قُدس (نام‌های پیشین: قلعه حسن‌خان، سبزه الماس) یکی از شهرهای استان تهران در ایران است. این شهر مرکز شهرستان قدس است. همچنین شهر قدس یکی از شهرهای قدیمی استان تهران می‌باشد که با قرار گرفتن این شهر در بزرگراه فتح (کیلومتر ۲۰) و موقعیت خوب جغرافیایی و آب و هوای خوب کوهپایه‌ای در این چند سال اخیر میزبان سکونت مهاجرین بسیاری از سایر شهرهای کشور بوده‌است. این شهر دارای معادن، مزارع، باغ‌ها، مجتمع‌های صنعتی و قهرمانان ورزشی متعدد است.
شهر قدس که تا قبل از تأسیس شهرداری در سال ۱۳۶۸ (خورشیدی) تحت نام قلعه حسن خان شناخته می‌شد، روستایی کوچک و قلعه مانند در حاشیه جنوب غربی تهران و همجواری شهرداری منطقه ۹ و ۱۸ بود. در یک جبهه آن کاووسیه و در جبهه غربی آن سرخ حصار قرار داشت.
در ۱۳۶۸/۰۴/۰۳ شهر قدس از رشد روستای قلعه حسن خان و ادغام آن با نقاط دیگری مانند سرخ حصار، کاووسیه و شهرک بهشتی (قدس) به وجود آمده‌است. از این‌رو می‌توان دو دوره متمایز را برای تحول کالبدی شهر متصور گردید: ایجاد بناها و رشد قلعه حسن خان به صورت یک روستا و رشد سریع و بدون وقفه شهر در دو سه دهه اخیر
در مرحله اول قلعه حسن خان از دو قلعه اربابی تشکیل گردیده که بنام مالک آن (حسن خان) نامیده شده‌است و هر دو قلعه دروازه بوده‌است (یکی از دروازه‌های نزدیک مسجد جامع فعلی و دیگری نزدیک میدان قدس سابق). مرحله دوم با تأسیس کارگاه‌ها و کارخانجات متعدد در کنار جاده قدیم و کنار راه‌آهن و به‌طورکلی شروع رشد سریع تهران در چند دهه اخیر آغاز گردید. در این مرحله با رشد سریع جمعیت منطقه تهران روستای قلعه حسن خان نیز که در فاصله نسبتاً کمی از تهران و در نزدیکی تعدادی از این کارخانجات و کارگاه‌ها قرار گرفته‌است به سرعت رشد نمود.
قلعه حسن خان دشتی بود حاصلخیز که در دوره قاجار با ایجاد قلعه‌ای به این نام معروف شد. منطقه‌ای که در اصل شکارگاه حکومتی بود و در آن نقاط باستانی چون کاووسیه، سرخ حصار و کاروانسراسنگی موجود بوده اما امروزه اثری از پیشینه تاریخی آنان باقی نمانده‌است. وردآورد، کاروانسراسنگی و نهر فیروز بهرام (یکی از نهرهای باستانی که قدمتش به بیش از پنج هزار و پانصد سال می‌رسد و امروزه به صورت کانال سیمانی موجود است) در شمال آن و رود کرج و روستای باباسلمان در جنوب آن، روستای اسماعیل‌آباد در شمال شرقی، روستاهای زرنان (قدس) بالا و پائین و شهرک دانش در شرق آن و گرمدره و تپه‌های قورت داغی در غرب آن واقع شده‌اند. در دوره قاجار شخصی بنام امیرتومان که میرشکار (سردسته شکارچیان) دربار بود اراضی این منطقه را که شکارگاه حکومتی بود به تصرف خود درآورد و در آن زمان این منطقه بسیار دور از پایتخت بود و کسانی که در تهران به سوی کرج حرکت می‌کردند معمولاً اولین اتراقگاه آنان در نزدیکی همین محل کاروانسراسنگی (تقاطع بزرگراه فتح و بزرگراه شهید لشگری) بود.
امیرتومان با فراهم کردن امکانات و آوردن عده‌ای از اهالی خمسه به این منطقه، آرام آرام زمین‌های بایر را به زمین‌های کشاورزی تبدیل نمود و منطقه رنگی از زندگی جدید به خود گرفت. می‌گویند نام اولیه این محل پیش از آنکه امیر تومان آن را تصاحب کند سبزه الماس بوده وامیرتومان آنجا را به نام فرزند ارشدش که نام او حسن خان بود «قلعه حسن خان» نامید. امیرتومان صاحب چند فرزند به نام‌های: رضاخان، حسن خان، آقابزرگ خان، موتمرالدوله و سالار همایون بود که آنان پس از مرگ پدر، قلعه حسن خان را بین خود تقسیم کردند و به هر یک از برادران نزدیک یک دانگ رسید. در آن زمان تمام اراضی این قلعه و اطراف آن قابل کشت و زرع بود و کلاً به نواحی: چمن الماس خان، ورامینک، میاندوآب، قلعه سون، اکبر نایب، چنارسوخته و… که مجموعاً ده قطعه بوده تقسیم می‌شد.
هر یک از نواحی دارای قلعه‌ای خاص بود. بررسی مدارک تاریخی نشان می‌دهد که در میاندوآب عده‌ای از اعراب ساکن بوده و به پرورش گاومیش اشتغال داشته‌اند. اراضی قلعه توسط سه قنات بزرگ آبیاری و پرآب آبیاری می‌شد. یکی از آن‌ها قنات بزرگ نام داشت؛ و مبدأ آن تپه و رودخانه‌ای به نام قروق که شاخه‌ای از رود کرج بود. گویا یکی از قنات‌ها که قنات بزرگ نام داشت از تپه‌های سرخه حصار سرچشمه گرفته به سوی قلعه امتداد می‌یافت. آب این قنات حتی به مناطق جنوبی تری چون ورامینک نیز می‌رسید. اولین مغازه در قلعه حسن خان را شخصی بنام مشهدی حسین (هاتفیان) که اهل یزد بود باز کرده که محل فعلی آن نیز مغازه لبنیاتی جعفری روبروی مسجد جامع شهر است. وی همچنین به خاطر کلاه شاپویی که همیشه به سر داشت به کلاه حسین معروف بود. اولین وسیله نقلیه که وانت بار و شبیه به کامیون بوده توسط شخصی بنام حمید شهباز یاردلی فرزند کریم خان آورده که روزی دو بار صبح و عصر این وسیله به شهر تردد داشته و مردم از آن استفاده می‌کردند.
تنها امامزاده این شهر امامزاده ابوالحسن و ابوالحسین از نوادگان موسی کاظم (ع) بوده و سابقه آن به چند صد سال برمی گردد و امروزه هم این امامزاده‌ها زیارتگاه اهل ایمان است. اولین مسجد شهر مسجد جامع می‌باشد که چندین بار بازسازی شده‌است. آموزش و تربیت در قالب مکتب خانه در شهر قدس توسط شخصی بنام شیخ مرتضی که روحانی بود شکل گرفته و اولین مدرسه دولتی شهر در سال ۱۳۴۱ به نام دبستان صادقی ساخته شده‌است.
اولین حمام محل واقع در خیابان روبروی کوچه میثم بوده که چون از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده مالکین با کمک و همیاری مالی جهانشاه خان که یکی از سران بزرگ خمسه در آن زمان و از مخالفان رضاشاه بود و پس از شکست از ایشان به قلعه حسن خان آمده بود سرمایه ساخت حمام جدیدی بنام «خزینه در» روبروی مسجدجامع داخل کوچه احداث که این حمام به سال ۱۲۴۰ تا ۱۲۵۰ ه.ش برمی گردد و معمار آن شخصی بنام استاد کریم بوده‌است.
در حال حاضر شهر قدس از لحاظ اشتغال در غرب استان تهران به عنوان یکی از مراکز بزرگ صنعتی محیط کارگری مناسبی را فراهم نموده‌است و اکثر ساکنین به عنوان کارگر در این مراکز مشغول به کارند بعد از اشتغال به کشاورزی، کارمندان دولت درصدی از اشتغال را به خود اختصاص می‌دهند.
از نظر اجتماعی در حال حاضر شهر قدس با وسعتی در حدود ۲۴ کیلومتر مربع یا به عبارتی ۲٬۴۰۰ هکتار جمعیتی بالغ بر ۳۵۰٬۰۰۰ نفر از دیدگاه وسعت و جمعیت یکی از شهرهای پرجمعیت و متراکم در کشور محسوب می‌گردد. جمعیتی از اقوام و فرهنگهای مختلف با آداب و سنن متفاوت و ناهمگون که این تنوع زیاد منشأ برخی معضلات اجتماعی نیز در این شهر بوده‌است.
از لحاظ کشاورزی شهر قدس به لحاظ موقعیت جغرافیایی از نوع خاک مرغوب و آب در حد کفایت در سطح شهر و منطقه از کشاورزی مطلوبی برخوردار است. از مهم‌ترین محصولات آن به عنوان نمونه:
غلات: گندم، جو، ذرت
از صیفی جات: گوجه، خیار
باغات میوه: سیب، آلو، گیلاس و آلبالو می‌باشد.
سطح زیر کشت در حوزه قدس و شهرکهای اطراف آن ۱۵۰۰ هکتار است. به دنبال تحولات اجتماعی و سیاسی دهه‌های اخیر، افزایش جمعیت و رشد مهاجرت به سوی تهران، امروزه شهرقدس به یکی از مناطق پرجمعیت و متراکم مسکونی حومه تهران تبدیل شده‌است.
شهرداری قدس سازمانی غیردولتی‌است که درسال۱۳۶۸ تأسیس شد و اداره شهر قدس را به عهده دارد. مسئولیت اداره این سازمان با شهردار قدس است با حکم شورای شهر قدس انتخاب می‌شود. شهرداری قدس شامل ۲ منطقه است که اداره هر منطقه به عهده شهردار آن منطقه است. اولین شهردار قدس محمد اصالت بود که از سال۱۳۶۸ تا۱۳۷۰عهده‌دار این سمت بود.
شهرستان قدس با دارا بودن واحدهای معدن شن و ماسه و چندین کارخانه آسفالت با مشکل آلودگی هوا مواجه است. برخی از این معادن متعلق به ۳۰ یا ۴۰ سال پیش است. آن زمان شهرستان قدس کوچک‌تر بوده و این معادن در حاشیه شهر قرار گرفته بودند، ولی با گذشت سالیان سال این معادن در چند قدمی محل سکونت شهروندان این شهرستان قرار گرفته‌اند.
به گفته حسین بیگلری رئیس وقت اداره محیط زیست قدس فعالیت صنایع بزرگ و کوچک در شهرستان قدس در کنار مزایا، ثمرات و فرصت‌های متعدد و بالقوه‌ای که از منظر اقتصادی، تولیدی و اشتغالزایی در پی دارد، حاوی مخاطرات و تهدیداتی در عرصه زیست‌محیطی نیز است. وجود۷۴ معدن شن و ماسه در این منطقه به صورت بالقوه مستعد ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی است که ۶۰ تا ۷۰ درصد این معادن از حیث رعایت اصول زیست‌محیطی، استانداردهای لازم را رعایت می‌کنند، لذا فعالیت معادن با آلایندگی‌هایی همراه بوده که در شهرستان قدس بخش عمده این آلودگی‌ها ناشی از مسیرهای دسترسی و راه‌های مواصلاتی منتهی به معادن و تردد خودروهای سنگین و کامیون‌های حمل مصالح و نخاله‌های ساختمانی است. میزان آلایندگی هوای قدس در مقایسه با شهرستان‌های همجوار (ملارد و شهریار) به مراتب سنگین تر و شدید تر است که فعالیت‌های صنعتی و تولیدی اشاره شده از یکسو و نزدیکی به پایتخت و تأثیرپذیری از هوای آلوده تهران نیز ضریب آلودگی‌ها را تشدید کرده‌است. یکی از معضلات اساسی ما در این منطقه به لاستیک سوزی و زباله سوزی معطوف می‌شود.
جاذبه های شهرقدس
تپه کاووسیه: تپه کاووسیه مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان – هزاره سوم و ۴ قبل از میلاد است و در استان تهران، شهرستان قدس، شهر قدس، انتهای بلوار کاوسیه، داخل باغ ماهان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۳۸۷۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در حفاری های غیر مجاز این تپه که بعدها آثارش هنگام خروج از ایران به دست میراث فرهنگی افتاد، تابوت مردی مومیایی بدست آمد.
حمام قدیمی قدس: اولین حمام محل واقع در خیابان امام روبروی کوچه میثم بوده که چون از وضعیت مناسبی برخوردار نبوده مالکین با کمک و همیاری مالی جهانشاه خان که یکی از سران بزرگ خمسه در آن زمان و از مخالفان رضاشاه قلدر بود و پس از شکست از ایشان به قلعه حسن خان آمده بود سرمایه ساخت حمام جدیدی بنام «خزینه در» روبروی مسجدجامع داخل کوچه احداث که این حمام به سال ۱۲۴۰ تا ۱۲۵۰ ه.ش برمی گردد و معمار آن شخصی بنام استادکریم بوده‌است.
ورزشگاه شهدای شهرقدس: ورزشگاه شهدای شهرقدس با گنجایش ۲۵٬۰۰۰ نفر در خرداد ماه ۱۳۸۴ به صورت نیمه‌کاره افتتاح و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ورزشگاه در زمینی به مساحت ۸ هکتار و زمین چمن ۱۲۰۰۰ متر مربع و زیر بنای ۲۰۰۰ متر مربع در ۳ طبقه شامل سالن همایش، رختکن، سکوی تماشاگران، قسمت اداری، سرویس‌ها و پارکینگ است که قسمت‌هایی از آن به خاطر کمبود منابع مالی نیمه‌کاره مانده است. این مجموعه در طول سال میزبان مسابقات متعدد استانی و کشوری است و تیم‌های معروف در این استادیوم تمرین داشته‌اند. مسابقات فوتبال نوجوانان غرب آسیا در این ورزشگاه برگزار شد. در حال حاضر نیز تیم‌های مختلف در سطح شهر در این استادیوم به تمرین و مسابقه می‌پردازند. به غیر از تیم‌های محلی، باشگاه فوتبال پیکان بازی‌های لیگ دسته یک خود را در این زمین انجام می‌داد و فینال و جشن پیروزی و راهیابی در لیگ برتر را در همین زمین بر پا کرد. این ورزشگاه، ورزشگاه خانگی تیم فوتبال پیکان است. تیم پیکان به خاطر قرعه‌کشی ۲ دستگاه خودرو که همیشه در پایان بازی‌های خانگی‌اش انجام می‌دهد، نزد شهر قدسی‌ها محبوب است. تیم راه‌آهن نیز بعضی از بازی‌های خود را در این ورزشگاه انجام می‌دهد. همچنین سریال آخرین بازی در سال ۱۳۹۳ که سریالی فوتبالی بود در این ورزشگاه فیلم‌برداری شد. این ورزشگاه در غرب تهران واقع شده است و نشانی آن تهران، کیلومتر ۲۰ بزرگراه فتح، شهرقدس، بلوار شهید کلهر ابتدای خیابان ۳۰ متری شهدا (شورا سابق)
...............................
آرشیو
