تازه آباد مرکز شهرستان ثلاث باباجانی
تازه آباد یکی از شهرهای استان کرمانشاه و مرکز شهرستان ثلاث باباجانی در غرب ایران است. مردم تازه آباد به زبان کردی سورانی با گویشجافی تکلم می کنند. دین مردم این شهر اسلام و مذهبسنی می باشد.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت آن ۱۴٬۷۰۱ نفر (۴٬۰۳۹ خانوار) بودهاست. این شهر تا سال ۱۳۷۵ یک روستا به حساب میآمد چون در سرشماری سال ۱۳۶۵ جمعیت آن ۸۱۸ نفر، در سرشماری سال ۱۳۷۰، ۱۶۶۱ نفر بود اما در سال ۱۳۷۵ جمعیت آن به ۵۰۸۴ نفر فزونی یافت. در آذر ۱۳۷۲، به موجب تصویبنامه شماره ۳۴/۳/۱/۱۴۲۲۴ آبادی تازه آباد شهر شد (ایران. قوانین و احکام ، ص ۵۴۱).
در طی سالهای ۱۳۶۴ به بعد مسکن سازی برای آوارگان جنگ ایران و عراق آغاز شد و تازه آباد بنا شد. تازه آباد قبل از آن قلعه سلیمان خان نام داشت، سلیمان خان از حاکمان بنام قلخانی بود که در دشت حر و در جایی در حدود مرکز شهر (یعنی اطراف محل قدیم سپاه) صاحب قلعه ایی بود اما بعد از آمدن باباجانیها به آنجا، نام قلعه سلیمان خان از روی منطقه برداشته شد و نام تازه آباد جایگزین آن شد.
در شرفنامه و عالم آرای عباسی در کنار اسامی تپه قلعه چکران (جیگیران)، ارکله (ازگله)، خرخره (قلقله) و کرند اسم مکانی به نام «تف آباد» هم ذکر شدهاست که به نظر میرسد اصل آن «تاف ئاوه» یا «تاف آباد» به معنی آبشار یا (به صورت استعاره ای) آباد شده در اثر وجود آب فراوان است که: الف) بنابه تسلط رسمالخط عربی الف آن به صورت مقصوره مکتوب گشته مانند رحمن (رحمان)، موسی و.. ب) به خاطر اینکه متن به فارسی بوده ئاو کُردی را به صورت آب فارسی نوشتهاند، چیزی که امروزه هم مرسوم هست؛ بنابراین با لحاظ کردن این دو نکته تف آباد میشود تاف ئاوا یا تافاوا که دقیقاً بروزن تازاوا یا تازه ئاوا (تلفظ بومی و اصلی تازه آباد) هست. بعلاوه در این متن تف آباد یا تاف آباد در کنار درنه، جیگیران و خرخره یا قلقله ذکر شده که اکنون هم موجودند و در ثلاث باباجانی واقع هستند و اتفاقاً درنه و قلقله هم تنها چند کیلومتر از تازه آباد فاصله دارند، بعلاوه کرند (به ویژه منطقه ڕێژاو (ریجاب) که آن هم نه تنها نزدیک ثلاث باباجانی واقع شده بلکه مسکن تعداد زیادی از اهالی این شهرستان هم میباشد. در این باره هم مستندات بسیاری وجود دارد. برای نمونه در مرکز تازه آباد تا همین چند سال پیش چشمهٔ بسیار پرآبی به نام سراب قلعه (احتمالاً قلعه سلیمان خان گوران) وجود داشت که داستانهای شگفت بسیاری در مورد آن نقل میشود از جمله اینکه میگویند یک گاو که در بالای کوه مشرف به شهر به نام کوه نور (که ژی نووره که) در داخل چاله عظیم بالای آن کوه افتاد که پس از مدتی از سراب قلعه بیرون آمد، قابل ذکر است که این چشمه اکنون پر شده بر روی آن خانه سازی شدهاست.
ثلاث باباجانی
ثَلاثِ باباجانی (به کُردی: سهلاسی باوهجانی)، یکی از شهرستانهای استان کرمانشاه ایران و یکی از چهار شهرستان منطقه هورامان در استان کرمانشاه است. این شهرستان، در سال ۱۳۸۱ به عنوان شهرستان شناخته شد؛ و قبل از آن یکی از بخشهای شهرستان جوانرود بود که بعد از تجزیه جوانرود این شهرستان تشکیل و تعداد زیادی از روستاهای جوانرود به ثلاث باباجانی داده شد تا به حد نصاب شهرستان برسد.

مرکز این شهرستان شهر تازهآباد با جمعیتی بالغ بر شانزده هزار نفر میباشد. ازگله دیگر شهر آن است. به سبب سکونت سه طایفه مهم باباجانی (باوهجانی)، قبادی و تایجوزی، نام ثلاث به این شهرستان اطلاق شدهاست. شهرستان ثلاث بابا جانی از جنوب با شهرستانهای سرپل ذهاب و دالاهو؛ از شرق با جوانرود همجوار و از غرب هم با کشور عراق مرز مشترک دارد.
این شهرستان یکی از ۱۴ شهرستان استان کرمانشاه است که در فاصله ۱۲۵ کیلومتری غرب شهر کرمانشاه قرار دارد. این شهرستان سه بخش، هفت دهستان، دو شهر و ۲۵۵ روستا دارد و هممرز با کشور عراق است. وسعت این شهرستان ۱۹۲۰ کیلومتر مربع و جمعیت آن ۳۵٬۲۱۹ نفر میباشد.
بخش مرکزی(دهستان خانهشور،دهستان دشت حر) شهرها: تازهآباد
بخش ازگله(دهستان ازگله،دهستان جیگران،دهستان سرقلعه) شهرها: ازگله
بخش زمکان(دهستان زمکان جنوبی،دهستان زمکان شمالی)
شهرستان ثلاث باباجانی در فصل بهار طبیعت بسیار زیبایی دارد. منظرههای بسیار دیدنی گردنه «سیاتایر» و «مله سراژین» و «یک شبی» و … چشم هر بینندهای را خیره میکنند.
چشمه «ریزه» که در درمان بیماریهای کلیوی بسیار مؤثر است در این شهرستان است. این چشمه در ۲۰ کیلومتری شرق شهر تازه آباد (مرکز شهرستان ثلاث باباجانی) قرار دارد. از کوههای شهرستان ثلاث باباجانی میتوان به سارون(sarawan)، بنی گز، شِفیله، بَمو، دالاهو، نور، قَجَر، دری و … اشاره کرد که دارای مناظر دلربایی هستند. کوههای منطقه دارای گیاهان دارویی فراوانی میباشند رود زمکان پرآبترین رود شهرستان میباشد.
در تقسیمات کشوری ۱۳۱۱ ش، نام «باباجانی کردستان» به عنوان بلوک ذکر شدهاست. در ۱۳۳۱ خ. «بخش ثلاث» مشتمل بر دهستانهای باباجانی، قبادی و ولدبیگی / سرقلعه ولدبیگی و ۱۰۸ آبادی، یکی از بخشهای شهرستان کرمانشاهان در استان پنجم بود. در ۱۳۵۵ خ. بخش باباجانی به مرکزیت آبادیِ اَزْگَله در شهرستان پاوه تشکیل شد و مشتمل بر دهستانهای خانهشور، ازگله، جیگران و سرقلعه بود. در خرداد ۱۳۸۱، به موجب تصویبنامه هیئت وزیران، این بخش از شهرستان جوانرود جدا و شهرستان شد.
از مناطق تاریخی ثلاث باباجانی میتوان به باقی مانده شهر درنه اشاره نمود که بنابر منابع تاریخی قدمت چند هزار ساله دارد، به طوری که هرودوت پدر تاریخ در ۲۵۰۰ سال پیش به صورت διà Δaρνɛων از آن نام بردهاست. بطلمیوس، فیلسوف اخترشناس و جغرافی دان مشهور یونانی (۹۰–۱۶۸ میلادی) هم این شهر را قرنها پس از هردوت مورد توجه قرار میدهد. درنه که اکنون روستایی کوچک و دورافتاده در منطقه دۆڵی ده ره (دولی دره) میباشد به مدت چند قرن مرکز حکومتهای نیرومند کُردی درتنگ، حلوان و باجلان بودهاست.

خانا قبادی (۱۷۵۹–۱۷۰۰ م) شاعر و متفکر متجدد اهل درنه در ثلاث باباجانی امروزی بود. وی برای نخستین بار در تاریخ قرآن کریم را به زبان کردی ترجمه کرد. از خانای قبادی دیوان شعری به نام خسروشیرین بر جای ماندهاست. شاعر دیگر مشهور درنه ولی دیوانه است که سرگذشتی به سان مجنون بلکه پرسوزتر از وی داشته، اما لیلی او زنی بود به نام شمس (شه م). شاعر دیگر که میتوان وی را نیز متعلق به جغرافیای ثلاث باباجانی دانست مولوی تایجوزی {مولوی کرد یا سید عبدالرحیم متخلص به مولوی} دانست که به سبب دانش و نبوغ فراوانش در شعر و ادب کردی شهرتی ملی دارد. و همچنین عالم و شاعری دیگر بنام عبدالکریم فانی خانه شوری از خاندان سادات هاشمی خانه شور که در حوزه علمیه قریه ده شیخ دهستان خانه شور شهرستان ثلاث باباجانی نشو و نما کرد .شرح مبسوطی از زندگینامه اشعار و فعالیتهای علمی و ادبی ایشان در کتب نویسندگانی همچون ملا عبدوالکریم مدرس. بابامردوخ کردستانی . محمدعلی سلطانی آورده شده است.ایشان به مدت سی سال امام و خطیب و مدرس مدارس و مساجد مناطق شاره زور نرگسه جار احمی برنه حلبچه و... اقلیم کردستان عراق بودند که با دعوت علماء آن مناطق و مرحوم شخ علاالدین نقشبندی از خانه شور بدانجا مهاجرت کرد. همچنین عزیز ویسی خوانندە مطرح کُرد نیز در این شهر به دنیا آمده است.
در شامگاه ۲۱ آبان ۱۳۹۶ ساعت ۲۱:۴۸:۱۶، زمینلرزهای به قدرت ۷٫۳ در مقیاس ریشتر این شهر را لرزاند. این شهر نزدیکترین شهر به کانون زلزله (به فاصلهٔ ۵ کیلومتر) بود. عمق زمینلرزه ۱۱ کیلومتر بوده که به علت عمق کم و مدت زیاد، کل منطقهٔ شمال غرب، غرب و جنوب غرب ایران این زمینلرزه را احساس کردند. در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۹۷ هم زلزلهای به قدرت ۵٫۹ ریشتر و در عمق ۸ کیلومتری زمین این شهرستان را لرزاند.
ثلاث باباجانی که به کردی (شارستانی سه لاسی باوه جانی) خوانده می شود به سبب سکونت سه طایفه مهم باباجانی (باباجانی / باوه جانی)، قبادی و ولدبیگی، نام ثلاث به این شهرستان اطلاق شده است و ظاهراً به علت اهمیت بیشتر طایفه باباجانی و نیز حکومت رئیس این طایفه بر منطقه به ثلاث باباجانی معروف شده است.
از قدیم الایام درشهرستان نخ ریسی از پشم حیوانات وتولید گلیم وجاجیم مرسوم ومتداول بوده واز صنایع دستی مهم شهرستان محسوب می شود علاوبر این درشهرستان تولید انواع قالی ،فرش ،تابلو فرش وگیوه دست باف و سیاه چادر از صنایع مهم دستی حاصل زحمت ودسترنج هنر آفرینی هنرمندان زبردست شهرستان می باشد.
جاذبه ثلاث باباجانی
چشمه ریزه: چشمه ریزه که در درمان بیماریهای کلیوی بسیار مؤثر است در این شهرستان و از دل كوه های سر سبز آن می جوشد . این چشمه در ۲۰ کیلومتری شرق شهر تازه آباد قرار دارد . کوههای منطقه دارای گیاهان دارویی فراوانی میباشند و رود زمکان پرآبترین رود این شهرستان است كه سرچشمه ی آن از دل كوه بوده و آبشاری بكر و تماشایی را بی ادعا به بینندگان و مشتاقان طبیعت عرضه می كند .روستای تازه آباد امین محصور در تپه های سر سبز و زیبا ، دارای چشم اندازی بسیار لطیف است.

روستای كانی رش: روستای کانی رش درفاصله ی ۲۳ کلیومتری از تازه آباد ثلاث ،روستایی کوچک با مردمی خون گرم و مهربان وجود دارد که از طرف شمال غرب با کشور عراق،ازسمت شرق با شهرتازه آباد از جانب شمال به منطقه خانه شور و از طرف جنوب به روستای کیله سفید محدود است.کانی رش حد فاصل بین تازه آباد ثلاث و ازگله است. این روستا دارا یمرکزیت برای روستاهای همجوارش مانند: برکر،پشتکر،کانی خنجر(یعقوب جان)،نیمه کار گاری،نقده، فیاد و سردسیر است. روستای کانیرش یک باب مدرسه ی سه کلاسه دارد که در اصل برای تحصیل دانشآموزان راهنمایی ساخته شده است چند سال قبل یک مدرسه ی ابتدایی داشت،که به علت فرسوده بودن تخریب شدودانش آموزان ابتدایی ضمیمهی مدرسه ی راهنمایی گردیدند.

نقش برجسته ثلاث باباجانی: یکی از قدیمی ترین نقش برجسته های دنیای باستان در ارتفاعات شهرستان ثلاث باباجانی کشف شده است. این اثر صحنه پیروزی حاکم دولت «سیموروم» که بر منطقه عراق امروزی حکومت می کرد را نشان می دهد و حدود چهار هزار سال قدمت دارد. این نقش برجسته در سال ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

...........................
آرشیو