فوتبال امروزه یکی از مهیج ترین ورزش های دنیا برای بازی کردن و همچنین تماشا کردن است که ده ها هزار نفر را به ورزشگاه و میلیون ها نفر را به پای تلویزیون ها می کشاند، ورزشی که پر از حوادث و داستان های شنیدنی است که افرادی را به اسطوره یک کشور و حتی منفور یک ملت تبدیل کرد ولی برای آغازی جذاب جهت روند تکامل دروازه های فوتبال و این بازی مهیج بهتر است با توصیف پائولو دی کانیو در خصوص دروازه فوتبال همراه شویم:
دروازه فقط از تعدادی تیرهای عمودی و یک تیر افقی ساخته شده است اما برای یک فوتبالیست به منزله در ورودی بهشت است.
این مرد ایتالیایی اشتباه نگفته است چون بازی فوتبال دقیقا روی دروازه فوتبال متمرکز است، قاب های چوبی یا آلومینیومی همراه با شبکه ای از تور برای به دام انداختن توپ، تمرکزی که باعث شد تا دروازه های فوتبال در سیر تکامل طولانی خود، کار را به جر و بحث ها و درگیری های کشنده نیز بکشد تا جایی که سیبل مبارزات مابین کشورها در درون مستطیل سبز شده است.
تکامل روزافزون
خواه ناخواه، قدمت فوتبال طولانی تر از گل های آن است. مردمان خیلی قدیمی و دوستداران این ورزش، پا را به عنوان عضوی از بدن به جسمی کروی دخالت دادند اما جایزه و هدف این بازی به صورت گسترده ای متفاوت بود. اسناد مربوط به چینی ها نشان می دهد که جوانان چینی اشیایی را با لگد زدن از بین سوراخ های موجود در پارچه کشیده شده بین دو چوب عمودی عبور می دادند. تا قرن اول قبل از میلاد مسیح، این بازی در چین با عبارت چینی zu qiu"" که هنوز هم در مورد فوتبال به کار برده می شود انجام می شد و همچنین "tsu chu" که در آن بازیکنان 9 متر پارچه را که در خارج از زمین قرار داده بودند هدف گیری می کردند.
کره ای ها و قبایل مائوری نیز، طرح به کار گیری یک تیرک را در میانه زمین ابداع کردند در حالی که ژاپنی ها، روپایی زدن در مسیری دایره ای را بنا نمودند. ارتش روم نیز ابتکار دیگری را با ضربه زدن به توپ برای هدف قرار دادن هفت زنگ گلادیاتوری که جدا از یکدیگر در هر مکان دلخواهی نصب می شدند به کار گرفتند اما آزتک ها از توپ برای عبور دادن آن از حفره موجود در دیوار استفاده می کردند.
در میان قرون وسطی در مراسم روز توبه، دسته های زیادی از جوانان اوباش در بریتانیا، کیسه ای پر از هوا را با مشت و لگد و چوب به حرکت در می آوردند. در بسیاری از موارد، گل ها، کلیساهای شهر تیم رقیب بودند اما اغلب در این بازی ها هیچ هدف تاکتیکی و هدفی فراتر از ولگردی و لذت بردن از قانون شکنی به صورت دسته جمعی نبود.
اولین اشاره از دروازه های فوتبال به صورت شیئی فیزیکی را به نویسندگانی به نام جان نوردن و ریچارد کارو در اواخر قرن 16 و اوایل قرن 17 نسبت داده اند در حالی که در جنوب غربی ترین منطقه انگلستان ملقب به منطقه کورنیش، از پرتاب کردن توپ به سبک راگبی توصیف شده است که از جسم کروی کوچکی استفاده می شد. کارو توصیف ساخت چیز جدیدی را داده بود به صورتی که در نوشته او آمده است: "دو بوته جدا از هم بر روی زمین به فاصله 8 یا 10 فوت که به آن اصطلاح گل را داده اند."
متولد شدن گل
بدین ترتیب از بین بوته ها، واژه گل به عنوان یکی از عجایب جهان رسوخ کرد، واژه ای که سال هاست از مهم ترین عنصر بازی فوتبال به شمار می رود که حتی اهمیت آن به جنگ کشورها در درون زمین نیز کشیده شده است. بنابراین به جای اینکه، این کار یا ورزش یا بازی، با عیاشی گری و کشت و کشتار نابود گردد، نیم قرن بعد یعنی در سال 1650 به اساسی ترین عبارت از عبارت واژگان ورزش بریتانیا تبدیل شد به صورتی که در انتهای قرن 17 یعنی نیم قرن بعد در کتابی نوشته شده است: "در یک مکان محدودی از زمین که در دو انتهای آن دروازه هایی وجود داشت که به آن گل می گفتند، بازی می کردند."
اما این امر توسط سازمان مدارس دولتی بریتانیا به دروازه هایی مدرن تبدیل شد که دارای تیرهای عمودی بود. در سال 1848 در دانشگاه کمبریج بریتانیا، اساتید آن، هریک تغییرات مختلفی را در این ورزش ایجاد کردند. آن ها اجازه ورود ضربات و ممنوعیت حمل توپ را دادند و از نظر آن ها گل به حرکتی تعلق می گرفت که توپ از میان تیرهای عمودی بگذرد.
اما در نهایت، اندازه دروازه نیز توسط فدراسیون فوتبال تازه تاسیس وقت معین شد. در سال 1863 آن ها مشخص کردند که دو تیر عمودی دروازه باید 8 یارد از یکدیگر فاصله داشته باشد یعنی به همان اندازه دروازه های امروزی که بیش از 7.33 متر است که به صورت رسمی در همه جا مورد استفاده قرار می گیرد.
اما علاوه بر مشخص شدن فاصله دو تیر، هنوز چیزی برای مشخص شدن باقی مانده بود که آن استفاده از وسیله ای برای ارتفاع دروازه ها بود. هیچ مشخصاتی از ارتفاع اولیه دروازه ها وجود ندارد ولی برای مشخص کردن آن، بسیاری از باشگاه ها از یک رشته سیم استفاده می کردند تا اینکه از یک نوار به جای سیم استفاده شد به ویژه در اولین فینال جام حذفی انگلستان در سال 1872 تا اینکه در سال 1875 از یک میله استفاده شد
در این کار، دو باشگاه شفیلد ونزدی و باشگاه اسکاتلندی کوئینز پارک رنجرز، هر دو ادعای این را دارند که اولین باشگاهی هستند که این کار را انجام داده اند که همچنین این ادعا وجود دارد که هر دو باشگاه به صورت مستقل و بی خبر از کار یکدیگر برای اولین بار در همان سال ها دست به اقدام چنین عملی زدند.
بنابراین استفاده از تیرک های افقی در سال 1882 اجباری شد و ارتفاع 8 فوتی یعنی 244 سانتی متر به آن تعلق گرفت. اما کیفیت تیرهای دروازه ها نیز یک بحث جدی را به وجود آورد به صورتی که در سال 1888 تیم Kensington Swifts به دلیل پایین تر بودن ارتفاع تیر افقی دروازه اش از جام حذفی رد صلاحیت شد.
استفاده از تور دروازه به دلیل جر زنی ایرلندی ها
پس از مشخص شدن خصوصیات چارچوب دروازه، بحث و درگیری در چند دیدار باعث شد تا دروازه های فوتبال تکمیل تر گردند به صورتی که پس از اعتراض شدید ایرلندی ها در جریان شکست 9-1 که معتقد بودند هر 9 گل انگلیسی ها از بالای تیر افقی رد شده است. این راه حل توسط ایده جان برودی الهام گرفته شد چون این مهندس لیورپولی تصمیم گرفت تا برای از بین بردن جر و بحث های پیرامون این موضوع یک چیزی برای به دام انداختن توپ بسازد تا اینکه در سال 1891 نمونه اولیه آن با تور در ناتینگهام به صورت آزمایشی مورد استفاده قرار گرفت تا اینکه به صورت رسمی در فینال جام حذفی 1892 استفاده شد.
مشکل مربعی بودن تیرهای دروازه
اما با این حال هنوز هم دروازه های فوتبال به تکامل نرسیدند و نزاع ها و درگیری های زیادی در طول سالیان درخصوص عبور کردن یا نکردن توپ از خط دروازه بابت مربعی یا چهارگوش بودن تیرک دروازه ها به وجود آمد نظیر کتک کاری داور در سال 1897 و همچنین گل بحث برانگیز جف هرست در فینال جام جهانی 1966 که با قهرمانی انگلستان به پایان رسید.
در سال 1897 "ویلیام هی" داور بازی در تقابل دو تیم پر طرفدار اسکاتلندی در منطقه Dumfries، پس از پایان بازی مورد ضرب و شتم هواداران خشمگیم قرار گرفت. توصیف ماجرا از سوی پلیس محلی از این قرار است که پس از پذیرفته نشدن گل یکی از تیم ها، هواداران منتصب به آن تیم پس از پایان بازی غوغایی به پا کردند و با پرتاب تخم مرغ از داور پذیرایی نمودند که بعدها در جلسه دادگاه مشخص شد که او به مرگ تهدید شده بود.
اما در خصوص فینال جام جهانی 1966 انگلستان، ضربه جف هرست پس از برخورد به زیر تیرک افقی دروازه به زمین برخورد کرد و داور بازی پس از لحظاتی تعلل اعلام گل نمود تا این گل پس از تساوی 2-2 و به ثمر رسیدن در وقت های اضافه، در نهایت انگلستان را با پیروزی مقابل آلمان غربی به تنها قهرمانی خود در جام جهانی برساند به صورتی که از آن گل به عنوان بحث برانگیز ترین گل تاریخ فوتبال یاد می شود.
ولی بعدها اسکای اسپورتس برای خاتمه دادن به اعتراض های آلمانی ها به بازنگری مجدد روی صحنه گل پرداخت و با استفاده از سیستم کامپیوتری، صحت گل را طبق تصاویر ارائه شده ثابت کرد. آن ها همچنین گل را از نگاه کمک داور بازی نیز به نمایش گذاشتند ولی انگلیسی ها شاید نمی دانستند که قرار است گل واضح تری از آنان به آلمان در جام جهانی 2010 آفریقای جنوبی صلب گردد ، توپی که توسط ضربه فرانک لمپارد به گل تبدیل شد اما داور آن را نپذیرفت.
نمونه های دیگری نظیر ضربه کلایو آلن در سال 1980 برای تیم کریستال پالاس و همچنین فینال جام باشگاه های اروپا در سال 1976 نیز موجود است که در آن، بحث گل شدن یا نشدن توپ بابت مربعی بودن تیرها بسیار داغ بود. در فینال جام باشگاه های اروپا، مابین دو تیم بایرن مونیخ و سنت اتین، ضربه ژاک سانتینی بازیکن تیم فرانسوی پس از برخورد به تیرک به زمین بازگشت و در حالی که نتیجه بازی با تساوی بدون گل دنبال می شد، هواداران سنت اتین معتقد بودند که توپ به گل تبدیل شده است ولی درنهایت در آن دیدار بایرن مونیخ با برتری 1-0 در استادیوم همپدن پارک گلاسکو به قهرمانی دست یافت تا گلاسکو به خاطره ای تلخ برای این تیم فرانسوی و هوادارانش تبدیل گردد.
بدین ترتیب، طرح مربعی تیرهای دروازه توسط فیفا در سال 1987 ممنوع شد و نسخه جدید دایره ای آن به تدریج در حین تکامل از مربع به شکل بیضوی توسط شرکت ساخت تیرهای دروازه در ناتینگهام ساخته شد. اما هم اکنون تیرهای افقی دروازه ها به دلیل مقاومت درخصوص خمیدگی به دلیل نیروی گرانش زمین کمی روبه بالا خمیده هستند که از آلومینیوم به جای چوب استفاده گشت.
تکنولوژی خط دروازه
بدین ترتیب با شکل گیری گل های متعدد مشکوک و ضایع شدن حق تیم ها و سخت بودن تشخیص گل شدن توپ توسط داور، پس از مخالفت های فیفا بابت گران بودن استفاده از تکنولوژی و همچنین کاسته شدن از جذابیت فوتبال، پس از جنجال های ایجاد شده بابت مردود اعلام شدن گل صحیح فرانک لمپارد در جام جهانی 2010 مقابل آلمان و همچنین سایر نمونه ها و همچنین کارآمد نبودن استفاده از داورهای خط دروازه، تکنولوژی خط دروازه برای اولین بار در جام جهانی 2014 برزیل به صورت آزمایشی مورد بررسی قرار گرفت. یکی از پرچالش ترین تیم ها در این زمینه چلسی می باشد که در لیگ قهرمانان فصل 2004/05 روی گل ارواح گارسیا از رسیدن به فینال لیگ قهرمانان باز ماندند توپی که بعدها مشخص شد که کاملا از توپ دروازه رد نشد.
این تکنولوژی به دو روش صورت می گیرد که یکی از آن ها استفاده از میدان مغناطیسی جهت تشخیص عبور توپ از خط دروازه است که از فلزی درون توپ و سنسورهایی روی تیرهای دروازه بهره گرفته می شود و روش بعدی استفاده از 7 دوربین برای تشخیص عبور توپ در اطراف هر دروازه می باشد که باعث ایجاد تصویری سه بعدی می گردد که در هر دو روش با فرستادن سنگالی به ساعت مچی داور، داور را از گل شدن یا نشدن آن مطلع می گرداند.
ایمنی دروازه ها
آنچه که برای عموم مردم اهمیت داشت، موضوع ایمنی دروازه ها بود چون سقوط دروازه ها در مناطق مختلف جهان بابت ساخته شدن از سازه های فلزی متنوع باعث مرگ تعداد زیادی از افراد به ویژه کودکان شده بود. بنابراین با فشارهای وارد شده، در نحوه استاندارد سازی تیرهای دروازه بازنگری صورت گرفت به صورتی که شرکت ItsaGoal از ایده نسخه های سبک تر تیرهای دروازه رونمایی کرد و همچنین ایده ای نیز درخصوص میزان قطر تیرها از سوی سپ بلاتر در گفت و گو با مجله آلمانی Stern مطرح گردید که این طرح بلافاصله کنار گذاشته شد.
هم اکنون با بستن محکم تیرهای دروازه به زمین و میله های اطراف آن، دیگر خطر سقوط آن کمتر کسی را تهدید می کند ولی فقر امکانات فوتبال در رده محلات همچنان در حال گرفتن جان دوستداران این رشته جذاب و مهیج می باشد.
