در فوتبال همواره یک تیم در شرایط مختلفی از سه لحظه زیر قرار میگیرد که بسته به شرایط مسابقه و تاکتیکهای اتخاذ شده با آن لحظه با توجه به داده های از پیش طراحی شده برخورد مناسب دارد که در زیر مروری اجمالی بر این سه لحظه اساسی داریم .
۱. زمان یا فاز حمله (زمان مالکیت توپ توسط تیم خودی)
2. زمان یا فاز دفاع (زمان مالکیت توپ توسط تیم حریف)
3. زمان یا فاز تغییر وضعیت (لحظه پس از از دست دادن توپ یا تصاحب آن)
تئوری تغییر وضعیت در فوتبال بر مبنای ایده لوئیس ونگال هلندی وارد فوتبال شد. ورود این تئوری چگونگی نگرش به بازی را در میان مربیان تغییر داد و حتی بر روی انتخاب بازیکنان نیز تاثیر بنیادی نهاد. در فوتبال مدرن امروزهر کیفیت هر بازی بر مبنای کیفیت این زمان از بازی تبیین می شود. تیمها و مربیان سعی می کنند از نفراتی استفاده کنند که عکس العملهایی سریع در تغییر حالت بازی دارند و می توانند در حداقل زمان با تغییر حالت در بازی خود به تیم در زمان بازپس گیری توپ (دفاع) و یا استفاده از آن (حمله) به تیمشان راه حلهایی سریع ارائه نمایند. بر این مبنا بازیکنانی مانند سالی حمیدزیچ و یا آندو تیموریان دارای اهمیت زیادی در فوتبال مدرن می شوند.
در فوتبال همواره یک تیم در شرایط مختلفی از سه لحظه زیر قرار میگیرد که بسته به شرایط مسابقه و تاکتیکهای اتخاذ شده با آن لحظه با توجه به داده های از پیش طراحی شده برخورد مناسب دارد که در زیر مروری اجمالی بر این سه لحظه اساسی داریم .
۱. زمان یا فاز حمله (زمان مالکیت توپ توسط تیم خودی)
2. زمان یا فاز دفاع (زمان مالکیت توپ توسط تیم حریف)
3. زمان یا فاز تغییر وضعیت (لحظه پس از از دست دادن توپ یا تصاحب آن)
تئوری تغییر وضعیت در فوتبال بر مبنای ایده لوئیس ونگال هلندی وارد فوتبال شد. ورود این تئوری چگونگی نگرش به بازی را در میان مربیان تغییر داد و حتی بر روی انتخاب بازیکنان نیز تاثیر بنیادی نهاد. در فوتبال مدرن امروزهر کیفیت هر بازی بر مبنای کیفیت این زمان از بازی تبیین می شود. تیمها و مربیان سعی می کنند از نفراتی استفاده کنند که عکس العملهایی سریع در تغییر حالت بازی دارند و می توانند در حداقل زمان با تغییر حالت در بازی خود به تیم در زمان بازپس گیری توپ (دفاع) و یا استفاده از آن (حمله) به تیمشان راه حلهایی سریع ارائه نمایند. بر این مبنا بازیکنانی مانند سالی حمیدزیچ و یا آندو تیموریان دارای اهمیت زیادی در فوتبال مدرن می شوند.
لوئیس ونگال در تئوری خود به دو حالت در تغییر وضعیت اشاره می نماید.
• تغییر وضعیت از دفاع به حمله (لحظات ابتدایی که تیم توپ را تصاحب نموده)
• تغییر وضعیت از حمله به دفاع (لحظات ابتدایی که تیم توپ را از دست داده)
بسیاری از بازیکنان بر حسب ذهنیت و توانائی خود در یکی از این لحظات توانا تر هستند. بعضی با احساس مسئولیت در هنگام از دست رفتن توپ سریعا اقدام به بازپس گیری آن می نمایند و بعضی دیگر به هنگام تصاحب توپ سریعا خود را در دست رس بازیکن صاحب توپ قرار می دهند. امروزه بازیکنان کامل بازیکنانی محسوب می شوند که در هر دو حالت بازی سریعا در دسترس تیم و همبازیان خود بوده و به امکانات بازی تیم اضافه شوند. چنین بازیکنانی مانند بالاک ، جرارد و لمپارد دارای ارزشی بسیار هستند.
سبک های بازی
همانگونه که ذکر شد هر دیدگاه تاکتیکی و استراتژیک بر مبنای تئوری سه لحظه شکل می گیرد. بر این مبنا سبک های بازی عبارت خواهند بود از
• سبک های بازی در فاز حمله (زمان مالکیت توپ)
• سبک های بازی در فاز دفاع (زمان مالکیت توپ حریف)
• سبک های بازی در فاز انتقال از حمله به دفاع
• سبک های بازی در فاز انتقال از دفاع به حمله
با در نظر گرفتن این مسئله که سبک بازی در هر فاز بر سبک بازی در فاز دیگر تاثیر مستقیم می گذارد ، اینک به بررسی سبک های بازی در تک تک فازهای بازی می پردازیم.
1. سبک های بازی در فاز حمله: سبک های بازی در فاز حمله عبارتند از:
الف ـ سبک بازی سه فضایی یا مستقیم Long Ball , Direct Play)): در این حالت از بازی توپ از انتهای زمین با حذف خط میانی ، از خط دفاع به طور مستقیم و با ارسال پاسهای بلند به خط حمله منتقل میشود. ساخت بازی در این سبک از طریق حذف خط میانی صورت می گیرد. حالت اولیه این سبک توسط انگلیسی ها با سبک Kick & Rush بنیان گذاری شد.
ب ـ سبک حمله سریع (Fast Break): در این حالت تیم مالک توپ بلافاصله پس از تصاحب آن در زمین حریف ، قبل از سازمان گرفتن خط دفاع حریف سعی در گل زدن دارد. این مفهوم بسیار به مفهوم ضد حمله نزدیک است. تفاوت اساسی بین ضد حمله و حمله سریع محل بازپس گیری توپ توسط تیم خودی است. در صورتی که این تصاحب در زمین حریف باشد رسیدن به گل در حداقل ضربه حمله سریع خواهد بود. این سبک توسط هکتورکوپر وارد فوتبال شد که در لازمه آن اجرای پرس در فاز دفاعی در زمین حریف است.
ج ـ سبک ضد حمله (Counter Attack): در این سبک که بسیار به حمله سریع شباهت دارد توپ پس از تصاحب در زمین خودی با حداقل ضرب به سمت دروازه حریف می رسد. تفاوت این ضد حمله و حمله سریع در مسافت بیشتری است که توپ برای رسیدن به دروازه حریف در حالت ضد حمله طی می کند چرا که تصاحب توپ در زمین خودی صورت گرفته است. بر این مبنا دو شکل ضد حمله مستقیم یا بی واسطه یعنی رسیدن به دروازه حریف با پاس بلند و ضد حمله غیر مستقیم یا با واسطه یعنی رسیدن به دروازه حریف از طریق پاسهای به سمت جلو و روز زمین و با استفاده از هافبکها شکل می گیرد.
د ـ سبک بازی با پاسهای کوتاه (Build up Play): این سبک از بازی که از آمریکای جنوبی آغاز شد و سریعا در دیگر نقاط دنیا مورد استقبال و استفاده قرار گرفت اینک بیشترین هوادار را در بین تماشاچیان فوتبال دارد. البته اصرار به استفاده بیش از حد از آن نیز خسته کننده بوده و حتی در امریکای جنوبی نیز منجر به اعتراض تماشاگران می شود. از پیشنیازهای این سبک داشتن بازیکنانی است که دراری توان تکنیکی بالا در مهار توپ و ارسال پاس بوده و تحرک کافی برای ایجاد فضا نیز از دیگر نیازهای این سبک است.
ه ـ استراتزی بازی از گوشها (Wing Play): بازی از گوشها یکی از پرطرفدارترین سبکهای بازی است که با توجه به تراکم نفرات در میانه زمین روز به روز اهمیت بیشتری می یابد. بسیاری از تیمهای فوتبال جهان مانند تمهای ملی و باشگاهی هلند ، تیم پرتغال در جام جهانی 2006 آلمان و ... که دارای بازیکنان گوش نیرومند هستند از این سبک استفاده می کنند. تیمهایی که دارای سرزنان تخصصی و بازیکنان کناری با توان تکنیکی و سانتر بالا هستند نیز از یکی از زیرمجموعه های این روش یعنی بازی از کناره ها برای سانتر و گل زدن با سر استفاده می کنند. یکی از این تیمهای تیم بایرن مونیخ و در هنگامی که بالاک در این تیم بازی می کرد بود که با استفاده از مثلثهای راست و چپ و سانتر برای بالاک اقدام به گل زدن می نمود. از نکات برجسته این سبک تعویض بازی فراوان در حین بازی است.
و ـ سبک ترکیبی: از آنجا که استفاده مداوم و صرف از یکی از این سبک ها منجر به یکنواختی تاکتیکی در تیمها می شود و امکان مقابله را برای تیمهای حریف فراهم می آورد، مربیان معمولا با ترکیب دو یا سه سبک در کنار هم سعی در ایجاد تنوع تاکتیکی می نمایند برای مثال تیم پرتغال در جام جهانی 2006 از ترکیبی از بازی با پاس کوتاه و بازی از گوشها وارد مسابقات شد. این روش روز به روز بیشتر می شود.
2. سبک های بازی در فاز دفاع: سبک های بازی در فاز دفاع عبارتند از:
الف ـ دفاع یارگیری (Man Marking) : ورزش فوتبال در سبکهای بازی خود وامدار ورزش هایی چون بسکتبال ، واترپلو و هاکی است. یکی از جاهایی که الگویی از ورزش بسکتبال وارد فوتبال شده است مبحث دفاع است. دفاع یارگیری یعنی مهار حریف در زمین بازی برای اولین بار توسط ایتالیائی ها و با الهام از بسکتبال وارد فوتبال شد. سپس توشط آلمانها به یارگیری 9 در مقابل 9 با یک یار آزاد (لیبرو) ارتقاء یافت. فوتبال آلمان تا پایان مسابقات یورو 2000 از این سبک دفاعی تبعیت می کرد. هنوز هم بعضی از مربیان آلمانی از سبک را پیروی می کنند. در حال حاضر در ایران مصطفی ئنیزلی نیز از همین سبک دنباله روی می نماید.
ب ـ دفاع منطقه ای (Zonal Defense): هنگامی که دفاع یارگیری که در دهه 60 و 70 میلادی توسط آامانها پیروزمندانه پی گیری می شد ، دیگر تیمهای جهان کم کم رو به سبک دفاع منطقه ای اوردند. در این سبک بازیکنان بجای تعقیب بازیکن حریف ، هر کدام مامور دفاع از منطقه ای از زمین بودند. به این ترتیب در استفاده از انرژی خود بسیار صرفه جویی کرده و آن را برای زمان تهاجم ذخیره می نمودند.
ج ـ یارگیری منطقه ای (Zonal Marking): مربیانی که از شیوه منطقه ای استفاده می نمودند همواره با یک سئوال بی جواب از جانب بازیکنان مواجه بودند. آیا اولویت با بازیکن خالی است یا فضایی که باید آنرا حفظ نمود. این سئوال منجر به سردرگمی مدافعان می شد. از این رو سبک جدیدی برای پاسخ به این نیاز بوجود آمد که در آن هر بازیکن موظف است از یاری که در فضای تحت پوشش اوست را یارگیری نماید. این عمل در واقع تلفیق یارگیری و پوشش فضا است.
د ـ دفاع فعال یا پرس (Pressing): در تمامی انواع قبلی دفاع دفاع حالت غیرفعال (Passive) داشت. این نوع سبکهای دفاعی که به دفاع Contain نیز شهرت دارد ، بر مبنای جلوگیری از گل خوردن بنیانگذاری شده است. اما دفاع پرس و توپگرا بر مبنای دفاع فعال (Active) صورت میگیرد. در این نوع دفاع ایده اصلی بجای حفظ دروازه مجبور کردن حریف به از دست دادن توپ و بازپسگیری سریع آن است. در دفاع پرس دارای حالتهای پرس یار ، پرس فضا و پرس توپ است هدف محدود کردن زمان و مکان برای یکی از سه گزینه فضا ، توپ و یار حریف است بگونه ای که مجبور به اشتباه شده و توپ به تیم خودی بازپس داده شود.
ه ـ دفاع توپ گرا (Ball Oriented Defense): افزایش توان بدنی بازیکنان فوتبال و ورود فشردگی بیش از حد تیمی به دفاع پرس حالت دیگری از دفاع پدید آمد که پیش روی آن اریگو ساچی ایتالیایی بود. این مربی با ترکیب پرس فضا با فشردگی تیمی (Compactness) حالت دفاع یک در مقابل 11 را بوجود آورد. در این روش بازیکن صاحب توپ با بلوک دفاعی 11 نفره حریف مواجه شده که فضا را به شدت محدود کرده و با حرکت توپ به فضاهای مختلف وضعیت خود را بر آن مبنا تغییر می دهند. این روش مدرن ترین سبک دفاعی است که در حال حاضر توسط بسیاری از تیمهای بزرگ دنیا اجراء می شود.
3. سبکهای بازی در زمان تغییر وضعیت یا انتقال:
سبکهای بازی در این زمان از بازی بستگی به سبکهای بازی تیم در فاز بعدی دارد. برای مثال هنگامی که یک تیم دفاع پرس را نجام می دهد ، بازیکنان به محض از دست دادن توپ و بر مبنای خط مواجه با حریف (Confrontation Line) ابلافاصله در جهت تحت فشار گذاشتن حریف اقدام می کنند (انتقال از حمله به دفاع). این مسئله در زمان حمله نیز صادق است برای مثال هنگامی که تیمی برای ضد حمله در فاز دفاع برنامه ریزی کرده ، بازیکنان باید به محض تصاحب توپ در فاز دفاع برمبنای ایده ضد حمله اقدام به انجام وظایف تهاجمی نمایند (انتقال از دفاع به حمله). این وظایف ، نحوه و سرعت انجام آن یقینا با حمله بر مبنای پاس کوتاه (Build up Play) متفاوت خواهد بود. به همین دلیل است که مربیان معمولا در زمان انجام تمرینات که مربوط به یکی از فازهای حمله یا دفاع است زمان انتقال را نیز در انتهای آن تمرین به تمرین افزوده در واقع تغییر وضعیت را نزی در ان تمرین می گنجانند.
