با توجه به اهمیت و ضرورت ورزش قهرمانی و تاثیر این امر بر شناسایی ملتهاو فرهنگ آنان ونیز ضرورتی که این مساله بر روابط دیپلماتیک کشورها دارد، امروزه توجه به استعدادیابی پایه ورزشی در سطح نوباوگان، نونهالان،توجوانان‌به خوبی احساس می شود لذا در این مقاله به ابعاد مختلف توجه به مدیریت استعدادیابی پرداخته ایم.
برنامه استعدادیابی کشورهای اروپایی شرقی یک مربی کامل سه ویژگی بزرگ را دارا می باشد:
مشاور و راهبر .
سیرپیشرفت درآموزش وتمرینات
مدیریت تورنمنت‌های دوستانه و رسمی.
اما مربیان حتما قبل از شروع آموزشها جهت صرفه جویی در زمان و هزینه باید فرایند استعدادیابی ورزشکاران را بررسی نموده وسپس بعداز دریافت آنالیزهای مربوطه مبادرت به تجویز برنامه براساس سطح بندی ورزشکار اقدام نمایند. مدیران و مربیان ورزشی باید تفاوت اصطلاحات وفرایندهای استعدادیابی، استعدادپروری و استعدادگزینی را دریابند که هرکدام ازین فرایندها مربوط به چه بخشی از نظام ورزشی هست. باین اوصاف استعدادیابی ورزشی بصورت علمی پدیده جدیدی نیست بلکه در کشورما کمتر مورد توجه عملی قرار گرفته شده است، استعدادیابی در حوزه ورزشی به ویژه در ورزش قهرمانی از اواسط دهه۱۹۶۰
میلادی و بعد از آن، ابتدا در کشورهای اروپای شرقی و سپس در سایر کشورهای صنعتی و با هدف اینکه از پیش بتوان بادرجه ای بالای از اطمینان افراد مستعد را برای قهرمانی در رشته های مختلف المپیکی شناسایی و گزینش وهدایت کرد، به طور گسترده‌ای رایج شد. این فرایند از اوایل دهه۱۳۸۰شمسی درایران بصورت میدانی موردتوجه متخصصان حوزه تربیت بدنی و علوم ورزشی قرار گرفته است.
استعدادیابی در ورزش حتما توسط متخصصین انجمن پیکرشناسی و تحصیلکردهای تربیت بدنی آموزش دیده صورت گیرد همچنین استعدادیابی در سطح کشور باید بر پایه طرح هدفمند، جامع و گسترده‌ی در معاونت تربیت بدنی وزارت آموزش وپرورش، باشگاه‌های ورزشی رده سنی پایه و مراکز استعدادیابی تحت نظارت دفتر استعدادیابی و ورزش قهرمانی وزارت ورزش و جوانان انجام گیرد. همچنین در مدارس پایه و اساس استعدادیابی ورزشی در هر کشور هستند.
عوامل موثر در استعدادیابی ورزشی را میتوان اشاره کرد به وراثت، محیط، مربی متخصص، امکانات و تجهیزات می باشد همچنین معیارهای فرایند
استعدادیابی علمی به صورت عمومی در مدارس (دوره اول وسپس دوره دوم مقطع ابتدایی) توسط مربیان ومعلمان آموزش دیده تربیت بدنی
و بصورت تخصصی توسط مراکز مجاز استعدادیابی و معرفی آنها به هیات وباشگاه‌های سطح کشور با کاربرگ تحلیل شاخص های پیکرسنجی،
آزمونهای آمادگی جسمانی، آزمونهای ادراکی-حرکتی، آزمونهای روانشناختی، آزمونهای فیزیولوژیکی و قابلیت های مهارتی (تکنیکی وتاکتیکی) انجام گیرد.
آشنایی با انواع سن در استعدادیابی:
سن مرفولوژیکی:
سن مرفولوژیکی (سن ریخت شناسی یا ظاهری) به ما کمک می کند تا توضیح دهیم چرا برخی از کودکان مهارت ها و توانایی های حرکتی خود را سریع تر یا کندتر از دیگران توسعه می دهند. اگرچه بیشتر کودکان در رشد، الگوهای مشابهی را دنبال می کنند اما تفاوت های زیادی نیز در این زمینه وجود دارد. برای مثال شرایط آب و هوایی (آب و هوای کوهستانی در برابر آب و هوای هموار و مسطح) و محیط زندگی (شهری در برابر روستایی) به طور چشمگیری در روند رشد و تکامل کودکان و نوجوانان تاثیرگذار است.همزمان با پیشرفت سن به سمت بلوغ آمادگی رقابت در رشته های ورزشی برای نوجوانان نسبت به گروه همسال تغییر می کند; وجود تفاوت های قابل توجه در سن رشد جهش رشدی بدین معناست که برنامه های ورزشی جدید اگر براساس سن خاصی برنامه ریزی شوند ممکن است برخی از افراد شرکت کننده به واسطه بلوغ دیررس متضرر شوند. در دوره کودکی هم پسران و هم دختران توان بالقوه توسعه قدرت و افزایش توانایی انجام مهارت های حرکتی پیش از بلوغ دارا هستند. در دوره بلوغ، پسران نسبت به دختران قدرت بیشتر و افزایش بیشتری در اجرا و استقامت از خود نشان می دهند.
نکته:
سومین مرحله در سن مرفولوژیکی (۱۸-۱۶ سالگی) از نقطه نظر رشد و تکامل بیشترین اهمیت را داراست.
سن بیولوژیکی:
به پیشرفت و تکامل عملکردی (فیزیولوژیکی) اندام ها و دستگاه های بدن اطلاق می شود. هنگام انتخاب و طبقه بندی ورزشکاران لازم است که سن بیولوژیکی آنان نیز در نظر گرفته شود . اگر روش طبقه بندی در ورزش فقط براساس سن تقویمی انجام گیرد اغلب به قضاوت و تشخیص اشتباه ، ارزیابی ناقص و نیز تصمیم گیری ضعیف و نامناسب منجر می شود .
سن ورزشی:
به دلیل مشکلاتی که در برآورد و ارزیابی دقیق و کامل سن بیولوژیکی (زیستی) و سن ریخت شناسی یا ظاهری (مرفولوژیکی) وجود دارد، آنها را غالبا به صورت ذهنی مشخص و برآورد می کنند. سن ورزشی به ویژه حداقل سن و سن برگزیده (مناسب ترین سن) برای شرکت در مسابقات بزرگ و رقابت های رده بزرگسالان سطح بالا، کاربرد مهمی در طرح ریزی برنامه های تمرین درازمدت دارد.
لازم به ذکر است:
از لحاظ روان شناسی، تغییرات عزت نفس در طی دوره رشد کودک اهمیت بسزایی دارد. مشخص شده شرکت در فعالیت های ورزشی در سن ۱۲ سالگی به اوج خود می رسد و تجربیات کسب شده در اوایل زندگی می تواند در نگرش کودک به سمت ورزش و فعالیت جسمانی تعیین کننده باشد. برخلاف باور عموم، شرکت در ورزش های سازمان یافته (قانونمند) همیشه سودمند نیست و می تواند از لحاظ روابط انسانی و ورزش اثرمنفی داشته باشد.
ژنتیک در استعدادیابی:
امروزه روشهای تعیین DNAو ژئوتیپ این امکان را فراهم کرده است تابرخی تنوع های ژنتیکی فردی که بیانگر عملکرد ورزشی است شناسایی شده ،مطالعات مک آرتور نشان داده که گونه ی ژن ACTN3 در ایجاد رشته های عضلانی بدن هر فرد موثر است طوری که اگر فردی دو نسخه از گونه ی X این ژن را داشته باشد درصد بالایی از رشته های عضلانی دارای انقباض آهسته در بدنش تولید خواهد شد و استعداد قهرمانی در ورزش های استقامتی عضلانی را دارا خواهد بود. و در صورتی که فردی دو نسخه از گونه R ژن ACTN3 را داشته باشد رشته های عضلانی دارای انقباضات سریع در بدن وی تولید خواهد شد و در ورزشهای سرعتی قدرتی استعداد بالاتری پیدا خواهد کرد.
وراثت
وراثت پذیری عملکرد ورزشکاران (بدون توجه به نوع رشته ورزشی) در حدود ۶۶%تخمین زده شده است.
قد که برای موفقیت در برخی از رشته های ورزشی عامل بسیار مهمی تلقی می شود درحدود ۸۰% متاثرازفاکتورهای ژنتیکی می باشد.
تیپ های بدنی (داشتن تیپ های بدنی اکتومورف یا مزومورف) بسیار وراثتی هستند. این تیپ های بدنی به ترتیب با وضعیت استقامت یا توان ورزشکاران در ارتباط هستند.
وراثت پذیری توان هوازی (که به صورت vo2max نشان داده می شود) در حدود ۵۰ درصد برآورد شده است.
وراثت پذیری قدرت و توان عضلانی (با توجه به عضله خاص و نوع انقباض) بین ۳۰% تا ۸۳% برآورد شده است.
باتوجه به شاخص های علمی ذکرشده در استعدادیابی ورزشی بسیار مهم و حساس میباشد. این روند بایستی مدیریت و ساماندهی گردد، با توجه به پژوهشهای حوزه مدیریت ورزشی صورت گرفته نشان‌دهنده #هفتاد_مانع در پروسه استعدادیابی ورزشی جهت ارتقاء وتوسعه ورزش قهرمانی و حرفه ای می باشد این موانع در هفت فاکتور به ترتیب اولویتی زیر دسته بندی شده اند:
منابع انسانی
مالی
حمایتی وپشتیبانی
مدیریت .سازماندهی
زیربناها
پروسه ها
علمی پژوهشی
همانطور که اشاره شده است منابع انسانی مربوط به نبود تخصص ومجرب بودن استعدادیاب‌های ومتولیان امر می باشد وهمین امر را میتوان در موازی کاری های دید که خیلی از ارگانها خود را دایه مهربان‌تر از مادر می دانند مشاهده نمود و تاثیرات این اقدامات در آینده با بی اعتمادی به استعدادیاب‌های واقعی دربین جامعه میتوان روبه رو‌خواهندشد.
متولیان اصلی استعدادیابی ورزشی را معاونت تربیت بدنی آموزش و پرورش و کمیته آموزش واستعدادیابی فدراسیونهای ورزشی دانست. باتوجه به تجربه چندین ساله علمی وعملی به ثمررسیده چندکشور از نقاط مختلف دنیا میتوان به آلمان، فرانسه ،قطر و…بصورت مختصر میتوان اشاره نمود:
مسئولین ورزش #قطر با موافقت تاسیس اسپایر درسال۲۰۰۴باهدف شناسایی وپرورش استعدادهای نونهالان و نوجوانان درهمه رشته ها اقدام نمودند اما درسال۲۰۱۴ جهت ده ی خودرا به سمت فوتبال با نگرش جام جهانی ۲۰۲۲تغییر دادند همچنین تلاشهای آنها در ۲۰۱۹ با شگفتی سازی شأن در مقابل تیمهای بزرگ وریشه دار آسیایی قهرمانی را برای کشورشان به ارمغان بردند.حتی به پیش بینی دقیق ژاوی نیز به قهرمانی قطر تامدتها در رسانه های ورزشی داخلی به سخره گرفته شده بود.!!
فدراسیون فوتبال #فرانسه دارای ۱۲مرکز ملی استعدادیابی مجهز به مدرنترین تجهیزات و تکنولوژی ها و متخصصین کاربلداست که هر کدام از این مراکز نیز دارای چندین مرکز فرعی در شهرها و مناطق روستایی می شود که به دنبال کشف استعدادها از طریق یک فرایند طولانی مدت هستند. ودر سال ۲۰۱۸ نیز قهرمان جام جهانی بمیزبانی روسیه شدند.
فدراسیون فوتبال #آلمان پس ازشکست و حذف در تورنمنت جام جهانی ۱۹۹۸ ویورو ۲۰۰۰ به خود آمده و در هفت فاکتوری که قبلاً اشاره شد، دچار تحولات بنیادین شد و با یک برنامه بلند مدت و هدفمند شروع به تغییراتی درفوتبال پایه و سپس فوتبال حرفه‌ای نموده و بعداز ۱۵سال در نیمه نهایی جام جهانی ۲۰۱۶، توانستند که تیم میزبان(برزیل)پرقدرت را هفت بر یک شکست داده و شگفتی بزرگی را خلق کنندو قهرمان جام جهانی۲۰۱۴شدند.
هاشم فعال در مطلب خود اشاره ی خوبی به برنامه استعدادیابی ستاره ساز شبکه سه سیما نمودند بامجری گری محمدحسین میثاقی وامیرعلی دانایی و آقایان ادموندبزیک ،خداداد عزیزی،مجتبی جباری، فیروز کریمی و… چطور در چنددقیقه فقط بامشاهده می توانند به استعداد آتی یک فرد پی ببرید؟!
اصولا در بحث استعدادیابی، چنین دیدگاه موثقی وجود دارد که اصلا نمی توان از مهارت های فعلی افراد به موفقیت آینده آنها پی برد، چون مولفه های بیشماری از قبیل: توانایی های ذهنی، تغییر اهمیت توانایی های فیزیکی با ماهر شدن افراد، بالیدگی، رشد و نمو و …. در موفقیت فرد دخیل هستند.
برنامه ی #ستاره_ساز تحت پوشش گروه ورزش #شبکه_سه یکی از گروههای شش گانه شبکه سه صداوسیمای دولتی میباشد، رویکرد این گروه پخش رویدادهای ومسابقات ورزشی داخلی و خارجی با اخذ جواز حق پخش دارند.
باتوجه به اینکه در اساسنامه فیفا صراحتا در فصل ۱۲ماده ۶۸ اشاره نموده که هرگونه فعالیت و رویدادی بایستی با هماهنگی یا تحت نظارت فدراسیون فوتبال باشند همچنین تمام امور فوتبالی هرکشور دراختیار فدراسیون فوتبال ومستقل از دولت میباشد.
این برنامه بیشتر یک شو سرگرمی وتلویزیونی با مجوز وزارت ورزش و جوانان می باشد و بیشتر جنبه تبلیغاتی و سرگرمی دارد تا ستاره ساز، معتقدیم که باتوجه به برنامه های موفق کشورهای اروپایی، آسیایی وحتی خاورمیانه ی روند استعدادیابی بیش از برگزاری یک شوی تلویزیونی می باشد بلکه پروسه ی زمانبر توام باآموزش، تمرین ،انگیزه ، فرصت، چالشهای ذهنی و …. همچنین برخورد با رده سنی پایه بسیار حساس، مهم وخطیر می باشد که بایست توسط مربیان باتحصیلات رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی و مسلط بر روانشناسی رشد میباشد.
نویسنده و گردآوری
محمد حالد دودمان ، آنتروپومتریست ، پژوهشگر حوزه تربیت بدنی و علوم ورزشی
منابع
-فعال، هاشم(۱۳۹۸)نقدی بر برنامه ستاره ساز.کانال روانشناسی ورزشی
-دودمان، خالد، عثمانی، ابراهیم(۱۳۹۷) مربیگری حرفه ای فوتبال، نشر آرمان سحن
-اساسنامه فیفا ورژن ۲۰۱۶
-اسدی،نوید،گودرزی،محمد،سجادی،نصرالله،علیدوست، ابراهیم(۱۳۹۶)موانع استعدادیابی ورزش ایران.مدیریت ورزش،۵؛۱۸پاییز۹۶
-فرج زاده موالو، شهرام(۱۳۹۳) پیکرسنجی عمومی.
-مک آماتور و همکاران (۲۰۰۷)ژنتیک وعملکردعضلانی ورزشکاران
-روشن ضمیر،احسان ،(۱۳۹۷) استعدادیابی ورزشی
– دودمان ،محمدخالد، حسنلویی، فخرالدین (۱۳۹۶)اصول مربیگری ورزشی.نشر ایران
