چرا و چگونه تکامل بدون وجود هیچ برنامه ریزی و طرحی جهان زنده را شکل میدهد؟ این سوالی است که ریچارد داوکینز زیست شناس برجسته ی انگلیسی می کوشد در این کتاب به آن پاسخ دهد.
درباره ی این کتاب زیاد شنیده بودم اما به علت اوضاعی که بر بازار نشر کتاب حاکم است فکر نمی کردم که به فارسی ترجمه شده باشد. ترجمه ی بسیار خوب زنده یاد دکتر محمود بهزاد و خانم شهلا باقری به خوبی حق مطلب را ادا کرده است و روانی و ساده فهمی نثر نویسنده به خوبی در آن رعایت شده است.
منابع فارسی موجود در باره ی تکامل و داروینیسم بسیار ناکافی است و ترجمه این کتاب می تواند کمک شایانی به افزایش سطح درک خوانندگان فارسی زبان از فرایند تکامل داشته باشد. متاسفانه در جامعه ی ما اغلب درک صحیحی از مساله ی داروینیسم وجود ندارد و اکثرا آن را اشتباه یا تحریف شده فهمیده اند.
داوکینز در این کتاب در صدد رفع همین ابهامات است. کتاب از یازده بخش تشکیل شده و با شور و علاقه ای تحسین بر انگیز نوشته شده است و برای خواننده ی عادی بسیار تاثیر گذار و جذاب است. من به شخصه از خواندن این کتاب بسیار لذت بردم و خواندن آن را به همه توصیه می کنم. داوکینز برای هر بحثی که مطرح کرده با مثال های حیرت انگیزی از طبیعت موضوع را قابل درک کرده است.
در ابتدای کتاب، داوکینز پدیده های موجود در طبیعت را به دو دسته ی ساده و پیچیده دسته بندی کرده است. منظور او از پدیده های پیچیده چیزهایی است که به زیست شناسی مربوط میشود مانند شامپانزه , کرم خاکی, درخت بلوط و حتا موجودات فضایی اگر وجود داشته باشند!
به گفته ی او زیست شناسی بررسی چیزهای پیچیده ای است که به نظر میرسد برای هدف خاصی طراحی شده اند. داوکینز ابتدا به این مساله می پردازد که آیا موجودات زنده مانند یک ماشین برای به وجود آمدن نیاز به یک طراح آگاه دارند یا فرایند دیگری آنها را بوجود آورده است.
برای فهم بهتر مطلب به بررسی چشم می پردازد. چشم پدیده ای است بسیار پیچیده و ظریف که احتمال بوجود آمدنش بدون یک طراح و در زمان کم، اتفاقی به کلی نا محتمل است. اما بوجود آمدن آن بدون یک طراح هدفمند ممکن است. پدیده ی انتخاب طبیعی در طی هزاران میلیون سال باعث شده است تغییرات کوچک و مفیدی که در موجودات زنده ساده تر ـ بر اثر پدیده ی جهش ـ رخ می داده به نسل های بعدی منتقل شود و همین انباشته شدن تغییرات کوچک در طی نسل های متوالی پدید آورنده ی پیچیدگی های شگفت انگیز طبیعت زنده شده است.
ریچارد داوکینز برای فهم بهتر مطلب برنامه ای طراحی کرده است این برنامه نشان میدهد که چگونه فرایند انتخاب و فرایند جهش می توانند یک شکل ساده را در طی چندین نسل به یک موجود پیچیده بدل کنند. البته چیز مهمی که نباید از یاد ببریم این است که در طبیعت این اتفاق ها در بازه ی زمانی بسیار بسیار بزرگی رخ داده اند و تعداد نمونه ها بی نهایت زیاد بوده است و در هر نسل موجودی که بهتر خود را با شرایط محیطی وفق داده و یا حتی بر آن غلبه کرده و آن را بنابه میل خود تغییر داده است شانس بیشتری برای بقا داشته و تولید مثل موفق تری داشته است و فرزندان او موجودات غالب میشده اند.
در بخش های بعدی کتاب موضوعات جذابی مانند تکامل همگرا و سازوکار دی ان ای شرح داده شده است و این دیدگاه که انتخاب طبیعی همیشه خراب میکند و سازنده نیست به نقد کشیده میشود. انتخاب طبیعی علاوه بر اینکه ضعف ها و نارسایی ها را از دور خارج میکند با روش هایی مانند همگام سازی ژنوتیپ ها و مسابقات تسلیحاتی پیچیدگی ها را افزایش میدهد و بیشتر افزاینده است تا کاهنده.
در فصل هشت که انفجارها و مارپیچ ها نام دارد به مفاهیم فیدبک منفی و فیدبک مثبت پرداخته می شود و پدیده ای شرح داده می شود به نام انتخاب جنسی که در کنار تنازع برای بقا باعث افزایش پیچیدگی ها در موجودات زنده می شود. علت نقش و نگار ها و رنگ های زیبایی که در بعضی موجودات مانند پرندگان می بینیم نیز همین فرایند است.
در فصل ۹ سعی در برطرف کردن ابهامات و کج فهمی هایی شده است که درباره ی داروینیسم حتی در بین زیست شناسان وجود دارد.
داوکینز اعتقاد دارد که ” کسانی هستند که ناامیدانه تلاش در نپذیرفتن داروینسم دارند. می شود آنها را سه دسته کرد: اول آنهایی که صرفا به دلایل مذهبی می خواهند تکامل دروغ باشد. دوم آنهایی که دلیلی برای انکار تکامل نمی یابند ولی اغلب بنا به دلایل سیاسی یا عقیدتی داروینیسم و روال کار آن را موافق طبع خود نمی بینند.بعضی از اینها مفهوم انتخاب طبیعی را ظالمانه و دور از انصاف می دانند و بعضی آن را با تصادفی بودن اشتباه گرفته اند و آن را بی معنی می دانند زیرا غرورشان جریحه دار شده است و دیگرانی که داروینیسم را با داروینیسم اجتماعی که نژاد پرستان و دیگر گروههای ناسازگار را در برمی گیرد اشتباه می گیرند. سوم کسانی که در بعضی رسانه ها کار می کنند و دنبال چیزهای پر هیاهو و حاشیه سازی برای جذب بیننده بیشتر هستند.”
فصل دهم به شیوه های رده بندی موجودات زنده اختصاص دارد و فصل یازدهم به رقیبان نظریه تکامل در توصیف جهان زنده می پردازد و علت اینکه چرا آنها اشتباه هستند را بیان می کند.
روی جلد کتاب جمله ای در توصیف این کتاب به نقل از روزنامه ی لوس آنجلس تایمز نوشته شده و به خوبی احساس مرا در مورد این کتاب بیان میکند:
« این کتاب یکی از بهترین های علمی و یکی از بهترین ها از هر نوع کتاب است که من تاکنون خوانده ام»
