نَقَده یکی از شهرهای جنوبی استان آذربایجان غربی و مرکز شهرستان نقده است. این شهر در ۹۵ کیلومتری جنوب‌شرق ارومیه واقع شده‌است. تا سال ۱۳۴۶ شمسی شهر و شهرستان سولدوز شناخته میشد که در این سال طی مصوبه‌ای نام این شهر و شهرستان به نقده تغییر یافت. این شهر از شمال به شهرستان ارومیه، از جنوب به شهرستان‌های پیرانشهر و مهاباد، از شرق به میاندواب و از غرب به اشنویه هم‌مرز است. در نَقَده، زبانهای ترکی آذری و کردی به عنوان زبان مادری و زبان فارسی به عنوان زبان آموزش و مکاتبات رسمی، توسط اهالی شهرستان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
جاذبه‌های گردشگری این شهر میتوان هفت چشمه در ۳ کیلومتری جنوب غربی شهر نقده و در بخش شرقی سلطان یعقوب واقع است در گذشته طعم و مزه هر چشم و آب جوشان هر یک از این ۷ نقطه با دیگری متفاوت بوده ودارای املاح معدنی بخصوصی می‌باشد. حوضی به شکل کوزه در پائین کوه ساخته شده این تفرجگاه امکاناتی مثل آب آشامیدنی ٬فضای سبز، امکانات رفاهی، ورزشی، خدماتی، درمانی، بهداشتی، غذاخوری، شهربازی، رستوران و پارکینگ را دارا می‌باشد. مردم نقده هر روز برای پیاده‌روی به این تفرجگاه می‌روند. رودخانه گادار وسد حسنلو و تالاب بین‌المللی پارک لاله اشاره داشت. شهرستان نقده منطقه‌ای کوهستانی است و کوه‌های سلطان یعقوب، فیرنگی داغی، مهدی‌خان داغی و باباحسن داغی با ارتفاع ۲۰۰۰ متر از جملهٔ کوه‌های نقده می‌باشند.
این منطقه دارای چشمه‌های طبیعی زیادی نیز می‌باشد که میتوان به چشمه‌های سولدوز که در روستای شیخ معروف، در ضلع جنوب، قرار دارند و چشمه‌ای معدنی و مؤثر برای درمان برخی بیماری‌های پوستی هستند اشاره نمود. همچنین چشمهٔ یئدی گوز که در نزدیکی روستای گوز ایران، در ۲ کیلومتری جنوب شرقی نقده و در دامنهٔ کوه‌های سولطان یاغیب قرار گرفته و از تفرجگاه‌های منطقه به حساب می‌آید، از چشمه‌های سرشناس نقده می‌باشد.
مینورسکی در دائرةالمعارف اسلامی زیر کلمهٔ سولدوز آورده که ناحیهٔ سولدوز را غازان خان در سال ۷۰۳ ه.ق به امیر چوپان داده‌است و بر این اساس به نظر وجه تسمیه سولدوز از نام امیر چوپان گرفته شده‌است.
وجه تسمیه‌های مختلف نگاشته‌شده برای نقده:
نغده: از زیورآلات زنان قره‌پاپاق
نقی‌ده: آبادی نقی (نقی‌خان بوزچلو: مالک اصلی شهر در دوران قاجار و پهلوی).
سولی‌دُوز: این اصطلاح در زبان ترکی آذربایجانی به دشت‌های هموار و پرآب اطلاق می‌شود.
دشت نقده در طول تاریخ محل زندگی اقوام مختلف از جمله آشوری‌ها، مادها، مانناها، کردها و آذربایجانی‌ها بوده‌است. در زمان حکومت فتحعلی‌شاه قاجار و در سال ۱۲۴۵ هجری، ایل قره‌قالپاق از منطقهٔ قفقاز به این منطقه مهاجرت کرده، ساکن دشت نقده شده و به کشاورزی و دامداری در این منطقهٔ حاصل‌خیز مشغول شد. براساس یک طرح آمارگیری که در دههٔ ۱۳۵۰ خورشیدی در نقده صورت گرفت، از مجموع جمعیت آن زمان شهر، ۱۲٬۰۰۰ نفر (۶۰ درصد) را آذری‌ها شیعه و ۸٬۰۰۰ نفر (۴۰ درصد) آشوری‌ها تشکیل می‌دادند.
تا قبل از نسل‌کشی آشوریان و در حدود سال‌های ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷، ۵۹۸ آشوری در مجموع ۱۰۸ خانوار در نقده زندگی می‌کردند. در سال ۱۸۸۱، نقده ۶۰ خانوار یهودی داشت که حدوداً ۳۶۰ نفر می‌شدند. تا سال ۱۹۰۱ جمعیت یهودیان به ۸۰۰ تن افزایش پیدا کرد که بعدها همه آنان به اسرائیل مهاجرت کردند.
جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۱۷٬۸۳۱ نفر بوده‌است که از این تعداد ۵۹٬۲۵۰ نفر آنان مرد و ۵۸۵۸۱ نفر آنان زن بوده‌اند. براساس سرشماری عمومی سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهرستان به ۱۲۷٬۶۷۱ نفر که به تفصیل شامل ۳۷٬۴۸۱ خانوار که ۱۰۶٬۵۲۴ خانوار ساکن مرکز شهرستان و مابقی ساکن روستاها می‌باشند؛ و ۶۴٬۵۸۷ نفر مرد و ۶۳٬۰۸۴ نفر زن را شامل می‌گردد. شهر نقده مرکز این شهر با وسعتی در حدود 6/4 کیلومتر مربع در 120 کیلومتری ارومیه واقع شده است . ارتفاعش از سطح دریا 1330 متر می باشد .
شهر از نظر ساختمانی و سیمای ظاهری ، به دو بخش قدیمی و جدید تقسیم می شود : قسمت قدیمی شهر در دامنه تپه وسط شهر قرار گرفته است که به " تپه باشی " یا " کوهنه قالا" مشهور است . منبع آب شهر که در سال 1342 احداث گردیده در این قسمت و بالای تپه و در داخل پارک ( قالاباشی ) قرار دارد . بخش جدید در اطراف تپه واقع شده و با گسترش روز افزون در جلگه نقده پیش می رود . در تقسیم بندی اجتماعی نیز به سبب سکونت جمعی از اکراد ، شهر به دو قسمت ترک نشین و کردنشین ( فقط در ضلع جنوبی ساکن می باشند ) ، تقسیم می شود .
رودهای شهرستان نقده عبارتند از : گادار یا گئدارچایی در شمال که به مرداب می ریزد . حسنلی گولو به ژرفای 3 متر ئ مساحت تقریبی به نیم کیلومتر مربع و دریاچه یادگارلو به عمق یک متر و مساحت شتصد هزار متر مربع در این شهرستان واقع اند . آب و هوای این شهرستان به علت مجاورت با دریاچه ارومیه معتدل و مرطوب است .
می توان گفت : سیمای عمومی سولدوز، پس از دوران سوم زمین شناسی شکل گرفته است و بنا به شواهد طبیعی و کشف فسیل های جانوری و گیاهی در دامنه کوره های " لاواشلی " ( جنوب غربی نقده ) این منطقه در 500 میلیون سال قبل در زیر آب قرار داشته است . از طرفی وجود تپه " حاجی فیروز " در هشت کیلومتری شمال شرقی نقده حاکی از زیست و اسکان انسانها و اقوام دوران ابتدائی و شروع عصر سنگی در منطقه می باشد و تپه مذکور یکی از قدیمی ترین تپه های باستانی نه تنها آذربایجان بلکه ایران و جهان محسوب می شود . با این حال مهمترین مشخصه تاریخ باستان منطقه نقده ، تپه حسنلو و بیش از 55 تپه باستانی بزرگ و کوچک دیگر است کهدر پهنه جلگه نقده جای گرفته اند .
با استفاده از اسناد و منابع موجود می توان بیان کرد : نقده بعد از انهدام تمدن ماننا ، بتصرف قوای آشور در آمد و درادوار مختلف تاریخی این سرزمین تحت نفوذ : طوایف بومی ایران از قبیل لولوبی ، گیلزان ، هوری ، سکا ، مادها و سپس پارتها ، ساسانیان و اعراب قرار گرفت و در ادوار بعد از اسلام ، باز هم اقوام دیگر ترک زبان چون غزنویان ، سلجوقیان ، خوارزمشاهیان و .. ) درآن ساکن شدند ومنطقه بعدها تحت تسلط مغول در آمد و در ازمنه های بعدی ، ائلخالار " آق قویونلو " ، طوایف افشار اورمی ومقدم مراغه روستاهایی در نقده بوجود آوردند . در دو سده اخیر ایل قارا پاپاخ در آن سکنی گزیدند و از دوره هجوم مغول به آذربایجان و دوره قاجار طبق اسناد موجود از آن بنام سولدوز و در دوره متاخر نیز از آن به عنوان یکی از ولایات اربعه یاد می شود که این ولایات عبارت بودند از " ارومیه ، خوی ، سلماس و سولدوز .
در کتاب" تاریخ ایران از دوره باستان تا سده هیجدهم " آمده است که : " غازان خان نواحی جنوبی دریاچه ارومیه را بصورت اقطاع به قبیله سولدوز یا " سلدوس " واگذار کرد . " و احتمالاً کلمه سولدوز از نام همان قبیله گرفته شده باشد " . در لغت نامه دهخدا هم در شرح کلمه و لغت سولدوز عنوان شده که سولدوز از نام امیر چوپان سلدوز یکی از امرای بسیار مهم دوره غازان خان گرفته شده و پایه و حیثیت او به حدی بود که اولجایتو در بستر مرگ ، پسر خود ابوسعید را به او سپرده بود .
هر هفته بازار محلی بنام " جومابازاری " در روز جمعه در ضلع جنوبی غربی نقده و درکنار روستای " چیانا " بر پا می شود که با توجه به اقتصاد کشاورزی ودامی منطقه ، اغلب روستائیان ، کشاورزان ودامداران انواع تولیدات خود را در انجا عرضه نموده ، نیازهای روزمره خود را از این بازار هفتگی تهیه می کنند . مشابه این بازار به نام " ممد یار بازاری یا جوما آخشامی بازاری " در روزهای پنجشنبه هرهفته در ضلع غربی شهر محمدیار تشکیل می شود . این بازارهای هفتگی از رونق خاصی برخوردارند .
جاذبه های نقده
کوه سلطان یعقوب: زیباترین کوهستان شهر نقده سلطان یعقوب می باشد. این کوه در ۵ کیلومتری جنوب شهرستان نقده و در کنار روستای بالقچی واقع شده است. ارتفاع قله این کوه از سطح دریا ۲۰۰۰ متر می باشد که در آنجا سکوهایی هم برای استراحت وتفریح خانواده ها مهیا گشته است.این مکان بسیار زیبا بوده ودارای چشمه های آب معدنی خوشگوار می باشد. کوه سلطان یعقوب مورد توجه بیشتر کوهنوردان و علاقه مندان به گردش و کوهنوردی می باشد.
تالاب گروس: تالاب گروس در جنوب شرقی پارک ملی دریاچه ارومیه و دردهانه رودخانه های سیمینه رود و مهاباد چای در استان آذربایجان غربی در موقعیت جغرافیایی ۳۷درجه و ۱دقیقه و ۴۸ثانیه عرض شمالی و ۴۵درجه و ۴۴دقیقه و ۳۶ثانیه طول شرقی قرار دارد. شمال و شمال غرب آن به اراضي باتلاقي و طغياني درياچه اروميه محدود شده و نهايتاً به درياچه مي‌رسد. در جنوب غرب به تالاب كاني برازان محدود مي‌شود راههاي دسترسي به اين تالاب جاده روستايي بفراون و خورخور منشعب از جاده ساحلي مهاباد است.
حیات وحش: به دلیل موقعیتت وپوگرافی و وجود توده‌های نی‌زار، پذیرای بیشترین جمعیت پرندگان مهاجر آبزی و كنار آبزی از جمله گونه در خطر انقراض اردك سرسفید وگونه‌های حمایت‌شده اردك مرمری، پلیكان، قو، فلامینگو، حواصیل عقاب تالابی و همچنین سایر پرندگان همچون انواع غاز، انواع مرغابی، آنقوت و … است. غیر ازپرندگان موجود در تالابیك نوع وزغ سبز معمولی و یك نوع قورباغه مردابی و همچنین ماهی كپور در این تالاب زیست می‌نمایند.
تالاب درگه سنگی: تالاب درگه سنگی در منتهی الیه جنوبی دریاچه ارومیه در ۲۰کیلومتری شهر نقده و در موقعیت جغرافیایی ۳۶درجه و ۵۹دقیقه و ۴۵ثانیه عرض شمالی و ۴۵درجه و ۳۴دقیقه طول شرقی قرار دارد . در گویش محلی به آن سیران گلی می گویند . این تالاب دائمی بامساحت حوضه آبریز ۲۱۰۰ هکتار در ارتفاع ۱۲۸۰ متری ازسطح آبهای آزاد واقع است.منبع تامین آب آن روانابهای فصلی ناشی ازبارندگی،مازاد جریان آب انهار،سنتی منشعب ازرودخانه گدارنقده،جریان چشمه هاونشت آبهای زیرزمینی می باشد. اين تالاب از شمال به رشته كوههاي سنگي و از مغرب و جنوب غربي به اراضي چمن زار و پست و شور با شيب ۰ تا ۵/۰ درصد منتهي مي‌شود كه اين اراضي با افزايش ميزان آب به زير آب مي‌رود. و از شرق و جنوب به ارتفاعات نيمه سنگي تا سنگي با خاك كم منتهي مي‌شود. مساحت اين تالاب حدود ۳۸۰ هكتار است، عمق متوسط اين تالاب ۱۰۰ سانتيمتر و حداكثر عمق آن ۱۶۲ سانتيمتر است. پوشش گیاهی قابل توجه دربخش جنوبی تالاب ،تنوع وکثرت فیتوپلانکتونهاوگونه های جانوری بی مهرگان درآب این تالاب نظیرانواع بنتوزها و زئوپلانکتونها، زیستگاه بسیارمناسبی رابرای پرندگان آبزی و کنارآبزی بوجودآورده است. ازپرندگان شاخص این تالاب میتوان به فلامینگو،اردک سرسفید، انواع مرغابیها، چنگراشاره نمود.
تالاب حسنلو: تالاب حسنلو در غرب جاده مهاباد به ارومیه و در حدود ۲۰ کیلومتری شرق نقده در موقعیت جغرافیایی۳۷درجه و ۲دقیقه و ۳۰ثانیه عرض شمالی و ۴۵درجه و۲۸دقیقه و ۹ثانیه طول شرقی قرار گرفته است. مساحت تالاب در حدود ۱۱۰۰ هکتار و در ارتفاع ۱۳۰۸ متری از سزح آبهای آزاد قرار دارد. این تالاب شامل دریاچه ای کم عمق با آب لب شور فصلی بوده که از آب باران، چشمه ها و جویبارها تغذیه می شود. طی چند سال گذشته سد احداثی بر روی آب خروجی آن باعث شیرین تر و عمیق تر شدن آب آن شده و در حال حاضر تبدیل به دریاچه پشت سد گشته است.این تغییرات باعث تبدیل تالاب به مخزن آب شده و یک اکوسیستم جدید دریاچه ای ایجاد کرده است.
تالاب یادگارلو: تالاب یادگارلو در جنوب دریاچه ارومیه و ۲۲کیلومتری شهر نقده در موقعیت جغرافیایی ۳۷درجه و ۱دقیقه و ۳۲ثانیه عرض شمالی و ۴۵درجه و ۳۲دقیقه و ۴۷ثانیه طول شرقی قرار دارد. تالاب یادگارلو با مساحت حوضه آبخیز ۱۵۳۰ هکتار در ارتفاع متوسط ۱۲۸۰متری ازسطح آبهای آزاد واقع است که علاوه برمساحت ۳۵۹ هکتاری دریاچه تالاب ،۲۶۰ هکتار نیز مساحت مراتع حاشیه تالاب راتشکیل می دهد. منابع تامین کننده آب تالاب ،روانابهای فصلی ناشی از بارندگی درسطح حوضه، جریانهای فصلی رودخانه گدار ازطریق انهار سنتی و نشت آبهای زیرزمینی می باشند. این تالاب درگذشته زیستگاه بسیارمناسبی برای زمستان گذرانی و نیز زادآوری پرندگان آبزی همچون قو، فلامینگو، اردک سرسفید، انواع مرغابیها بوده است. امادرطی چندسال اخیر با احداث زهکش درمجاورت آن و همچنین کاهش آب ورودی ،این تالاب در بیشتر مواقع سال خشک می باشد. به همین جهت این تالاب درلیست مونترو قرار گرفته که نیاز شدید به احیا و بازسازی دارد.
تپه حاجی فیروز: تپه حاجی فیروز تپه ایی تاریخی است که قدمت آن به ۵۵۰۰ قبل از میلاد میرسد.این تپه در شهرستان نقده، بخش محمدیار، دهستان حسنلو، روستای حاجی فیروز واقع شده است.طبق حفای هایی که در این منطقه صورت گرفته این تپه ۱۶ دوره تاریخی داشته و یازده مرحله ساختمان سازی را مشخص می کند.در این تپه بقایای چند ساختمان به چشم می خورد که مستقل از یکدیگرند و نقشه آنها مربع شکل است. واحدهای ساختمانی دارای اتاق های نشیمن، محل آماده سازی غذا و پخت و پز، انبارک های غذا و آذوقه و خمره های ذخیره بود. اجساد کودکان را هم معمولاً در زیر کف این قسمت دفن می کردند. دیوارها را معمولاً از چینه و در بعضی موارد از خشت هایی که بدون قالب بود، می ساختند. سطوح دیوارها را گاهی با مخلوطی از کاهگل و گچ اندود کرده بودند.آثار گوناگون سنگی،گلی،استخوانی و صدفی در این منطقه کشف شده است.نقاشی ها روی آثار به دست آمده بیشتر روی سطح خارجی ظرف صورت میگرفته و به ندرت و به ندرت نمونه هایی دیده شده است که سطح داخلی ظرف را نیز با نقاشی تزیین کرده بودند.عناصر نقشی که استفاده میشد عبارتند از:انواع نقوش هندسی و خطی مانند جناقی ها، زیگزاگ ها، مثلث های سرو ته، نقوش درختی و نقطه چین ها.همچنین آثاری از حصیر و سبد بر روی دیوارها کشف شده است. سنت‌های تدفین در تپه حاجی‌فیروز بسیار متنوع است. در حالت نخست، مردگان را در جایی می‌نهاده‌اند تا پس از زائل شدن بدن، استخوان‌ها را در استخوان‌دان‌های کوچک گروهی که در کف یا گوشه اطاق‌ها قرار داشتند، دفن کنند. در حالت دوم مردگان را بر شانة چپ و در حالی که سر به طرف شمال بوده است، دفن می‌کرده‌اند. در حالت سوم مردگان را می‌سوزانده‌اند و استخوان‌های آنرا دفن می‌کرده‌اند.این اثر در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۲۹۰۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تفرجگاه يئددي گوز: تفرجگاه يئددي گوز ، كه با مساعي فرمانداري و شهرداري بازسازي و همه ساله پذيراي جمع كثيري از گردشگران مي باشد و داراي شهر بازي و كمپهاي اقامتي نيز مي باشد ودر ۳ كيلومتري جنوب غربي شهر نقده و در قسمت شرقي سلطان يعقوب واقع است .
تپه حسنلو: تپهٔ حسنلو در ۷ کیلومتری شهر نقده قرار دارد و یکی از تپه‌های باستانی ایران است که قدمت آن به بیش از ۶ هزار سال قبل از میلاد میرسد تپه حسنلو با وسعت۳۰ هکتار و ارتفاع ۲۰ متر در ۷ کیلومتری شمال شرق شهر نقده در استان آذربایجان غربی و در کنار روستای حسن لو واقع شده است. جام بزرگ طلایی حسنلو که مربوط به دوران مانائی می‌باشد در این تپه کشف شده است. بنا به ارزیابی‌ها، قدمت این تپه به ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد میرسد و تا دوره اسلامی نیز محل سکونت و استقرار بوده و کاوش‌ها نشان می‌دهد چندین بار به علت آتش سوزی تخریب و مجددا بنا گردیده است. با اکتشافات انجام شده و خارج شدن شهر باستانی از زیر خاک آثاری از جمله زیور آلات زنانه، مجسمه‌های تزئینی، خنجرها و دشنه‌های آهنی و برنزی و… کشف شده است. جام زرین حسنلو به ابعاد ۲۱ سانتی متر بلندی و ۲۵ سانتی متر قطر و ۹۵۰ گرم وزن متعلق به هزاره اول قبل از میلاد است و از یکی از اتاق‌های سوخته در سال ۱۳۳۸ کشف شده و روی آن نقش خدایان سه گانه‌ای سوار بر ارابه دیده می‌شود. خدای آب، خدای زمین و خدای خورشید؛ همینطور کاهنی که جام بلندی به دست دارد و چندین نقش دیگر که از بارزترین نمونه‌های هنر دوران خود است .این جام هم‌اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود.
پل میمند: این اثر در تاریخ ۲۹ تیر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۰۶۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اين پل در انتهاي شرق جلگه «سلدوز»، بر روي رودخانه «گدار» و در کنار روستاي «ميمند»،کیلومتری شمال شرقی سه راهی نقده قرار دارد و آن را به دوره صفوريه و قاجاريه نسبت مي‌دهند. موقعيت پل و بقاياي جاده قديمي حکايت از يک راه باستاني بين مهاباد، نقده و اروميه مي‌کند. اين پل شاهراه ارتباطي خوبي بين اين سه شهر بود. پل به علت سخت‌بودن رودخانه، پي سازي آن‌چناني ندارد و پايه‌ها مستقيماً روي بستر سخت رودخانه سوار شده‌اند. پل تاريخي ميمند داراي دو پايه از سنگ‌هاي مکعبي تراشدار و آجر و سه چشمه يا دهانه است. دهانه وسطي بزرگ‌ترين چشمه پل است و دهانه‌هاي کناري هم‌اندازه و کوچکترند. به همين خاطر شيب پل به دو طرف پل است و نماي پل به صورت قوسي ديده مي‌شود. پل مميند چهار مناره يا ميل راهنما دارد. بدنه پل با آجر و ملاط آهک ساخته شده و لي بخش فوقاني آن يعني سطح گذر پل به وسيله سنگ‌هاي درشت رودخانه‌اي فرش شده است. طول پل بيست و سه متر و عرض آن ۳۰/۶ متر و ارتفاع بلندترين نقطه پل ۳۰/۸ متر است. کاربرد ميل راهنما‌ها علاوه بر جنبه تزييني هدايت مسافران را به سوي گذرگاه پل در مواقعي که مشکل ديد وجود داشته باشد، در پي‌دارد.
تالاب سولدوز: تالاب سولدوز يكی از چندين تالاب شهرستان نقده است. نام اين تالاب از نام منطقه اي كه كل محدوده شهرستان نقده را در بر مي گيرد گرفته شده است. مساحت كل تالاب حدود ۲۰۰ هكتار و ارتفاع آن از سطح دريا ۱۲۸۰ متر است. گياهان مهمي كه در اين تالاب وجود دارند عبارتند از ني ، جگن ، گز و از حيات وحش چنانچه در زمان مناسب كه به نظر ماه هی اسفند فروردين است به آنجا سفر كنيد گونه هايي نطير فلامينگو ، پليكان سفيد ، چوب پا ، تنجه ، آنقوت وگونه هايي از مرغابي ها و آبچليك سانان مي توان در آنجا ديد.
..........................
آرشیو
