اختصاصی طرفداری - ورزش اسکیت نمایشی که در کشورمان به اشتباه پاتیناژ نیز نامیده شود، یکی از دو ورزشی است که سابقه حضور در هر دو المپیک زمستانی و تابستانی را دارد. این ورزش ابتدا در سال 1908 وارد برنامه المپیک تابستانی شد اما با ایجاد المپیک زمستانی از سال 1924 به برنامه آن مسابقات منتقل گردید و تاکنون در تمامی ادوار المپیک زمستانی حاضر بوده است. رقابت‌های این ورزش پرطرفدار در سال 2002 با جنجال داوری مسابقات ماده دو نفره مختلط مورد توجه رسانه‌های جهان قرار گرفت. اتفاقی که موجب شد تا فدراسیون جهانی اسکیت پس از اعطای مدال طلای مشترک به دو تیم روسیه و کانادا سیستم امتیازدهی آن را نیز به طور کامل دچار تغییر کند.
توزیع مدال طلا به شکل مشترک در سایر ورزش‌ها نیز امری بی‌سابقه نیست، اتفاقی که همواره طبق قوانین از پیش نوشته شده هر ورزش به وقوع می‌پیوندد. اما داستان المپیک 2002 تصمیمی کدخدامنشانه خارج از محدوده قوانین اسکیت نمایشی بود. تصمیمی تاریخی که برای رضایت تمام طرفین ماجرا از سوی کمیته بین‌المللی المپیک اتخاذ شد.
آشنایی با اسکیت نمایشی و نحوه امتیازدهی آن
مسابقات اسکیت نمایشی در 4 ماده انفرادی مردان، انفرادی زنان، دو نفره مختلط (Pairs) و رقص روی یخ (Ice Dancing) برگزار می‌شود. رقابت‌های هر 4 ماده به دو بخش برنامه کوتاه (Short Program) و اسکیت آزاد (Free Skating) تقسیم می‌شود که برنامه دوم یا اسکیت آزاد زمان بیشتر و در نتیجه امتیاز بیشتری دارد. به جز ماده رقص روی یخ که نحوه امتیازدهی متفاوتی دارد در سه ماده دیگر بخش عمده‌ای از امتیازات به پرش‌ها اختصاص می‌یابد، هر چند که بخش هنری و نمایشی هر برنامه نیز سهم مهمی در امتیازات داوران دارد.
بر اساس قوانین اسکیت نمایشی در سال 2002 مسابقات این ورزش توسط 9 داور قضاوت می‌شد و هر داور به شکل مجزا تمام شرکت‌کنندگان را بر اساس امتیازات خود رده‌بندی می‌کرد و جایگاه نهایی هر تیم بر اساس میانگین رتبه کسب شده توسط 9 داور مشخص می‌گردید. در پایان دو برنامه، رتبه نهایی تیم‌ها بر اساس جمع امتیازات دو شب مسابقات مشخص می‌شد. با این توضیح که امتیازات شب دوم یا اسکیت آزاد ارزشی معادل دو برابر امتیازات شب اول یا برنامه کوتاه داشتند. برای مثال اگر تیمی در شب اول در رتبه سوم قرار می‌گرفت و در شب دوم به مقام اول می‌رسید، امتیاز منفی این تیم در نهایت عدد 2.5 را نشان می‌داد که برای کسب مدال طلا کفایت می‌کرد. بنابر این عملا موفقیت در شب دوم مسابقات ضامن کسب مدال طلا بود.
معرفی دو تیم کانادا و روسیه
تا پیش از المپیک زمستانی 2002 شوروی سابق قدرت اول ماده دو نفره مختلط در ورزش اسکیت نمایشی المپیک زمستانی بود و تیم‌های شوروی (و سپس روسیه) بین سال‌های 1964 تا 1998 در 10 دوره متوالی فاتح مدال طلای این ماده شده بودند. اما در المپیک 2002 سالت لیک سیتی امریکا این بار تیم دیوید پلتیه و جیمی ساله از کانادا پس از قهرمانی در مسابقات جهانی 2001 مدعی نخست مدال طلا بود. رقیب اصلی کانادایی‌ها تیم آنتون سیخارولیدزه و یلنا برژنایا از روسیه محسوب می‌شد. تا پیش از المپیک 2002 این دو تیم 5 بار در مسابقات مختلف مقابل یکدیگر رقابت کرده بودند که در 4 مسابقه (از جمله رقابت‌های جهانی 2001) تیم کانادا بالاتر از روسیه قرار گرفته بود.
دیوید پلتیه و جیمی ساله در حالی به عنوان مدعی گام به میدان المپیک سالت لیک سیتی می‌گذاشتند که 4 سال قبل و در هنگام برگزاری المپیک 1998 کاملا ناامید از کسب موفقیت در ورزش به ترتیب در بوفه استادیوم هاکی و یک قهوه‌خانه مشغول به کار بودند! اما پس از آشنایی با یکدیگر در سال 1998 (که نهایتا 6 سال بعد به ازدواج نیز منتهی شد) با پیشرفتی خارق‌العاده طی کمتر از سه سال توانستند عنوان قهرمانی جهان را در سال 2001 در خاک کانادا کسب کنند.
ساله و پلتیه در کنار فرزندشان، این زوج در سال 2010 از یکدیگر جدا شدند
در تیم روسیه نیز یلنا برژنایا با حادثه تلخی در ابتدای دوران ورزشی خود روبرو شده بود، برژنایا در سال 1996 و در سن 18 سالگی در هنگام تمرین با هم‌تیمی تندخوی خود اولگ شلیاخوف دچار حادثه‌ای هولناک شد. در این جلسه تمرینی در هنگام چرخش لبه تیز اسکیت شلیاخوف به سر برژنایا اصابت کرد و جمجمه وی را شکافت. برژنایا که از سمت راست مغز آسیب جدی دیده بود پس از دو عمل جراحی به زندگی بازگشت، اما این اتفاق باعث شد تا وی به شکل موقت قابلیت تکلم را از دست بدهد و حتی تا سال‌ها بعد نیز با لکنت زبان دست به گریبان باشد. برژنایا به شکل معجزه‌آسایی تنها چند ماه پس از عمل جراحی مغز به صحنه رقابت بازگشت و این بار با کمک هم‌تیمی جدید خود آنتون سیخارولیدزه خیلی زود در سطح اول اسکیت جهان قرار گرفت. این تیم دو سال بعد تنها با یک اشتباه در آخرین لحظات مدال طلای المپیک ناگانو را با مدال نقره جایگزین کرد و در سال‌های 1998 و 1999 نیز به مدال طلای جهان رسید اما در سال 2000 پس از مثبت شدن تست دوپینگ برژنایا (به دلیل مصروف دارویی برای سرماخوردگی بدون اطلاع سازمان مبارزه با دوپینگ) فرصت حضور در مسابقات جهانی را از دست داد و در بازگشت دوباره به میادین با تیم تازه به قدرت رسیده کانادا روبرو شد. رقابت دو تیم که همواره با احترام بین طرفین همراه بود تا المپیک 2002 ادامه پیدا کرد.
یلنا برژنایا در کنار آنتون سیخارولیدزه
المپیک 2002 سالت لیک سیتی
در المپیک 2002 تیم دو نفره روسیه در شب نخست صدرنشین شد و کانادا بالاتر از سایرین در رده دوم قرار گرفت. با این نتیجه امتیازات دو تیم در شب دوم مسابقات قهرمان این ماده رو مشخص می‌کرد و اول شدن هر کدام از دو تیم در شب دوم به منزله کسب مدال طلا بود. در روز نهایی، 11 فوریه 2002 تیم روسیه بر حسب قرعه ابتدا وارد میدان شد و با ارائه نمایشی خوب به صدر جدول صعود کرد، اما عملکرد روس‌ها بدون نقص نبود. در یک صحنه پرش، آنتون سیخارولیدزه در هنگام فرود دچار اشتباه شد و برای فرار از سقوط کامل مجبور شد تا پای دوم خود را نیز زمین بگذارد. پس از آن نوبت به تیم کانادا رسید که با نمایشی هنری هماهنگ با موسیقی مشهور "Love Story" بدون کوچک‌ترین اشتباهی برنامه خود را به پایان رساند.
دیوید پلتیه پس از اجرای برنامه از کسب مدال طلا مطمئن بود
با توجه به اشتباهات کوچک روس‌ها در آن لحظه گزارشگران تلویزیونی مدال طلای تیم کانادا را قطعی قلمداد می‌کردند. اما امتیازات اعلام شده از سوی داوران نتیجه دیگری را نشان می‌داد. از 9 داور این رقابت، 5 داور از کشورهای چین، روسیه، فرانسه، لهستان و اوکراین رای به برتری تیم روسیه دادند و در مقابل تنها 4 داور از کشورهای کانادا، امریکا، ژاپن و آلمان تیم کانادا را تیم برتر مسابقات معرفی کردند.
اشک‌های جیمی ساله دور از چشم دوربین‌های تلویزیونی
رای اعلام شده با اعتراض شدید رسانه‌های امریکایی و کانادایی مواجه شد، گزارشگران شبکه‌های تلویزیونی عمده این دو کشور که مسابقه را به طور زنده پخش می‌کردند رای داوران را غیرقابل قبول و باورنکردنی دانستند. با نگاهی به اسامی داوران می‌توان دریافت که داوران حاضر از کشورهای غربی به تیم کانادا رای داده و داوران کشورهای شرقی نیز تیم روسیه را قهرمان مسابقات اعلام کردند! تنها استثنای موجود داور فرانسوی ماری رن لاگون بود که تیم روسیه را در رتبه نخست قرار داد. طبق ادعای سالی آن استیپلفورد یکی از مقامات بریتانیایی اتحادیه جهانی اسکیت وی در بازگشت از سالن مسابقات در لابی هتل محل استقرار داوران و مقامات برگزاری با داور فرانسوی روبرو شده و ماری رن لاگون پس از اولین پرسش کنترلش را از دست داده و با چشمانی اشک‌بار به اعلام رایی برخلاف نظر فنی خود اعتراف کرده بود! بنابر گفته استیپلفورد و افراد دیگری که به عنوان شاهد در صحنه حضور داشتند لاگون اعتراف کرده که از سوی رئیس فدراسیون اسکیت فرانسه دیدیه گایاگه تحت فشار بوده تا تحت هر شرایطی تیم روسیه را در رده نخست امتیازات خود قرار دهد. دلیل این امر معامله فدراسیون اسکیت دو کشور حدس زده شد که طبق آن داوران روس در ماده دیگری (ماده رقص روی یخ) لطف فدراسیون اسکیت فرانسه را با امتیاز دادن به تیم فرانسه جبران کنند!
سکوی اولیه مسابقات، روسیه اول، کانادا دوم و چین در جایگاه سوم
رای IOC به اعطای طلای مشترک
4 روز پس از این مسابقه در روز 15 فوریه 2002 روسای کمیته بین‌المللی المپیک و اتحادیه جهانی اسکیت در کنفرانسی مشترک اعلام کردند که مدال نقره تیم کانادایی پلتیه و ساله به مدال طلا تبدیل خواهد شد تا این تیم نیز در کنار روسیه صاحب مدال طلای مشترک مسابقات شود. در این کنفرانس اعلام شد که رای داور فرانسوی با توجه به اتهامات وارده باطل شده و در این حالت با توجه به اینکه همچنان 4 داور تیم روسیه را لایق مدال طلا محسوب می‌کنند، مدال طلای این تیم نیز پس گرفته نخواهد شد! بر این اساس تمام امتیازات هر دو تیم از جدول مسابقات پاک شد و هر دو تیم بدون امتیاز مشترکا در رده نخست جدول قرار گرفتند. داور فرانسوی ماری رن لاگون و رئیس فدراسیون اسکیت فرانسه نیز بعدا توسط فدراسیون جهانی اسکیت با محرومیتی طولانی مدت مواجه شدند. اما به دلیل عدم اثبات دخالت فدراسیون اسکیت روسیه در این ماجرا، محرومیتی متوجه روسیه و اسکیت‌بازان این کشور نشد.
رده‌بندی نهایی، دو تیم روسیه و کانادا بدون امتیاز در رده نخست
برای نخستین بار در تاریخ المپیک، سکوی اعطای مدال مسابقات در روز 17 فوریه (شش روز پس از مسابقه اصلی) در همان سالن محل برگزاری تکرار شد و هر دو تیم در کنار یکدیگر مدال طلای مسابقات را بر گردن آویختند. تیم چین که در رده‌بندی اولیه سوم شده بود در مراسم مجدد شرکت نکرد.
سکوی مجدد، از چپ به راست: ساله، پلتیه، برژنایا و سیخارولیدزه
داور فرانسوی
ماری رن لاگون که در رسانه‌های ورزشی جهان به "داور فرانسوی" مشهور شده است داستان ادعای اعترافات خود مقابل مقامات اتحادیه جهانی اسکیت را رد می‌کند (اعترافاتی که طبق ادعای اتحادیه جهانی اسکیت مقابل چند شاهد بیان شده است) و پس از المپیک 2002 در تمام اظهارنظرهای رسمی و غیررسمی خود حضور در هرگونه معامله مابین فدراسیون‌های اسکیت روسیه و فرانسه را تکذیب کرده است. وی حتی پس از پایان محرومیتش نیز به دنیای اسکیت بازنگشت.
وی سال‌ها بعد در اظهار نظری در مورد این مسابقات مقصر اصلی این ماجرا را سیستم امتیازدهی سابق دانست
در قوانین قبلی وقتی رقابت نزدیک بود ما باید در فاصله‌ای به باریکی تار مو یکی را بالاتر از دیگری قرار می‌دادیم. من هر 8 داور دیگر را می‌شناختم و قبل از مسابقه می‌دانستم که چه کسی به روسیه رای می‌دهد و چه کسی به کانادا. تقریبا مطمئن بودم که در تساوی 4-4 رای من قهرمان المپیک را مشخص می‌کند. از چیزی که می‌ترسیدم سرانجام هم اتفاق افتاد.
وی در جواب سوالی در مورد اینکه آیا از سوی دیدیه گایاگه رئیس فدراسیون اسکیت فرانسه تحت فشار قرار گرفته بود نیز گفت:
برای صحبت به سمت من آمد اما به او گفتم که "گم شو" نمی‌خواهم چیزی بشنوم. من را تنها بگذار.
لاگون در این مصاحبه گفت که حتی اگر امروز هم قرار بود بار دیگر همان مسابقه را قضاوت کند تیم روسیه را بالاتر از تیم کانادا قرار می‌داد.
بار فنی و نمایشی تیم روسیه بالاتر از کانادا بود، برنامه تیم کانادا هم عالی و بی‌نقص بود اما آن‌ها در مجموع برنامه آسان‌تری نسبت به روسیه اجرا کردند.
ماری رن لاگون، 16 سال پس از اتفاق المپیک 2002
پس از ماجرا
چند روز بعد و در ماده رقص روی یخ تیم فرانسه که طبق ادعا قرار بود از سوی داوران روسی حمایت شود به مدال طلا رسید و جالب اینکه پس از فرانسه، تیمی از کشور روسیه در جایگاه دوم قرار گرفت! امری که ادعای معامله بین فدراسیون اسکیت دو کشور فرانسه و روسیه را زیر سوال می‌برد. اما اتحادیه جهانی اسکیت پس از این مسابقات قوانین امتیازدهی را به طور کامل دگرگون کرد و با الگوبرداری از ورزش ژیمناستیک دفترچه کاملی از حرکات و امتیازات منسوب به آنان ایجاد کرد تا پس از این اسکیت‌بازان بر اساس حرکات خود امتیاز دریافت کنند.
هر دو تیم روس و کانادایی حاضر در متن این جنجال پس از المپیک 2002 از ورزش قهرمانی خداحافظی کرده و ادامه فعالیت اسکیت خود را محدود به اجرای برنامه‌های نمایشی کردند. اما تغییر قوانین نیز موجب اتمام مباحث داوری در دنیای اسکیت نمایشی نشد! در المپیک 2010 ونکوور کانادا در بخش انفرادی مردان در حالی که یوگنی پلوشنکو روس با اجرای پرش‌هایی که در طول تاریخ این ورزش بی‌سابقه بودند از تکرار مدال طلای سال 2006 خود مطمئن بود، این ایوان لایسچک امریکایی بود که مدال طلا را به خانه برد! در اتفاقی مشابه در المپیک زمستانی 2014 سوچی در حالی که بیشتر بینندگان تلویزیونی مدال طلا را حق کیم یون آ اسطوره اسکیت نمایشی کره جنوبی و مدافع عنوان قهرمانی می‌دانستند این آدلینا سوتنیکووا 17 ساله از کشور میزبان بود که از سوی داوران به عنوان فاتح مدال طلا معرفی شد!
المپیک 2010 ونکوور، پلوشنکو (چپ) روی سکوی دوم در حالی که مدال طلا را حق خود می‌دانست
در روسیه از اتفاق المپیک 2010 ونکوور و شکست پلوشنکوی بزرگ به عنوان دزدی امریکایی یاد شده و در کشور کره جنوبی نیز کیم یون آ قربانی خوش خدمتی داوران برای روسیه میزبان محسوب می‌شود! اما در هر دو مورد و همینطور اتفاق جنجالی سال 2002 در سالت لیک سیتی کارشناسانی هم وجود دارند که رای داوران را صحیح و قابل دفاع می‌دانند. سلیقه‌ای بودن نحوه امتیازدهی در ورزش‌های نمایشی باعث می‌شود که در رقابت‌های نزدیک هر تصمیمی از سوی داوران همواره موافقین و مخالفین پرشماری داشته باشد.
ویدیویی از این رقابت جنجالی
ویدیوی زیر گزیدهای از مستند شبکه CBC کانادا در مورد این اتفاق با زیرنویس فارسی است:
