امروزه شاید کمتر علاقمند به فوتبالی بداند که در سال 1980 و بین دو جام جهانی 1978 آرژانتین و 1982 اسپانیا، یک دوره جام جهانی برگزار شده است. جام جهانی کوچکی که هر چند فیفا به آن رسمیت خاصی نبخشید و آن را ضمیمه جام های جهانی معمول نکرد، اما جذابیت خاصی را به دنبال داشت. در سال 1980 فیفا تصمیم گرفت به مناسبت پنجاهمین سالگرد آغاز جام جهانی یک دوره جام جهانی کوچک، در اروگوئه، میزبان اولین جام جهانی تاریخ را در سال 1930 برعهده داشت، برگزار کند. جام جهانی که به نام جام جهانی کوچک یا جام طلایی قهرمانان جهان، بین فاتحان قهرمانی جهان، از سال 1930 تا 1978، نام گذاری شد. فرمت رقابت ها اما با فرمت معمول دوره های گذشته تفاوت عمده داشت. این رقابت ها تنها با با حضور تیم هایی برگزار شد که در 11 دوره گذشته جام جهانی تا آن زمان، بر بام دنیا ایستاده بودند. بنابراین اروگوئه به عنوان میزبان جام و فاتح جام های جهانی 1930 و 1950، ایتالیا فاتح جام های جهانی 1934 و 1938، آلمان غربی فاتح جام های جهانی 1954 و 1974، برزیل فاتح جام های جهانی 1958، 1962 و 1970، انگلستان فاتح جام جهانی 1966 و آرژانتین فاتح جام جهانی 1978، به طور فرمالیته 6 تیم حاضر در جام بودند اما انگلستان به دلیل آنچه زمان بندی نامناسب رقابت ها و همین طور مسافت طولانی آمریکای جنوبی اعلام کرد، از حضور در رقابت ها انصراف داد و به جای آن ها از هلند نایب قهرمان جام های جهانی 1974 و 1978 دعوت به عمل آمد.
بازی ها در زمستان، مابین کوران رقابت های باشگاهی و از تاریخ 30 دسامبر 1980 تا 10 ژانویه 1981، در استادیوم سنتناریو شهر مونته ویدئو، پایتخت اروگوئه و با شرکت شش تیم در قالب دو گروه سه تیمی برگزار شد. لوگوی رقابت ها با طرح جالبی از فرهنگ اروگوئه و با نمادی از «چاروا» قبیله ای عشایری از اروگوئه انتخاب شد.
طبق قوانین تورنمنت، هر تیم باید 18 بازیکن که شامل دو دروازبان می شد، پای به رقابت ها می گذاشت. طبق قرعه در گروه اول اروگوئه، ایتالیا و هلند قرار گرفتند و در گروه دوم آرژانتین، برزیل و آلمان غربی باید به مصاف یکدیگر می رفتند. تیم های اول هر گروه به دیدار فینال راه پیدا می کردند و هیچ دیدار رده بندی وجود نداشت. از سال 1973 اروگوئه تحت سلطه دیکتاتوری قرار داشت و تنها یک ماه قبل از شروع مسابقات همه پرسی سراسری در اروگوئه صورت گرفته بود. بسیاری معتقد بودند جام جهانی کوچک، می تواند مجالی برای پشتیبانی مردم از دولت باشد.
در لیست تیم ها نکات جالبی وجود داشت. اروگوئه روکه ماسپولی، کسی در سال 1950 به همراه اروگوئه فاتح چهارمین دوره جام جهانی شده بود، با ترکیبی که عمدتا از بازیکنان دو تیم بزرگ کشور یعنی ناسیونال و پنارول تشکیل می شد، پا به رقابت ها گذاشت. برزیل به تازگی تله سانتانای بزرگ را به عنوان سرمربی خود انتخاب کرده بود تا به فرهنگ فوتبالی خود، ژوگوبونیتو باز گردد. سانتانا بدشانس بود که قبل از شروع رقابت ها، زیکو ستاره خود را به علت مصدومیت از دست داد و به دیگر ستاره تیمش یعنی فالکائو توسط باشگاه رم اجازه شرکت در رقابت ها داده نشد. رینالدو دیگر غایب بزرگ برزیل وقت بود که او هم به دلیل مصدومیت نتوانست برزیل را همراهی کند، اما ستاره های دیگری نظیر سوکراتس، ادر و لوئیزینیو در ترکیب سلسائو حضور داشتند.
آرژانتین قهرمان دو سال قبل جام جهانی، با سزار لوئیز منوتی، پر قدرت پا به رقابت ها گذاشت. دیگو مارادونا ستاره جوان آرژانتینیوس جونیورز، گرچه هنوز آوازه سال های بعد خود را نداشت اما ستاره اول تیم منوتی با شماره ده در نوک خط حمله آلبی سلسته به شمار می رفت. ترکیب آرژانتین بازیکنان بزرگ دیگری نظیر دنیل پاسارلا، ماریو کمپس، اوبالدو فیلول، آلبرتو تارانتینی و اوسوالدو آردیلس را در ترکیب خود می دید.
آلمان غربی تنها چند ماه قبل از آغاز جام، فاتح یورو 1980، شده بود اما تیم یوپ دروال نتوانست با تمام قوای خود پای به رقابت ها بگذارد. برند شوستر و اولی اشتیلیکه، به دلیل مخالفت دو باشگاه بارسلونا و رئال مادرید، نتوانستند در جام شرکت کنند اما ترکیب آلمان، بازیکنان قدرتمندی چون هارالد شوماخر، مانفرد کالتز، هانس پیتر بریگل، فلیکس ماگات، کارل هاینس رومنیگه، هانسی مولر و کلاوس آلوفس را در ترکیب خود می دید. راینر بونهوف هم پس از مشاجره با هانسی مولر، بار دیگر به جمع مانشافت بازگشته بود.
هلند با هدایت یان زوارتکروئیس، در حال پوست اندازی و تغییر نسل بین نسل طلایی دهه 70 خود با نسل طلایی آینده با امثال فن باستن، گولیت، کومان، رایکارد و...بود و با ترکیبی نسبتا جوان پای به رقابت ها نهاد.
ایتالیا پس از رسوایی موسوم به توتونرو که باعث سقوط میلان به سری بی و افشای فسادهای دیگر در فوتبال ایتالیا شده بود، با اندیشه های انزو بیرزوت، در پی بازسازی خود بود و با تیمی در جام شرکت کرد که شاکله آن دو سال بعد در اسپانیا، قهرمان جام جهانی 1982 شدند. بیرزوت به دلایل گوناگون نتوانست از بازیکنانی نظیر پائولو روسی، برونو جوردانو، فرانکو بارسی، فولویو کولوواتی، دینو زوف، فرانکو کائوسیو و روبرتو بتگا استفاده کند، اما بازیکنان قابلی همچون آنتونیو کابرینی، کلودیو جنتیله، گائتانو شیره آ، کارلو آنچلوتی، مارکو تاردلی، برونو کونتی و الساندرو آلتوبلی در ترکیب آتزوری حضور داشتند.
اتفاقی تلخ اما دقیقا در حین آماده سازی ایتالیا برای این رقابت ها در مونته ویدئو، اردوی آتزوری را تحت الشعاع قرار داد. جیجی پروناسه، مدیر تیم ملی ایتالیا یک روز قبل از شروع رقابت ها در 29 دسامبر 1980، دچار حمله قلبی شد و درگذشت.
گروه A
اروگوئه میزبان، در دیدار افتتاحیه رقابت ها در 30 دسامبر، رقابت ها را پر قدرت آغاز کرد و با دو گل رناسیو راموس و والدمار ویکتورینو، هلند نایب قهرمان دنیا و البته کم تجربه را از میان برداشت. در دیدار دوم گروه، اروگوئه در 3 ژانویه به مصاف ایتالیا رفت. بازی روند خشنی به خود دید و تلاش دو تیم تا دقیقه 67 نتیجه ای در بر نداشت. در این دقیقه گابریله اوریالی، روی بازیکن اروگوئه مرتکب خطای پنالتی شد. مورالس پشت توپ ایستاد و گل اول بازی را به ثمر رساند. این بازی خشن چند اخراجی بر جای گذاشت. کمتر از 10 دقیقه به پایان بازی و در دقیقه 81 اروگوئه با ضربه ویکتورینو، به گل دوم رسید و با برتری 2-0 صعود خود را به فینال مسجل کرد. در ششم ژانویه ، ایتالیا و هلند در دیداری تشریفاتی به مصاف هم رفتند. بازی با گل زودهنگام کارلو آنچلوتی در دقیقه 7 روی یک شوت زیبای پشت محوطه جریمه به سود ایتالیا آغاز شد، اما یان پیترز، در دقیقه 15، هلند را به گل تساوی رساند. در ادامه اتفاق خاصی در بازی رخ نداد و هر دو تیم از گرونه رقابت ها کنار رفتند تا اروگوئه، میزبان جام، به دیدار پایانی راه یابد.
گروه B
ابتدا دو تیم آرژانتین و آلمان غربی در روز سال نوی 1981 به مصاف یکدیگر رفتند. آرژانتین در بازی، نمایش بهتری ارائه کرد و توپ را بیشتر در اختیار داشت. یوپ دروال تصمیم گرفته بود از راینر بونهوف، به عنوان فول بک چپ استفاده کند، اما بونهوف به وضوح در نقش لیبرو ظاهر شد. دروال در پاسخ به این اتفاق گفت که می خواست لوئیس منوتی را سردرگم کند. هانس پیتر بریگل مامور مهار دیگو مارادونا شد و به خوبی او را از جریان بازی خارج کرد، طوری که پس از بازی، مارادونا از او تمجید به عمل آورد. ابتدا ژرمن ها در دقیقه 41، روی ارسال هانسی مولر از روی نقطه کرنر و ضربه هورست هروبش پیش افتاد اما این پایان کار نبود و آرژانتین در دقیقه 84 با گل به خودی کالتز به بازی بازگشت و 4 دقیقه بعد، رامون دیاز با ضربه خود آرژانتین را در نهایت 2-1 برنده بازی کرد. در روز 4 ژانویه دیدار تماشایی و سنتی برزیل و آرژانتین از راه رسید. آرژانتین سیستم 4-4-2 همانند بازی نخست به میدان آمد و برزیل با سیستم 4-3-3 هجومی تر به نظر می رسید.
با مصدومیت ماریو کمپس، مارادونا در خط آتش آلبی سلسته تنها تر شد اما به خوبی از پس مسئولیت خود بر آمد. در دقیقه 30 مارادونا از سمت راست وارد محوطه جریمه برزیل شد و با یک شوت دروازه طلایی پوشان را گشود. در اوایل نیمه دوم برزیل گل خورده را جبران کرد. اوالدو در دقیقه 47 با ضربه خود دروازه فیلول را باز کرد، تا بازی با تساوی 1-1 به اتمام برسد. در 7 ژانویه و در آخرین دیدار مرحله گروهی این گروه، آلمان غربی و برزیل به مصاف هم رفتند. برزیل با یک بازی دیدنی، آلمان ها را به بند کشید. برزیل 4-1 در دیداری قاطع و تماشایی آلمان را مغلوب ساخت و به دیدار پایانی راه یافت. این شکست، سنگین ترین شکست آلمان ها پس از شکست 6-3 مقابل فرانسه در جام جهانی 1958 بود.
فینال
10 ژانویه 1981، استادیوم سنتناریو مونته ویدئو، میزبان دیدار نهایی بین اروگوئه و برزیل بود. دیداری که تداعی کننده فینال جام جهانی 1950 برزیل بود که اروگوئه در خانه برزیل، با برتری 2-1، دومین بار بر بام دنیا ایستاده بود. بازی در نیمه اول بدون گل به اتمام رسید، اما در نیمه دوم شرایط دگرگون شد. در دقیقه 50 خورخه باریوس، روی ریباند و دفع ناقص دروازبان برزیل، توپ را درون دروازه سلسائو جای داد. تنها 12 دقیقه بعد یک پنالتی به سود برزیل اعلام شد و سوکراتس با ضربه ای دقیق، توپ را به سمت راست دروازه اروگوئه روانه کرد و توپ بدون عکس العمل دروازبان به تور دروازه آبی پوشان چسبید. بازی تا دقیقه 80 مساوی دنبال می شد که یک ضربه آزاد به سود اروگوئه اعلام شد. راموس پشت توپ ایستاد و با یک سانتر، ویکتورینوی فرصت طلب را در موقعیت مناسب قرار داد و مهاجم اروگوئه ای با ضربه سر دروازه برزیل را گشود تا استادیوم منفجر شود.
سناریوی ماراکانای 1950، در سنتناریو هم تکرار شد و اروگوئه در خانه جام قهرمانی را به دست آورد. در پایان رقابت ها، ویکتورینوی اروگوئه ای با 3 گل زده عنوان آقای گلی رقابت ها را از آن خود کرد.
