ورثرغنه یا بهرام ایزد جنگ و جنگاوری است و همکار میترا ایزد پیمان و خورشید و ایزد نور و باروری می‌باشد. در زمان هخامنشیان و پس از آن در زمان اسکندر ایزدان و ایزد بانوان بسیاری وجود داشتند که عبارتند از میتره، اناهیته، ورثرغنه و تیشتریه، که ورثرغنه نام دیگر بهرام است.
بهرام فرشتهٔ انتقام‌جوی میترا می‌باشد. آنها در حالی که سوار بر گردونه‌ای هستند که چهار اسب سفید که سم‌های پیشین طلایی و سم‌های پسین نقره‌ای دارند، به سوی زمین می‌تازند آنها می‌خواهند تا پیروان ناراستی را سخت مجازات کنند و به پرهیزگاران پاداش دهند به این صورت که کسانی که پیمان‌هایشان را پاس می‌دارند با ثروت و سلامتی و فرزندان نجیب پاداش می‌دهند و کسانی که به پیمان‌هایشان پایبند نیستند با بیماری، مرگ، فقر، بدبختی و از دست دادن فرزند مجازات می‌کنند. ایزدانی که در سنگ‌نوشتهٔ آنتیخیوس آمده‌اند، دارای دو نام هستند و تحت این دو نام از حرمت برخوردار بودند که عبارتند از ذئوس-اهورامزد، مهر-آپولو، بهرام-هرکول.
کشور ارمنستان دین ایرانی داشت و علاوه بر اهورامزد و اناهید ایزد دیگری مورد پسند مردم بود و آن بهرام ایزد پاسدار ایرانشهر و خدای فیروزگری و ایزد ملی آریاها بوده‌است و بین ایزدان اوستایی بهرام از صدرنشینان است و به عنوان سالار لشکرها و سپاهیان خود را در گونه‌های مختلف به ستایشگرانش نشان می‌دهد او مطابق بهرام یشت در ده پیکر مختلف یعنی باد، گاو، اسب، شتر و غیره به زردشت ظاهر می‌شود یا در جنگی سخت مانند گرازی نر ایزد مهر را همراهی می‌کند. نام این ایزد در سنگ‌نوشتهٔ آنتیوخوس و در سکه‌های شاهان هند و سکایی آمده‌است. بهرام در ارمنستان یک خدای ملی محسوب می‌شد و یکی از باستانی‌ترین شعرهای ارمنستان قطعه ای از یک سرود است که مضمون آن زادن معجزه آسای بهرام از ژرفای آب‌ها است. پیروزی بهرام بر دیوان و اژدها باعث به وجود آمدن مجموعه‌ای از افسانه‌ها از او شده بود. نام بهرام صورت‌های گوناگونی دارد. صورت ارمنی آن ورهران است.
نام شناسی:
نام یک ایزد هندوایرانی به نام *vrtra-g'han (مانع‌شکن) در اوستا به صورت vərəθraγna (ورثرغنه) و در پارسی میانه به شکل ورهران، ورهرام و بهرام درآمده‌است. ریشه نیا-هندواروپایی آن به صورت *-wltro-gwhen (زننده موانع) بازسازی می‌شود. vṛtrahan (مانع‌شکن) که یکی از صفات ایزد هندی ایندرا می‌باشد، نیز همین واژهٔ بهرام است. نام ورثرغنه در ارمنی به صورت واهاگن و ورام، در سغدی، وشن، در پارتی، وریهرام، و در زبان کوشانی به صورت اُرلاگنو، درآمده‌است. به روز بیستم هر ماه نیز، بهرام می‌گویند.
در یشت 14:
Yasht 14 ، سرود ستایش بهرام ، "که اگرچه بسیار حفظ نشده ، اما حاوی عناصر بسیار باستانی است" در آنجا ، ورثرغنه به عنوان "بسیار مسلح" (یشت 14.1) ، "بهترین مجهز به توش و توان" توصیف می شود. (14.13) ، با "جلال فراگیر" (14.3) ، "برتری در غالب آمدن" (14.64) ، و با دشمن و اهریمن ها در نبرد دائمی است (14.4 ، 14.62).
نمونه بهرام یشت
بهرام اَهوره آفریده را می ستاییم.
زَرتُشت از اَهوره مزدا پرسید :
ای اَهوره مَزدا ! ای سپندترین مینو ! ای دادار ِجهان ِاَستومند ! ای اَشَوَن !
بهرام ِاَهوره آفریده را در کجا باید نام برند و به یاری خوانند ؟
در کجا باید او را بستایند و نیایش بگزارند ؟
آنگاه اَهوره مَزدا گفت :
ای سپیتمان زرتشت !
هنگامی که دو سپاه در برابر یکدیگر ایستند و آرایش رزم گیرند؛ اما پیشروان به پیروزی ِواپسین نرسند و شکست خوردگان به شکستی سخت، دچار نشوند ...
بهرام منحصراً با توش و توان جنگی و پیروزی منسوب نمی باشد. به عنوان مثال ، او با توان جنسی در ارتباط است و اعطای نیرومندی و قوه مردی را به همراه دارد (یشت 14.29) ، "توانایی التیام و شفا دادن" (14.3) و "شگفت آوری" را دارد. یشت با شمارش ده شکل که الوهیت در آن ظاهر می شود ، آغاز می شود: به عنوان یک باد محرک (14.2-5). به عنوان یک رزمنده مسلح (14.27) و نوجوان پانزده ساله (14.17)؛ و در هفت شکل باقیمانده به عنوان حیوانات: گاو نر با شاخهای طلا (14.7). یک اسب سفید با گوش و پوزه ای از طلا (14.9)؛ شتر در گرما (13/11/11) گراز (14.15)؛ پرنده طعمه (veregna، 14.19-21)؛ قوچ (14.23)؛ و یک بز وحشی (14.25). بسیاری از این تجسم ها با الوهیت های دیگر نیز به اشتراک گذاشته شده است ، به عنوان مثال ، جوانان ، گاو نر و اسب نیز به Tishtrya نسبت داده می شوند. به همین ترتیب ، پرنده ، شتر و باد به سمت وایو-واتا ، یکی دیگر از اعضای پانتئون زرتشتی مربوط به پیروزی رزمی است.
ویژگی‌ها:
در بهرام‌یشت آمده که بهرام آفریدهٔ اهورا نیرومند و فرهمند است و نیروی بینایی شگفت‌انگیزی دارد. او یورش همهٔ دشمنان را، چه جادوان و پریان، و چه کَوی‌ها و کَرَپان‌های «ستمگر»، در هم می‌شکند؛ جهان را تازگی و آشتی می‌بخشد و به خوبی آرمان‌ها را برآورده می‌کند. بهرام هم‌چنین توانایی فرزندآوری و بازوان نیرومند و تندرستی و دلیری می‌بخشد.
در یشت ها از شمارگان ده شکل او که الوهیت در آن ظاهر می شود نام برده شده است:
1- بادِ تندتاز و بی پروا
2- جنگنده ای مسلح
3- جوانی به سن آرمانی پانزده سالگی
و در شکل هفت حیوان:
4- گاوِ نرِ زیبایی با شاخهای زرین،
5- اسب سپید زیبایی با گوش‌های زرد و لِگام زرنشان
6- شترِ سرکش و گازگیر و تیزرو و رهرو و جست‌وخیز کننده
7- گراز نری که با دندان‌های تیز به پیش می‌تازد،
8- پرنده «وارَغْـن» که از پایین می‌گیرد و از بالا می‌دَرد و در میان مرغان، تندترین است
9- قوچ دشتی زیبایی با شاخهای پیچدار
10- نَر بُـزِ دشتی زیبایی با شاخهای سرتیز
بسیاری از این تجسم ها با الوهیت های دیگر نیز به اشتراک گذاشته شده است ، به عنوان مثال ، جوانان ، گاو نر و اسب نیز به تیشتره نسبت داده می شوند. به همین ترتیب ، پرنده ، شتر و باد به سمت وایو واتا ، یکی دیگر از اعضای پانتئون زرتشتی و مرتبط به پیروزی رزمی می باشد.
بیشتر بخوانید
بیشتر بخوانید 2
