کاملا محترمانه و با تمام جزئيات برايم توضيح می‌داد. گفت اگر بيشتر از ۷۵ هزار يورو نقد سپرده‌گذاری کنم، نامم در فهرست مشتريان ويژه بانک ثبت می‌شود و می‌توانم از انواع امکانات و تسهيلات آن استفاده کنم. صراحتا گفت که در اين صورت می‌تواند ويزای دو ماهه‌ام را ناديده بگيرد و ترتيب افتتاح يک حساب دائمی را برايم بدهد. من هم ذوق‌زده قبول کردم. نامم را پرسيد تا برايم از مسئول مربوطه وقت ملاقات بگيرد. يکی دو بار فاميلی‌ام را تکرار کردم اما متوجه نشد. با خنده خواست پاسپورتم را به او بدهم تا از روی آن نامم را يادداشت کند. درست در همين لحظه بود که همه چيز فرق کرد. اول خنده‌اش يخ زد اما فورا خودش را جمع و جور کرد. خواهش کرد چند دقيقه منتظر بمانم. از صندلی‌اش بلند شد و به قسمت اداری رفت. بعد از چند دقيقه برگشت، به من نگاه کرد و گفت: «واقعا متاسفم اما ما در اين بانک نمی‌توانيم برای ايرانی‌ها حساب باز کنيم.»
اينها را حميدرضا، يک ايرانی ۴۲ ساله می‌گويد که سال گذشته ويزای توريستی ورود به فرانسه را گرفته بود.
«با هزار بدبختی ويزا گرفتم. رفتار کارکنان سفارت در تهران واقعا بی‌ادبانه است. مطمئنم در کشور خودشان با حيوانات خيلی محترمانه‌تر برخورد می‌کنند. آخرش هم به همسرم و دختر کوچک‌مان ويزا ندادند تا خيال‌شان راحت باشد که بر می‌گردم. فکر می‌کردم اگر بتوانم در فرانسه يک حساب بانکی داشته باشم، کارمان برای گرفتن ويزا در دفعات بعد راحت‌تر می‌شود که نشد.»
کشور مسلمان و آسيايی اندونزی آخرين کشوری است که اعلام کرده شهروندان ايران ديگر نمی‌توانند در فرودگاه‌های اين کشور، ويزای ورود را روی پاسپورت خود داشته باشند.
قبل از اندونزی، گرجستان هم به طور يک جانبه قرارداد لغو رواديد با اتباع ايران را باطل اعلام کرده بود و ايرانيان از مردادماه برای ورود به اين کشور بايد درخواست ويزا کنند.
در رتبه آخر اعتبار
«هنلی و شرکا» يک شرکت بين‌المللی است که در زمينه اقامت و شهروندی فعاليت می‌کند.
اين شرکت، سالانه، گزارش‌هايی درباره اعتبار پاسپورت کشورهای مختلف جهان تهيه و منتشر می‌کند که به عنوان معياری از ميزان اعتبار و شخصيت شهروندان آنها در جامعه بين‌الملل مورد توجه قرار می‌گيرد.
در گزارش سال ۲۰۱۲ «هنلی و شرکا»، پاسپورت ايرانی جزو بی‌اعتبارترين پاسپورت‌های جهان بود.
در ميان تقريبا ۱۰۰ کشوری که اعتبار گذرنامه آنها در اين گزارش سنجيده شد، ايران در کنار افغانستان در رتبه ۹۶ قرار داشت.
بر اساس اين گزارش، شهروندان ايرانی در سال ۲۰۱۲ برای سفر تنها به ۳۷ کشور جهان نيازی به درخواست ويزا نداشتند. اين کشورها اکثرا در آسيا، آفريقا و آمريکای جنوبی قرار دارند.
آن‌گونه که «هنلی و شرکا» بررسی کرده، فقط پاسپورت کشورهای نپال، لبنان، پاکستان و افغانستان، از پاسپورت ايرانی بی اعتبارتر هستند.
بخشی مهم از حس تحقير جمعی
سعيد پيوندی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه پاريس می‌گويد: «بی‌اعتباری پاسپورت ايرانی، بخشی مهم از حس تحقير جمعی است که ايرانيان در سراسر جهان با آن روبرو هستند.»
به گفته آقای پيوندی، شهروندان ايرانی وقتی می‌بينند که اعتبارشان تا اين حد در جامعه بين‌المللی پايين است، دچار احساس تفاوت با ديگران و تحقير جمعی می‌شوند. به همين خاطر است که مسئولان حکومتی و حاميان‌شان خيلی تلاش می‌کنند تا اين حس را تسکين دهند و بگويند درست است که دولت‌ها با ما خوب نيستند ولی در عوض ما در نزد افکار عمومی کشورها محبوب هستيم.
گزارش «هنلی و شرکا» حاکی از آن است که گذرنامه کشورهايی مانند آنگولا، اتيوپی، جيبوتی، ليبی، بنگلادش، بوسنی و هرزگووين، مصر، تايلند، امارات متحده عربی، ويتنام و مالزی، وضعيت بهتری از گذرنامه ايرانی دارند.
از عرش تا فرش
البته اوضاع هميشه به اين سياهی نبوده است. پيش از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ و در اواخر حکومت پهلوی، شهروندان ايران می‌توانستند بدون درخواست ويزا به بسياری از کشورهای جهان از جمله بيشتر کشورهای اروپايی سفر کنند.
در آن هنگام کشورهايی مانند فرانسه، آلمان غربی، بريتانيا، ايتاليا، سوئد، ژاپن، کره جنوبی و... از ايرانيان بدون ويزا پذيرايی می‌کردند. ( کشور های اروپای غربی به جز سوییس و یک کشور دیگه قبل انفجار نور بدون روادید می شد بهش وارد شد)
وقوع انقلاب و حمله دانشجويان موسوم به «مسلمان پيرو خط امام» به سفارت آمريکا در تهران و گروگان‌گيری پرسنل آن، آغازگر روند افول پاسپورت ايرانی بود.
اکنون سال‌هاست که شهروندان ايرانی مجبورند برای وارد شدن به سفارتخانه کشورهای مختلف در تهران، ساعت‌ها در صف‌های طولانی بايستند و از چند ماه قبل وقت سفارت بگيرند.
گزارش‌های متعددی هم از رفتار توهين‌آميز کارکنان سفارتخانه‌های خارجی در تهران با اتباع ايرانی در سال‌های اخير منتشر شده است.
«کشوری که به قهقرا می‌رود»
آقای پيوندی می‌گويد: «معيارهای مربوط به اعتبار پاسپورت کشورها می‌توانند در طول زمان تغيير کنند. اتباع يک کشور می‌توانند در يک مقطع زمانی به آسانی به کشورهای ديگر مسافرت کنند اما اتفاقات بعدی می‌تواند شرايط را متفاوت سازد.»
او ايران را يکی از «برجسته‌ترين نمونه‌ها» در اين وضعيت می‌داند: «کشوری که قبل از سال ۱۳۵۷ به دليل رابطه دولتش با دنيا و شرايط اقتصادی، تسهيلات زيادی برای شهروندانش در دنيا وجود داشت، به مرور زمان دچار وضعيتی کاملا متفاوت می‌شود.»
به گفته اين استاد جامعه شناسی دانشگاه پاريس، حکومت يک کشور، تاثير بسيار زيادی بر تصوير آن کشور در جامعه بين‌الملل می‌گذارد و در شرايطی که دولت ايران روابط خوبی با بسياری از کشورهای جهان ندارد، تصويری که از اين کشور در دنيا ثبت شده، تصوير کشوری است که به قهقرا می‌رود.
اکبر هاشمی رفسنجانی، رييس مجمع تشخيص مصلحت نظام در خردادماه سال جاری در جمع اعضای ستاد انتخاباتی خود برای انتخابات رياست‌جمهوری سال ۹۲ گفت که ايران چه قبل و چه بعد از انقلاب افتخاراتی داشت که کتمان‌شدنی نيست و ايران کشوری عزيز بود.
آقای هاشمی همچنين گفت:«خودم با ماشين همه کشورهای اروپايی را گشته و رانندگی کرده ام. از اين کشور به آن کشور که می‌خواستم بروم فقط پاسپورتم را نشان می‌دادم. اما حالا ايران به جايی رسيده که مردم می‌ترسند همسر خودشان را با خود به سفر خارجی ببرند چون به آنها بی‌احترامی می‌شود.»
در مقابل محمدرضا نقدی، رييس سازمان بسيج مستضعفين در آبان‌ماه ۱۳۸۹ گفته بود ايرانيان به هر جای دنيا که سفر می‌کنند، فقط کافی است پاسپورت خود را نشان دهند تا ببينند مردم دنيا چقدر به آنها عشق و علاقه دارند.
علی‌اکبر امیدمهر، دیپلمات پیشین:
«انقلاب ۵۷ و برنامه صدور انقلاب ارزش پاسپورت ايرانی را به يک‌باره به حد صفر نزديک کرد.
