در نگاه اول فوتبال ورزش ساده ای بنظر می رسد که ۲۲ بازیکن به دنبال یک توپ می دوند تا آن را مال خود کنند و از آن وسیله ای بسازند برای رسیدن به دروازه ی حریف. اما در دل سادگی فوتبال پیچیدگی هایی به چشم میخورد به اسم تاکتیک که مرز یک فوتبال مدرن و هدفمند و یک فوتبال دیمی و بی هدف را تعیین می کند. قطعا این پرسش به وجود می آید که تاکتیک چیست؟ تاکتیک یعنی داشتن یک استراتژی خاص برای رسیدن به یک هدف معین و از پیش تعیین شده. معولا چیدمان یک تیم بر اساس تاکتیک و استراتژی آن تیم و بازیکنانی که آن تیم در اختیار دارد انتخاب می شود. در این مقاله ما نگاهی خواهیم داشت به شیوه های ساده ی حمله کردن و رسیدن به دروازه ی حریف و همچنین نگاهی خواهیم داشت به اصول ساده ی دفاعی همانند پوشش و یارگیری.
● حمله
هدف از حمله کردن و هجوم بردن به سمت دروازه ی حریف چیزی نیست به غیر از رسیدن به گل اما برای رسیدن به این هدف باید یک استراتژی از پیش تعیین شده داشت. در زیر نگاهی خواهیم داشت به چند روش ساده اما در عین حال موثر برای رسیدن به دروازه ی حریف و خلق موقعیت گل.
۱) مالکیت توپ (Possession Football) : در اختیار داشتن توپ و تسلط کامل به آن یکی از راه های موثر و مفید برای رسیدن به دروازه ی حریف است. این شیوه ی بازی کردن پاس های کوتاه و سریعی را بین بازیکنان طلب می کند که با تکیه بر آن می شود نظم تیمی حریف را بر هم زد و بازیکنان حریف را مجبور کرد تا برای بسدت آوردن توپ تلاش بیشتری انجام دهند. جا به جایی بازیکنان حریف و بر هم خوردن نظم تیمی آنها برای تصاحب توپ این موقعیت را به تیم مقابل خواهد داد تا با استفاده از روزنه های ایجاد شده به قلب دفاع حریف بزنند و با استفاده از پاس های تودر و سریع برای خود ایجاد موقعیت گل کنند.
۲) توپ های بلند و بازی مستقیم (Direct Football) : این شیوه از حمله کردن را می شود در فوتبال انگلیس به وضوح مشاهده کرد. استفاده از این شیوه برای رسیدن به دروازه ی حریف جنبه های مثبت و منفی خاص خودش را دارد. برای مثال تاکید بیش از حد برای استفاده از بازی مستقیم می تواند خط هافبک یک تیم را از جریان بازی خارج کند و قدرت بازیسازی را از هافبک های آن تیم بگیرد. برای استفاده از این تاکتیک بخصوص , یک تیم احتیاج به مهاجمانی دارد با قدرت انفجاری بالا و فیزیک مناسب تا بتوانند بازی مستقیم را در دستور کار قرار بدهند. بازی مستقیم می تواند یکی از بهترین راه ها برای ضربه زدن به تیم هایی باشد که فضای باز و مناسبی پشت سر مدافعین آنها قرار دارد. همچنین تیم هایی که مدافعین کندی دارند می توانند ضربات جبران ناپذیری از این شیوه ی حمله کردن دریافت کنند.
۳) بازی در عرض و حمله از جناحین (Wide Play) : حمله از جناحین همیشه یکی از بهترین راه ها در فوتبال برای ایجاد موقعیت گلزنی و رسیدن به آن بوده است. بازی در عرض این اجازه را به یک تیم می دهد تا از زوایای مختلف به دروازه ی حریف حمله ور شود. این نوع بازی کردن می تواند بازیکنان کناری حریف را دچار دردسر بزرگی کند و مدافعین وسط حریف را وادار به اشتباه در عمر پوشش و جایگیری کند. استفاده از جناحین و بازی در عرض راه های مختلفی را برای رسیدن به دروازه ی حریف پیشنهاد می کند. سانتر کردن توپ از جناحین برای استفاده ی مهاجمان مرکزی یکی از این راه ها می باشد. زدن به داخل و وارد شدن به محوطه ی جریمه ی حریف یکی از خطرناک ترین روش هایی است که می شود با استفاده از آن نظم دفاعی حریف را بر هم زد و ایجاد موقعیت کرد. آمدن بازیکن صاحب توپ به محوطه ی جریمه ی حریف و ارسال پاس به بیرون می تواند بهترین موقعیت برای بازیکنان فرصت طلب و شوت زنی باشد که پشت مدافعین حریف منتظر توپ گیری بوده اند تا دروازه ی حریف را با یک خطر جدی مواجه کنند.در عین حال اگر این تاکتیک به درستی اجرا نشود و منجر به لو رفتن توپ و از دست دادن آن شود می تواند تبعات سنگینی را به همراه داشته باشد که بارزترین آن ضد حملاتی خواهد بود که حریف در دستور کار قرار خواهد داد.
۴) ضد حمله (Counter Attack) : امروزه استفاده از اشتباهات حریف و روی آوردن به ضد حمله یکی از راه های اصلی تیم ها در سراسر جهان برای رسیدن به گل است. معمولا این نوع تیم ها به تیم های ضد حمله ای شهره هستند. لازمه ی اصلی این نوع حمله کردن داشتن بازیکنانی با قدرت انفجاری بالا و پا به توپ خوب در نیمه ی میانی حریف است. هدف از این نوع حمله کردن گرفتن سریع توپ از تیم مقابل و رساندن آن در حداقل زمان ممکن به مهاجم یا مهاجمانی است که در زمین حریف منتظر دریافت توپ هستند. تیم هایی که با این شیوه بازی می کنند معمولا خط دفاعی مستحکمی دارند و توانایی این را دارند که در کمترین زمان ممکن از دفاع به حمله تغییر شکل دهند و پروسه ی انتقال را به بهترین نحو ممکن انجام می دهند.
۵) ضربات آزاد و شروع مجدد ها (Set Plays) : در فوتبال مدرن و امروزی ضربات آزاد نقش پر رنگی را ایفا می کنند و بازیکنانی که توانایی نواختن اینگونه ضربات را دارند همواره مورد توجه خاصی قرار گرفته اند. نقش ضربات آزاد زمانی پر رنگ تر از همیشه می شود که بازی گره خورده است و یا تیم مقابل به بازی با چند لایه ی دفاعی روی آورده است. شروع مجدد ها و ضربات آزاد در هر بازی می تواند هر دروازه بانی را در خروج و تایمینگ و هر مدافعی را در پوشش و یارگیری دچار اشتباه کند. امروزه نزدیک به ۴۰ درصد از گل ها از روی شروع مجدد ها و ضربات آزاد بدست می آید. ضربات آزاد و استفاده ی بهینه از این روش می تواند اصلحه ی پنهان هر تیمی باشد.
● دفاع
اصول اولیه ی دفاع کردن را می شود در ۲ بخش پوشش و یارگیری جست و جو کرد. معمولا تاکتیک های دفاعی به دو بخش فردی و تیمی تقسیم می شوند. دفاع منطقه ای و دفاع نفر به نفر از همین ۲ اصل گرفته شده است که در زیر به آن اشاره خواهیم کرد :
۱) دفاع منطقه ای (Zonal Defense) : دفاع منطقه ای همانطور که می شود از نام آن حدس زد مربوط به دفاع کردن از یک منطقه ی خاص است و نه یک بازیکن خاص. در دفاع منطقه ای هر کدام از مدافعین و هافبک ها مسنول حفاظت از یک منطقه ی خاص در زمین هستند و زمانی که مهاجم حریف وارد منطقه و محدوده ی آن مدافع می شود این وظیفه ی همان مدافع است تا با مهاجم حریف یارگیری کند و زمانی که آن مهاجم منطقه ای مدافع را ترک می کند این وظیفه ای دیگر بازیکنان است تا از آن مهاجم حفاظت کنند. اجرای دفاع منطقه ای احتیاج به بازیکنانی دارد با قدرت مسنولیت پذیری بالا. در فوتبال امروزی خیلی از باشگاه های بزرگ نظیر لیورپول از دفاع منطقه ای استفاده می کنند.
۲) دفاع نفر به نفر (Man to Man Marking) : دفاع نفر به نفر یا به اصطلاح من تو من در ظاهر ساده تر از دفاع منطقه ای بنظر می آید. در این شیوه از دفاع کردن مدافع با مهاجم حریف برخورد مستقیم و فیزیکی خواهد داشت و سایه به سایه ی مهاجم حرکت خواهد کرد. در واقع دفاع من تو من به دفاعی می گویند که یک مدافع از پیش تعیین شده مامور مراقبت از یک بازیکن بخصوص خواهد شد و در طول بازی شانه به شانه ی آن بازیکن حرکت خواهد کرد. این شیوه از دفاع کردن مدافعینی را طلب می کند با نظم و انظباط بسیار و قدرت جنگندگی بالا.
فوتبال با تمام سادگی خود پیچیدگی هایی در دل خود دارد که می توان در مورد هر کدام از آنها ساعت ها صحبت کرد و به بحث و تبادل نظر پرداخت. در واقع باید گفت پشت همه ی آن گل زدن ها , پیروز شدن ها و شکست خوردن ها اهداف و استراتژی هایی قرار دارد که اجرای هر کدام از آنها می تواند تعیین کننده باشد و یک تیم را برنده و دیگری را بازنده از میدان مسابقه خارج کند.
