فنلاند در جهان به چیزهای زیادی معروف است؛ موسیقی متال، سونا، ایستگا‌ه‌های اتوبوس خاص، تک‌تیراندازهای ماهر، هوای سرد، سیستم آموزشی فوق‌العاده، سیستم‌عامل لینوکس و نوکیا (به انگلیسی: Nokia) از معروف‌ترین مشخصه‌های این کشور حوزه اسکاندیناوی است. در حال حاضر، بیش از 90 هزار نفر در جهان برای کمپانی نوکیا کار می‌کنند که حاصل آن، درآمد سالانه 24 میلیارد دلاری است. طلوع و غروب کمپانی نوکیا درست همانند کشور مادرش، فنلاند، یکی از خاص‌ترین و جذاب‌ترین داستان‌‌ها را در خود جای‌داده است. در این بخش از آموزش‌های ویتارو، قصد داریم به طلوع و غروب کمپانی نوکیا بپردازیم و دریابیم، چطور این کمپانی توانست رهبری فنّاوری تلفن همراه را در جهان بر عهده بگیرد.
نقطه آغاز
حدود صد و پنجاه سال پیش، فردریک ایدستام (به فنلاندی: Frederik Idestam)، مهندس معدن فنلاندی-سوئدی، مایل بود از جنگل عظیمی که در نزدیکی شهر تمپر فنلاند وجود داشت، نهایت استفاده را ببرد؛ بنابراین تصمیم گرفت کارخانه تولید تخته‌های فیبری را در نزدیکی همان شهر تأسیس نماید. پس از مدت کوتاهی، او کارخانه مشابه دیگری را در نزدیکی شهری به نام نوکیا و در کنار رودخانه نوکیان‌ویرتا (به انگلیسی: Nokian Virta) تأسیس کرد تا بتواند به‌صورت آسان‌تر و ارزان انرژی برق‌آبی موردنیازش را تأمین کند.
چند سال بعد، فردریک، با فردی به نام لئو میشلین (به فنلاندی:Leo Mechelin)، سیاستمدار و بازرگان فنلاندی شراکت کرد. لئو نسبت به فردریک، اهداف بسیاری بزرگ‌تری را در سر می‌پروراند. پس از بازنشسته شدن فردریک، لئو میشلین با تصمیمی ریسکی و پرخطر، تصمیم گرفت صرفاً از همان رودخانه برای تولید برق استفاده کند و یک بخش کاملاً جدا راه‌اندازی نماید.
جرقه طلوع و غروب نوکیا از همین نقطه زده شد. پس از جنگ جهانی اول، شرکت میشلین داشت به سمت ورشکستگی خیز برمی‌داشت؛ اما در این زمان شخصی به نام ادوارد پولون (به انگلیسی: Eduard Polon) که مالک یک کارخانه تولید محصولات لاستیکی بود، شرکت میشلین را خریداری کرد و از ورشکستگی نجاتش داد تا بتواند همچنان به تولید کاغذ و الکتریسیته بپردازد.
دست سرنوشت، شرکت سومی را نیز به خانواده شرکت‌های نوکیا وارد کرد. در سال 1912، کارخانه کابل سازی فنلاند تأسیس شد و بیست سال بعد، همان شرکت توسط کارخانه تولید محصولات لاستیکی خریداری شد. زمان‌بندی این معامله بهتر از این نمی‌توانست باشد.
پس از فاجعه و ویرانی که جنگ جهانی دوم بار آورده بود، اتحاد جماهیر شوروی به هر قیمتی که بود، می‌خواست خسارات جنگی را جبران و زیرساخت‌های نابودشده را بازسازی نماید. برای کارخانه کابل سازی که کابل‌های الکتریسیته و تلفن تولید می‌کرد، این‌یک موقعیت عالی بود و آن حجم از جریان نقدی که به کارخانه وارد شد، کمک کرد تا موقعیت مالی کارخانه به‌شدت بهبود یابد.
آن‌ها پس از بهره‌مندی از این موقعیت عالی، به انواع و اقسام صنایع مختلف وارد شدند؛ تولیدات تلویزیونی، تولید کاغذ، ماسک ضد گاز شیمیایی، پلاستیک و مواد شیمیایی، تنها بخشی از صنایع بزرگی بودند که این کارخانه در آن سهیم شد. اما تمرکز جدید کمپانی‌های تحت نظر ادوارد پولون، در اوایل دهه 70 میلادی اتفاق افتاد؛ نقطه‌ای از تاریخ که آغازگر فنّاوری تلفن همراه در سراسر جهان بود.
طلوع نوکیا
در اواخر دهه 60 میلادی، نوکیا پیش‌ازاین مشغول تولید تلفن‌های رادیویی بود که در خودروها و ارتش استفاده می‌شد. در سال 1978 میلادی، فنلاند مدعی شده بود که صددرصد کشور فنلاند تحت پوشش سیستم رادیویی قرار دارد. یک سال بعد، نوکیا با یک شرکت تلویزیونی به نام سالورا (به انگلیسی: Salora) قراردادی بست تا یک شبکه جدید تلفن همراه اسکاندیناویایی توسعه دهد؛ شبکه جدیدی که به‌عنوان اولین شبکه ارتباطی و رومینگ بین‌المللی در جهان شناخته می‌شود.
نام 1G – که به معنای اولین نسل شبکه ارتباطی همراه است – به‌عنوان نام رسمی این سیستم آنالوگ شرکت نوکیا شناخته می‌شود.
در اوایل دهه 80 میلادی، نوکیا اولین تلفن خودرویی‌اش را به بازار عرضه کرد. این تلفن مخصوص خودرو، باوجود مؤثر بودن، بسیار حجیم و با وزنی بالا (حدود 10 کیلوگرم) بود. پس از مدت کوتاهی، نسخه سبک‌‌تر و کوچک‌تر همان تلفن را تولید و روانه بازار کردند. باوجود بهبود نسبی این نسخه نسبت به نسخه قبل، اما بازهم بیش‌ازحد بزرگ و سنگین بود و نمی‌شد خارج از خودرو از آن استفاده کرد.
اولین تلفن همراه حقیقی در جهان، بانام موبایرا سیتی‌مَن (به انگلیسی: Mobira Cityman) با وزنی حدود 800 گرم توسط نوکیا به بازار عرضه شد. اما مشکلی که این تلفن همراه داشت، قیمت 8500 دلاری آن به قیمت امروز بود. این قیمت بالا مانع فروش خوب این محصول شده بود، اما همه‌چیز در یک شبانه‌روز، با انتشار عکسی از میخائیل گورباچف (به انگلیسی: Mikhail Gorbachev)، رئیس‌جمهور وقت اتحاد جماهیر شوروی، درحالی‌که مشغول استفاده از تلفن همراه نوکیا بود، تغییر کرد. اینجا بود که این تلفن همراه به نماد قدرت، ثروت و کلاس تبدیل و حتی لقب گوربا (مخفف فامیلی رئیس‌جمهور) نیز به این محصول اهدا شد.
نوکیا دست از توسعه فنّاوری حوزه موبایل برنداشت. در سال 1987 میلادی، شبکه 2G GSM با سیگنال‌های دیجیتالی، تقریباً در تمام اروپا به‌عنوان یک شبکه استاندارد شناخته شد. انتقال اطلاعات به‌صورت دیجیتالی این اجازه را داد تا پیامک (به انگلیسی: Short Message Service) در سال 1992، اولین پیام کوتاه جهان با متن «کریسمس مبارک!» ارسال شود.
شبکه 2G آن‌قدر فراگیر شد که پس از مدت کوتاهی، بیش از سه میلیارد کاربر در سراسر جهان پیدا کرد و هنوز هم که هنوز است، این شبکه ارتباطی در بسیاری از نقاط جهان کاربران بسیاری دارد. البته در اوایل دهه 90 میلادی، نوکیا به علت مشکلات مالی مجبور شد دو کارخانه لاستیک‌سازی و تخته‌های فیبری را به فروش برساند، تا هم مشکلات مالی کمپانی رفع شود و هم شرکت تنها بر روی یک حوزه تمرکز کند؛ حوزه ارتباطات.
نقطه اوج نوکیا
در سال 1994، کمپانی نوکیا تلفن همراه 2100 را به بازار عرضه نمود، تا همه افراد جهان با بودجه نسبتاً پایینی بتوانند این محصول را تهیه کنند. در این سال بود که آهنگ زنگ معروف و نوستالژیک نوکیا و همچنین بازی مشهور مار برای اولین بار به مشترکان معرفی شد. پیش‌بینی کمپانی نوکیا از فروش این محصول حدود 400 هزار عدد بود؛ اما فروش واقعی محصول چیزی فراتر از تخیلات مدیران کمپانی نوکیا بود؛ چراکه درنهایت بیش از 20 میلیون نوکیا 2100 در سراسر جهان به فروش رفت.
نوکیا نمی‌توانست به تقاضای عجیب این محصول پاسخ بدهد، پس باید چاره‌ای می‌اندیشید. تنها در غرب اروپا، تقاضا برای این محصول در طی چهار سال، از 5 میلیون مشترک به بیش از 23 میلیون مشترک رسید. شرکت‌های دیگری مانند اریکسون (به انگلیسی: Ericsson) و موتورولا (به انگلیسی: Motorola) نیز همین مشکلات را داشتند و نوکیا برای از دست ندادن این تقاضای حجیم، مجبور بود که تغییرات عظیم و مهمی را در کمپانی ایجاد نماید.
نوکیا در عوض تکیه به یک تأمین‌کننده قطعات در ژاپن، تصمیم گرفت فناوری مربوط به ساخت قطعات موردنیازش را خودش بیاموزد و آن را به یک شرکت تأمین‌کننده فنلاندی انتقال دهد. همچنین این کمپانی تأمین پلاستیک موردنیازش را به کارخانه‌های داخلی سپرد تا مشکل مواد و قطعات اولیه کمپانی برای همیشه از بین برود. با حل این مسئله، نوکیا به‌سرعت رقبایش را کنار گذاشت و در طی 5 سال (1996-2001) توانست درآمدش را به بیش از پنج برابر افزایش دهد.
چیزی که واقعاً شگفت‌انگیز است، حکمرانی و تسلط کمپانی بر صنعت ارتباطات بود. آن‌ها به بزرگ‌ترین تولیدکننده تلفن همراه تبدیل شدند و این موقعیت را تا 14 سال حفظ کردند. به نظر نمی‌رسید هیچ‌چیزی بتواند این ابر کمپانی و غول جهانی را متوقف کند؛ تا اینکه یک اتفاق مهم در سال 2007 میلادی افتاد.
غروب نوکیا
«… و ما آن را آیفون (به انگلیسی: IPhone) می‌نامیم. امروز، اپل قرار است که تلفن همراه را دوباره اختراع کند.» و با این جمله از استیو جابز (به انگلیسی: Steve Jobs)، خورشید افتخار، بزرگی و محبوبیت بر این ابر کمپانی غول‌پیکر غروب کرد. البته همه می‌دانیم ورود آیفون به بازار رقابت تنها دلیل افت نوکیا نبود. دلایل مختلفی در سقوط این کمپانی فنلاندی نقش داشتند که نمی‌توان از اهمیت آن‌ها چشم‌پوشی کرد. دلایلی مانند انتخاب سیستم عامل ویندوزفون (به انگلیسی: Windows Phone) به جای سیستم‌عامل اندروید گوگل (به انگلیسی: Android) و عدم اختصاص بودجه کافی بر روی تبلیغات و تحقیقات فناوری، دلایل و تصمیمات بسیار مهمی بودند که نوکیا را به دره سقوط راهنمایی کردند.
اما به‌هرحال، آیفون از طراحی نازک و فلزی باکیفیت استفاده می‌کرد که نسبت به پلاستیک ارزان و بی‌کیفیت دیگر گوشی‌های هوشمند، احساس بهتری به کاربر منتقل می‌کرد و کاربر به‌خوبی می‌توانست گران بودن محصول را حس نماید. همچنین این گوشی هوشمند، اولین تلفن همراهی بود که از چند لمس هم‌زمان پشتیبانی می‌کرد و تنها در یک‌شب، باعث ایجاد انقلابی در صفحه لمسی گوش‌های هوشمند شد. دنیا دیگر به کیبوردهای فیزیکی و پلاستیکی علاقه‌ای نشان نداد و صفحه‌های دیجیتالی، به ترندی جهانی و قدرتمند در دنیای گوشی‌های هوشمند تبدیل گشت.
این عامل به همراه عوامل دیگر، باعث شدند که تنها پس از چند سال، سهم نوکیا در بازار موبایل از 50 درصد، به زیر 5 درصد سقوط کند. حتی ارزش سهام نوکیا از زمان معرفی آیفون نیز تا 90 درصد سقوط داشته و هنوز هم که هنوز است، نتوانسته آن را جبران نماید. مهم‌ترین درسی که می‌توان از طلوع و غروب کمپانی نوکیا آموخت، لزوم خودآموزی و گرفتن درس از اشتباهات خود است. فنّاوری مانند یک تیغ دو لبه است؛ از یک‌سو اختراع فناوری 1G تو را بر قله جهان قرار می‌دهد و از سویی دیگر، ریسک‌پذیری پایین تو را از رقابت پرسرعت و بی‌رحم دنیای فنّاوری به بیرون پرتاب می‌کند و باعث بازنده شدنت در بازی تاج‌وتخت می‌گردد. حال ما از تو می‌پرسیم؛ علت سقوط نوکیا چه بود؟ آیا عدم نوآوری باعث خارج شدن نوکیا از ریل پرسرعت فناوری شد؟ خارج از مباحث فنی، چه خاطره‌هایی از تلفن‌های همراه نوستالژیک نوکیا، بخصوص مدل 1100 داری؟ دیدگاهت را در بخش نظرات همین پست یا در شبکه‌های اجتماعی ما به آدرس @vitaroir ارسال کن و آن را با دوستانت به اشتراک بگذار. نظرات و سؤالاتی که برای ما ارسال می‌کنی محرک ما برای ادامه کار است. وقتی نظراتت را می‌خوانیم بسیار خوشحال می‌شویم. این بازخوردها مایه دلگرمی ماست و انگیزهٔ ما را برای رسیدن به هدفمان دوچندان می‌کند.
متشکریم که با ما همراه بودی، تا بعد.
