می‌گویند یک عکس می‌تواند بیشتر از یک دنیا حرف داشته باشد؛ این حقیقت در عکس‌های خبری، پررنگ‌تر خودش را نشان می‌دهد چون یکی از تکنیک‌های اصلی برای جلب توجه مخاطب‌ها، انتخاب تصاویر جذاب است. دسته‌ای از روزنامه‌ها و سایت‌های خبری، عکس‌های تکان‌دهنده مربوط به حادثه‌های تروریستی، بحران‌های ویروسی، فقر و یا بلاهای طبیعی را در صفحه اول قرار می‌دهند تا مخاطبان بیشتری را جذب کنند؛ اما در روزنامه‌ها و رسانه‌های مطرح دنیا، ضوابط سفت و سختی برای این قبیل عکس‌ها وجود دارد. حتی برای گزارش‌های معمولی که یک اتفاق بد را روایت می‌کنند، خیلی دقت می‌شود تصویری انتخاب شود که از میزان تلخی خبر کم کند.
نوارهای زردرنگ عکس‌ها را محدود می‌کند
در اروپا یا آمریکا زمانی که یک حادثه، حمله تروریستی یا بلای طبیعی اتفاق می‌افتد، یک قاعده مرسوم وجود دارد؛ شما هیچ عکسی از کشته‌شدگان یا صحنه‌های دلخراش نمی‌بینید! به محض اینکه نیروهای پلیس به صحنه می‌رسند، یک نوار زردرنگ اطراف منطقه حادثه‌دیده کشیده می‌شود تا ورود عکاسان خبری و خبرنگارها را محدود کند. همیشه در بخش‌های مختلف خبری تنها یک تصویر از دور نشان داده می‌شود که ماشین‌های پلیس یا خودروهای امدادی در صحنه حضور دارند و به این شکل کنترل اوضاع توسط پلیس و امدادگران را هم نشان می‌دهند. از آن مهم‌تر احساس امنیتی است که به مردم منتقل می‌شود و در عین‌حال که اخبار و جزییات مربوط به آن حادثه در متن خبر به‌طور کامل آورده می‌شود، به ناخودآگاه مخاطبان اطمینان داده می‌شود که همه‌چیز تحت کنترل است.
اینجا همه‌چیز تحت کنترل است
در مواردی مثل بیماری‌های همه‌گیر نیز پوشش رسانه‌ای طوری است که هم مهم‌ترین نکات بهداشتی را به مردم آموزش دهد و هم در عین هشدار نسبت به موضوع، فضا را ملتهب و خارج از کنترل نشان ندهد. به‌عنوان مثال در بحران کرونا، طبیعتا تصاویری از محیط بیمارستان منتشر می‌شود اما نکات قابل تأملی توسط رسانه‌ها رعایت شده است، از جمله اینکه عکس‌ها و فیلم‌هایی از پرسنل بیمارستانی منتشر می‌شود که با آرامش در حال رسیدگی به بیمار یا در حالت نشسته هستند و ناخودآگاه به مخاطب احساس آرامش و اطمینان منتقل می‌شود. اغلب در حالت نشسته مشغول انجام کاری مثل پر کردن یک فرم اداری هستند، یا اگر بالای تخت بیمار ایستاده‌اند، همراه با تجهیزات و با طمأنینه قرار دارند. تصاویری که در آن پزشکان و پرستاران در حال حرکت سریع یا دویدن هستند، کمتر دیده می‌شود تا فضای بیمارستان مضطرب و متشنج نشان داده نمی‌شود. حتی چهره کادر درمانی در عکس‌ها مضطرب و پریشان نیست.
حتی در اخبار مربوط به مرگ افراد در اثر کرونا و ابتلای بسیاری از مردم نیز عکس‌هایی انتخاب می‌شود که حس آرامش را منتقل نماید. به‌عنوان مثال، تلگراف در خبری اعلام کرده است اولین مورد مرگ در اثر کرونا در انگلیس ثبت شد و تعداد مبتلایان به 116 نفر رسید. عکسی که برای این خبر انتخاب شده است، تصویر دختری است که ماسک به‌صورت زده اما چشم‌هایش نشان می‌دهد در حال خندیدن در بین کبوترهای یکی از نقاط توریستی اروپا است:
کلمات جای عکس‌ها را پر می‌کنند
خیلی وقت‌ها برای موضوعاتی که تصاویر به خودی خود خشن یا اضطراب‌آور است، رسانه‌ها ترجیح می‌دهند بیشتر از آنکه عکس و تصاویری نشان دهند، در مورد آن موضوعات صحبت کنند. امانوئل طیب، استاد علوم سیاسی دانشگاه لیون فرانسه در این خصوص می‌گوید: «در حالی که بیشتر اخبار را مرگ، خشونت و جنگ تشکیل می‌دهد اما در اخباری که بی‌وقفه در تلویزیون یا مطبوعات منتشر می‌شود، تصاویر مربوط به این خشونت‌ها اغلب حذف می‌شود.»
در فرانسه، در مورد این موضوعات بیشتر «حرف می‌زنند» تا اینکه تصاویر را نشان دهند؛ گاهی حتی بینندگان هیچ تصویری در مورد اتفاق بدی که در کشورشان افتاده است را نمی‌بینند. این موضوع در خصوص تصادف رانندگی یا صحنه‌های جرم و جنایت نیز اتفاق می‌افتد و عکس‌های تکان‌دهنده مربوط به این حوادث، هیچ‌وقت نشان داده نمی‌شود.
رسانه‌ای‌ها در معرض آسیبند
تمام ملاحظات به این خاطر در نظر گرفته می‌شود که تحقیقات متعدد نشان داده است عکس‌های تکان‌دهنده و خشن امنیت روانی جامعه را به هم می‌ریزد و به سلامت روانی مخاطب آسیب وارد می‌کند. حتی خود رسانه‌ای‌های حرفه‌ای هم در معرض آسیب هستند. اخیراً برای اولین بار یک تحقیق بر روی 116 نفر از خبرنگارانی و مدیران رسانه‌ای انجام شد که در سه تا از رسانه‌های بین‌المللی کار می‌کنند و به‌صورت مداوم در معرض عکس‌هایی هستند که حاوی خشونت و صحنه‌های تکان‌دهنده هستند. بیشتر این عکس‌ها آنقدر شوکه‌کننده‌اند که نمی‌توان آن‌ها را به مخاطبین نشان داد.
این پژوهش توسط دکتر «آنتونی فینستین» در مرکز علوم سلامت تورنتو انجام شد و نشان داد سروکار داشتن مداوم با تصاویر خبری خشن، باعث بالارفتن آسیب‌پذیری رسانه‌ای‌ها نسبت دسته‌ای از آسیب‌های روانی مانند اضطراب، افسردگی و اختلال استرس بعد از سانحه (PTSD) می‌شود.
عکس‌هایی مثبت برای خبرهایی منفی
اما این رویه فقط محدود به حوادث نیست و برای هر نوع اخبار منفی، سعی می‌شود عکسی انتخاب شود که از شدت تلخی خبر کم کند. به‌عنوان نمونه عکس‌هایی است که برای اخبار گرمازدگی و مرگ‌ومیرهای ناشی از آن استفاده می‌شود را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
در گزارش‌هایی که حول این موضوع کار شده است، تصویر پایین در عین حال که درباره گرمای شدید هواست، هم احساس خنکی را به مخاطب منتقل می‌کند و هم بسیار شاد و پرانرژی است؛ و اغلب قریب به اتفاق تصاویر، مربوط به آب‌بازی یا آب‌تنی مردم است. نه تصویری از افراد گرمازده در اورژانس مشاهده می‌شود و نه بی‌خانمان‌هایی که از شدت گرما در گوشه‌ای افتاده‌اند و جانشان را از دست داده‌اند.
دو نمونه از این شکل انعکاس اخبار در ادامه می‌آید:
روزنامه «سان» انگلیس در خبری با تیتر روبرو به بررسی آمار مرگ‌ومیر ناشی از گرمازدگی در کشورهای اروپایی پرداخته‌است: «جهنم اروپا - موج گرمای 2019 در اروپا: کدام کشورها تحت‌تاثیر این موج قرار گرفته‌اند و چند نفر مرده‌اند»
شاید کسی که تیتر را ببیند، انتظار دارد کنار این خبر یا عکس یک منطقه بسیار گرم و خشک در یکی از کشورهای اروپایی یا تصویری از قربانیان این موج شدید گرما را ببیند. اما عکسی که برای این خبر انتخاب شده‌است آب‌تنی مردم در آب‌نمای بزرگ نزدیک برج ایفل است؛ تصویری که در عین حال که گرمای شدید در پاریس را نشان می‌دهد، هم به مخاطب احساس خنکی را منتقل می‌کند و هم یک شادی و نشاط عمومی را می‌توان درون آن دید. خواننده در متن گزارش هم توضیحات کامل در مورد این موج گرما را می‌بیند و هم در مورد آمار کشته‌شده‌ها مطلع می‌شود اما در نهایت حسی که از طریق عکس به او منتقل می‌شود، تلخ و آزاردهنده نیست.
در رسانه‌های آمریکا هم همین نکته برای خبر مربوط به گرمازدگی رعایت شده است. تیتر گزارش واشنگتن‌پست این است: «موج گرمای کشنده در اروپا بی‌سابقه است؛ میزان مرگ‌ومیر نباید اینگونه باشد»
در این مطلب به میزان مرگ ناشی از گرمازدگی و جزئیات آن اشاره شده و به این موضوع می‌پردازد که که چرا از این آمار گسترده، برای پیشگیری از مرگ و میر در موج جدید گرما درس گرفته نمی‌شود؟ تمرکز اصلی گزارش روی افراد بی‌خانمانی است که در موج گرما قربانی اصلی هستند. موضوعی که ذاتاً تلخ و تکان‌دهنده است، اما در عکس گزارش خبری از بی‌خانمان‌هایی با وضعیت اسف‌بار یا مرگ افراد در اثر گرمازدگی نیست؛ عکسی که برای این گزارش انتخاب شده، پیرمردی را نشان می‌دهد که در حال آب‌تنی در میان فواره‌هاست:
مخاطب قید اخبار را می‌زند
یکی از دلایل اصلی که باعث شده رسانه‌ها حتی برای چنین خبرهایی تصاویر تلخ را انتخاب نکنند، تحقیقاتی است که نشان می‌دهد عکس‌های ناراحت‌کننده ممکن است باعث شود مخاطب به‌طور کامل قید اخبار را بزند. در پژوهشی که موسسه رویترز تامپسون از 38 کشور دنیا انجام داد، معلوم شد درصد زیادی از مردم جهان به این خاطر از خواندن و دیدن اخبار دوری می‌کنند که عکس‌های خبری، آن‌ها را غمگین و ناراحت می‌کند. این یعنی عکس‌های تلخ و آزاردهنده‌ای که عموماً برای انعکاس اخبار مورد استفاده قرار می‌گیرد، به تنهایی سبب می‌شود مخاطب قید خواندن و یا دیدن اخبار را بزند.
عکس‌ها روزنه امیدند
در روزنامه‌نگاری سازنده برای اینکه از سرخوردگی مخاطبین نسبت به اخبار و نسبت به وضعیت دنیا جلوگیری شود، یکی از تکنیک‌ها اضافه کردن یک روزنه امید به خبرهایی است که ذاتاً منفی هستند. تحقیقات نشان داده این موضوع باعث می‌شود مخاطب‌ها احساس بسیار مثبت‌تری نسبت به این اخبار داشته باشند و بخواهند برای حل مشکلات، یک کار موثر انجام دهند. یکی از این روزنه‌های امید همین عکس‌هایی است که با وجود تلخ‌بودن خبر و گزارش، احساس مثبتی را به مخاطب منتقل می‌کنند یا کنترل پلیس بر اوضاع را نشان می‌دهند. یعنی برای ایجاد یک رویکرد سازنده، حتما لازم نیست کل خبر مثبت باشد یا اخبار تلخ و منفی سانسور شوند؛ بلکه کافی است یک روزنه امید مثل عکس اصلی در کنار خبر یا گزارش بیاید.
