل کشی را برگزار خواهند کرد.
طی این مراسم 35 نفر از قربانیان این کشتار که از گورهای دسته جمعی خارج شده‌اند، به خاک سپرده خواهند شد. تاکنون 6 هزار و 575 قربانی که بقایای اجسادشان کشف و شناسایی شده است در محل یادبود به خاک سپرده شده اند. با اضافه کردن 35 قربانی دیگر این رقم به 6 هزار و 610 خواهد رسید.
بنا بر داده‌های موسسه مفقودین بوسنی و هرزگوین، 170 قربانی دفن نشده وجود دارد که شناسایی شده اند، اما برخی اعضای بدن آن‌ها هنوز پیدا نشده است.
- نسل کشی چگونه آغاز شد؟
غیرنظامیان بوسنی، پس از اشغال شهر سربرنیتسا توسط صربها به فرماندهی ژنرال راتکو میلادیچ در 11 ژوئیه 1995، درحالی به نیروهای هلندی وابسته به نیروهای حافظ صلح سازمان ملل پناه آورده بودند که توسط سربازان هلند به صربها تحویل داده شدند.
ملادیچ در اظهارات خود در آستانه عید صربها گفته بود که این شهر را به ملت صرب هدیه می‌کنم. در نهایت زمان آن فرا رسید که از ترک‌ها (اصطلاحی که برای مسلمانان آن منطقه استفاده می‌شود) در این سرزمین انتقام بگیریم.
ملادیچ به دلیل کشتار بیش از 8 هزار بوسنیایی مسلمان در سربرنیتسا در 11 جولای 1995 از سوی دادگاه بین‌المللی جرایم جنگی لاهه به حبس ابد محکوم شد.
در این کشتار بیش از 8 هزار و 372 بوسنیایی کشته شدند، بسیاری از زنان و کودکان از خانه هایشان آواره شدند.
- مسیر مرگ
در پی سقوط سربرنیتسا بخشی از جمعیت مسلمان شهر به سربازان هلندی که در کارخانه قدیمی باتری سازی در مقابل مزار شهدای کنونی واقع شده پناه برده و بخشی دیگر نیز به منطقه تحت کنترل سربازان بوسنیایی که راه جنگلی بود، می گریزند.
اما هر دو گروه سرنوشت مشابهی را تجربه می‌کنند. راه جنگلی به دلیل قتل‌عام‌های گسترده ای که در آن رخ داده، در میان مردم به نام « مسیر مرگ» شناخته می شود، راهی که هزاران نفر اسیر دام سربازان صربستانی شده و جان خود را از دست دادند.
مردمی که به سربازان هلندی پناه برده بودند، شب اول در محل کارخانه قدیمی اسکان می یابند اما سربازان صربستانی که برای بازرسی به آنجا می روند خودسرانه اقدام به بازداشت برخی از مردان می کنند.
روز بعد سربازان صربستانی که بیرون از اردوگاه منتظر بودند، از بین خانواده‌هایی که مشغول سوار شدن به اتوبوس بودند، مردان را جدا کرده و به قتل رساندند، سپس در گورهای دسته جمعی دفن کردند. این در حالیست که زنان و کودکان این قربانیان سال‌‌ها دور از خانه های خود در تبعید به سر بردند.
- نقش هلند
نقش سربازان هلندی وابسته به نیروهای حافظ صلح سازمان ملل که برای غیرنظامیان بوسنیایی مامن به شمار می رفتند، پس از گذشت 23 سال همچنان مبهم است.
در تصاویری که از آن روزها در دست داریم، صحنه دست به سینه تام کارمنس فرمانده نیروهای صلح بان سازمان ملل 11 جولای 1995 با ملادیچ و تعارف مشروب به او پس از آتش گشایی سربازان صرب که وارد شهر شده‌اند، از اذهان پاک نمی شود. این در حالیست که ملادیچ پیش از خروج سربازان هلندی نیز هدایای مختلفی برای کارمنس ارسال می‌کند.
علی‌رغم تمامی این تصاویر کارمنس هرگز محاکمه نشده و دولت هلند نیز در کشتار سربرنیتسا کاملا محکوم شناخته نشد. دادگاه لاهه در پرونده ای که نزدیکان قربانیان در سال 2007 طرح دعوا کردند، دولت هلند را به علت تسلیم 300 غیرنظامی بوسنایی به سربازان صرب از سوی سربازان هلندی وابسته به نیروهای حافظ صلح سازمان ملل مقصر شناخت. بنا بر حکم دادگاه سربازان هلندی باید پیش بینی می کردند که این افراد کشته خواهند شد.
- حکم نسل‌کشی و جنایتکاران آن
دیوان بین‌المللی دادگستری ( لاهه) در سال 2007 براساس شواهد و مدارک دادگاه بین‌المللی کیفری یوگسلاوی سابق با صدور حکمی، حوادثی که در سربرنیتسا و حومه آن رخ داد را «نسل‌کشی» اعلام کرد.
دادگاه بین المللی کیفری «یوگسلاوی سابق» در لاهه هلند، نوامبر گذشته ژنرال راتکو ملادیچ را به جرم قتل هزاران غیرنظامی بوسنیایی مجرم شناخته و به حبس ابد محکوم کرد.
این دادگاه همچنین رادوان کاراجیچ، رهبر پیشین صرب‌های بوسنی را به اتهام 10 جنایت جداگانه از جمله کشتار جمعی به 40 سال زندان محکوم کرده بود.
رادیسلاو کرستیج، یکی از ژنرال‌های سابق صرب به جرم نسل‌کشی به 35 سال، یدویه باژوویچ به 15 سال، دراگو نیکولیچ به 35 سال، لیبومیر بوروژانین به 17 سال، وینکو پاندوریجی به 13 سال، رادیوژه میلتیج به 19 سال، میلان گورو به 5 سال، ویادین پوپویچ و لیوبیسا بئارا نیز به حبس ابد محکوم شدند.
همچنین میلوراد تربیچ به جرم قتل‌عام بالغ بر هزار غیرنظامی در 13 جولای 1995 از سوی دادگاه بوسنی هرزگووین به 30 سال حبس محکوم شد.
در جریان پرونده های سربرنیتسا که در دادگاه های مختلف بررسی شد، 45 صرب در مجموع به 699 سال حبس محکوم شدند.
اسلوبودان میلوسویچ، رئیس جمهور یوگسلاوی سابق نیز به نسل کشی محکوم شد اما در حالی که پرونده وی در دادگاه بین المللی کیفری «یوگسلاوی سابق» در لاهه هلند در جریان بود، در زندان جان باخت.
