سَردَشت از شهرهای کردنشین استان آذربایجان غربی مرکز شهرستان سردشت است، که در جنوب غربی این استان و امتداد جنوبی ارومیه قرار دارد و با شمال کشور عراق و اقلیم فدرال کردستان عراق همسایه‌است. بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت این شهر برابر با ۶۸۱۶۵ نفر بوده‌است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۴۸۰ متر می‌باشد.
سردشت در پای کوه گرده سور بر روی دشتی در ارتفاع به وسعت ۵/۲ کیلومتر مربع و با ارتفاع ۱۴۸۰ متر از سطح دریا و طول جغرافیایی ۴۵٫۵۳ شرقی و عرض ۳۶٫۲۵ شمالی بر کنار چشمه آبی رو به شرق مشرف به رودخانه کلو قرارگرفته‌است. آب آشامیدنی شهر و قسمت اعظم آب زراعتی زمین‌های اطراف شهر از این چشمه که کانون آبگیر کوه گرده سور کوه‌های مرزی می‌باشد تأمین می‌گردد. از بوکان ۱۰۵ کیلومتر (از طریق جاده شوسه) و از طریق مسیر بوکان-خلیفان-ربط ۱۳۰ کیلومتر و از مهاباد ۱۲۵ کیلومتر؛ همچنین با خانا یا پیرانشهر ۹۰ کیلومتر و از بانه نیز ۶۰ کیلومتر فاصله دارد. سردشت در دل رشته کوه‌های مرزی و در ۳۵ کیلومتری اقلیم کردستان عراق و نزدیکترین شهر اقلیم به آن شهر قلعه دزه است.
مردم این شهر کردزبان بوده و با کردی سورانی و لهجه (مکریانی) صحبت می‌کنند. مردم سردشت پیرو مذهب سنی شافعی هستند. این شهر و بعضی از آبادی‌های اطرافش در جنگ ایران و عراق توسط هواپیماهای عراق بمباران شیمیایی شد. از جاذبه‌های گردشگری سردشت می‌توان به آبشار شلماش (در فاصله ۸ کیلومتری شهر، گردنه زمزیران بین سردشت و مهاباد، آبشار رزگه در منطقه آلان، آبشار چکوو تفرجگاه خدرآباد و آب معدنی گراوان در ۲ کیلومتری شهر ربط و روستای زیبایی بیوران اشاره کرد. شهرستان سردشت دارای سه بازارچه مرزی کیله (رسمی) و قاسم خان و اشکان (موقت) می‌باشد.
برخی براین باورند که سردشت (زَردَشت) از آنجا که این نام را در کُردی «زرتشت» و «زرادشتر» می‌خوانند. عقیده دارند که سردشت از نام زرتشت گرفته شده باشد که بعد از حمله اعراب به ایران به سردشت تغییر نام پیداکرده باشد. همچنین سردشت می‌تواند از دو قسمت (سر) و (دشت) باشد که به معنی دشتی است که تا رودخانه زاب ادامه دارد.
سردشت قبل از اسلام در ضلع شمال غربی شهر کنونی در کنار چشمه آبی بزرگ قرار داشته و مدتی به نام «نیزه رو» نامیده می‌شد و دارای پنج برج و با روی محکمی بوده که آثار آن هنوز پیداست. سردشت یکی از مناطق تاریخی و باستانی است که هنوز آثار متعددی از آن شناسایی نشده و دست نخورده مانده یا به غارت رفته‌است. در نزدیکی سردشت آثار قلعهای مربوط به دوره اشکانیان به نام (وارش قاضی آوا) وجود دارد.
نیروی هوایی عراق از ۷ تیر۱۳۶۶ با استفاده از بمب‌های شیمیایی در چهار نقطه پرازدحام شهر سردشت (از توابع استان آذربایجان غربی) انجام شد. در این حمله ۱۱۰ نفر از ساکنان غیرنظامی شهر کشته و ۸۰۰۰ تن دیگر نیز در معرض گازهای سمی قرار گرفتند و مسموم شدند.
سردشت در دامنه کوه گرده سور (Gerde Sûr) گسترده شده‌است، کوهستان‌های قندیل در شمال غربی سردشت قرار دارند. سردشت از شمال با پیرانشهر و مهاباد، از شرق با بوکان و از جنوب شرق با بانه در استان کردستان همسایه‌است. سردشت از غرب با شهرهای رانیه و قلعه دیزه و استان اربیل(هولیر) و از جنوب با شهر سلیمانیه و شهر شارباژیر و ماوت در استان سلیمانیه همسایه‌است. همچنین سردشت دارای ۱۰۰ کیلومتر مرز با کردستان عراق می‌باشد.
منطقه سردشت کوهستانی، ناهموار پوشیده از جنگل با وسعت ۱۶۶۰ کیلومتر مربع می‌باشد. از کوه‌های مرتفع منطقه سردشت می‌توان به اسامی زیر اشاره کرد: بلفت - هوینه مال (جنوب روستای قلعه رهش) - زه ردکه (در منطقه آلان) - سه ری گوم (پشت شهر میرآباد) - ترخان - ابراهیم جلال - کوه نستان - لندی شیخان - داشان قلعه - کاسه بردین - حاجی ابراهیم - برده سپیان
مردم سردشت به زبان کردی سورانی و با لهجه مکریانی (مُکُریانی) صحبت می‌کنند. البته مردم منطقه سردشت نیز با لهجه مکریانی خود تکلم می‌کنند که تفاوت های کوچکی با لهجه مکریانی رایج در مهاباد و پیرانشهر دارد. زبان کردی موکریانی شاخه‌ای از کوردی مرکزی محسوب می‌شود و قرابت‌های همسان با سورانی هولیر در استان اربیل و سورانی بابانی استان سلیمانیه در کردستان عراق دارد. مکریان نام امارت تاریخی است که پیش از قانون جدید تقسیمات کشوری به منطقه‌ای در شمال غربی ایران گفته می‌شد که شامل شهرستانهای تکاب، بانه، سقز، شاهین دژ، بوکان، سردشت، اشنویه، مهاباد و پیرانشهر و نقده می‌شد. منطقه رانیه و پژدر و قلادزه در کردستان عراق نیز به لحاظ قرابت زبانی و فرهنگی نیز به مکریان نزدیک است.
ژاک دمورگان فرانسوی در سال ۱۲۸۶ که طی یک سفر توریستی از شهر سردشت دیدن کرده، جمعیت این شهر را ۱۵۰۰ نفر ذکر کرده‌است. در نخستین سرشماری در سال ۱۳۳۵ خورشیدی جمعیت این شهر ۲٫۶۴۵ بوده و در سال ۱۳۵۵، جمعیت آن به ۱۰۲۰۷ نفر رسیده که نسبت به دورهٔ قبل ۸۹/۵ درصد، رشد داشته‌است. بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰ جمعیت شهر سردشت با ۸۱/۱ رشد به ۴۱۲۳۰ افزایش یافته‌است.
سردشت دارای سه بازارچه فعال مرزی قاسم رش، کیله و بیژوه در منطقه آلان است؛ که از طریق گمرک قضایی و بازارچه کیله در سال ۱۳۸۹ ۵۷ میلیون دلار کالا صادر شده‌است. سردشت مبدأ صدور کالاهای خارجی به بازارچه‌ها و پاساژهای شهرهایی چون بانه، مهاباد و پیرانشهر و حتی ارومیه، می‌باشد. جالب توجه اینکه این در شهرهای مذکور کالاها با قیمت‌های گزاف تر فروخته می‌شوند ولی در شهر سردشت با قیمت نازل می‌توان آن‌ها را خرید.
همچنین سردشت دارای گمرک و مرز زمینی کیله با کردستان عراق می‌باشد که درحال تبدیل شدن به مرز بین‌المللی است. فاصله سردشت از طریق راه آسفالته با مرز ۱۴ کیلومتر و فاصله هوایی سردشت با نقطه صفر مرزی کیله ۸ کیلومتر می‌باشد، و فاصله سردشت با قلادزه (قلعه دیزه) ۳۵ کیلومتر و با رانیه ۶۵ کیلومتر و با هولیر (اربیل) ۲۰۰ کیلومتر می‌باشد. با افتتاح مرز بین‌المللی کیله، سردشت به دروازه ترانزیت ایران در شمال غرب به کردستان عراق، ترکیه، سوریه و حوزه مدیترانه تبدیل می‌شود.
سردشت در پای کوه گرده سور بر روی دشتی در ارتفاع به وسعت ۵/۲ کیلومتر مربع و با ارتفاع ۱۴۸۰ متر از سطح دریا و طول جغرافیایی ۴۵٫۵۳ شرقی و عرض ۳۶٫۲۵ شمالی بر کنار چشمه آبی رو به شرق مشرف به رودخانه کلو قرارگرفته‌است. آب آشامیدنی شهر و قسمت عظم آب زراعتی زمین‌های اطراف شهر از این چشمه که کانون آبگیر کوه گرده سور کوه‌های مرزی می‌باشد تأمین می‌گردد.از بوکان ۱۰۵ کیلومتر (از طریق جاده شوسه) و از طریق مسیر بوکان-خلیفان-ربط ۱۳۰ کیلومتر و از مهاباد ۱۲۵ کیلومتر؛ همچنین با پیرانشهر ۹۰ کیلومتر و از بانه نیز ۶۰ کیلومتر فاصله دارد.شهر سردشت در دل رشته کوه‌های مرزی و در ۳۵کیلومتری اقلیم کردستان عراق و نزدیکترین شهر اقلیم به آن شهر قلعه دزه است.مردم سردشت پیرو مذهب شافعی اهل سنت هستند. این شهر و بعضی از آبادی‌های اطرافش در جنگ ایران و عراق توسط هواپیماهای عراق بمباران شیمیایی شد.شهرستان سردشت دارای سه بازارچه مرزی کیله(رسمی) و قاسم رش و اشکان (موقت) می‌باشد.سردشت قبل از اسلام در ضلع شمال غربی شهر کنونی در کنار چشمه آبی بزرگ قرار داشته و مدتی به نام «نیزه رو» نامیده می‌شد و دارای پنج برج و با روی محکمی بوده که آثار آن هنوز پیداست. سردشت یکی از مناطق تاریخی و باستانی است که هنوز آثار متعددی از آن شناسایی نشده و دست نخورده مانده یا به غارت رفته‌است. در نزدیکی سردشت آثار قلعهای مربوط به دوره اشکانیان به نام (وارش قاضی آوا) وجود دارد.
در بازارچه مرزی کیله سردشت، قیمت کالاها به میزان چشمگیری پایین است که علت آن به هم‌مرز بودن سردشت با عراق و نداشتن تعرفه گمرکی روی محصولاتی که در بازارچه ارائه می‌شود، برمی‌گردد. در این بازارچه که در ۱۷ کیلومتری سردشت واقع شده و با نزدیکترین شهر عراق تنها ۲۲ کیلومتر فاصله دارد، لوازم‌خانگی، لوازم آشپزخانه و... به فروش می‌رسد.
از غذاهای محلی سردشت می‌توان به آش دوغ، ترخینه، به ر‌به سیل، آش گیلاخه، خورشت کنگر، دولمه لوشه، قاورمه و کوکی پنگه اشاره کرد که بدون چشیدن آن‌ها، سفرتان به این خطه از ایران کامل نخواهد شد. کلانه (که لانه) یکی دیگر از غذاهای محلی سردشت است که تقریبا در اکثر شهرهای کردنشین وجود دارد. این غذا فقط از ترکیب نان و روغن حیوانی و سبزی محلی درست می‌شود و در صورتی که اوایل بهار به سردشت رفتید، آن را همراه با دوغ طبیعی و در کنار آتش میل کنید که حسابی می‌چسبد.
شهر سردشت، سماق‌های باکیفیتی دارد که جزو سوغاتی‌های معروف سردشت به حساب می‌آید. انگور سیاه، گلابی وحشی، انجیر و زالزالک نیز از جمله خوراکی‌های خوشمزه‌ای هستند که گردشگران در طول سفرشان خریداری می‌کنند. به‌دلیل تنوع گل و گیاه سردشت، زنبورداری در این منطقه رواج دارد و از تولیدکنندگان عسل طبیعی و ارگانیک به شمار می‌رود. از انواع عسل سردشت می‌توان به عسل سماق، عسل گون و عسل چند گیاه اشاره کرد.
جاذبه های سردشت
رودخانه زاب : رودخانه زاب به طول ۴۰۰ تا ۴۴۰ کیلومتر که از کوه‌های کردستان سرچشمه می‌گیرد و به طرف مغرب ایران خارج از مرز در کشور عراق به رود دیاله و سد دوکان و سپس به دجله می‌پیوندد. شاخه‌ای از زاب صغیر (که لوی) از کوه‌های شمال غرب پیرانشهر (سیاه کوه با ارتفاع ۳۵۷۸ متر) شروع شده و ضمن دریافت آب از شعباتی مانند لاوین، بادین وارد تنگ گرژال می‌شود آنگاه در دشت که لوی ۶ کیلومتری سردشت جریان پیدا می‌کند آنگاه از زیر پل فلزی (سردشت- مهاباد- بانه) عبور می‌کند و در پیچ وخم کوهستان جریان پیدا می‌کند و شعبات دیگری مانند چم شلماش و رزگه را دریافت می‌کند و آنگاه مرز بین ایران و عراق را در منطقه آلان تشکیل می‌دهد؛ و بعداً به نام چم تیت وارد خاک عراق شده و سپس با دریافت شعبات مهم دیگر به دریاچه دکان عراق میریزد و به دجله می‌پیوندد.
پل قلاتاسیان : یکی از پلهای موجود بر رودخانه زاب صغیر پل قلا تاسی یا قلاتاسیان است که به مرور زمان و همچنین بالا آمدن آب موجب تخریب لایه‌های سست سطحی آن شده طول پل شمالی- جنوبی است و در حقیقت به استثنای یکی از ستون‌های شمالی سنگ چینی که ملاط ان تقریباً از پایه شروع شده بقیه ستون‌ها را نگ‌های طبیعی طرفین پل که ناشی از شیب تند کوهستانی و آخرین دامنه آن است با سه ستون سنگی نیمه تمام طبیعی که هر کدام با سنگ چینی محکم پایه‌های اصلی پل را تشکیل می‌دهند ساخته شده‌است. این پل بر سر راه قدیمی میر آباد به مهاباد در قسمت شمالی رودخانه زاب کوچک بنا شده نزدیکترین روستا به پل قلاتاسیان از سمت غربی روستاهای نبی آوا و موسالان است. احتمالاً این پل در اواسط قرن سیزدهم هجری و به دستور شیخ مولانا از مریدان شیخ یوسف الدین برهان بنا شده باشد و به گفته‌ای به پل مولانا نیز شهرت دارد.
گرمابهٔ بیستون : حمام قدیمی (گرمابهٔ بیستون) در داخل شهر که به دستور زمان عزیزخان مکری سیاستمدار کُرد در دوره قاجار ساخته شده‌است. محوطه‌های تاریخی متعدد که هنوز در سطح ناحیه شناسایی و کشف نشده‌اند، را می‌توان به عنوان بستر و زمینه‌ساز رشد و شکوفایی ناحیه در زمینه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و توریستی دانست؛ با ذکر این اوصاف باید گفت که سردشت قابلیت تبدیل به منطقه نمونه گردشگری را دارد.
آبشار شلماش : این آبشار در دره ای در پنج کیلومتری جنوب شهر سردشت با پوشش جنگلی و دارای چشم انداز بسیار زیبایی است و از مهمترین آبشارهای حوزه زاب در مسیر رودخانه شلماش قرار دارد و در جهت شمال غربی (رودخانه پمو) به زاب می ریزد. این رودخانه دقیقا بر روی گسل فرعی روستای آلمان و جنوب شرقی در پایین دست ( ویسک ) و روستای شلماش جاری است و بستر آن در محل تلاقی فیلیت هرموژنز ( یکنواخت ) و مرمر قرار دارد که در طی مسیر گاه بر روی مرمر و گاه بر روی فیلیت در جریان است. در پایین دست جاده سردشت، شلماش نرسیده به روستای شلماش سه آبشار به فاصله هر کدام ۲۰۰ متری نمایان هستند که آبشار جنوبی تر به علت ارتفاع زیاد و شکست شیب در مرکز آن دو آبشار تلقی می شود و آبشار شمالی تر که در اطراف آن پوشش جنگلی متراکم وجود دارد که از چشم اندازهای طبیعی زیبای منطقه محسوب می شود. آب رودخانه شلماش که از رودخانه های دائمی این شهرستان است در فصل بهار از بیشترین حجم و در پاییز از کمترین حجم برخوردار است. این آبشار مهمترین جاذبه توریستی سردشت محسوب می شود و همه ساله هزاران نفر از نقاط مختلف کشور از آن بازدید می کنند و به لحاظ ویژگی های خاص آن از جمله پوشش جنگلی در حاشیه آبشار، دسترسی آسان و نزدیکی آن به جاده اصلی، این آبشار را در نوع خود کم نظیر کرده است.
چشمه گراوان : کانی گراوان چشمه ای معدنی واقع در روستایی کانی گویز نزدیکی شهر ربط آب است که این چشمه دارای املاح بوده و املاح آن پس از خروج در محل ته نشین شده به صورت تپه نارنجی رنگ بزرگ زیبای درآمده است. این چشمه در کل معدنی و گازدار است و در نزدیکی روستای کانی گویز در جنوب شرقی حوضه زاب واقع است. آب جوشان از این چشمه بیرون می آید و پس از جاری شدن بر سطح زمین از خود موادی بر جای می گذارد که روز به روز بر حجم توده مخروطی شکل آن افزوده شده و یکی از نادرترین و زیباترین جلوه های طبیعت را در منطقه و حتی کشور به وجود آورده است. آب این چشمه که املاح موجود در آن حداقل یک گرم در لیتر است برای درمان ناراحتی های پوستی مورد استفاده قرار می گیرد و خواص درمانی و بیوفیزیولوژیکی دارد.
غار آهکی روستای درمان آباد : این غار بزرگ در جنوب غربی شهر سردشت واقع شده ولی هنوز به صورت رسمی شناسایی و مسیریابی نشده است و فقط اهالی این روستا و تعدادی از کوهنوردان منطقه به درون آن راه یافته اند. دشت وزنه دشتی واقع در شمال غربی شهرستان در ارتفاع ۱۷۰۰ متری سطح دریا با چمنزارهای وسیع که رودخانه ای از وسط آن می گذرد و دره گرژال در مسیر رودخانه زاب در امتداد جاده سردشت به پیرانشهر است که جلوه های زیبای طبیعت را به نمایش می گذارند.
پل قلعه تاسیان : آثار پل و قلعهای مربوط به دورهی سامانیان به نام ایزدی قهلاتاسیان واقع در روستایی به همین نام در شمال شهر سردشت در مسیر رودخانهی زاب این پل در مسیر جاده پیرانشهر به سردشت و در مسیر فرعی روستای نبی آوا به سپیدار قرار گرفته است. این پل در شهرستان سردشت بر سر راه قدیمی امیرآباد به مهاباد در قسمت شمالی رودخانه زاب کوچک ساخته شده است. احتمالاً نام این پل از نام قلعهای به نام قلعه ( تاسیان ) که مربوط به دوره ساسانی بوده و بقایای آن هنوز هم در قسمت شمالی این پل و به فاصله کمی از آن قرار گرفته مشتق شده است. تاریخ ساخت بنا ( پل ) مربوط به دوران قبل از اسلام است. طول پل ۵۵ متر و عرض آن در قسمت پایین ۱۰ متر و در قسمت فوقانی ۴،۵ متر و ارتفاع ۱۰ متر است. صخرهای بودن بستر رودخانه و وجود صخرههای طبیعی مانع از انجام عملیات پیسازی در این پل شده است و پایهها را بدون پی سازی مستقیم روی صخرهها گذاشته اند.
منطقه گردشگری آلان: منطقه گردشگری آلان، یکی از سرسبزترین جاهای دیدنی سردشت است که در ۱۳ کیلومتری جنوب سردشت و در حاشیه جاده ارتباطی سردشت به رزگه (جاده آلان) واقع شده است و در نزدیکی آبشار شلماش قرار دارد. از جاذبه‌های این منطقه می‌توان به آبشار رزگه اشاره کرد که به‌صورت دو پلهای از بالای صخره به پایین میریزد. علاوه بر این، روستای بیتوش هم با درخت‌های انار، انجیر و گلابی وحشی جذابیت‌های خود را دارد؛ ضمن اینکه آخرین روستای سردشت محسوب می‌شود که با خاک اقلیم کردستان عراق هم‌مرز است. روستای گرویس و روستای مزرعه (مزره) هم جزو باصفاترین روستاهای منطقه آلان هستند که باید در برنامه سفر گردشگران قرار بگیرند.
روستای زمزیران: زمزیران روستایی است با جنگلهای پوشیده از درخت در منطقه کوهستانی بخش وزینه شهرستان سردشت با جمعیتی نزدیک به ۴۰۰ نفر و چشم‌اندازهای زیبای طبیعی, اکثر مردم روستا به دامداری و کشاورزی مشغول هستند و انگور سیاه یکی از سوغات‌های این روستاست.
آبشار رزگه: آبشار رزگه دراستان آذربایجان غربی واقع است. آبشار رزگه در منطقه آلان در ۱۳ کیلومتری جنوب شهرستان سردشت و در حاشیه جاده ارتباطی سردشت به رزگه قرار گرفته است. آبشار در ارتفاع ۱۱۵۰ متری از سطح دریا جاری است و به صورت ۲ پله از فراز صخره هایی بسیار بلند به پایین میریزد. در شمال این آبشار و در نزدیکی روستای شلماش آبشار معروف شلماش قرار گرفته است. در فصل بهار این آبشار پر آبترین روزهای خود را می‌گذراند. آب و هوای منطقه تا اواسط اردیبهشت هم سرد است ولی از اول خرداد ماه به بعد تا اواسط پاییز می‌تواند موقع مناسبی برای سفر به این منطقه باشد. مسیر سردشت به آبشار شلماش مسیر زیبا و پر درختی است. جاده مذکور آسفالت و مناسب است. شهرستان سردشت از شهرستانهای کردنشین و مرزی استان آذربایجان غربی است که در جنوب این استان قرار دارد و با برخی از مناطق کردنشین عراق هم‌مرز است.
.....................
آرشیو
