براساس آمار‌های سال ۲۰۱۹، کشور چین با جمعیت یک میلیارد و ۴۲۰ میلیون نفری دارای بیشترین جمعیت در جهان است. با این حال، این کشور در آستانه یک مشکل جمعیتی اساسی قرار گرفته است. سرعت رشد جمعیت در چین همواره رو به کاهش بوده و انتظار می‌رود این کشور در آینده‌ای نه چندان دور دچار بحران کاهش جمعیت یا پیری جمعیت شود.
در پی بروز برخی ابعاد این بحران اقداماتی در این کشور انجام گرفته، اما کارآیی این اقدامات از نظر برخی کارشناسان محل اشکال است.
توقف سیاست تک‌فرزندی در چین پس از ۳۵ سال
نرخ باروری در کشور چین از مقدار ۶.۰۳ در سال ۱۹۵۵ به ۱.۶۱ در سال ۲۰۱۹ رسیده است؛ مقداری که حتی از حد جانشینی ۲.۱ نیز پایین‌تر بوده و نشان می‌دهد چین با وجود جمعیت زیاد، با مشکلات جمعیتی روبرو خواهدشد.
کشور چین پس از ۳۵ سال سیاست سختگیرانه تک فرزندی را متوقف کرده و به زوج‌ها اجازه می‌دهد دو فرزند داشته باشند. سیاست گذاران از برخی سخت گیری‌ها در مورد تعداد فرزند صرف نظر کرده و حتی احتمال این می‌رود که همه این محدودیت‌ها برداشته شوند.
لازم به ذکر است پیش‌تر میزان سخت گیری در اجرای قانون تک فرزندی به حدی بوده که در مواردی حتی مجریان قانون مادر باردار را وادار به سقط جنین کرده‌اند.
ابعاد بحران جمعیت در چین
جمعیت شناسان هشدار داده‌اند که جمعیت چین در یک دهه آینده کاهش خواهدیافت؛ این مساله می‌تواند موجب سقوط دومین اقتصاد بزرگ دنیا شود.
نرخ باروری سال گذشته در کشور، از زمان تشکیل جمهوری خلق چین در سال ۱۹۴۹ تا کنون بی سابقه بوده است. در این سال تنها ۱۵.۲۳ میلیون تولد گزارش شده که با مقدار ۲۱ – ۲۳ میلیون نفر که مورد نظر مسئولین است فاصله زیادی دارد.
جمعیت شناسان در داخل و خارج چین از مدت‌ها پیش هشدار داده بودند که نرخ پایین باروری در این کشور که چیزی بین ۱.۲ تا ۱.۵ فرزند به ازای هر زن است، کشور را به سمت یک بحران جمعیتی پیش خواهدبرد.
به هم خوردن تعادل جنسیتی از عواقب سیاست تک‌فرزندی
مشکل به همین جا ختم نمی‌شود، در پی سیاست تک فرزندی چینی‌ها اقداماتی همچون سقط جنین براساس جنسیت موجب به هم خوردن تعادل جنسیتی در این کشور شده است؛ به بیان دیگر بسیاری از مرد‌ها در چین هرگز نخواهند توانست زنی را به همسری برگزینند.
استیو سنگ، استاد مطالعات چین معاصر از دانشگاه ناتینگهام معتقد است مشکل عدم تعادل جنسیتی در حال تبدیل شدن به مشکلی عظیم و محوری است، وی توضیح داده است: «ما در مورد ۲۰ تا ۳۰ میلیون مرد جوان صحبت می‌کنیم که هرگز همسری نخواهندیافت. این مساله علاوه بر مشکلات متعدد اجتماعی، موجب خواهد شد تعداد زیادی از مردم هرگز توانایی باروری و تولید مثل نداشته باشند.»
این مساله حتی بر سیاست خارجی کشور نیز موثر خواهد بود؛ مطالعات تاریخی نشان داده است که کشور‌هایی با تعداد زیاد مردان مجرد در سن سربازی اقدامات خشونت طلبانه بیشتری را در حوزه سیاست نظامی خارجی مرتکب خواهند شد.
فرهنگ تک‌فرزندی مانع اصلاح سیاست‌های جمعیتی
نشست حزب کمونیست در پی نگرانی‌هایی در مورد اقتصاد دست به اصلاحاتی در حوزه اقتصادی زده است. در بیانیه این حزب در این مورد آمده است: اجرای کامل این سیاست که هر زوج مجاز باشد دو فرزند داشته باشد، پاسخ فعال و هوشمندانه‌ای به پیری جمعیت است.
اما این اقدامات خیلی کم و خیلی دیر به نظر می‌رسد. نرخ باروری به شدت کاهش یافته و به دلیل تغییر فرهنگ مردم و عدم تمایل آن‌ها به داشتن بیش از یک فرزند، احتمالا باز هم سیر کاهشی داشته باشد. بر اثر بهبود استاندار‌های آموزشی و کاهش سطح درآمد ها، دختران جوان علیرغم تبلیغات دولتی و فشار خانواده‌ها ترجیح می‌دهند دیرتر ازدواج کرده و دیرتر بچه دار شوند.
از طرفی، برخی افراد مشکلات فرهنگی و به خصوص فرهنگ تک فرزندی که میان مردم تسری یافته را عامل بروز این مشکل می‌دانند. پس از چند دهه محدودیت تک فرزندی، مردم به این وضعیت عادت کرده و به تدریج تک فرزندی جزئی از فرهنگ مردم شده است. این افراد راهکار این مشکل را در تلاش بسیار برای اصلاح این فرهنگ و ایجاد دید مثبتی نسبت به داشتن دو فرزند می‌بینند.
پیش‌بینی آینده جمعیتی چین
یکی از اساتید اقتصاد دانشگاه پکن معتقد است نرخ زادوولد پس از سال ۲۰۱۸ سیر نزولی خواهد داشت. او بیان کرده است که گرچه در سال ۲۰۱۸ چین شاهد نرخ زادوولد پایینی بوده، اما در آینده نیز تعداد متولدین از این تعداد نیز کمتر خواهد بود. وی پیش بینی کرده که چین هرگز تولد بیش از ۱۵ میلیون نوزاد را در سال تجربه نخواهد کرد.
در سال ۲۰۵۰ یک سوم جمعیت کشور چین بالای ۶۰ سال خواهند بود، این مساله ضربات سنگینی نیز به جوان‌تر‌ها وارد خواهد آورد چرا که بسیاری از آن‌ها درگیر نگهداری از سالمندان خواهند شد.
با در نظر گرفتن جمعیت زیاد و نرخ رشد بالای جمعیت چین در گذشته و در مقایسه با کشور‌های دیگر، بحران جمعیتی در این کشور می‌تواند زنگ خطری برای بسیاری کشور‌های دیگر باشد. لازم به ذکر است، چنان که توضیح داده شد، سیاست‌های جمعیتی امری زود بازده نبوده و سال‌ها زمان خواهد برد تا یک سیاست جدید بتواند تاثیرات خود را بر وضعیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور بگذارد.
